Polski systemu edukacji, w tym również zagadnienia związane z kontrolą i oceną osiągnięć uczniów w szkole, jest określony konkretnymi przepisami prawnymi: ustawami parlamentarnymi, rozporządzeniami i zarządzeniami ministerialnymi.
Bazowymi dokumentami prawnymi stanowiącymi o kształcie edukacji w Polsce są: ustawa o systemie oświaty z dnia 07.09.1991 r. ze zmianami oraz ustawa o kulturze fizycznej z dnia 18.01.1996 r. ze zmianami.
W obszarze zagadnień związanych z ocenianiem i kontrolowaniem osiągnięć szkolnych, pomiarem dydaktycznym oraz ewaluacją, podstawowym przepisem prawnym jest Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21.03.2001 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów słuchaczy oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów w szkołach publicznych. Dokument ten oparty jest na wyżej wymienionej ustawie o systemie oświaty i składa się z 8 rozdziałów, które szczegółowo omawiają: przepisy ogólne; ocenianie, klasyfikowanie i promowanie uczniów w szkołach dla dzieci, młodzieży i dorosłych; sprawdzian przeprowadzany w ostatnim roku nauki w szkole podstawowej i egzamin w gimnazjum; egzamin maturalny; egzamin potwierdzający kwalifikacje zawodowe; przepisy przejściowe i końcowe.
Rozporządzenie MEN (Rozp. MEN 2001) definiuje podstawowe pojęcia, określa cele i zadania szkoły i nauczycieli, wskazuje rozwiązania problemów związanych z oceną szkolną.
W myśl niniejszego rozporządzenia (Rozp. MEN 2001) „ocenianie wewnątrzszkolne osiągnięć edukacyjnych ucznia polega na rozpoznawaniu przez nauczycieli poziomu i postępów w opanowaniu przez ucznia wiadomości i umiejętności w stosunku do wymagań edukacyjnych wynikających z podstawy i realizowanych w szkole programów nauczania, uwzględniających tę podstawę, oraz formułowaniu oceny”. Ocenianie wewnątrzszkolne ma więc na celu: „1) poinformowanie ucznia o poziomie jego osiągnięć edukacyjnych i postępach w tym zakresie; 2) pomoc uczniowi w samodzielnym planowaniu swojego rozwoju; 3) motywowanie ucznia do dalszej pracy; 4) dostarczenie rodzicom (prawnym opiekunom) i nauczycielom informacji o postępach, trudnościach w uczeniu się oraz specjalnych uzdolnieniach ucznia; 5) umożliwienie nauczycielom doskonalenia organizacji i metod pracy dydaktyczno-wychowawczej”.
Ustawodawca (Rozp. MEN 2001) stwierdza, iż „ocenianie wewnątrzszkolne obejmuje: 1) formułowanie przez nauczycieli wymagań edukacyjnych oraz informowanie o nich uczniów i ich rodziców (prawnych opiekunów); 2) bieżące ocenianie i śródroczne klasyfikowanie, według skali i w formach przyjętych w danej szkole oraz zaliczanie niektórych zajęć edukacyjnych; 3) przeprowadzanie egzaminów klasyfikacyjnych; 4) ustalanie ocen klasyfikacyjnych na koniec roku szkolnego (semestru) i warunki ich poprawiania”. Te ogólne założenia oceniania wewnątrzszkolnego muszą być szczegółowo opracowane przez dyrektora i nauczycieli, wsparte opinią uczniów i rodziców, i zamieszczone w statucie szkoły. Stanowi to o znaczącej zmianie systemu edukacji, dającej istotną autonomię każdej szkole. Trzeba to tylko sensownie i efektywnie zastosować z korzyścią dla wszechstronnego rozwoju dzieci i młodzieży, a także placówki oświatowej, środowiska lokalnego i społecznego. Jak wynika z wyżej zacytowanego przepisu szkoła może zrezygnować z oceniania wybranych przedmiotów i zajęć edukacyjnych wprowadzając np. formę zaliczenia. Można to zastosować np. wobec wychowania fizycznego.
W kolejnych paragrafach omawianego rozporządzenia (Rozp. MEN 2001) określa się szczegóły dotyczące między innymi kryteriów oceniania, ich wdrażania i promocji. „Nauczyciele na początku każdego roku szkolnego informują uczniów oraz ich rodziców o wymaganiach edukacyjnych wynikających z realizowanego przez siebie programu nauczania oraz o sposobach sprawdzania osiągnięć edukacyjnych uczniów. Wychowawca klasy natomiast na początku roku szkolnego informuje uczniów oraz ich rodziców o zasadach oceniania zachowania”. Oceny, jak stanowią przepisy, są jawne zarówno dla ucznia, jak i jego rodziców. Sprawdzone i ocenione pisemne prace kontrolne uczeń i jego rodzice powinni otrzymać do wglądu na warunkach określonych przez nauczycieli. Istotne jest to, iż na prośbę ucznia lub jego rodziców nauczyciel ustalający ocenę powinien ją precyzyjnie uzasadnić. „Nauczyciel jest obowiązany, na podstawie opinii publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej lub innej publicznej poradni specjalistycznej, dostosować wymagania edukacyjne do indywidualnych potrzeb ucznia, u którego stwierdzono trudności w uczeniu się, w tym specyficzne trudności, uniemożliwiające sprostanie tym wymaganiom”.
W rozporządzeniu MEN (Rozp. MEN 2001) określono zadania oceny osiągnięć ucznia z wychowania fizycznego. W paragrafie 6 zapisano, że „przy ustalaniu oceny z wychowania fizycznego, … - jeżeli nie są one zajęciami kierunkowymi – należy w szczególności brać pod uwagę wysiłek wkładany przez ucznia w wywiązywanie się z obowiązków wynikających ze specyfiki tych zajęć”. Informacja jest uboga i dlatego wymaga sprecyzowania przedmiotów i kryteriów oceniania i kontrolowania osiągnięć uczniów z wychowania fizycznego, mając przede wszystkim na uwadze przepis dotyczący oceny wysiłku wkładanego przez ucznia w wywiązywanie się z obowiązków. Niestety wiele doniesień badających zagadnienia oceniania z wychowania fizycznego, a przede wszystkim nauczycielskich czynności kontrolno-oceniających dowodzi o błędnym rozumieniu tegoż przepisu prawnego.
Wychowanie fizyczne jest przedmiotem, z którego w uzasadnionych przypadkach można okresowo zwolnić ucznia z uczestniczenia w zajęciach. Dokonać tego może tylko dyrektor szkoły na podstawie opinii o ograniczonych możliwościach uczestniczenia ucznia w tych zajęciach, wydanej przez lekarza oraz na czas określony w tej opinii. W przypadku zwolnienia ucznia z zajęć z wychowania fizycznego w dokumentacji przebiegu nauczania zamiast oceny klasyfikacyjnej wpisuje się „zwolniony”.
Wiele emocji wśród uczniów, ale także wśród nauczycieli i rodziców budzi okres klasyfikacji i promocji. Klasyfikacja śródroczna i końcoworoczna polega, jak stwierdza się w rozporządzeniu (Rozp. MEN 2001), na okresowym lub rocznym podsumowaniu osiągnięć edukacyjnych ucznia z zajęć określonych w szkolnym planie nauczania i ustaleniu ocen klasyfikacyjnych, według skali określonej w statucie szkoły, oraz oceny zachowania. Oceny klasyfikacyjne końcoworoczne (semestralne), począwszy od klasy IV szkoły podstawowej, ustala się w stopniach według skali: 6-celujący, 5-bardzo dobry, 4-dobry, 3-dostateczny, 2-dopuszczający, 1-niedostateczny. Przed końcoworocznym lub semestralnym klasyfikacyjnym posiedzeniem rady pedagogicznej poszczególni nauczyciele są obowiązani poinformować ucznia i jego rodziców o przewidywanych dla niego ocenach klasyfikacyjnych, w terminie i formie określonych w statucie szkoły. Oceny klasyfikacyjne ustalają nauczyciele prowadzący poszczególne zajęcia edukacyjne, a ocenę zachowania – wychowawca klasy. Wyznaczona przez nauczyciela ocena niedostateczna na koniec roku lub semestru może być zmieniona tylko w wyniku egzaminu poprawkowego. Egzamin poprawkowy z wychowania fizycznego powinien mieć przede wszystkim formę zadań praktycznych. Uwzględniając możliwości edukacyjne ucznia szkoły podstawowej i gimnazjum, rada pedagogiczna może jeden raz w ciągu danego etapu edukacyjnego promować do klasy programowo wyższej ucznia, który nie zdał egzaminu poprawkowego z jednych zajęć edukacyjnych.
Obok oceny z poszczególnych przedmiotów funkcjonuje ocena z zachowania ucznia. Ocena zachowania powinna uwzględniać w szczególności: funkcjonowanie ucznia w środowisku szkolnym oraz respektowanie zasad współżycia społecznego i norm etycznych. Ocenę zachowania śródroczną ustala się według skali określonej w statucie szkoły, a końcoworoczną, począwszy od klasy czwartej szkoły podstawowej, ustala się według skali: wzorowe, dobre, poprawne, nieodpowiednie. Ocena zachowania nie może mieć wpływu na oceny z zajęć edukacyjnych i promocję do klasy programowo wyższej lub ukończenie szkoły przez ucznia. Ocenę zachowania ustala wychowawca klasy, która jest oceną ostateczną.