Rozdział 3. PROFILAKTYKA I METODY LECZENIA OTYŁOŚCI

Spis treści

3.1. Terapia dietetyczna
3.2. Terapia ruchowa
3.3. Terapia behawioralna

Leczenie otyłości jest procesem złożonym, na który składa się postępowanie dietetyczne w celu zmniejszenia spożycia pokarmów wysokoenergetycznych, wzmożona aktywność fizyczna w celu zwiększenia wydatkowania energii oraz terapia behawioralna w celu zmiany stylu życia na sprzyjający utrzymaniu równowagi bilansu energetycznego.

3.1. Terapia dietetyczna

Główną przyczyną występowania otyłości u dzieci i młodzieży jest nadmierna w stosunku do zapotrzebowania wartość energetyczna przyjmowanych pokarmów. Nie jest to jedyny czynnik. Jak wynika z badań Romieu i wsp. [1988], Millera i wsp. [1990] oraz obserwacji Nurses Health Study [Hu i wsp., 1999] i innych [Colditz i wsp., 1990; Pudel, Westenhoefer, 1992], ważnym czynnikiem determinującym skłonność do zwiększania masy ciała jest spożycie tłuszczu. Dlatego też podstawowym elementem redukcji masy ciała jest prawidłowo zaplanowana na okres kilku miesięcy dieta niskoenergetyczna z ograniczeniem tłuszczów pochodzenia zwierzęcego.

Zalecenia dietetyczne i wynikające z nich ograniczenia spożycia energii, a także w pewnym stopniu składników odżywczych – w przypadku młodzieży należy stosować bardzo ostrożnie. Zbyt restrykcyjna dieta może być bowiem przyczyną zahamowania wzrostu, zahamowania rozwoju fizycznego a także wystąpienia zaburzeń psychosomatycznych [Lange i wsp., 2001; Białkowska, Szostak, 1995]. Dieta dla otyłej młodzieży powinna być normobiałkowa z ograniczeniem tłuszczów i węglowodanów. Unikać należy bogatoenergetycznych potraw, zawierających cukry proste oraz produkty zbożowe. Wartość energetyczna diety powinna zawierać się między 1000 a 1500 kcal (4187 - 6280 kJ) dziennie. Dieta taka powinna być stosowana dla dzieci powyżej 7 roku życia [Korman, 1999].

Modyfikacja sposobu żywienia odgrywa korzystną rolę w profilaktyce chorób indukowanych otyłością. Wynika to z wpływu poszczególnych składników pokarmowych na najważniejsze czynniki ryzyka, w tym stężenie lipidów i lipoprotein. Rozważa się także inne mechanizmy działania lipoprotein o wysokiej gęstości, jak działanie antyoksydacyjne, przeciwzapalne czy przeciwzakrzepowe [Iskra, Pioruńska-Stolzman, 2001; Safeer, Cornell, 2001].

W naturalnych tłuszczach pochodzenia zwierzęcego, mimo zróżnicowanej zawartości poszczególnych kwasów tłuszczowych, przeważają kwasy nasycone podnoszące poziom cholesterolu oraz frakcji LDL (laurynowy, palmitynowy, mirystynowy). Dlatego należy ograniczyć ich udział w diecie do poziomu niższego niż 10% ogółu energii. Z danych literaturowych wynika, że nasycone kwasy tłuszczowe, oprócz niekorzystnego wpływu na profil lipidowy, zwiększają także krzepliwość krwi, powodują dysfunkcję nabłonka, zwiększają insulinooporność i ciśnienie tętnicze krwi [Knapp, 1997]. Z kolei wielonienasycone kwasy tłuszczowe (WKT), należące do dwóch grup: omega-6 (n-6) i omega-3 (n-3), oraz jednonienasycone kwasy tłuszczowe wpływają pozytywnie na profil lipidowy krwi. Kwas linolenowy (n-6) występujący w roślinach oleistych obniża stężenie cholesterolu i frakcji LDL w surowicy krwi, a ponadto zmniejsza syntezę tromboksanu, hamuje agregację płytek krwi i wywiera umiarkowane działanie hipotensyjne [Bonanome, 1999; Grundy, Denke, 1990; Knapp, 1997; Mensink, Katan, 1992]. Spożycie tego kwasu w diecie nie powinno przekraczać 10% dostarczonej energii, gdyż jako produkt wysokoenergetyczny w nadmiarze sprzyja powstawania nadwagi. Kwasy grupy omega-3 (alfalinolenowy, eikozapentaenowy i dekozaheksaenowy) obniżają przede wszystkim stężenie triacylogliceroli w surowicy krwi oraz cholesterolu we frakcji VLDL, wykazują działanie antyagregacyjne i przeciwzapalne. Obniżając lepkość krwi, zmniejszają ryzyko zakrzepu [Connor, 1999; Harris, 1999; Zhang i wsp., 1999].

Zawartość w diecie niskoenergetycznej frakcji rozpuszczalnych błonnika pokarmowego (pektyny, gumy) może również powodować redukcję stężenia cholesterolu całkowitego i frakcji LDL. Błonnik pokarmowy może także odgrywać rolę w regulowaniu stężenia insuliny. Wpływa on na zmniejszenie wydzielania insuliny poprzez zwolnienie tempa wchłaniania składników odżywczych po spożytym posiłku [Potter i wsp., 1981]. Stosowanie diety z dużą zawartością błonnika zwiększa wrażliwość na insulinę [Fukagawa i wsp., 1990] oraz redukuje masę ciała [Stevens, 1988]. Spożywanie błonnika chroni także przed nadciśnieniem tętniczym, hiperlipidemią i chorobami naczyniowymi [Rimm i wsp., 1996; Wolk i wsp., 1999]. Skuteczne działanie błonnika zapewnia jego dzienne spożycie w ilości 25-40 g, z czego około 25% powinien stanowić błonnik rozpuszczalny [Brown i wsp., 1999].

Bardzo istotną rolę w leczeniu otyłości ma zmiana modelu żywienia. Zaleca się częstsze (4-5 razy dziennie) spożywanie mniej obfitych pod względem energetycznym posiłków. Posiłki należy rozłożyć równomiernie w ciągu dnia, spożywać o stałych porach, w spokoju, dobrze je przeżuwając oraz przede wszystkim wyeliminować zjawisko dojadania. Nie bez znaczenia jest stosowanie odpowiednich technik kulinarnych, mających na celu ograniczenie ilości dostarczanych tłuszczów (głównie zwierzęcych) oraz zachowanie odpowiedniej ilości składników odżywczych. Dieta dla młodzieży powinna być urozmaicona, dawać uczucie sytości i zapewniać rozwój fizyczny a także komfort psychiczny. Trzeba pamiętać, aby stosować umiejętnie zamianę tych produktów, które dostarczają dużej ilości energii. Korzyścią diety ma być nie tylko redukcja masy ciała, ale także poprawa sprawności fizycznej oraz satysfakcja osobista wynikająca z trwałej poprawy zdrowia, a nie tylko efektu kosmetycznego. Dietę należy ustalać indywidualnie, w zależności od upodobań żywieniowych, jak też warunków prowadzonej terapii. Indywidualne podejście przyczynić się może do większego zaangażowania osoby leczonej oraz jej rodziny a także może zmniejszyć ryzyko wystąpienia ewentualnych powikłań nieprawidłowego odchudzania. Celem postępowania dietetycznego, oprócz redukcji masy ciała, jest wypracowanie prawidłowych nawyków żywieniowych, umożliwiających zapewnienie właściwego dla wieku poziomu życia i rozwoju.