Materiał badawczy stanowili nauczyciele wychowania fizycznego z wybranych losowo szkół z Poznania: 40 szkół podstawowych, 30 gimnazjów i 20 szkół ponadpodstawowych. Badaniom poddano 584 nauczycieli wychowania fizycznego, w tym 331 kobiet i 253 mężczyzn. Wszyscy badani nauczyciele posiadali wykształcenie wyższe magisterskie ze specjalnością wychowanie fizyczne. Badania przeprowadzono w roku szkolnym 1999-2000 (od września 1999 r. do maja 2000 r.).

W badaniach wykorzystano metodę obserwacji dokonując hospitacji lekcji wychowania fizycznego prowadzonych przez nauczycieli wychowania fizycznego. W szkołach podstawowych hospitacji poddano 256 lekcji: gimnastyki (N=60), lekkiej atletyki (N=18), piłki siatkowej (N=40), piłki ręcznej (N=28), piłki nożnej (N=22), piłki koszykowej (N=30), pływania (N=8), zabaw i gier ruchowych (N=50). W gimnazjach dokonano hospitacji 173 lekcji: gimnastyki (N=24), lekkiej atletyki (N=15), piłki siatkowej (N=38), piłki ręcznej (N=22), piłki nożnej (N=22), piłki koszykowej (N=34), form muzyczno-ruchowych (N=18). W szkołach ponadpodstawowych wykonano 155 hospitacji lekcji: gimnastyki (N=30), lekkiej atletyki (N=17), piłki siatkowej (N=24), piłki ręcznej (N=21), piłki nożnej (N=20), piłki koszykowej (N=24), form muzyczno-ruchowych (N=19).

Hospitując lekcje wychowania fizycznego dokonywano zapisu przebiegu zajęć na specjalnie przygotowanych protokołach, uwzględniając podział lekcji na 4 części: część I - wstępną, część IIA – rozgrzewkę (ćwiczenia kształtujące), część IIB – główną, część III – końcową.

Podczas analizy czynności kontrolno-oceniających u nauczycieli wychowania fizycznego wyszczególniono następujące komponenty: kontrolę higieny osobistej (ubioru, ciała itp.), kontrolę i ocenę postaw i zachowań uczniów (np. noszenie stroju sportowego, aktywność, zaangażowanie, frekwencja itp.), kontrolę i ocenę wiadomości ucznia, ocenę wyrażoną stopniem lub punktami z umiejętności (ruchowych, utylitarnych, organizacyjnych), ocenę wyrażoną stopniem lub punktami ze sprawności fizycznej, ocenę słowną wykonania zadań (m.in. pochwały, nagany), samokontrolę i samoocenę uczniów (wiadomości, umiejętności, sprawności, postaw i zachowań). W protokole hospitacji zapisywano także brak kontroli i oceny ucznia w poszczególnych częściach lekcji.

Drugim obszarem podlegającym analizie pohospitacyjnej było określenie przejawów zachowań empatycznych u badanych nauczycieli podczas prowadzenia poszczególnych lekcji. Zachowania empatyczne przejawiały się poprzez: serdeczny uśmiech nauczyciela, umiejętność pocieszania uczniów przez nauczyciela w trudnych sytuacjach, współczucie nauczyciela przy niepowodzeniach ucznia, radość z osiąganych sukcesów przez ucznia, odpowiednie przyjacielskie zwracanie się nauczyciela do ucznia, kulturę osobistą nauczyciela, umiejętne zachowanie się nauczyciela w różnych sytuacjach dydaktyczno-wychowawczych. Stwierdzono także podczas hospitacji lekcji zachowania naganne nauczyciela (np. krzyk, próby rękoczynów, obraźliwe zwracanie się do uczniów itp.) oraz całkowity brak przejawów zachowań empatycznych badanych nauczycieli.

Na podstawie analizy wyników badań zawartych w tabeli 162 stwierdzono, że ponad 8% badanych nauczycieli wychowania fizycznego ze szkół podstawowych nie dokonywało żadnej formy kontroli i oceny ucznia na zajęciach. We wszystkich rodzajach lekcji przeważali w tym zakresie mężczyźni, co stanowiło średnio 11%, natomiast 6,4% kobiet nie wykazała się czynnościami kontrolno-oceniającymi na lekcjach. Najczęściej oceniano słownie wykonywanie zadań przez uczniów (ogółem – 67,2%; kobiety – 67,9%; mężczyźni – 66%). Szczególnie dotyczyło to części IIA i IIB, rzadziej III i bardzo rzadko części I lekcji. Ponad 90% badanych kobiet i mężczyzn kontroluje higienę osobistą uczniów w części wstępnej zajęć. W pozostałych częściach lekcji element ten nie występuje. Kontroli podlegają też w znacznym odsetku postawy i zachowania uczniów. Istotne jest to, iż wartości procentowe tego komponentu maleją wraz z upływającym czasem poszczególnych części lekcji, wzrastając pod koniec zajęć tj. przy podsumowaniu lekcji. Ocenie wyrażonej stopniem podlegają najczęściej: postawy i zachowania uczniów (ogółem – 25%; kobiety – 24,4%; mężczyźni – 26%) oraz umiejętności ruchowe i organizacyjne u uczniów (ogółem – 20,3%; kobiety – 18,6%; mężczyźni – 23%). Wbrew popularnym opiniom stosunkowo rzadko nauczyciele wystawiają oceny wyrażone cyframi lub punktami za osiągnięcia w zakresie sprawności fizycznej, predyspozycji i zdolności motorycznych. Dotyczy to zaledwie 5,1% hospitowanych lekcji, w tym 7% prowadzonych przez mężczyzn i 3,8% przez kobiety. Niestety zaledwie 10% badanych nauczycieli kontroluje i ocenia wiadomości uczniów wychowania fizycznego. Brak kontroli wiadomości, a co za tym idzie słabe wyposażanie uczniów w wiedzę, stanowi znaczący wpływ na niski poziom postaw i zachowań prosomatycznych i prozdrowotnych dzieci (p.tab.162).

Etap szkoły podstawowej dla dzieci jest okresem aktywności poznawczej, emocjonalnej i psychofizycznej. Aktywność ta winna, jak stanowią współczesne trendy pedagogiczne, być rozwijana poprzez znaczące usamodzielnianie i rozwój kreatywności u dzieci. Jednym z ważniejszych elementów samodzielności i twórczości dzieci jest samokontrola i samoocena własnych osiągnięć. Niestety, jak wynika z przeprowadzonych badań, w tym okresie edukacyjnym samokontrola jest stosowana tylko przez 9,4% nauczycieli (9% kobiet, 10% mężczyzn) a samoocena przez 7% nauczycieli szkół podstawowych (6,4% kobiet, 8% mężczyzn). Zdecydowanie najlepiej, choć dużo poniżej oczekiwań, stosowali nauczyciele samoocenę i samokontrolę na lekcjach: lekkiej atletyki, piłki ręcznej, piłki nożnej i pływania (p.tab.162).

Różnice między kobietami i mężczyznami są nie istotne statystycznie w poszczególnych komponentach kontrolowania i oceniania osiągnięć uczniów (p.tab.162).

We wcześniejszych rozdziałach przedstawiono stan uwarunkowań czynności kontrolno-oceniających u nauczycieli wychowania fizycznego, między innymi empatii. W tym miejscu podjęto próbę określenia występowania przejawów zachowań empatycznych u nauczycieli na konkretnych, „żywych” lekcjach wychowania fizycznego przeprowadzonych na trzech poziomach edukacyjnych.

Nauczyciele ze szkół podstawowych przejawiają wiele zachowań empatycznych. Najczęściej obserwowano: odpowiednie przyjacielskie zwracanie się nauczycieli do uczniów (ogółem – 70,7%; kobiety – 72,4%; mężczyźni – 68%) oraz serdeczny uśmiech (ogółem – 58,6%; kobiety – 62,2%; mężczyźni – 53%). Zaledwie co drugi nauczyciel wychowania fizycznego ze szkół podstawowych charakteryzuje się odpowiednim poziomem kultury osobistej. To bardzo zła informacja. Przyjmując, że rozumienie pojęcia „kultura osobista” jest różne u różnych osób, to wynik ten ze wszech miar jest niezadowalający (p.tab.162).

Dwie cechy najbliżej związane z empatią tzn. umiejętność pocieszania uczniów przez nauczyciela w trudnych sytuacjach oraz współczucie nauczyciela przy niepowodzeniach uczniów niestety charakteryzują się dosyć niskim poziomem. Co czwarty nauczyciel przejawia te cechy na lekcjach wychowania fizycznego. Zdecydowanie lepsze w tych zakresach działalności edukacyjnej są kobiety. Ponad 30% badanych nauczycieli (33,3% kobiet, 31% mężczyzn) wykazywała radość z osiąganych sukcesów przez uczniów. Komponent ten występował najwięcej w części IIA i IIB, a szczególnie w podsumowaniu i omówieniu końcowym lekcji. Przeważali tu mężczyźni we wszystkich rodzajach lekcji, z wyjątkiem pływania, zabaw i gier ruchowych oraz piłki nożnej (p.tab.162).

Szkoła podstawowa jest miejscem stresogennym i dyskomfortowym dla dziecka. Blisko 12% badanych nauczycieli charakteryzowała się nagannymi zachowaniami (10,9% kobiet, 13% mężczyzn) tj. krzyk, próby rękoczynów, rękoczyny, obraźliwe zwracanie się do uczniów, lekceważenie uczniów, naśmiewanie się z uczniów, szczególnie z ich niepowodzeń. Można stwierdzić, iż dotyczy to aż co dziesiątego nauczyciela. Przyczyny takich postępowań są wielorakie i wielopoziomowe, jednak niedopuszczalne w kształceniu i wychowaniu dzieci. Stwierdzono także w wyniku analizy danych statystycznych, że prawie 20% badanych nauczycieli (17,3% kobiet, 22% mężczyzn) w czasie trwania i prowadzenia lekcji wychowania fizycznego nie przejawiała żadnych zachowań empatycznych. Różnie się to kształtowało w poszczególnych częściach i rodzajach lekcji (p.tab.162).

Czynności kontrolno-oceniające i przejawy zachowań empatycznych u nauczycieli poznańskich gimnazjów zaobserwowano na 7 rodzajach lekcji wychowania fizycznego. U ponad 9% badanych nauczycieli (8,5% kobiet, 10,1% mężczyzn) nie stwierdzono żadnych czynności kontrolnych i oceniających w poszczególnych częściach lekcji. Kontroli nauczycielskiej podlegały: higiena osobista (96% w części I lekcji); postawy i zachowania uczniów w zakresie aktywności, zaangażowania, frekwencji, ubioru sportowego (ogółem – 38,2%; kobiety – 41,5%; mężczyźni - 34,2%); wykonanie zadań przez uczniów (ogółem – 69,4%; kobiety – 70,2%; mężczyźni – 68,4%). Ocena słowna prawidłowości wykonywanych zadań dotyczy przede wszystkim części IIA (ogółem - ok.93%), IIB (ogółem - ok.92%) i III (ogółem - ok.75%) lekcji wychowania fizycznego (p.tab.163).

W stosunku do nauczycieli ze szkół podstawowych zanotowano wzrost odsetka nauczycieli stawiających oceny wyrażone cyframi lub punktami za: umiejętności ruchowe, utylitarne i organizacyjne (ogółem – 29,5%; kobiety – 30,9%; mężczyźni – 27,8%); postawy i zachowania (ogółem – 28,3%; kobiety – 27,7%; mężczyźni – 29,1%) oraz komponenty sprawności fizycznej (ogółem – 14,5%; kobiety – 13,8%; mężczyźni – 15,2%). Różnice między kobietami i nauczycielami są nieistotne statystycznie (p.tab.163).

Stwierdzono wzrost stosowania przez nauczycieli gimnazjalnych samooceny i samokontroli uczniów, w stosunku do badanych ze szkół podstawowych. 26% badanych nauczycieli gimnazjów uwzględniło w swojej pracy edukacyjnej elementy samokontroli uczniów, w tym 28,7% kobiet i 22,8% mężczyzn. Na podobnym poziomie kształtowało się wdrażanie przez nauczycieli gimnazjalnych samooceny w proces edukacyjny. Blisko 21% badanych rozwijało samodzielność i kreatywność uczniów poprzez zastosowanie samooceny osiągnięć uczniów (20,2% kobiet, 21,5% mężczyzn). Najlepiej stosowali samokontrolę i samoocenę nauczyciele gimnazjalni na lekcjach lekkiej atletyki i form muzyczno-ruchowych. Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na fakt, iż reformatorzy polskiego systemu edukacji zdefiniowali III etap edukacji, czyli gimnazjum, jako okres rozwoju samodzielności młodzieży. Jak wynika z przedstawionych danych nauczyciele gimnazjalni w lepszym zakresie, niż w szkole podstawowej realizują ten postulat, niestety nie jest to jeszcze na poziomie zadowalającym. Wskaźnik ten powinien sięgać odsetka bliskiego 100% (p.tab.163).

W pięciu wskaźnikach zachowań empatycznych stwierdzono wzrost odsetka badanych nauczycieli gimnazjalnych w odniesieniu do pedagogów ze szkół podstawowych. Dotyczy to serdecznego uśmiechu nauczyciela na lekcjach (ogółem – 71,1%; kobiety – 75,5%; mężczyźni – 65,8%), radości z osiąganych sukcesów przez uczniów (ogółem – 41%; kobiety – 43,6%; mężczyźni – 38%), przyjacielskiego zwracania się nauczyciela do uczniów (ogółem – 84,4%; kobiety – 87,2%; mężczyźni – 81%), kultury osobistej (ogółem – 72,3%; kobiety – 78,7%; mężczyźni – 64,6%), a także umiejętnego zachowania się nauczyciela w różnych sytuacjach dydaktyczno-wychowawczych procesu lekcyjnego (ogółem – 30,1%; kobiety – 33%; mężczyźni – 26,6%). We wszystkich wyżej wymienionych komponentach przeważały kobiety, podobnie jak w szkołach podstawowych (p.tab.163).

Na podobnym poziomie, jak w szkołach podstawowych, kształtują się dwa wskaźniki zachowań empatycznych tj. umiejętność pocieszania uczniów przez nauczyciela w trudnych sytuacjach (ogółem – 24,9%; kobiety – 29,8%; mężczyźni – 19%) i współczucie nauczyciela przy niepowodzeniach ucznia (ogółem – 23,7%; kobiety – 27,7%; mężczyźni – 19,%). Także w tych dwóch komponentach dominowały kobiety (p.tab.163).

Analizując wyniki badań zawarte w tabeli 163 stwierdzono utrzymujący się stan zachowań nagannych nauczycieli (ogółem – 11%; kobiety – 8,5%; mężczyźni – 13,9%) oraz brak przejawów zachowań empatycznych (ogółem – 17,3%; kobiety – 16%; mężczyźni – 19%). Niestety mężczyźni częściej niż nauczycielki nie przejawiają żadnych zachowań empatycznych lub charakteryzują się zachowaniami nagannymi. Szczególnie widoczne było to na zajęciach z lekkiej atletyki, piłki siatkowej i piłki ręcznej (p.tab.163).

Czynności kontrolno-oceniające i przejawy zachowań empatycznych u nauczycieli poznańskich szkół ponadpodstawowych zaobserwowano na 7 rodzajach lekcji wychowania fizycznego, podobnie jak w gimnazjach. Na wstępie analizy wyników zawartych w tabeli 164 dotyczących badanych nauczycieli ze szkół ponadpodstawowych należy zwrócić przede wszystkim uwagę na zwiększający się odsetek badanych stosujących samokontrolę i samoocenę uczniów na lekcjach wychowania fizycznego. Blisko 30% badanych nauczycieli wprowadziło do procesu lekcyjnego wybrane formy samokontroli (30,9% kobiet, 27% mężczyzn), a 33,6% wdrożyło i realizowało samoocenę wśród wychowanków (35,8% kobiet, 31,1% mężczyzn). Niestety nie jest to nadal stan zadowalający. Na tym etapie edukacji świadomość, samodzielność, odpowiedzialność, umiejętność podejmowania decyzji i kreatywność uczniów to podstawowe kompetencje, w które powinna wyposażyć ich szkoła – nauczyciele – wychowawcy. Kompetencje te można nabyć między innymi poprzez efektywne i systematyczne stosowanie samokontroli i samooceny osiągnięć uczniów. Pojawia się więc pytanie: czy polska szkoła spełnia współczesne założenia reformy systemu edukacji, czy kształci i wychowuje nowoczesnych członków społeczeństwa?

Nauczyciele wychowania fizycznego ze szkół ponadpodstawowych kontrolują w procesie lekcyjnym przede wszystkim: higienę osobistą (ubiór, ciało itp.), szczególnie w części wstępnej lekcji (93% badanych); postawy i zachowania uczniów, w tym przypadku z głównym naciskiem na część I lekcji, a słabszym w częściach IIA i IIB. Znacząco poprawił się wskaźnik kontroli i oceny wiadomości u uczniów, w stosunku do szkół niższego szczebla. 31% badanych nauczycieli dokonuje weryfikacji wiedzy uczniów. Można więc założyć, iż przekazywanie wiadomości o kulturze fizycznej jest na wyższym i efektywniejszym poziomie niż w szkołach podstawowych i gimnazjach. Jednak poziom ten raczej nie powinien zadowalać samych nauczycieli, jak i nadzoru pedagogicznego. Zaledwie 1/3 nauczycieli szkół średnich rozumie ważność realizacji celów poznawczych kultury fizycznej (p.tab.164).

Nastąpiło na tym etapie edukacji przewartościowanie nauczycielskiego oceniania słownego wykonywania zadań przez uczniów. Ponad 77% badanych nauczycieli stosowało ocenę słowną wykonania zadania przez uczniów (77,8% kobiet, 77,1% mężczyzn). Mając na uwadze wiek uczniów, ich poziom intelektualny, emocjonalny, a także psychofizyczny należy przyjąć, iż błędem dydaktycznym jest dostarczanie, w tak dużym zakresie, dodatkowych bodźców motywujących i naprowadzających uczniów poprzez stosowanie oceny słownej wykonania zadania, korekty błędów, wspieranie pochwałami czy też naganami za realizację zadań lekcyjnych. Jest to problem wymagający zdecydowanie głębszej analizy naukowej, popartej rzetelnymi i obiektywnymi narzędziami badawczymi.

Badani nauczyciele ze szkół ponadpodstawowych oceniali uczniów za pomocą stopni lub punktów za osiągnięcia w zakresie: postaw i zachowań (ogółem – 36,1%; kobiety – 37%; mężczyźni – 35,1%), umiejętności ruchowych, utylitarnych i organizacyjnych (ogółem – 35,5%; kobiety – 37%; mężczyźni – 33,8%), komponentów sprawności fizycznej (ogółem – 13,6%; kobiety – 11,1%; mężczyźni – 16,2%). Wartości wskaźników były bardzo zbliżone na poszczególnych rodzajach zajęć. Co dziesiąty badany nauczyciel wychowania fizycznego nie zastosował żadnej formy kontroli i oceny osiągnięć uczniów w poszczególnych częściach lekcji (p.tab.164).

Badane kobiety – nauczycielki wychowania fizycznego przejawiały we wszystkich wskaźnikach wyższy poziom zachowań empatycznych niż mężczyźni reprezentujący poznańskie szkoły ponadpodstawowe (p.tab.164). Na tym samym wysokim poziomie wystąpiło tylko odpowiednie przyjacielskie zwracanie się nauczyciela do uczniów (ogółem – 79,4%; mężczyźni - 79,7%; kobiety – 79%). Stwierdzono zadowalający stan zachowań empatycznych w zakresie: serdecznego uśmiechania się do uczniów (ogółem – 70,3%; kobiety – 72,8%; mężczyźni – 67,6%), kultury osobistej (ogółem – 61,9%; kobiety – 69,1%; mężczyźni – 54,1%), radości z osiąganych sukcesów przez uczniów (ogółem – 52,3%; kobiety – 53,1%; mężczyźni – 51,4%). Kolejne trzy istotne wskaźniki zachowań empatycznych nauczycieli wychowania fizycznego ze szkół ponadpodstawowych charakteryzowały się poziomem wyższym niż u nauczycieli reprezentujący szkoły podstawowe i gimnazja, lecz nadal niezadowalającym w odniesieniu do potrzeb i oczekiwań społeczno-edukacyjnych. Dotyczą te wskaźniki: umiejętności pocieszania uczniów przez nauczyciela w trudnych sytuacjach (ogółem – 29%; kobiety – 37%; mężczyźni – 20,3%), współczucia nauczyciela przy niepowodzeniach ucznia (ogółem – 29%; kobiety – 35,8%; mężczyźni – 21,6%) oraz umiejętnego zachowania się nauczyciela w trudnych sytuacjach dydaktyczno-wychowawczych (ogółem – 28,4%; kobiety – 35,8%; mężczyźni – 20,3%).

Stwierdzono w toku analizy wyników badań, że 9,7% nauczycieli wychowania fizycznego ze szkół ponadpodstawowych charakteryzowała się nagannymi zachowaniami (9,9% kobiet i 9,5% mężczyzn). Te zachowania negatywne różnie się kształtowały w poszczególnych fragmentach lekcji, jednak nie ulega wątpliwości, że co dziesiąty badany to osoba wykraczająca poza margines modelowego nauczyciela-wychowawcy. Nie zmniejszył się również odsetek nauczycieli charakteryzujących się brakiem jakichkolwiek przejawów zachowań empatycznych w odniesieniu do nauczycieli ze szkół podstawowych i gimnazjalnych. Dotyczył ten problem 17,4% badanych nauczycieli szkół średnich, w tym 16,1% kobiet i 18,9% mężczyzn (p.tab.164).

Podsumowanie

Tabela 165 zawiera dane procentowe dotyczące występowania komponentów kontroli i oceny ucznia oraz przejawów zachowań empatycznych u nauczycieli ze szkół podstawowych, gimnazjalnych i ponadpodstawowych. Wyniki badań układają się w charakterystyczne trendy zwyżkowe lub spadkowe. Wraz ze wzrostem etapu edukacji zwiększa się odsetek nauczycieli, którzy: a) oceniają postawy i zachowania uczniów; b) kontrolują i oceniają wiadomości uczniów z zagadnień kultury fizycznej; c) oceniają stopniami lub punktami umiejętności ruchowe i organizacyjne; d) oceniają słownie wykonanie zadań; e) wykorzystują i wdrażają samokontrolę i samoocenę wiadomości, umiejętności, postaw i sprawności fizycznej uczniów. Tendencje spadkowe stwierdzono jedynie w zakresie kontroli postaw i zachowań uczniów (np. noszenia stroju sportowego, aktywności, zaangażowania, frekwencji na zajęciach itp.). Na względnie podobnym poziomie kształtowały się czynności kontrolne higieny osobistej uczniów oraz brak czynności kontrolno-oceniających w poszczególnych fragmentach lekcji. Nie stwierdzono istotnych statystycznie różnic między badanymi kobietami i mężczyznami.

Lepsze i pozytywniejsze zachowania empatyczne charakteryzowały badane kobiety. We wszystkich parametrach kobiety okazały się lepsze (p.tab.165). Istotne statystycznie różnice, na korzyść badanych kobiet, stwierdzono w umiejętnościach pocieszania uczniów w trudnych sytuacjach i współczucia przy niepowodzeniach ucznia. Najsłabsze przejawy zachowań empatycznych zaobserwowano u nauczycieli ze szkół podstawowych, co jest zastanawiające w kontekście wieku dzieci, z którymi mają nauczyciele kontakt. Wyższymi wartościami parametrów zachowań empatycznych charakteryzowali się nauczyciele gimnazjalni i ze szkół średnich. Największe odsetki badanych nauczycieli gimnazjalnych stwierdzono w empatycznych zachowaniach dotyczących: serdecznego uśmiechania się do dzieci, przyjacielskiego zwracania się do uczniów, kultury osobistej, umiejętnych zachowań w różnych sytuacjach dydaktyczno-wychowawczych. Nauczyciele szkół ponadpodstawowych dominowali w: umiejętnościach pocieszania uczniów w trudnych sytuacjach, współczucia przy niepowodzeniach uczniów i radości z osiąganych sukcesów przez uczniów. Badani mężczyźni dominowali nad kobietami w zachowaniach nagannych oraz wykazywali wyższe braki przejawów zachowań empatycznych (p.tab.165).

Tab.162. Występowanie komponentów kontrolowania i oceniania oraz przejawów zachowań empatycznych u badanych nauczycieli wychowania fizycznego ze szkół podstawowych w zależności od rodzaju i części lekcji [%]

Legenda: K – kobiety; M – mężczyźni; n-li – nauczycieli. 1-kontrola higieny osobistej (ubioru, ciała itp.); 2-kontrola postaw i zachowań (np. noszenie stroju sportowego, aktywność, zaangażowanie, frekwencja itp.); 3-ocena postaw i zachowań (np. noszenie stroju sportowego, aktywność, zaangażowanie, frekwencja itp.); 4-kontrola i ocena wiadomości ucznia; 5-ocena wyrażona stopniem/punktami z umiejętności (ruchowych, utylitarnych, organizacyjnych); 6-ocena wyrażona stopniem/punktami ze sprawności fizycznej; 7-ocena słowna wykonania zadania (pochwała lub nagana); 8-samokontrola uczniów (wiadomości, postawy, umiejętności i sprawność fizyczna); 9-samoocena uczniów (wiadomości, postawy, umiejętności i sprawność fizyczna); 10-brak kontroli i oceny uczniów; 11-serdeczny uśmiech nauczyciela; 12-umiejętność pocieszania uczniów przez nauczyciela w trudnych sytuacjach; 13-współczucie nauczyciela przy niepowodzeniach ucznia; 14-radość z osiąganych sukcesów przez ucznia; 15-odpowiednie, przyjacielskie zwracanie się nauczyciela do ucznia; 16-kultura osobista nauczyciela; 17-umiejętne zachowanie się nauczyciela w różnych sytuacjach dydaktyczno-wychowawczych; 18-zachowania naganne nauczyciela (np. krzyk, próby rękoczynów, obraźliwe zwracanie się do ucznia itp.); 19-brak przejawów zachowań empatycznych.

Tab.163. Występowanie komponentów kontrolowania i oceniania oraz przejawów zachowań empatycznych u badanych nauczycieli wychowania fizycznego ze szkół gimnazjalnych w zależności od rodzaju i części lekcji [%]

Legenda: K – kobiety; M – mężczyźni; n-li – nauczycieli. 1-kontrola higieny osobistej (ubioru, ciała itp.); 2-kontrola postaw i zachowań (np. noszenie stroju sportowego, aktywność, zaangażowanie, frekwencja itp.); 3-ocena postaw i zachowań (np. noszenie stroju sportowego, aktywność, zaangażowanie, frekwencja itp.); 4-kontrola i ocena wiadomości ucznia; 5-ocena wyrażona stopniem/punktami z umiejętności (ruchowych, utylitarnych, organizacyjnych); 6-ocena wyrażona stopniem/punktami ze sprawności fizycznej; 7-ocena słowna wykonania zadania (pochwała lub nagana); 8-samokontrola uczniów (wiadomości, postawy, umiejętności i sprawność fizyczna); 9-samoocena uczniów (wiadomości, postawy, umiejętności i sprawność fizyczna); 10-brak kontroli i oceny uczniów; 11-serdeczny uśmiech nauczyciela; 12-umiejętność pocieszania uczniów przez nauczyciela w trudnych sytuacjach; 13-współczucie nauczyciela przy niepowodzeniach ucznia; 14-radość z osiąganych sukcesów przez ucznia; 15-odpowiednie, przyjacielskie zwracanie się nauczyciela do ucznia; 16-kultura osobista nauczyciela; 17-umiejętne zachowanie się nauczyciela w różnych sytuacjach dydaktyczno-wychowawczych; 18-zachowania naganne nauczyciela (np. krzyk, próby rękoczynów, obraźliwe zwracanie się do ucznia itp.); 19-brak przejawów zachowań empatycznych.

Tab.164. Występowanie komponentów kontrolowania i oceniania oraz przejawów zachowań empatycznych u badanych nauczycieli wychowania fizycznego ze szkół ponadpodstawowych w zależności od rodzaju i części lekcji [%]

Legenda: K – kobiety; M – mężczyźni; n-li – nauczycieli. 1-kontrola higieny osobistej (ubioru, ciała itp.); 2-kontrola postaw i zachowań (np. noszenie stroju sportowego, aktywność, zaangażowanie, frekwencja itp.); 3-ocena postaw i zachowań (np. noszenie stroju sportowego, aktywność, zaangażowanie, frekwencja itp.); 4-kontrola i ocena wiadomości ucznia; 5-ocena wyrażona stopniem/punktami z umiejętności (ruchowych, utylitarnych, organizacyjnych); 6-ocena wyrażona stopniem/punktami ze sprawności fizycznej; 7-ocena słowna wykonania zadania (pochwała lub nagana); 8-samokontrola uczniów (wiadomości, postawy, umiejętności i sprawność fizyczna); 9-samoocena uczniów (wiadomości, postawy, umiejętności i sprawność fizyczna); 10-brak kontroli i oceny uczniów; 11-serdeczny uśmiech nauczyciela; 12-umiejętność pocieszania uczniów przez nauczyciela w trudnych sytuacjach; 13-współczucie nauczyciela przy niepowodzeniach ucznia; 14-radość z osiąganych sukcesów przez ucznia; 15-odpowiednie, przyjacielskie zwracanie się nauczyciela do ucznia; 16-kultura osobista nauczyciela; 17-umiejętne zachowanie się nauczyciela w różnych sytuacjach dydaktyczno-wychowawczych; 18-zachowania naganne nauczyciela (np. krzyk, próby rękoczynów, obraźliwe zwracanie się do ucznia itp.); 19-brak przejawów zachowań empatycznych.

Tab.165. Występowanie komponentów kontrolowania i oceniania oraz przejawów zachowań empatycznych u badanych nauczycieli wychowania fizycznego w zależności od typu szkoły i płci nauczycieli [%]

Legenda: K – kobiety; M – mężczyźni; n-li – nauczycieli; SP – szkoła podstawowa; G – gimnazjum; SPP – szkoła ponadpodstawowa 1-kontrola higieny osobistej (ubioru, ciała itp.); 2-kontrola postaw i zachowań (np. noszenie stroju sportowego, aktywność, zaangażowanie, frekwencja itp.); 3-ocena postaw i zachowań (np. noszenie stroju sportowego, aktywność, zaangażowanie, frekwencja itp.); 4-kontrola i ocena wiadomości ucznia; 5-ocena wyrażona stopniem/punktami z umiejętności (ruchowych, utylitarnych, organizacyjnych); 6-ocena wyrażona stopniem/punktami ze sprawności fizycznej; 7-ocena słowna wykonania zadania (pochwała lub nagana); 8-samokontrola uczniów (wiadomości, postawy, umiejętności i sprawność fizyczna); 9-samoocena uczniów (wiadomości, postawy, umiejętności i sprawność fizyczna); 10-brak kontroli i oceny uczniów; 11-serdeczny uśmiech nauczyciela; 12-umiejętność pocieszania uczniów przez nauczyciela w trudnych sytuacjach; 13-współczucie nauczyciela przy niepowodzeniach ucznia; 14-radość z osiąganych sukcesów przez ucznia; 15-odpowiednie, przyjacielskie zwracanie się nauczyciela do ucznia; 16-kultura osobista nauczyciela; 17-umiejętne zachowanie się nauczyciela w różnych sytuacjach dydaktyczno-wychowawczych; 18-zachowania naganne nauczyciela (np. krzyk, próby rękoczynów, obraźliwe zwracanie się do ucznia itp.); 19-brak przejawów zachowań empatycznych.