3.4. Samoocena i samokontrola ucznia z wychowania fizycznego

Tak jak kształcenie rozwijając się przechodzi w samokształcenie, tak też kontrolowanie i ocenianie przekształcać się powinny w samokontrolę i samoocenę.

W procesie samokształcenia własna kontrola należy do istotnych elementów tego procesu. W ogóle samokształcenie zależy od tego czy samodzielnie kontrolujemy plany swego rozwoju i ich realizację. Przygotowując uczniów do samokształcenia należy także przygotować ich do samokontroli i samooceny, gdyż nieodpowiednie przygotowanie w tej dziedzinie skazuje na niepowodzenie całą działalność samokształceniową. Jest to zadanie trudne i złożone, ale jego urzeczywistnienie dowodzi osiągnięcia wyższego poziomu w procesie kształcenia wyższej świadomości swojego działania (Półturzycki 1998).

Skuteczność pracy dydaktyczno-wychowawczej znacznie wzrasta przy wykorzystaniu elementów samokontroli i samooceny w procesie nauczania i uczenia się. Zwalnia to bowiem nauczyciela z obowiązku ciągłej kontroli nad wszystkimi jej zakresami, a umożliwia w wielu dziedzinach tylko doraźne, sporadyczne jej występowanie.

Samokontrola i samoocena nie zastępują kontroli i oceny osiągnięć ucznia tylko je wzbogacają i dynamizują, a jednocześnie przyczyniają się do rozwinięcia pracy dydaktycznej, wychowawczej i organizacyjnej. Umiejętności kontroli i oceny własnej pracy jest jednym z warunków skutecznego przygotowania się do zajęć szkolnych, a także każdego skutecznego działania. Zadaniem szkół jest przygotowanie uczestników i absolwentów do należytej samokontroli własnej pracy i rzetelnej samooceny. W tej dziedzinie widoczne są jeszcze duże zaniedbania i duże potrzeby, ale bez urzeczywistnienia ich nie może być mowy o podniesieniu jakości pracy dydaktycznej i wychowawczej w szkołach (Półturzycki 1998).

W procesie kształcenia dzieci w początkowym etapie edukacji decydującą rolę odgrywa ocena wystawiana przez nauczyciela. Wraz ze stażem ucznia w szkole następuje przeniesienie ciężaru oceniania na ucznia. Stosujemy coraz częściejsamoocenę i samokontrolę. Samoocena i samokontrola ma w ostateczności doprowadzić do samokształcenia się wychowanka i przygotować go do życia dorosłego w określonym społeczeństwie i rodzinie.

Samoocena i samokontrola sprawności fizycznej i innych komponentów wychowania fizycznego są ważnymi, integralnie związanymi umiejętnościami i należy już je kształtować na poziomie szkoły podstawowej. W aspekcie dydaktycznym traktujemy je jako najwyższą formę kontroli i oceny. Zintegrowane dają ogromne możliwości poznawania samego siebie we wszystkich obszarach pedagogicznego działania w edukacji fizycznej (Jagusz 1984, Supińska 1994, Umiastowska 2002).

Ocena wystawiana przez nauczyciela stanowi punkt odniesienia do samooceny. Wymaga to jednak systematycznej i odpowiedzialnej współpracy uczniów z nauczycielami w poznawaniu, kontroli, analizie i ewaluacji swych osiągnięć i postępów w nauce (Corno 1992).

R.Jezierski (1999) stwierdził, że nauczyciel ma uczyć, wspierać i doradzać uczniom jak się oceniać, a nie wystawiać oceny z wychowania fizycznego. W poszukiwaniu dróg wyjścia z problemu oceny z wychowania fizycznego należy koncentrować uwagę nie na uświęconym tradycją ocenianiu ucznia przez nauczyciela (na wystawianiu ocen), lecz na ocenie efektów procesu nauczania i wychowania, a w tym przede wszystkim na nauczaniu uczniów samokontroli i samooceny (Jezierski 1999).

Właściwie pojęta kontrola i ocena procesu wychowania fizycznego winna służyć:

Najlepszym rozwiązaniem problemu samooceny i samokontroli są dzienniczki, kalendarze czy karty samooceny ucznia. W piśmiennictwie można znaleźć wiele rozwiązań tego rodzaju. W karcie, dzienniczku czy kalendarzu samooceny ucznia powinny znaleźć się następujące informacje dotyczące: rozwoju fizycznego (masa ciała, wysokość ciała, grubość fałdów skórno-tłuszczowych, pojemność płuc, zachorowania, przebyte choroby, szczepienia, itp.), poziomu sprawności fizycznej (wynik prób testów zdolności motorycznych wybranych przez nauczyciela i uczniów), umiejętności ruchowych z różnych dyscyplin sportowych (wybranych przez nauczyciela i uczniów), wiadomości z kultury fizycznej (idea olimpijska, bezpieczeństwo, higiena osobista, aktywność ruchowa itd.). Każdy uczeń mógłby prowadzić swoją dokumentację osiągnięć psychofizycznych w karcie samooceny w ciągu całego pobytu w danej szkole podstawowej, gimnazjum czy liceum. Oceny z dzienniczka samooceny powinny być uwzględniane przez nauczyciela w jego ocenie. Wiele badań dowodzi, że stosowanie odpowiedniej dokumentacji pracy ucznia na lekcji wychowania fizycznego ma istotne znaczenie w jego aktywności i zaangażowaniu w proces wychowania fizycznego.

Od wielu lat w Polsce publikuje się różne propozycje środków i form dokumentowania samooceny i samokontroli osiągnięć przez uczniów. Na rynku wydawniczym są lub były dostępne różnego rodzaju dzienniczki, karty, książeczki, zeszyty samooceny i samokontroli. Część z tych opracowań była zamieszczana w periodykach tj. „Lider”, „Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne” oraz w materiałach wydawniczych Ośrodków Doskonalenia Nauczycieli i Wojewódzkich Ośrodków Metodycznych. Niestety żadne z dotychczasowych opracowań dotyczących samokontroli i samooceny nie uzyskało odpowiedniej akceptacji i wykorzystania praktycznego. Na szczególną uwagę zasługuje oferta T.Frołowicza i B.Przysiężnej: „Sportowe ZOO”, „Karta sprawności i zdrowia”, „Życie zdrowe i sportowe” oraz „Mój dzienniczek sportowy” Z.Cendrowskiego. Jak wynika z badań i analiz autorów wyżej wymienionych podręczników z wychowania fizycznego mogą one znaleźć odpowiednie miejsce w pracy polskich nauczycieli.