W ostatnich latach bardzo modne stało się pojęcie „kompetencja”. Bardzo często używa się tego określenia wobec polityków, lekarzy, prawników, policjantów czy nauczycieli i uczniów, a szczególnie wobec czynności i zadań, które mają spełniać. Spróbujmy przeanalizować to pojęcie w kontekście edukacji.

Osoba kompetentna to (Skorupka, Auderska, Łempicka 1968) osoba uprawniona, upełnomocniona do działania, do wydawania decyzji, mająca podstawy, kwalifikacje do wypowiadania sądów i ocen. Według B.Petrazolin-Skowrońskiej (1995) kompetencje to posiadanie wiedzy umożliwiającej wypowiadanie autorytatywnego zdania. Kompetencje to również właściwość, uprawnienie, zakres uprawnień; kwalifikacja, wiedza, umiejętności, a kompetencje kulturowe - przyswajanie wzorów kulturowych, modeli normatywnych (norm) lub wartości przez świadomość, doświadczenie lub nawyki. Kompetencja jest więc kategorią podmiotową, jest zawsze kompetencją czyjąś - konkretnej osoby bądź grupy osób. Kompetencje zdobywa się w toku „doświadczenia życiowego” (wiedza potoczna, język ojczysty, obyczaje, moda itd.) oraz w toku celowego i przemyślanego procesu nauczania i wychowania. Wynika z tego bardzo oczywiste podstawowe zadanie dla szkoły, nauczycieli, rodziców i samych uczniów. Nauczyciel kompetentny to pedagog wykształcony, świadomy celów i zadań na nim spoczywających, pełen wiary w efektywność działań kształcących i wychowawczo-opiekuńczych. Ta kompetencja nauczyciela zawierać się będzie w kulturze ogólnej, a co za tym idzie w kulturze duchowej i fizycznej, a zewnętrznym obrazem kompetencji będą osiągnięcia dydaktyczne, wychowawcze i utylitarne uczniów.

Nauczanie jest sztuką praktyczną, co oznacza, że jest to proces, który wymaga intuicji, twórczości, improwizacji i ekspresji (Pearson 1994). Naukowe podstawy sztuki nauczania będą składały się z wiedzy o regularnych, nieprzypadkowych relacjach w obszarze zjawisk, z którymi praktyka ma do czynienia (Gage 1978).

Wykres 1. Wymiary kultury w kontekście kultury fizycznej (H.Grabowski 2000)

H.Grabowski (2000) definiuje edukację jako intencjonalny przekaz wzorów wartości i wzorów zachowań z pokolenia na pokolenie. Kształcenie natomiast to intencjonalny przekaz wiedzy i umiejętności z pokolenia na pokolenie, a wychowanie to intencjonalny przekaz ideałów i wzorów postępowania z pokolenia na pokolenie (p. wykres 1).