10. Pniewo [Pünnow – Pinnow]

      7 km na północny-zachód od Jastrowia

 Miejscowość Pniewo wraz z Ciosańcem, Okonkiem, Łomczewem i Borucinem, wchodziła w skład domeny księcia Jana Fryderyka Hohenzollern’a, którą odpłatnie zamienił w dniu 24.07.1582. z „Wedige ab Osten et in Plato” [Wigandem z Osten i na Płotach] na wieś - otrzymaną przez niego w posagu z pierwszą żoną Anną von Massow - Wapnicę [Ravenstein] w okręgu Szadzko, w dzisiejszym powiecie Choszczno w województwie zachodnio - pomorskim. Wedige von der Osten, który według „Jahrbuch des Deutschen Adels”  tom II, wyd. Berlin 1898. żył w latach 1524. – 1594., znany jest w niemieckiej literaturze genealogicznej również jako „Wedige zu Pünnow” [Wigandem z Pniewa] . Takie jego określenie w almanachach świadczy, że przynajmniej za jego czasów, Pniewo stanowiło główną siedzibę, pozostałe zaś zakupione miejscowości były zarządzane przez rządców. Prawdopodobnie też w Pniewie zmarł. Po nim dobra te odziedziczył jego syn z drugiego małżeństwa z Sophie von Flemming - Böck, Egidiusz [Idzi] żonaty z Sophią Anną von Glasenapp, po którego z kolei śmierci, w wyniku podziału spadku, Pniewo przypadło Joachimowi Wigandowi von der Osten, majorowi wojsk króla Francji, żonatemu z Anną Dorotheą von Podewils i dalej jego synowi Egidiuszowi Wigandowi, którego z kolei siostrą była Dorota Zofia, żona naszego protoplasty - Jana Wiganda von der Osten.

Ze wszystkich wymienionych wyżej miejscowości, Pniewo jest najładniej położoną wsią typu niepełnej okolnicy, rozmieszczoną wokół dwóch brzegów - północnego i zachodniego - jeziora Kacko, w odległości 4. km na poł. -zachód od Borucina i ok. 5. km na poł.-wschód od Ciosańca. Wieś niewątpliwie założona jako dworska, robi wrażenie przestrzennie zaplanowanej, zasobnej i porządnie utrzymanej.

Bezpośrednio za wsią, po lewej stronie drogi do Ciosańca, lecz wyraźnie oddzielony od wiejskiej zabudowy, usytuowany jest pomiędzy starodrzewem, przestronny budynek dworski, współcześnie – prawdopodobnie po wielu przebudowach – bezstylowy, w którym od wczesnych lat po II. wojnie światowej egzystuje wiejska szkoła, wykorzystująca dawny sad, ogród warzywny i podjazd, jako dziedziniec szkolny i plac zabaw.

Przed dworem, po prawej stronie drogi do Ciosańca jeszcze we wsi, ale na jej skraju, na nieznacznym podwyższeniu terenu, skromny kościółek parafialny - oczywiście katolicki, zamieniony z będącego prawie klasycznym przykładem surowego, pozbawionego wystroju, ewangelickiego „Bethaus’u” – domu modlitwy. Wokół stosunkowo obszerny teren, prawdopodobnie po wojnie zdewastowanego, a później zniwelowanego byłego cmentarza, na którym współcześnie  pobudowana została okazała plebania (ukończona w roku 1992.), przyćmiewająca swoim masywem niepokaźny kościółek. Proboszcz niestety nie miał żadnych wiadomości o losie ksiąg metrykalnych zarówno Pniewa, jak i podległego mu obecnie, o wiele bardziej reprezentacyjnego kościoła w Ciosańcu.

Opis tego kościoła w literaturze niemieckiej zawarty jest w książce : „DIE BAU- UND KUNST-DENKMÄLER DES REGIERUNGSBEZIRKS KÖSLIN”, BAND III, STETTIN 1934, który cytuję po przetłumaczeniu:

„Pinnow, 27 km na południe od Szczecinka. Założone w 1560. jako wieś dworska.

    Kościół, filia kościoła w Ciosańcu.

    Położony na pagórku. Budowla prostokątna z pruskiego muru z 1850. W niej zachowana część pierwotnej starej budowli. W zachodniej ścianie głowica [kolumny - ?] i chorągiewka na dachu z 1661.
        W oknach 15 witraży złożonych z kolorowo barwionych, romboidalnych szybek ze szkła ołowiowego, jedna datowana w 1596., ufundowanych przez miejscowego pastora Joachima Lübbecke, przedstawiają go jako kaznodzieję na ambonie przed wiernymi [słuchaczami] oraz liczne herby okolicznej szlachty z ich żonami.

    Wyposażenie. Wystrój ołtarza podobny do ołtarza w Dolgen [dziś Dołgie w powiecie szczecineckim] i ambona z początków XVII w. [Tauftisch i Taufengel] Chrzcielnica [?] i anioł chrzcielny [?] ręcznej roboty, możliwe, że z pierwszej połowy XIX. w.

  [Taufschale] Misa chrzcielna ze stopu cyny ze stemplem z miasta Konitz i mistrza J.M.Weller’a z drugiej polowy XVIII w.

  W trakcie [pierwszej] wojny światowej  dwa dzwony zostały wydane, jeden odlany w 1673. przez Franz’a Dubois z Lotynia, drugi przez Heinrich’a Zeller w 1854. w Jastrowiu.

W czasie kolejnej bytności w Pniewie w czerwcu 2002. roku, stwierdziłem, że witraże troskliwie odnowione i obustronnie zabezpieczone dodatkowymi płytkami szklanymi przez Poznańską Pracownię Konserwacji zdobią na powrót osiem dużych okien kościoła, stanowiąc około jednej piątej centralnej części ich płaszczyzn, wykonanych ze zwykłego szkła. Z pewnością nie zachowały się w komplecie, bowiem wyraźnie widoczne są dokonane przez konserwatorów uzupełnienia. W drugim oknie z lewej strony, patrząc od strony drzwi wejściowych, u dołu witrażowej wstawki, herb naszego rodu podpisany „der Osten”. Chorągiewka na dachu z 1661. roku niestety nie zachowała się.

Z materiałów otrzymanych od pracowniczki naukowej Wydziału Historii UAM w Poznaniu p. Ewy Syski cytuję ustęp dotyczący tej wsi :

„PNIEWO (Pinnow) - wieś książęca założona w 1568 r. Pierwszym zasadźcą i zarazem sołtysem był Simon Zirotte. Do pierwszych osadników należeli: Peter Schmechel, Karsten Zirotte, Jochen Kortmann i Melcher Lubenow. Karczmę przejął Peter Schmechel. W 1577 książę polecił wybudować młyn - wiatrak. W 1578 istniał już drewniany kościół. W nim jeszcze przed wojną [II. światową] znajdowało się 13 małych malowideł na szkle z 1596 r., na których umieszczono herby szlachciców i ich żon. Czternasty herb należał do pastora, który nosił napis: „Joachim Lübbeke, pastor Ciosańca i Pniewa”. 24 VI 1582 r., książę przekazał Pniewo wraz z Ciosańcem i Borucinem, Wedigowi v. d. Osten ¹. Nowe lenno Ostenów, które objął landrat Aegidius Christop v. d. Osten, na podstawie podziału z 9 III 1742, Pniewo przypadło jego synowi - majorowi Janowi Ottonowi Henrykowi v. d. Osten, a po jego śmierci jego bratu, następnie posiadał je landrat Gerard Kazimierz, a następnie hauptman Fryderyk Wilhelm v. d. Osten. Jerzy Wilhelm v. d. Osten posiadał je wraz z hauptmanem Fryderykiem Wilhelmem v. d. Osten, aż do 9 X 1773 r., kiedy to ostatni sam je zatrzymał ².

Przypisy : 1. E. Wille, Die Besiedlung des Newen-Stettiner Landes, Neustettin 1940, s. 19-20.

       2. L.W. Brüggemann, Ausführliche Beschreibung des gegenwärtigen Zustandes des Königlisches Preussischen Herzogthums Vor- und Hinter-Pommern, t. II, z. 2, Stettin 1784, s. 766-767.

Dla udokumentowania opisu warto przytoczyć tłumaczenie całego tekstu przypisu 2., na który powołuje się p. E. Syska, a mianowicie:  „AUSFÜHRLICHE BESCHREIBUNG des gegenwärtigen Zustandes  KÖNIGL. PREUSSISCHEN HERZOGTHUMS VOR= und HINTER= POMMERN“ {Szczegółowe Opisanie Współczesnego Stanu Przedniego i Tylnego Pomorza [wchodzącego w skład] królewskiego Księstwa Pruskiego} wydane przez Ludwika Wilhelma Brügemann’a  w Szczecinie w 1784. roku, część druga tomu II, strona 766 :

„Pinnow [Pniewo], siedziba szlachecka, ¾ mili od Okonka, posiada 2. folwarki, położony na granicy wsi młyn wodny, 36. gospodarzy, 8. chałupników, 1. karczma, 1. kuźnia, 1. nauczyciel, 49. dymów (obejść gospodarczych), jeden – podległy synodowi w Neu-Stettin [Szczecinku] kościół, który jest filią (kościoła) w Hasenfier [Ciosańcu], urodzajna rola, dobre pastwiska, bukowe i świerkowe drzewa, połowy rybackie w jeziorze i położonym we wsi stawie karpiowym; graniczy z zachodnio pomorskim miastem Jastrow [Jastrowie].

 To nowe lenno Ostenów, które objął landrat [starosta] Egidiusz Krzysztof von der Osten, po podziale w dniu 09. marca 1742. przypadło jego synowi, majorowi, późniejszemu pułkownikowi Janowi Ottonowi Henrykowi von der Osten i po jego śmierci, jego bratu, następnie posiadał je landrat Gerhard Kazimierz i porucznik, a obecnie kapitan Fryderyk Wilhelm von der Osten. Po śmierci pierwszego objął je jego syn Egidiusz Jerzy Wilhelm von der Osten wspólnie ze swoim stryjem, kapitanem Fryderykiem Wilhelmem von der Osten, z którym wspólnie posiadali Pniewo, aż w dniu 09.10.1773. się rozdzielili i ten ostatni samodzielnie ten majątek zatrzymał.”

Z opracowania prof. Włodzimierza Dworzaczka wiadomo, że:

„Wigand Joachim, major króla Francji, w r. 1655 dwóch poddanych ze wsi Penow (Pinnow) w Księstwie Pomorskim dał Joachimowi Rudigerowi Golczowi, pułkownikowi króla francuskiego /W.83 k.45/.”

Podarunek ten jako odnotowany w księgach grodzkich Wałcza dostępnych w Archiwum Państwowym w Poznaniu  {pod nową sygnaturą Wałcz, Gr. 40, k.45}, nie może budzić żadnej wątpliwości  i jednoznacznie potwierdza kwestię własności Pniewa, należącego od 1582. do potomków „Wiganda z Pniewa”, a w 1655. do jego wnuka, syna Egidiusza i Zofii Anny z Glasenapp’ów, Wiganda Joachima von der Osten, żonatego z Anną Dorotą von Podewils. W tym kontekście stwierdzenie Brüggemann’a o „nowym lennie Ostenów”, które objął „landrat” Egidiusz Krzysztof jest co najmniej niezrozumiałe, zważywszy, że był on synem Wiganda Joachima, czyli z mocy prawa dziedziczył Pniewo po ojcu. Nawiasem mówiąc Wigand Joachim zwany w almanachach niemieckich Joachim Wedige [Joachimem Wigandem] był stryjem i równocześnie teściem naszego protoplasty Jana Wiganda [Hansa Wedige], zaś jego syn Egidiusz Krzysztof – bratem stryjecznym i szwagrem, a córka i późniejsza żona Dorota Zofia – siostrą stryjeczną.

W tym to Pniewie, według danych genealogicznych niemieckich  urodziła się - prawdopodobnie w 1666. roku - Dorota Zofia von der Osten i tam też odbył się jej ślub z Janem Wigandem w dniu 27. czerwca 1683., w przeddzień wyprawy wiedeńskiej, na którą nasz przodek musiał spiesznie, prawie sprzed ołtarza wyjeżdżać, jako że regiment, w którym służył miał zaliczoną służbę od dnia pierwszego maja, a więc musiał uzyskać stan mobilizacyjny właśnie w czerwcu. Wskazywałoby to nawet na to, że Jan Wigand wpadł w domowe okolice jedynie dla ślubu, urywając się  na krótki urlop z punktu mobilizacyjnego regimentu Dennemarka, którym w praktyce w tej wyprawie dowodził.

Pniewo – kościół w trakcie konserwacji. Stan z czerwca 2002

Pniewo. Dwór – fasada frontowa. Stan w 1997. roku

Pniewo. Fasada od strony ogrodu. Stan w 1997. roku

Pniewo – widok przez jezioro Kacko