Sessya 109

Dnia 26 Maia

Zagaił JP. Marszałek w Słowach: Układ rzeczy

Litt

Zabrał głos Xze Czartoryski Poseł Lubelski



"Nie smiałbym nigdy wpadac w ustronne materye w trakcie iedney rozpoczętey, gdyby mnie nagłość okoliczności nieexkuzowała. Nikt zapewne do Narodu swego nie iest więcey przywiązanym, iak ia; nikt bardziey cenić y kochać go nie może, iak ia; nikt większey chluby z tąd nie upatruie iak ia, ze iestem Cząstką iego. Wielbię gorliwość, która podała mysl do prawa, aby cecha Narodowego stroiu była, to iest iżby Piechota zbliżona została w Gimeynach do Stroiu Polskiego, a Officyerowie zupełnie w Polski Stroy przebrani byli; lecz winienem za Officerami zanieść proźby moie, aby exekucya tego prawa mogła bydz zawieszona a to z powodow 1o Że ledwo iest ktory coby na latowa in 7bri Munduru sobie nie sprawił. 2o Że Officerowie nie wszyscy byliby w stanie oporządzać się na nowo, a tak iedni w Czapkach, inni w Kapeluszach odprawialiby służbę y w tym celu podałem do Laski Projekt, iż przebranie do Lat dwoch odkładamy.

JP. Mierzeiewski P. Podolski y inni na ten wniosek y Projekt, iako sprzeciwiaiący się zapadłemu Prawu, oswiadczyli Oppozycye.

JP. Karsznicki Kln Wieluński miał głos:

Litt

Po ktorym Xże Czartoryski P. Lubelski popieraiąc swoy Projekt upraszał, aby ieżeli na niego unanimitas nie zaydzie, dopuszczony był Turnus: mowiąc, iż nie sprzeciwia się Prawu, ani go znosi; lecz tylko zawiesza iego Exekucyą.

[s. 239v]

Rzekł JP. Marszałek Seymowy



"Nie spodziewam się, abym podnosząc głos z prozbą do PP. Stanow o przyspieszenie decyzyi Projektowi Podatkowemu, ktorego nagłosci nie wystawiam, bo kazdy z Seymuiących zna dobrze, iak wiele Rzpltey na nim zależy, miał bydz zagadniony innemi wnioskami, lecz ta czuła troskliwość Xcia Jmci Posła Lubelskiego, lubo na czas wstrzymaną zostanie, wezmie zapewne swoy skutek przy przezieraniu Etatu. W drugą zas okoliczność delikatność Męza z wielkości duszy znanego, tworząca w nim niespokoyność z tąd iakoby Stany nie miały zaufania w dziele swoim to iest w ustanowioney Kommissyi Woyskowey może bydz w troskliwości swoiey uspokoioną bo znał Narod kogo wzywać do tey pracy y komu powierzac Władzę Woyska, a kiedy zlecenie przez nas Marszałkom y Woli Pch Stanow wyszło, aby taz Kommissya powtorzyła Ordynanse, iżby zaden Woyskowy bez meldowania się iey Rangi nie składał, iuż więc cała ta okoliczność iest załatwiona, teraz zaś pozwolą Pe Stany przystąpić do przeczytania Listy Kommissarzów.

Odezwał się Xże Czartoryski P. Lubelski "Chluby z tąd szukam ze zdaię się powodować temu Naczelnikowi, ktorego kocham y szanuię; skłaniam się przeto do życzeń JW. Marszałka z tym iednym ostrzezeniem, że w czasie nieodstępuiąc od tego Projektu podam Propozycyą ad Turnum, nie żeby Prawo zapadłe w tym było naruszone, lecz iżby wyszło zalecenie Marszałkom zniesienia się z Kommissyą Woyskową, aby Exekucyą Prawa tego wstrzymała.

JP. Potocki P. Lubelski



"Czułość Kommissyi Woyskowey iest tą Szlachetną znaczona cechą [s. 240] ktora zapewne, że nie tylko na cień, ale tam nawet gdzie cienia nie masz winy, patrzyć oboiętnie nie może. Chętnie tę iey oddaiąc pochwałę y słuszność, ktorey uwłaczaiącym nie byłem, z mianey przezemnie na dniu wczorayszym mowy tak się explikuię, iż myślą moią nie było winić tych godnych męzów w czymkolwiek. Jezeli powiedziałem że Generał Artylleryi życzy sobie iasnieyszego wytłumaczenia Ordynansu względem zostawienia szladu gwałtowności, nie powiedziałem żeby ten Ordynans nie był dokładnym. Nie była przezemnie, iak mówię, żadna wymieniona nagana! lub niedokładność, ale tylko uczyniona proźba, aby JW. Generał żądane oswiecenie ordynansu otrzymał. Daleki [???] byłem od mysli przeczenia Kommissyi Woyskowey, iżby się składaiącym Rangi Generałom nie należało przed nią meldować, a ieżeli w tey okoliczności co mowiłem, to tylko było odpowiedzią na Prawo ubocznie zacytowane, ale nie uwłoczeniem Kommissyi Woyskowey. Ieżeli zaś iaka omyłka w słowie w słowie mogącym razić delikatność Kommissyi Woyskowey /:do ktorey ia się nie znam:/ wynikła, publicznie tu wyznaię, ze to przeciwko mysli moiey było y rad iestem iż w tym mieyscu mogę oddać hołd winny JW. Kasztelanowi Wielunskiemu szacowanemu od Kommissyi y całego naszego Zgromadzenia.

Zabrał Głos JP. Leduchowski P. Wizki y podał do Laski Projekt Limity Seymu.

Litt

Co było powodem Xciu Marszałkowi Konfederacyi Litt: do mowienia następuiącego:



"W ten moment, gdy gorliwością zapalony Narod niesie w Offierze Oyczyźnie swoiey maiątek, kiedy nie czeka tylko pory, aby iey [s. 240v] y życie mogł poswięcić, rozumiem że kazdy Poseł pysznym bydz z tąd powinien, iż urzęduie na takim Seymie. Nie mogę inaczey powiedzieć tylko że, zadrzał na wspomnienie Smuty Seymu. Nayiasnieyszy Krolu! albo sława nam iest miła albo własny interes. Chcemy widzę zyć dla siebie, ale nie dla Oyczyzny. Nie wspominam, bo wiadomo iest WKMci y Pm Stanom, co było semotis arbitris traktowane, ale wspomnieć muszę że wyszły expedycye, do Dworów, Kuryerowie wysłani. Nota nasza bez odpowiedzi. Narod w zatrworzeniu, bunty ieszcze nie wygaszone a my czynnemy bydz przestaniemy. Skarżemy się, że Moskwa nam nie odpowiada. Skarżyć się będzie Narod, gdy przyidzie Respons, a my odpowiedzieć nie będziem mogli. Krolu! władasz berłem wolnego Narodu, chciey sobie wspomnieć chwile, gdy pierwsza przyszła wieść o zaboystwie Panstwa Wyleżynskich, a Sessya na dni 11. była solwowana, y nie wiedzieliśmy ieszcze czy istotne są bunty; w iakim my to na ten czas postępowaniu się znaydowali gdy nie było Seymu! coz dopiero gdy Zagraniczne przyidą wieści, od obcych Dworow Korrespondencye? Rapporta wczoraysze ogłosiły weyscie Rekrutow Moskiewskich. Negocyacye, Konferencye ze Ministrami rozpoczęte, kto będzie smiał iedynowładztwa Rzpltey wziąć na siebie postać. Mówię że wielką Offiarę ten czyni, co miał w mysli 6 Niedziel tylko posłować na tym Seymie, gdzie zamiast pozyskania łupu iakowego, co nadgrodę, część Maiątku poswięca lecz trudno się iuż cofnąć, kiedyśmy w to weszli. [???] na tych Prawodawcow sława poda o pamięc y będą zapisane ręką wdzięczności w sercach [s. 241] Następcow a nad tę nadgrodę nic nie widzę miłszego. Zgubilibysmy Nay Panie Narod bo coz dotąd trwałego zrobilismy? Nieczynny mnieyby był winiony, niż ten co ogłosił się ratować Oyczyznę a nieiako stałby się sam iey zgubą. Pracowaliśmy Miesięcy 7. iak Ogrodnik, ktory szczepy zakłada, ale w ten moment gdy się ma latorosl wznosić, podcina ią, aby daley iey nie hodował. Kommissya Woyskowa nie dokonczona, Rada Nieustaiąca uchylona, a inney ieszcze na iey Mieyscu Magistratury ustanowioney nie masz. Podatek dopiero ma iść w Egzekucyą. Nakazany Rekrut Żołnierze chodzą odarci, któż zaradzi temu? ieżeli Etatu nie będzie, nie będzie y rozrządzenia. Widzielismy iak daleko Czernidło na Narod Polski rzucono, a niech mi kto pokaże, żeby w iakim Kraiu kilkanaście tysięcy Kawaleryi w tak krotkim czasie zebrac można, zeby nawet do Pospolstwa przeszedł ten gorliwości Entuzyazm; ale nie masz Etatu nie masz urządzenia, nie masz przepisanych Mundurow, cóż będzie za skutek prac naszych? oto rozpuscić chyba przyidzie to Woysko, ktore rozpuszczone rzuci się na Excessa. Gdybym sam ieden tylko został ze łzami będę się przeciwko Limicie opponował. Oto przedłużylismy Seym do poty, poki potrzeby wszystkie załatwione nie będą, a gdzież są te potrzeby załatwione? gdzie te związki, na ktorych nasza gruntować się miała szczęsliwość. Na to wspomnienie nie ma zapewne y iednego coby stanął przy Limicie. Zycie wazyć w potyczce mniey iest użyteczne, niż [s. 241v] pracować względem Dobra Oyczyzny; Teraznieyszym naszym pracom, ktorym okoliczności sprzyiaią, poswięcic wszystkie swoie winniśmy interessa, bo od iednego momentu zawisła szczęsliwość Kraiu. Znam ia gorliwość JWo Wielkiego, z nim pod przewodnictwem W[???] kolegowałem wtey szkole, z którey Naród obfite zbiera pożytki, a którey fundusz winien iest WKMci. Nauczyłem się znać iego Sposob myślenia a nie raz profitowałem z zdania iego; z tego powodu rozumiem, iż zniewolony uwagami, zechce odstąpić swego wniosku. Kampania zaczęta, pożar Woyny, bunt nieusmierzony, wtedy o sobie zapomnieć a o Oyczyznie myśleć należy. Tak się wytłomaczywszy przystępuię do rozpoczętey na dniu wczorayszym Materyi. Prowincya XLitto na dniu dzisieyszym w domu pierwszego swego Senatora JO Xcia Biskupa Wilenskiego zebrana, porządek względem wpływania rat podatkowych do Skarbu ułożyła, ten ia przynieść mam honor. Nie chcieycie rozumieć Pe Prowincye Kor., by w odstąpieniu Podatku Protunkowego Prowincya Litta szukała iakiey chluby, widok tylko Skarbu Jey szczupłego nie pozwalał ostrzedz zwro[???] iak Prowincye Koronne uczyniły. To dzieło przezemnie przyspieszone dopraszam się Pch Stanów, aby przeczytane było.

Przymowił się JP. Zakrzewski P. Brzeski Kuiawski



"Dwa Seymy tu w kolei obok chodzą: ieden, który odbierał Maiątek y Rzpltą zgubił; Drugi, który chociaz ieszcze nie skończył, cel iego iednak iest widziec Rzpltą szczęsliwą [s. 242] lecz aby iuż y wzmianki o Seymie 1775 Roku nie było; kto co przyiął niech odda a tak o tamtym Seymie zapomniemy. Zostaią Nam teraz okoliczności do uprzątnienia; Chcemy wszyscy ratować Oyczyznę, ten Seym wziął to za prawidło, y żaden z nas w wylaniu Krwi nie da się uprzedzić, Chcemy Tron widzieć bezpiecznym, chcemy, iak mówię, ratować Oyczyznę; ale nie chcemy swoich zruynować Maiątków y siebie do szczętu zgubić, bo znaczna tu część składaiąca się Obywatelow, ieżeli wytraci wszystko to Następcy ich będą narzekać że Rzplta szczęsliwa, a my w niedostatku. Niechcemy Seymowania przestać, niech będzie Seym y lat 15., ale chcemy zasilic się w potrzebach naszych. Wnosił nowy Kollega JW. Jnowrocławski na 8. Niedziel Limitę nie było na to zgody, powiedziano oto Wiosna się przybliża. Wiosna iest Podatków, nie masz, Woyska nie masz ..."

Te ostatnie słowa wznieciły nieiaki szmer w Jzbie, ktory gdy za uderzeniem Lasek ustał, JP. Brzeski Kujaw. Kontynuował mówienie swoie w tych słowach "Woysko ustanowione iest z Kawaleryi Narodowey, ale Woyska tego ieszcze nie widziemy, Ja PPm Stanom powiadam, że nagłe wyrekrutowanie Kawaleryi Narodowey nie może byc regularne, że niektorzy Rotmistrze nie są w stanie dokończenia zaciągu. Oto odwołuię się do wielu tu przytomnych, że Kawalerya Narodowa ieszcze na koniach do służby nie zdatnych ... - Tu powtórnie wznieciony szmer Jzby przerwał mowę JPanu Brzeskiemu, który po nastąpionym wkrotce uciszeniu się powiedziawszy "Czyli się potrafię wytłumaczyć czyli nie? wolno komu się nie podoba mnie nie słuchać, ale proszę zachować dyskrecyą dla mowiącego Posła [s. 242v] y nie przeszkadzać:/ Tak kontynuował głos swoy daley "Co się tycze podatku iest, napisany, ale nieskończony; że także Kommissyi Woyskowey Opisy zaczęte a nieskonczone, ktoż temu winien? nic nie dokonczemy gdy wszystko zaczynaiąc tak się będziemy dłużyc. Jeżeli roziadą się Posłowie a 30 tylko zostanie, pytam się Pch Stanów czy cały Naród ci reprezentować mogą? a przeto co JW. Wizki wnosił, O to y My dopraszamy się nie dla przerwy Seymu, ale dla ułożenia okoliczności y interesow domowych, na zasilenie się w potrzebach. To wszystko Pe Stany gdy maią sobie wystawione, nie będą rozumiem, bronić przeczytania Projektu y bronic Limity, w zamiarze ktorey o przeczytanie Projektu JP. Wizkiego upraszam odezwało się wielu nie ma zgody."

Przymowił się Xze Marszałek Konfederacyi Litt "Nie iest myslą moią replikować głos cudzy, wolę zamilczeć, a do większości głosow Seymuiących odwołać się; to tylko mi Stanom Skonfederowanym przełożyc należy, aby nowemi Projektami dawnych nie tamować. Jestesmy in tractu decydowania Podatku, połowa odeszła iuż dla Korony, niechże y dla Litwy nastąpi decyzya przyniesionego Projektu; dalszego zaś postępowania. Kroki zostawuię godnemu Koledze JWu Marszałkowi Seymowemu, ktoremu ia ulegać mam za miłą powinność."

JP. Matuszewicz Brzeski Litt y Butrymowicz Piński Posłowie domowili się za Projektem Litewskim aby był przeczytany.

Przymowił się JP. Rzewuski P. Podolski "Jz lubo nigdy na Limitę się nie zgodzi, pilnować iednak Prerogatywy Posła podaiącego Projekt [s. 243] ma sobie za powinność, a że Xze Marszałek Konfederacyi Litt żąda, żeby in tractu materyi Podatkowey Projekt Litewski był czytany, więc może się stac zadosyć żądaniom Xcia Marszałka y nieubliży się Projektowi JPa Wizkiego, gdy zaraz po Litewskim przeczytany będzie.

Czytał zatym JP. Sekretarz Konfed: Litt Projekt względem wyznaczenia Rat Podatkowych dla Prowincyi Litt zaczynaiąc do Ru 1790. w ktorym Projekcie Prowincya Litt Podatku Protunkowego bez powrotu na zawsze ustąpiła.

Po przeczytaniu tego odezwał się JP. Stroynowski P. Wołynski



"Projekt przeczytany oznacza gorliwość X\ięstwa/ Litewskiego, że Protunkowy Podatek, daruie; lecz należy mi tu uwagę uczynic, miarkuiąc się z ustanowionego Prawa. Stanowiąc Protunkowy Podatek dla Korony napisaliśmy, że potrącony ma bydz z podatków wieczystych nowo ustanowionych: darowizny zas iego nie możemy tak rozumieć, ażeby dla niey Podatek wieczysty od roku dopiero przyszłego opłacanym bydz zaczął, ale myslą Prawa było, żeby w tym roku z podatku wieczystego potrąconym został a reszta wpłynęła do Skarbu, tak się dzieie w Koronie. Dla czego w tym mieyscu winienem uwielbiać gorliwość Prowincyi \WPolskiey/[???], że chętnie na dniu wczorayszym przystała nato; wiadomo albowiem iest że ta płaciła mniey Podatku w Kominowym tak dalece, że Wieś 10m intraty czyniąca płaciła 200. Złł Kominowego a teraz z takiey Wsi Possessor będzie obowiązany dopłacic Złł 800:

Za Prowincyą Wielko-polską, poszła Mało-polska tedy równie y Prowincya Litewska, w którey także Kominowe iest letkie, przychylić się do tego powinna.

Ja sam iestem w tym przypadku, liczyłem swoie Jntraty y wykalkulowałem się, że będę musiał wiele dopłacić. Ztąd wnoszę, że Rzplta wieleby na tym straciła, gdyby taki przyięła Projekt [s. 243v] gdyz w trzech Częsciach więcey przybędzie do Skarbu teraznieyszego Podatku iak z Kominowego inaczey więc na ten Projekt pozwolić nie mogę, tylko w ten sposob iak wczoray zapadło Prawo dla Korony, to iest aby Podatek Protunkowy był potrącony a Opłata Podatku wieczystego w tym Roku zaczynała się y reszta z niey po odtrąceniu Protunkowego Podatku wpłyneła do Skarbu.

Po tym przełożeniu JPa Wołynskiego przez nieiaki czas Posłowie Prowincyi Litewskiey czynili partykularnie pomiędzy sobą porozumienie się, a gdy się z sobą ułożyli y udeterminowali Xże Marszałek Konfederacyi Litt ogłosił determinacyą Prowincyi Litt. w następnych słowach "Chęc Obywatelska maiąca za prawidło cnotę y gorliwość zawsze iednemi postępować powinnaby Krokami lecz dzisiay gdy kierowanie niemi od spokoyności dependuie, nie można chęci winić. Zdawało nam się Miłosciwy Panie, lepiey tym postępować sposobem y tym iść torem, iak Projekt nasz był czytany; lecz gdy słyszec się daie że Posłowie Koronni są temu przeciwni, Prowincya Litta nie chluby, ale istoty chcąc byc uczęstniczką nie chce nic umieszczać oddzielnego, a przez to po zastanowieniu się krotkim zachowuiąc sobie iż ziednać spodziewa się darowanie Protunkowego podatku uprasza teraz aby wczoray zapadałe dla Korony Prawo mogło byc y na Litwę rozciągnięte."

JP. Marszałek Seymowy "Gdy Prowincya Litewska iak od początku Projektu Protunkowego razem z Nami w układach wszystkich postępowała, tak y teraz w rozmiarkowaniu rat wpływania do Skarbu Offiary do naszego [s. 244] przychyla się Prawa; zaczym pozwolą Pe Stany, donieść sobie, iż do wczorayszego Prawa przydaie się te kilka słow: Co y do WXLitt w równym sposobie rozciągamy."

Po przeczytaniu przez JPa Sekretarza tego Dodatku, JP. Gutakowski P. Orszański żądał ostrzeżenia, aby gdy Prowincya Litt zechce, mogł bydz przez nią Protunkowy Podatek darowany.

Odpowiedział na to Xze Marszałek Konfederacyi Litt "Iż zapewne ta chęc w sercach naszych iest zapisana, ale nie maiąc mocy w tym od Braci naszych, nie chcielismy ani warować zwrotu, ani też darować bez odwołania się do nich y takie iest Prawo Podatku Protunkowego dla Litwy, które czytam:

Po skończonym czytaniu przez Xcia Marszałka Konfed Litt: Prawa dodatku Protunkowego dla Litwy, JP. Marszałek Seymowy zapytał się o zgodę na dodatek rozciągaiący wczoraysze Prawo y na W X Litt., ktora iednomyslnie w trzykrotnym zapytaniu się nastąpiła.

Domawiał się Potym, JP. Weysenhoff Poseł Jnflantski za swemi Dodatkami u Laski dawniey złożonemi, a JP. Leduchowski P. Wizki podziękowawszy Xciu Marszałkowi Konfed Litt za łaskawe siebie wspomnienie ieszcze od onego czasu, kiedy z nim miał honor Kollegować y skarbić sobie iego przyiaźń, odwoływał się do zaswiadczenia Seymuiących, ieżeli od początku Seymowania padła na niego plama oznaczaiąca zboczność iego postępowań y krokow y oswiadczył, iż też same czyste instynkta przy [s. 244v] wiodły go do podania Projektu Limity, który wolno będzie Stanom odrzucić, lecz przeczytania onego wzbraniać nie można.

Rzekł na to JP. Weysenhoff P. Jnflantski "Nie będę przeciwny czytaniu, ale wczesnie oswiadczam, że chociaż ten Projekt będzie przeczytany, nie uznam go nigdy za będący w deliberacyi; bo sprzeciwia się zapadłemu na tym Seymie Prawu.

Przymowił się Xze Marszałek Konfederacyi Litt "Iz nikt wolności przeczytania nie tamuie; ale ieżeli to bydz może upraszałby ażeby wprzod przeczytana była Lista Kommissarzow, a to koncem wczesnieyszego podania do Oblaty całkowitego o sposobie podatkowania Prawa."

JP. Suchodolski P. Chełmski Podany Projekt



"Limity przez JW. Wizkiego, iest to z tey konieczności, ktora zdaie się każdego zniewalac, gdy 8 Miesięcy zamiast 6 \tygodni/Miesięcy uymuie. Ztym wszystkim winnismy ważyć koniecznosci domowe z publicznemi a widząc te nieodbite, im większą z domowych uczyniemy ofiarę, tym na większą w potomności zasłużemy sobie pamięć y chwałę. Znam Prawo służące Posłowi, iż odmówione mu byc czytanie Projektu nie moze; ale spodziewam się po gorliwosci JW. Wizkiego, iż tego żądania odstąpi. Czynię albowiem tu wczesne ostrzezenie, iż do decyzyi ten Projekt iść nie może, bo nie są ieszcze dokończone y załatwione wszystkie Rzpltey potrzeby, iak Prawo Prorogacyi Seymu wyraźnie warowało Podatek y Woysko nie ukończone, Negocyacye z Dworami Sąsiedzkimi rozpoczęte, [s. 245] Kray zagrożony wewnątrz buntem, każda Minuta nie wiedzieć co nowego przyniesie. To zważywszy sądzę że y czytania Projektu Limity ten godny nie będzie domagał się Poseł tym bardziey, że chociaż wszyscy przynaglani iestesmy zwrotem do domu, chociaż, to Swięto Jańskiemi Jnteressami, to uskutecznieniem naznaczonego Podatku ciągnieni iestesmy, iednak widząc że nie możemy tak w iednym razie odwrócic nieszczęscia Krajowego, ktore skoroby iuż na Kray spłyneło y naylepszy wywrociłoby domowych interessow układ, ustąpic publicznym potrzebom musiemy. Mamy napisane Prawo, że dopoty do Limity Seymu nie przystąpiemy, dopoki gwałtowne Rzpltey potrzeby zupełnie zaspokoione nie będą. Tym prawem położyliśmy sobie samym tamę, że nie możemy zdecydować Limity Seymu. W tym zamiarze gdy stawam, widzę coby wypłynęło z przeczytania Projektu y coby czas wycięczyło bo ieżeli tylko czytany bydz ma a do decyzyi nie przychodzi, więc czytanie nie zda się na nic, ieżeli zaś w zamiarze deliberacyi to iuż wielu Posłow słyszeć się dało opponuiących Deliberacyi, z przyczyny przeciwności tego Projektu zapadłemu Prawu, a tak decyzya nastąpicby nie mogła y nowyby wszczął się spor, czy ma bydź decydowany Projekt lub nie? Tak za tarczę postawiwszy Prawo przez nas samych napisane, sądzę że go dopełnić zechcemy. Co się tycze zaciągu Kawaleryi Narodowey winienem powiedzieć, że iuż wyroki wasze NN Stany są dopełnione, iuż cięzko winę Kłaść na Rotmistrzow, bo ieżeli kilka znayduie się wykraczaiących, nie może się nazwać winą ogolną Rotmistrzów [s. 245v] ale niektorych tylko w szczegolności Osob, bo dostoieństwo wszystkich cierpiec nie powinno za kilku wykraczaiących. Czyli nie na zdatnych Koniach Kawalerya siedzi, tego powiedziec nie mogę, bo to odkrycie Lustracya y czynić się maiące Rapporta. Co do mnie staram się, aby nie był na to tylko uczyniony zaciąg, iżby napełniał liczbę w oddanym Rapporcie, ale żeby ci zdatnemi byli do usług. To ia czynię y tak zapewne Każdy Rotmistrz czyni z wyroku Stanow. Nad to winienem donieść, że ta Szlachta idzie z tą ochotą służenia Oyczyźnie, iż z zadziwieniem patrzeć się należy na taką gorliwość, ktora tyle w umysłach tey szlachetney Młodzi dokazuie, iz to własnego nie żałuie choc szczupłego maiątku, aby prędsze usług swoich dawała Rzpltey dowody. Winienem y to Nay: Stanom przełożyć, iż dla tego ciąg Seymu iest potrzebny, żeby y ta Kawalerya zupełnie dokończona była, żeby miała przyzwoite opatrzenie, rygor y wszelkie potrzeby, tudzież ażeby do wykonania tego pięknego dzieła przedsiewzięte zostały nayskutecznieysze srzodki."

JP. Marszałek Seymowy oswiadczył "Jż na żądanie JPa Wizkiego będzie czytany Projekt Limity, a potym Lista Kommissarzów."

Lecz gdy JP. Sekretarz zaczął czytać Projekt Limity Seymu, liczny okrzyk opponuiących się czytaniu Posłow nie dozwolił mu kontynuować czytania Projektu do końca.

JP. Rzewuski P. Podolski oswiadczył Jż lubo był z liczby tych, którzy popierali czytanie Projektu JW. Wizkiego, gdy [s. 246] iednak przytoczone tu przez JW. Chełmskiego Prawo nie pozwalaiące Limity, aż po załatwieniu Rzpltey potrzeb, zamyka mu usta y przekonanie iego wiąże, nie może nie tylko za decyzyą, lecz nawet za Czytanie rzeczonego Projektu pozwolić.

Zrównąż oppozycyą przy zacytowanym wyżey Prawie stanął y JP. Łubieński Poseł Sieradzki.

Zabrał Głos Xże Sapieha Marszałek Konfederacyi Litt



"Spory z rozności zdań dobrze myślących wynikaiące, gdy nie mogą w ustach znaleść wzaiemney Konwikcyi, szukaymy iey w Prawie. Nie mówię iako ten, co do Kolleżeństwa z JW. Marszałkiem Seymowym wybrany, wraz z Deputowanemi do Konstytucyi powinien mówić o Projektach, w tedy dopiero gdy z tey Jzby wyidę y z Kollegami Konferencyą uczyniwszy, naradzę się, będę mogł o nim decydować. Czytam tylko teraz stosowne w tym punkcie Prawo. /:Czytał Prawo 1768 Roku - o porządku Seymowania - kiedy by y iak powinny byc czytane Projekta:/ "Tu, Nayiasnieyszy Panie winienem stanąć w postaci Seymu teraźnieyszego Kiedy materye są roztrząsane na wolnych Seymach, Prawo y porządek uczy iakie gatunki Projektów y w iakim czasie powinny bydz brane, bo gdyby ktory Poseł stanął z materyą Status przed Ekonomicznemi, podałby Seym na niebezpieczeństwo zerwania. Tu nie ma materyi Statûs y podobnego bać nam się nie należy przypadku, Mamy iednak prawo przez siebie napisane, mamy Legem Curiatam. Niech więc Proiekt ten poydzie do Konferencyonalney Jzby, niech Marszałkowie z Deputowanemi roztrząsną go y powiedzą, w którym czasie iść moze do decyzyi."

[s. 246v]

JP. Marszałek Seymowy oswiadczył "Jż gdy JP. Wizki okazuiąc powolność, w tym momencie odstępuie przeczytania swego Projektu; zaczym przystąpi za wezwaniem JP. Sekretarza do czytania Listy Kommissarzów Powiatowych.

Przymówił się JP. Zakrzewski P. Brzeski Kujawski "Iz na ten raz tylko JP. Wizki czyni tę powolność, gdyż z przeczytanego przez Xa Marszałka Konfed: Litt. Prawa słyszeć się dało, iż gdyby Poseł żądał, nie może mu być odmówione czytanie Projektu.

JP. Marszałek Seymowy zalecił czytanie Listy Kommissarzow podług Alternaty Prowincyi y porządku Woiewództw.

Czytał zatym JP. Sekretarz takową Listę nayprzod z Prowincyi Małopolskiey umieszczaiącą w sobie na każdy Powiat 15. Kommissarzów.

Po ogłoszeniu tey Prowincyi Kommissarzy JP. Sekretarz Konfed: Litt. czytał podobnąż Listę wybranych z Prowincyi Litewskiey Kommissarzów. Na Powiecie Orszańskim zastanowił czytanie JP. Kublicki P. Jnflantski domawiaiąc się, aby ci, ktorzy maią Komissa zarządzać Pańskiemi Dobrami, za Kommissarzów wybieranemi nie byli.

Odezwał się na to JP. Gutakowski P. Orszanski "Jż gdy idzie tu o Podstarostę Orszańskiego Obywatela, który był Posłem y żadną notą niezmazanego, nie może pozwolić na wyłączenie iego, owszem utrzymać onego ma sobie za powinność.

[s. 247]

Rzekł JP. Kublicki P. Jnflantski "Jz sądzi w tym mieyscu rzeczą przyzwoitą uczynić ostrzeżenie, czyli zapytanie: ieżeli Kommissarz rządzący Dobrami, gdy Dobra Pana iego przechodzic będą, może zasiadać, qua Kommissarz Powiatowy, kiedy Winien iest qua Kommissarz Dobr wykonać przysięgę?

Przymówił się Xże Marszałek Konfederacyi Litew. "Zdaie się potrzebą zasiągnąć myśli praw dawnych względem Juryzdykcyi. Nie było wstydem Obywatelow iednych pomagać drugim, ani tamtych wypłacać się za to wdzięcznością. Nie widzę w Seymach, Trybunałach y innych Juryzdykcyach Sądowych podobnego warunku w Prawie. JP. Omulski, o ktorym tu mowa, kolegował ze mną na Seymie w Grodnie. Jest Podstarostą, żadną urzędu swego nie zmazał nigdy plamą, więcby rowność krzywdziła takowa Excepcya.

Gdy JP. Jnflantski przestał na tych przełożeniach, JP. Sekretarz Konfed: Litew. Kontynuował czytanie Listy Kommissarzów z Woiewodztwa Witebskiego y Powiatu Orszansko

Znowu w tym mieyscu JP. Kublicki P. Jnflantski przerwał czytanie, nie pozwalaiąc, aby w iednych Dobrach Dziedzicznych dwa razem Seymiki się odbywały.

Odezwał się Xze Marszałek Konfed. Litewskiey "Gdyby sposobem Prowincyow Koronnych, szły tu oddawane Projekta Kommissarzy, Każdemu Posłowi zostawałoby myśl swoią tłumaczyć. Lecz tu za wolą Prowincyi Litewskiey skonnotowawszy na Sessyi Prowincyonalney podanych Kommissarzow, tłumaczyć się sam winienem. Nie zgadza się to z porządkiem Seymowania, aby gdy o Kommissarzach iest mowa o Seymikach były wnioski. W Woiewodztwie Lubelskim Powiat Urzędowski ma swoich Kommissarzow [s. 247v] a w Urzędowie Seymiku nie ma, gdy to iedno drugiego nie wiąże, wybraliśmy mieysce dlatego, że Woiewodztwo Witebskie bardzo małą liczbę ma Obywatelow. Wniosek zatym JW. Jnflantskiego względem Seymikow nie może bydz Objekcyą względem Kommissarzow."

W teyże materyi przymowił się JP. Gutakowski P. Orszański



"Jz Posłowie Generatu Witebskiego a Powiatu Orszanskiego uważali gdzie teraz na nowo podnieść Wdztwa Witebskiego Kommissyą, i z tey przyczyny wyznaczyli dla niego iedno z Powiatem mieysce, iż mała liczba Obywatelow Woiewodztwa tego nie wystarczałaby na wybranie tylu Kommissarzow; wybrani zaś z Powiatu Orszanskiego będą mogli przysługę uczynić y Woiewodztwu Witebskiemu. To co wnosił JP. Jnflantski, iż na dwa Seymiki w iednym mieyscu nie pozwoli, tez y mnie mysl przychodziła, lecz gdy Woiewodztwo Czerniechowskie odpadłe razem to Posłow do iednego Miasta, gdy Woiewodztwo Smolenskie razem 6 Posłow do Wilna przeniosło, aż Seym 1775 te Seymiki przemienił; Sam JP. Jnflantski iest z tego Woiewodztwa, ktore szesciu Posłow wysyłało. Posłowie teraz z całych Jnflant razem wszyscy w iednym mieyscu są obierani y to nie dobru publicznemu nie przeszkadza; upraszam przeto aby toż mieysce dla Wdztwa Witebskiego przeznaczone było, które iest dla Orszanskiego Powiatu.

JP. Kublicki P. Jnflantski oswiadczył "iż żadnego w tym partykularnego nie maiąc interesu, nie chce sam proponować mieysca, lecz zgodzi się, aby Ktokolwiek inne iakowe Miasto podał, a na wyrażone tu Miasto [s. 248] nie pozwoli, gdyż nie chce, aby przez teraznieysze Prawo zrobiła się taka praktyka.

Rzekł Xze Marszałek Konfederacyi Litewskiey, Iż wszyscy Posłowie Prowincyi Litewskiey zaręczaią, że to żadnego praejudicum nie przyniesie.

Przestał na tym JmP. Jnflantski ostrzegaiąc sobie że poda w czasie Projekt, względem przeniesienia tych Seymików.

Tym sposobem zakończona Lista Kommissarzow Prowincyi Litt sciągneła za sobą czytanie Listy podobney z Prowincyi Wielkopolskiey. Do ktorego czytania JP. Marszałek Seymowy dla słabości JP. Sekretarza Seymowego na piersi wezwał JPa Borowskiego, w czasie czytania Listy Kommissarzow z Xięstwa Mazowieckiego czynione były niektore odmiany z przyczyny umieszczonych niektórych osob na Kommissarzów we dwoch mieyscach; tudzież JP. Wołłowicz P. Ciechanowski, zamowił sobie iż ieżeli umieszczeni za Kommissarzow JJPP. Chorąży y Podczaszy Prasznyscy z przyczyny że są Regentami w Kommissyi Skarbowey wyłączyć się zechcą Tychże odmieni.

Po zakończonym zupełnie wszystkich Kommissarzy ogłoszeniu, JP. Marszałek Seymowy złozywszy dziękczynienie JKMci za łaskawe dozwolenie przeczytania tak licznie umieszczonych Kommissarzy, zagaił czytanie Projektu względem Examinowania obwinionych o bunty, w kilkudniowey deliberacyi zostaiącego.

JP. Butrymowicz P. Piński przymówił się w tym sposobie.



"Nim ten Projekt przyięty zostanie, winienem uczynić moie przełożenie. Dwie okoliczności wprowadzone tu były, nayprzod Examinu, potym sądu do tych dwa stosowne okazały się Projekta. Jeden moy, nad ktorym się tu nie rozszerzam, lecz niżey [s. 248v] o nim krotko namienię. Drugi Sądu Czasowego który iuż zapewne popieranym więcey nie będzie. Dość o nim iest powiedzieć, że był letkim dla obwinionych, a dla Obywateli uciążliwym; bo Sędziowie nie przysięgli formowaliby Sąd nakształt Jnkwizycyi Hiszpańskiey. Potym warunek ażeby każdey Juryzdykcyi Dekret względem obwinionych o bunty nie wprzod exekwowany był, ażby ten Sąd czasowy go rozpoznał, uczyniłby także Sąd mocnieyszym od Trybunałow. Projekt zaś moy examinu niepodeyrzanego nic niebezpiecznego w sobie nie zawiera; nie zostawia decyzyi bo każe tylko examinować a całą okoliczność wyswieconą Stanom donieść y do ich wyroku oddać. Że zas ten Projekt ułożyłem stosownie do Praw Litew. gdzie nawet pro Crimine Statûs pozwanemu Appellacya iest pozwolona, na czym bezpieczeństwo nasze wspiera się; uważałem że moze Pe Stany te wzmiankę znaydą Prawu recentis Criminis przeciwną na odmienienie więc tego Artykułu pozwoliłbym, lecz gdy ludzkość y sprawiedliwość wyciągaią aby appellacya et in recenti crimine nie była wzbronna, ile że Trybunały w każdym czasie takowe sprawy etiam in tractu innych spraw sądzic powinne będą, Appellacya nie wiele przewłoki uczyni, a Obywatelów ubezpieczy; bo bywały takie przypadki w Sprawach Kryminalnych, że przy założeniu Appellacyi powiedział Sąd, iż ponieważ Sprawa 500. Złł nie prze[???] więc Appellacyi nie dopuszcza, a głowę uciąć kazał. Upraszam zatym JW. Marszałka o przeczytanie mego Projektu.

JP. Stroynowski P. Wołyński domówił się za dodatkiem swoim do Projektu tego uczynionego

[s. 249]

JP. Chołoniewski P. Bracławski wniosł, iż gdy Kommissarze powiatowi zostaią bez nadgrody a rygorem Prawa są obciążeni; więc aby Dobrodzieystwo Prawa Suspensy w sprawach y dla tychże, równie iak dla Posłow służyło, iżby nie upadli w interessach własnych zaięci będąc usługą publiczną.

Przełożył JP. Roznowski P. Gnieznieński, iż tam tylko służyć ma dla nich Suspensa, gdzieby osobistość ktorego w sprawie potrzebna była; w innych zas osądzic się każdy może przez Plenipotenta.

W tym mieyscu Krol Jgmść z Tronu oswiadczył żądanie swoie, aby Projekt Examinu obwinionych był przeczytany.

JP. Stroynowski Poseł Wołyński wyraził Iz miał ieszcze dodatek do przeczytanego Prawa, potrzebny dla Obywatelów, ale ponieważ przeciągnięta iuż iest Sessya; więc zamawia go sobie podać na naypierwszey.

Krol Jmc z Tronu powtorzył żądanie swoie

Lecz JP. Roznowski P. Gnieznieński uczynił ieszcze zapytanie, czyli Proces ma odpychać od zasiadania Kommissarzow?

Odpowiedziano że: nie.

A JP. Marszałek Seymowy oświadczywszy iż Wniosek JPa Gnieznińskiego y Ostrzeżenie JPa Wołynskiego będzie miał w pamięci, zagaił czytanie Projektu Examinu.

Gdy JP. Sekretarz Seymowy zaczął czytać Wyznaczenie Kommissarzow etc JP. Butrymowicz P. Piński odezwał się iż pozwala na przeczytanie tego Projektu, ale po nim upraszać będzie o przeczytanie tego, ktory był drukowany y Posłom rozdany - Kontynuował zatym JP. Sekretarz zaczęty Projekt - Wciągu czytania JP. Suchodolski P. Chełmski domowił się o dołożenie - Pod prezydencyą Marszałkow [s. 249v] Konfederacyi, gdyz inaczey widziałby uszczerbioną Prerogatywę Stanu Rycersk.

Poparł to JP. Krasiński P. Podolski okazuiąc iż na Seymie Konfederackim, równie Marszałek Seymowy iest wybrany od Senatu, iako y Stanu Rycerskiego, a zatym słusznie iemu należy się to pierwszeństwo, gdy wyobraża całą powagę Senatu, razem y Stanu Rycerskiego.

Przymowił się JP. Suchodolski P. Chełmski "Jestem za prerogatywą Szlachecką, nigdy nie targnę się na prawo nominem captivabim ale gdzie o bezpieczeństwo Narodu idzie, tam nikogo nie może okrywac to prawo, bo tam iuz znaczy się gorący uczynek, a w takim przypadku nie łamie się Prawo Kardynalne szlachcie służące. Sądzę ia że Szlachcic wchodzący w spiski przeciwko Narodowi, powołany o występek buntu, nie iest pod Dobrodzieystwem Prawa, Neminem captivabimus. Jeżeli się okaże niewinnym, na ów czas będzie miał umieszczone w Konstytucyi uniewinienie swoie, izby to honorowi iego nic nie szkodziło; ale nie moze się zaden obwiniony o bunty Prawem tym zasłaniac; bo tym sposobem prawdziwie winny wysunąłby się bezkarnie."

JP. Matuszewic P. Brzeski Litt odmienność zdania swego wyraził w tym sposobie. To Swięte Prawo szanowane od naszych Przodkow, okazuiące Dobrodzieystwo dla niewinnych, że niesłusznie pociągnieni zasłonić się nim mogą, zapewne winnego zadnego nieochroni; ale winy mu wprzod dowieść y przekonać go każe, inaczey zaden by znas tu nawet Seymuiących bezpiecznym byc nie mogł, bo wszyscy pod dyskrecyą obwinionych poddanibysmy byli. Więzić [s. 250] zatym na iedno powołanie bez przekonania Szlachcica byłoby gwałcić Prawo nayswiętsze.

Odpowiedział JP. Suchodolski P. Chełmski



"Głos JW. Brzeskiego Litt broniący swobody y obstaiący przy Prerogatywie Szlachty nie może we mnie iak tylko wzbudzac czułość y zrządzic przywiązanie się do tego zdania ale trzeba zastanowić się, że gdyby delinkwent powołał ktorego Szlachcica, iak w Prowincyi Litt wiele Disunitow Szlachty znayduie się, pytam się czy Człowiek taki oskarżony może bydz pod dobrodzieystwem \tego/ Prawa, wszakże gdy natychmiast uchwytany nie będzie, to ucieknie, bo komu idzie o życie, ten nie żałuie odstąpić maiątku z drugiey Strony przyznaię iz obwiniony bydz niewinnie może, ale na to iest lekarstwo, iż ieżeli okaże się niewinnym, a powołuiącego Maiątek dostarczaiącym na nadgrodzenie zarzutu nie będzie, a chociażby y był umiescić się może Jmci iego a Konstytucyi, a tym sposobem odkryta publicznie niewinność Jego, ocali nie skazytelny honor. Ztąd okazuię iż w przypadku uwięzienia niewinnego, Nadgroda y ocalenie bydz może; w przypadku zaś ucieczki winnego iakaż nadgroda dla Rzpltey? oto / nie będzie dopełniona Sprawiedliwość, ale owszem da się posłuch do zbrodni."

JP. Matuszewic P. Brzeski Litt uwielbiwszy równie zdanie JPa Chełmskiego wyraził, iż ucieczka winnego nie powinna zmnieyszać czułości względem niewinnego ieżeli winny ucieknie, zostawi Maiątek, a czyli on zginie, czyli w Kraiu nie będzie, to na iedno wyniesie y Oyczyzna na tym nie straci. Tym samym zaś że ucieknie [s. 250v] wyda się bydz winnym y Caput iego praeinvindicabili sądzona będzie.

Oswiadczył nakoniec JP. Suchodolski P. Chełmski iż woli widziec zbytnią troskliwość o wolności, a przeto na zdaniu JP. Brzesk. Litt przestaie.

Przymówił się JP. Butrymowicz P. Piński: Jż szanuie Prawo neminem captivabimus, ale gdy nie może bydz większy występek, iak iest przeciwko Oyczyźnie y gdy tu obwiniony nie do Sądu stawać będzie, ale tylko do Examinu pod to dobrodzieystwo Prawa uciekać się nie powinien.

JP. Marszałek Seymowy zagaił Kontynuacyą czytania.

Kontynuował zatym JP. Sekretarz: Po ktorych przyprowadzeniu etc.

JP. Butrymowicz P. Pinski uczynił wniosek z Projektu swego drukowanego, żeby dołożono było sprowadzonych y sprowadzić się mogących a gdy to JP. Sekretarz przeczytał, czynił dalsze wnioski względem wyznaczenia Expensy na sprowadzenie powołanych y żeby każdy obwiniony wzięty osobno się znaydował.

Zabrał Głos JmP. Suchodolski Poseł Chełmski



"Przyprowadzony iuż został do tey Stolicy ten winowayca, który zapewnie naywięcey zatrworżył narod, gdy doszła nas o nim y buntach wiadomość z Litwy. Kiedy on iuz tu stanął, potrzeba użyc wszelkiey ostrożnosci, aby zupełnie do Kommunikacyi z kimkolwiek przeciąć mu drogę. Nie idzie tu tylko o to, aby przypłacił winę życiem swoim, a to idzie o zatamowanie zrzodła aby to nigdy więcey w kraiu nie wznowiło się [s. 251] W takim stopniu sądzę powinnoscią moią przełożyc tę ostrozność, aby zupełnie zabezpieczyły się Stany od czyizkolwiek Kommunikacyi, któraby mogła stać się szkodliwą; dla czego sądziłbym aby oprócz Officera na Wartę ciągnącego zalecić Kommissyi Woyskowey, aby wybrała ze trzech Officerow, izby Ci koleyno się losowali y nieodstępnie pilnowali Archimandryty. Ci tym czulszey używać muszą pilności, im w większey zostawać będą boiaźni, że naymnieysze ich wykroczenie nie mogłoby się ukryc we trzech osobach. Nie iest to Więzień Ordynaryiny, ale który szczegolną baczność sciągnąć na siebie powinien, przez niego to spodziewać się należy, iż odkryie się cały ułożony spisek y utrzyma bezpieczeństwo Kraiu. Kancellaryi y papierom iego, rozumiem, że Kommissya Woyskowa przydała straż. Ludzi mniemam że ma nie swoich, ale równie od Kommissyi Woyskowey przydanych. Radbym aby ta Deputacya wyznaczona czynność swoię przyspieszyła, przez ktorą powrociłaby spokoyność y szczęsliwość Krajowi. Sądziłbym równie rzeczą potrzebną zalecic Kommissyi, aby Officerowie wyznaczeni na pilnowanie Archimandryty, ani papieru, ani Kałamarzu podać mu nie pozwolili y tego przestrzegali, gdyż mogłoby się to stac sprężyną Kommunikacyi y zakryć cała robotę. Tey troskliwości naszey Kroki widząc Narod, w trwodze ustawiczney dotąd nurzaiący się, będzie sobie wróżył przyszłą miłą spokoyność; o uskutecznienie więc tych wnioskow z mieysca mego dopraszam się."

JP. Suchodolski P. Smolenski wniosł "Jż gdy Sprawiedliwość Stanow Seymuiących [s. 251v] wyznaczyła do examinowania w ogolności wszystkich o bunty obwinionych, Deputacyą a zapadaiące Dekreta smierci na tychże w mnieyszych Subselliach mogą przeciąc na ktorym swiadku powołanym /:gdy życie straci:/ potrzebną Jndagacyą, więc ażeby wszystkie takowe Dekreta na życie ferowane dopoty w Exekucyi swoiey wstrzymane były, dopoki zupełnie z obwinionych nie zakończy się Examen y Jnkwizycya. Do czego stosowny przeczytał swoy do projektu dodatek, na ktory licznych głosow okrzyk dał się słyszeć nie zgadzaiący

JP. Marszałek Seymowy zapytywał się na przeczytany wyżey Projekt o zgodę. Zaraz po pierwszym zapytaniu JP. Krasiński P. Podolski ostrzegł mieysce Przysięgi dla wyznaczonych Deputowanych z senatu przed Tronem a z Stanu Rycerskiego przed Marszałkiem Seymowym.

Gdy JP. Marszałek Seymowy zapytał się powtórnie o zgodę,

JP. Suchodolski Smoleński domowił się, aby iego Dodatek był umieszczony.

Odpowiedział JP. Matuszewic P. Brzeski Litt "Jz Dodatek ten nie wiąże Proiektu a więc potym większość Jzby będzie go mogła decydować.

Rzekł JP. Smolenski "Jż potym stanie się materyą uboczną y powiedzą że iuż Prawo w tey okolicznosci zapadło, dla tego ia stosownie w tym mieyscu żądam go mieć umieszczonym.

Po nieiakiey chwili, gdy JP. Smolenski Dodatku swoiego odstąpił, ostrzegaiąc sobie w [s. 252] osobnym go Proiekcie wystawić,

JP. Marszałek Seymowy zapytał się po trzeci raz o zgodę, ktora powszechnie ogłoszoną została.

Krol Jmc wezwał Ministerium do Tronu a JP. Marszałek WK wezwał Jchmc Deputowanych z Senatu do wykonania Przysięgi. Z tych ponieważ JP. Kasztelan Brzeski Kuiawski Deputowany z Prowincyi Wielkopolskiey wymowił się, JX Podkanclerzy Kor z woli JKMci nominował na mieysce iego JPa Prazmowskiego Klna Zakroczymskiego, po ktorey nominacyi Jchmc Deputowani z Senatu przysięgę na Rotę w prawie dzisieyszym przepisaną, dyktowaną sobie przez JXa Podkanclerzego Kor wykonać. Gdy potym Deputowani z Stanu Rycerskiego zbliżali się do Przysięgi, Xże Marszałek Konf: Litt żądał, aby tę w mieyscu sobie przyzwoitym, to iest w końcu Jzby wypełnili. Lecz za uczynionym przełożeniem przez JKMć, iż iuż na teraznieyszym Seymie tak do Deputacyi Jnteressów Zagranicznych, iako też do Kommissyi Woyskowey z Stanu Rycerskiego wybrani, w iednym mieyscu z wybranemi Senatorami, to iest przed Tronem przysięgali, Zbliżyli się Deputowani ze Stanu Rycerskiego do Tronu y na Rotę powyżey namienioną przez JPa Marszałka Seymowego dyktowaną przysięgli.

Po wykonaney tym sposobem przysiędze JX Podkanclerzy Kor z Woli JKMci solwował Sessyą na następuiący Czwartek na godzinę dziesiątą.

[s. 252v] [s. 253]


Jeżeli tedy Prawa nasze, iednego człowieka życie tak drogo ceniły, my złoczyńcow ktorzy są okazyą utraty tylu iuż Obywatelow, iednych od zboycow pomordowanych, drugich przez miecz sprawiedliwości potraconych, zawsze iednak z tegoż samego początku Kraiowi iuż poginionych tak lekce ważyć zdaiemy się.

Opłakana więc Oyczyzno nasza! iakże ty masz być szczęśliwą i iak możesz obiecywać sobie że będziesz odtąd wewnątrz spokoyną, kiedy nawet w ten czas, gdy będąc w momencie spłonienia ogniem przez Bunty podnieconym, a zaboystwem Jchmc PP. Wyleżynskich dla nich nieszczęśliwym, lecz ciebie od zguby ratuiącym, ocaloną dotąd znayduiąc się, gdy Zboycow na zgubę twoią spiknionych, wyszukiwać żądasz, my, my sami wiążemy ci ręce i przed oczy twoie zapuszczamy zasłonę, ażeby Ci twoich zgubicielow wynaleść było trudno?

Wy nieszczęśliwi Kraiu naszego mieszkańce, ktorzyście mieli zostać ręką zbuntowanych wygubieni. Wy biedne niemowlęta ktore od piersi Matek swoich odrywane, a sposobem na dniu okropnym w Humaniu czasu ostatniego Buntu praktykowanym, gdy ręka zboiecka zabiianiem niewinnych zemdlona, zabiiać więcey nie miała siły, wrzucaniem do Studni, znowu zapewne ginęlibyście, odezwiycie się więc płaczem swoim do nas ażebyśmy byli o życie wasze dbalszemi.

Nie, N.SS. Spokoyność Kraiu iest droga, lecz życie Obywatelow iest ieszcze droższe, trzeba więc nam nie Sąd iuż ustanawiać, gdy ieszcze wszyscy występni wyszukani nie są, ale trzeba wszystkiemi iak nayściśleyszemi sposobami, winnych wynaydywać i samego zrzodła wymierzoney na Oyczyznę zguby dochodzić, dochodzić zaś examinuiąc winnych i podeyrzanych, bo w teraźnieyszym przypadku podnieconych w Kraiu naszym Buntow, lepiey iest, że dziesięciu niewinnych ucierpi, iak gdyby ieden ocalał występny, bo ci niewinnie cierpiąc staną się ofiarą sprawiedliwey o bespieczeństwo Kraiu troskliwości i być mogą ocaleniem Obywatelow; występny zaś ieden od kary zasłoniony być może okazyą, że wielka część Narodu, że kilkadziesiąt tysięcy Obywatelow znowu zginąć może.

Nie tylko więc bespieczeństwo Kraiu naszego wymaga koniecznie ścisłey Buntownikow Indagacyi, lecz nawet wiara nasza u postronnych Narodow tego po nas wyciąga; ogłosiliśmy się bowiem przed całym światem, że obca Potencya nam nieprzyiazna Bunt w Kraiu podniecić starała się, teraz gdy sami sciśle zrzodła tych Buntow, dochodzić nie będziemy, i gdy one powierzchownie tylko zatrzemy, utraciemy wiarę publiczną w Europie i damy ieszcze okazyą teyże samey Potencyi, że nas gorzey potym czernić będzie mogła, niżeli oczerniła w Manifeście przeciwko Mocarstwu Szwedzkiemu wydanym.

Dla tego iakem pierwey iuż wytłumaczył iż należy nam zlecić tylko J.WW. Deputowanym ażeby winnych iak nayściśley wyexaminowali, a co się z Examinow pokaże, Stanom donieśli.

Stosowny więc do tey okoliczności Proiekt do Laski oddaię i o przeczytanie go proszę.

JW. Butrymowicz
NA SESSYI SEYMOWEY DNIA 26. MAIA 1789. ROKU.

Nim ten Proiekt przeczytany zostanie, winienem N. SS przełożyć to, że przed kilku dniami gdy była do tey Izby wprowadzona materya wprzod Examinu potym Sądu Delinkwentow o Bunty oskarżonych a tu znayduiących [s. 253v] się, ukazały się poźniey dwa do tego stosowne Proiekta, ieden pod tytułem: Wyznaczenie Sądow czasowych; drugi odemnie podany ktory ma tytuł: Wyznaczenie Examinatorow w sprawie o Bunty oskarżonych.

Nie rozszerzam się więc teraz nad temi obydwoma Proiektami ukazuiąc ich dyfferencyą, bo może gdy tylko o Examinie Stanow Seymuiących nastąpi decyzya, o Sądzie iuż pewnie Proiekt popieranym niezostanie, to zaś tylko namienić powinienem, że ten Proiekt Sądu iak dla Delinkwentow iest bardzo letki, tak dla Obywatelow niewinnych, ktorzyby ku prześladowaniu wymierzeni byli, mogłby być nadto uciążliwy, tym zaś niebespiecznieyszy, że każe nieprzysięgłym sądzić, przypozywać, pozywać, kary rościągać i żadney do Stanow Seymuiących nie czyniąc referencyi. Dekreta tylko i Protokuły swoie w Metrykach Koronnych składać nakazuie.

Dodaymy ieszcze do tego Proiektu dodatek od J.W. Jmci Xiędza Biskupa Inflantskiego zapewna z troskliwości o niewinnych podany ażeby Grody nie wprzod Dekreta swoie exekwowali, aż ten Sąd czasowy oneby rozpoznał, więc ten Sąd czasowy, Sąd przez nominacyą osob wyznaczony, byłby mocnieyszy od Trybunałow naszych, Trybunałow tey to naywyższey naszey Juryzdykcyi, ktorey nikt nie nominuie, ale ktorą sam Narod sobie obiera i na ktorey (śmiało powiem) prawdziwe nasze od prześladowania bespieczeństwo i istotna naszey wolności sprężyna, że sami sobie ostatecznie po Appellacyi sądziemy, wspiera się i zasadza.

Proiekt zaś Examinu odemnie podany, nic podeyrzanego w sobie nie ma i nic niebespiecznego dla Obywatelow niewinnych w sobie nie ukrywa, nawet dla samych występnych nic ieszcze nie decyduie, bo każe Examina z nich tylko wyprowadzić i do SS. o wszystkim donieść.

Ze zaś ten Proiekt Examinu ułożyłem stosownie do Praw W. Xstwa Litewskiego a pryncypalnie tego, ktore onegday naznaczaiąc extra kadencye Sądom Grodowym stanęło, gdzie i kryminalistom pro recenti Crimine sądzonym do Trybunału Appellacya iest pozwolona, więc gdy uważałem onegday, iak ten Proiekt był czytany, że wielu J.WW. Seymuiących Koronnych, znaydowali wzmiankę o Appellacyi być przeciwnym Prawu swoiemu do recenti Crimine, więc na odmianę tego Artykułu, co do Korony chętnie pozwolę, zawsze iednak to N.SS. przełożyć mam za powinność, iż ludzkość, sprawiedliwość i bespieczeństwo niewinnych wyciąga tego, ażeby kryminaliście nawet na gorącym uczynku złapanemu i sądzonemu Appellacya była dozwoloną, ile z takim warunkiem, iaki iest dla Xięstwa Littgo, gdyby Trybunały tego gatunku sprawy w każdym czasie zaraz za przyprowadzeniem kryminalisty appelluiącego, in tractu nawet każdey oczewistey sądzącey się sprawy sądziły; mogą być bowiem takie przykłady że Grod osądziwszy kryminalistę na gardło, chociażby ten appellował, Sąd iednak dawszy przyczynę że sprawa nie przenosi wartości 500. Zł: Appellacyi niedopuści, i sądzonemu Głowę uciąć roskaże.

Przełożywszy więc to wszystko Nayiaśnieyszym Seymuiącym Stanom o przeczytanie moiego Proiektu dopraszam się.

W Drukarni P. Dufour Konf: Nadw: J. K. Mci, Dyrektora Drukar: Korp: Kad: mieszkaiącego w Rynku Miasta Starey Warszawy Nro 58.

[s. 254]


Wkład rzeczy choć ostrożniey ku pospiechowi wzięty, bywa czasem nadarzeniem iakim wstrzymany; Lecz ten traf niema tyle mocy, aby pracuiącego miał zrazać od przedsięwziętey czynnosci; Słabość umysłu, lub niestałość nie wystawia Dzieła ktoreby mogło chluby dosiągnąc im trudnieysze do dokonania, te zwykły odbierać zaszczyt podobney nadgrody. Doznały Pe Stany zawady w czynnosciach Seymowania, które stałością przedsięwzięcia zniewalały, a tym sławę sobie ziednywały, y Oyczyznie użytek przynosiły. Skutki tey stałosci Ducha daią się iasnie okazywać; gdy w kilkomiesięczney pracy równa gorliwość o Dobro powszechne daie się słyszeć, nie załuiąc siebie, a maiątek swoy w chęci iednostayney niesie w offierze swey Oyczyznie. Na dokończeniu niemal zostaiemy Dzieła tego, którego Poprzednicy Nasi w swych [???]łach zazdrozszczą Nam, a Następni wzor z Nas wezmą iak przeciwnosci zniewalać y nadal uzbraia się od Jch pocisków ktorych acz srogo doznawalismy lecz przebylismy już ie puść my ie w niepamięć, gdy w pomyślnieyszą przybieramy się postać. Staraymy się teraz dokonac co stałość Ducha zaradza co ostrożna przezorność zaleca, co chęć uskutecznienia zamiarów Naszych przynagla. Postępuiąc tym przedsięwziętym torem doydziemy do kresu tego, któren w początku Seymowania choc w odległym wystawialiśmy sobie widoku, teraz będąc zbliżonemi ku niemu dążmy spiesznieyszym krokiem widziec skutek prac y trud Naszych, w uszczęsliwieniu Oyczyzny, która to od Nas odbiera, cośmy Iey winni; A że na dniu wczorayszym zastanowilismy się nad ogłoszeniem kommissarzy wyznaczonych, do odbierania zeznań Jntrat z Dobr Ziemianskich y Duchownych; Zaczym dozwolą Pe Stany, od Jch przeczytania rozpocząc Sessyą naszą, po których ogłoszeniu, nie odstępuiąc od Materyi Skarbowych w powiększeniu Dochodów publicznych, Proiekta u Laski będące, przedsięwezmiemy do ich załatwienia.

[s. 254v] [s. 255]


GŁOS
Jaśnie Wielmożnego Jmci Pana
LUDWIKA FUNDAMENY
KARSNICKIEGO
KASZTELANA WIELUŃSKIEGO
KOMMISSARZA KOMMISSYI WOYSKOWEY OBOYGA NARODOW,
ORDERU S. STANISŁAWA KAWALERA,
Na Sessyi Seymowey Dnia 26. Maia R. 1789.
MIANY.

KROLU NAYIASNIEYSZY!

PRZESWIETNE SKONFED: RZECZYPOSPOLITEY STANY!

Szlachetna to iest Cnota stawać wszędzie w obronie cudzey sławy, szlachetnieysza nie równie, w oczach całego Narodu bronić Cnotą i sławą zaszczyconego Męża.

Dopełnił z chlubą obowiązku tego na dniu wczorayszym JW. Potocki Poseł Lubelski, kiedy zwykłą sobie, a od natury choynie udzieloną wymową, dosyć czyniąc Świętym szacownego krwie związku powinnościom, stanął gorliwie w obronie Męża tego, z którym Go nie tylko krew, ale i ta szlachetna, a całemu Jmieniowi właściwa, łączy duszy i serca wspaniałość.

[s. 255v]

Nie może Naród wieńczący cnotę patrzać się inaczey tylko z zupełnym ukontentowaniem na ten tak chlubny wysokich i nayszlachetnieyszych myśli dowód. Przyimuie go z radością. A oswoiony i iuż przywykły do wielbienia, tak rzadkich w Osobie tey przymiotów, chce ie zapewne na wzór i przykład potomności mieć wystawione.

Ale pozwól zacny Mężu J. Wielmożny Lubelski w prostocie i szczerości serca tę sobie przypomnieć prawdę, iż dostateczność każdey obrony, tego koniecznie wymaga, aby składaiąc winę z iednego nie obwiniać drugiego.

Wspomniana na dniu wczorayszym niedokładność Ordynansów Kommissyi Woyskowey, pokrzywdzałaby zapewne w oczach Narodu tę zarabiaiącą sobie na honor i sławę Magistraturę, gdyby szczęściem wszystkie iey kroki i czyny, wszystkie tyczące się beśpieczeństwa Kraiowego rozrządzenia i Ordynanse z woli po większey części samychże Nayiaśnieyszych Seymuiących STANOW, pod bokiem Jch wydawane, nie były im aż nadto wiadome.

Do tey to ia wiadomości Waszey Nayiaśnieysze STANY, iako do naypewnieyszey Tarczy i obrony udaię się, a przenikniony wskroś rzuconym na dniu wczorayszym na tę Magistraturę winy nieiakieyś cieniem, imieniem Jey, śmiem iak nayusilniey zanieść proźbę; abyście rzuconą mniey pewnie chętnie i dobrowolnie, iak bardziey z zapału szlachetney gorliwości, na Nią winę, w sercach i umysłach [s. 256] Waszych zatrzeć i wygładzić raczyli. A iako oczywiści prac, trudów, i pilnych Jey o beśpieczeństwo Kraiu zabiegów Swiadkowie, honor i sławę Oney (iedyną Nas zasiadaiących w Niey nadgrodę) w swą wielowładną przyiąc chcieli straż i obronę.

Chlubą to iest Prześwietne Skonfederowane Rzpltey STANY, dla Kommissyi Woyskowey, iż ta w czynach swoich zawsze przezorna uprzedza właśnie skutkiem, myśli same i chęci Prześwietnych Stanów.

Chciały Prześwietne STANY na dniu wczorayszym, aby ogólny Ordynans do Woyska względem porządnego składania Rang podług wyraźnego opisu Praw, i Regulaminu był wydany. Myśl ta Prześwietnych STANOW iuż iest od tey czułey na swe obowiązki Magistratury ieszcze pod dniem czwartym Miesiąca Maia uskuteczniona.

Składam Except z Protokułu, udecydowanego tegoż Ordynansu, który iako nowym dowodem iest, baczney Tey Magistratury w obowiązkach swych pilności; tak dla przeświadczenie o tym Prześwietnych STANOW o przeczytanie onegoż dopraszam się.

[s. 256v] [s. 257]


NOVA ET VETERA
Numer 43.
GAZETA WARSZAWSKA
W SOBOTĘ DNIA 30. MAIA ROKU 1789.

Z Warszawy dnia 30. Maia.



SESSYA SEYMOWA CIX

Dnia 26. Maia.

Po przybyciu J.K. Mości do Senatu, i Zagaieniu Sessyi przez J.P. Marszałka Konfe: Kor: zabrał Głos Xiąże Jmć Czartoryski Poseł [???] w którym przełożywszy, iak wielka byłaby uciążliwość dla niektórych Reymentów, co niedawno Mundury nowe posprawiali, ieśliby podług ustanowionego Prawa, nieodwłocznie przebierać się miały w inney formy Mundury; upraszał, ażeby ten przebior, do dwoch lat mogł być zawieszony; y stosowny do swego Wniesienia oddał Proiekt do Laski; który przeczytany, wzięty iest do Deliberacyi.

JP. Karśnicki Kasztelan Wieluński, w Głosie zabranym czynił Replikacyą, iako zasiadaiący w Kommissyi Woyskowey, iż ta Kommissya, podług zlecenia Stanów Seymuiących, wszystko dopełnia, y stosowne wydaie Ordynanse do Kommendantów, podług wyszłych zaleceń od Prześwietnych Stanów; na dowód czego, złożył Pierwszy Ordynans wydany do JP. Kommendanta Partyi Ukraińskiey, y o czytanie onego upraszał.

JP. Potocki Poseł Lubelski oświadczył, iż bynaymniey na dniu wczorayszym w Głosie swoim nieobwiniał Kommissyi Woyskowey, ażeby ta, lub niedokładnie Ordynanse, lub zapoźne wydawać miała; tylko mówił, że może Ordynanse takowe, poźniey nieco dochodziły JP. Kommendanta Ukraińskiego, a przeto niemogły być za poprzedzaiącą iakową okolicznością dopełnione.

JP. Ledochowski Poseł Wizki, w zabranym Głosie przełożywszy, iż kilko-miesięczne Seymowanie bez przerwy, wymaga koniecznego niektórych Posłów oddalenia się do Domów swoich, a to tym barziey, że nadchodzące Kontrakty Swięto-Jańskie, wszystkich prawie Interessami obeymuią Obywatelów; przeto upraszał, ażeby Seym do nieiakiego czasu mogł być Limitowany, y stosowny do tego wniosku oddał Proiekt do Laski.

Xiąże Imć Marszałek Konfe: Lit: odpowiadaiąc na Wniesienie JP. Wiskiego oświadczył, iż żądana w tym czasie Limita Seymu, barzo byłaby szkodliwą, dla Rzpltey, gdy nieustannie [s. 257v] przychodzące okoliczności, potrzebuią gwałtowney Rezolucyi Stanów, z tym, w czasie Limity, niktby tey zaradzić niepotrafił; przeto o odstąpienie od takowego wniosku upraszał.

JP. Marszałek Konfed: Kor: upraszał Przeświet: Stany, ażeby dozwolić raczyły przeczytania Osob wyznaczonych za Kommissarzow do Kommissyow tych które podawać się maiące Intraty odbierać będą. Czytał JP. Sekretarz tychże Kommissarzow.

Po przeczytaniu Kommissarzow, czytany był Proiekt sciągaiący się do Indagacyi obwinionych Osob o podmawianie do Buntow, po ktorego przeczytaniu iednomyślna na przyięcie onegoż nastąpiła zgoda, a JJ. PP. Senatorowie y Posłowie, wyznaczeni do Indagowania, natychmiast przed Krolem Jmcią wykonali Przysięgę Rotą przepisaną w tymże Prawie.

Sessya Seymowa Solwowaną została na Czwartek, na godzinę 10. to iest: na Dzień 28. Maia.



SESSYA SEYMOWA CX

Dnia 28. Maia.

Po przybyciu I.K. Mości do Senatu, y Zagaieniu Sessyi przez JP. Marszałka Konfed: Kor: Zabrał Głos JP. Karśnicki Kasztelan Wieluński, w którym przełożył, iż na samym wstępie Księgi świeżo wyszłey pod tytułem: Zbior Praw, znayduią się niektore wyrazy mniey zgodne z Religią Panuiącą; a przeto, ażeby, nadal takowym zapobiegać Pismom, oddał do tego stosowny Proiekt do Laski.

JP. Stroynowski Poseł Wołyński, w zabranym Głosie przekładał, ażeby do ustanowionego Prawa względem Podatków, te dwa były umieszczone Warunki: Pierwszy, iż nowo ustanowione Podatki, na nic innego obracane być niemaią, iak tylko na opłatę Woyska, a gdyby nie na Woysko, lecz na co innego obracanemi być miały, ażeby wtedy Obywatele od Opłaty takowych Podatkow uwolnionemi zostawali. Drugi, ażeby na następnych Seymach, ieśliby potrzeba wypadała stanowienia Podatkow, nie inaczey one stanowione były, iak tylko za większością Instrukcyi danych na to Posłom od Woiewodztw. Y w tey mierze stosowny oddał Proiekt do Laski, ktory IP. Sekretarz Seymowy czytał.

JP. Kicki Poseł Chełmski, w zabranym Głosie popierał uczyniony Wniosek przez JP. Wołyńskiego, y o przyięcie takowego dodatku upraszał.

Czytał daley I.P. Sekretarz Seymowy Proiekt względem Opłaty z Dobr Po-Iezuickich, iak wiele Possessorowie tych Dobr do Skarbu Rzpltey wnosić maią. JP. [???] Kasztelan [???] wniosł ażeby Possessorowie z Dobr Po-Iezuickich, iako Po-Duchownych, po dwadzieścia od sta wpłacaią, iako [???] zyski z takowych Dobr odnoszący; który Podatek pewnieby Jezuici byli opłacali, iako procz uczącym Szkoła znaczne mieli Expensa, iuż to na żywieniu Osob swoich, iuż to na utrzymywanie tak [???] domowych ludzi y gmachów swoich Rezydencyi.

JP. Potocki Marszałek Litewski oświadczył, iż Prawo, Dobra Zakonu Po-Iezuickiego, przemieniło w Dobra Ziemskie, y do natury tych Dóbr przeniosło.

JP. Radziszewski Starodubowski stawał z tym, ażeby wszelkie Dochody Kommissyi Edukacyiney, wchodziły do Publiczney Kassy Rzpltey Kommissyi Skarbowey; Expens zaś, ażeby z Assygnacyami Kommissyi Edukacyiney na potrzeby by teyże Kommissyi wypłacana była, reszta zaś co się od wydatków Kommissyi Edukacyiney pozostawać będzie, ażeby to wszystko na potrzeby Woyska obrocone było; y w tey mierze oddał Proiekt do Laski. Takowe wniesienie JP. Starodubowskiego, JP. Suchodolski Chełmski w Głosie swoim popierał kilkakrotnie.

Zabrał Głos JP. Niemcewicz Poseł Inflantski, w którym obszernie mie[???] Deputowany do Examinu czynności Kommissyi Edukacyiney, przekładał iak są idące wielorakie Expensa na potrzeby Szkoł [???]wych iak ta Magistratura czyniąca honor y panowaniu N. Pana, y Narodowi naszemu nieustanne łoży prace y starania, tak względem urządzenia Nauk, iako też przyzwoitego wyedukowania po wszystkich Szkołach Młodzieży [???] ktorey nieprzerwanym staraniem, Akademia Krakowska y Wileńska, pod znakomitemi Uczonemi Rektorami przyszły do tego stanu, aż we wszelkich rodzaiach maiąc Nauki, pewne Kr[???] Oświeconych y Użytecznych będzie wydawać Obywatelow; dopraszał się przeto ażeby Fundusz Kommissyi Edukacyinney, iako przeznaczony na tak cel pożyteczny, w niczym niebył zmnieyszony. Też same pochwały dla Rozrządzeń Kommissyi w Głosach swoich oddawali JP. Potocki Poseł Lubelski, Xiąże Jmć Sapieha Marszałek Konf: Litew. (który szczegulniey Prace Towarzystwa Elementarnego pochwalał w wydanych Księgach) y JP. Suchodolski Chełmski, JP. Butrymowicz Poseł Piński, w Głosie swoim przełożył, że Possessorowie Dobr, Po-Iezuickich [???] całey, iaką tylko maią Intraty, dziesiąty Grosz [s. 258] [???] powinni niepotrącaiąc tego, co do Kassy Kommissyi Edukacyiney wnoszą; gdyż y Summy [???] zaciągnione, nie są w Podatkach potrąconemi [???] Possessor: Dobr Po-Iezuickich nie dał Summy za te Dobra które [???] Podług takowego swoiego Wniesienia, oddał Proiekt do Laski.

Czytał JP. Sekretarz ten Proiekt, który [???] odmianami, dodatkami y poprawkami, ścią przyięty został.

IP. Marszałek Konfede: Kor: w zabranym Głosie doniosł, iż na dwa Listy z zlecenia Stanow pisane ieden do Xięcia Jmci Kurlandskiego, drugi do Xięcia Jmci Potemkina Felt-Marszałka Rossyiskiego pisane, od tychże są przysłane Responsu.

Czytał JP. Sekretarz naprzod Respons Xiążęcia Jmci Kurlandskiego, w którym oświadcza Stanom, iż na Fundamencie Prawa y obowiązku Feudalnego, przyrzeczone Subsidium w Żołnierzach przystawi Rzpltey.

Czytany potym był Respons Xięcia Jmci Potemkina, ktory oświadczył: iż nie iako prywatny Obywatel, lecz iako Felt Marszałek Woyskiem Rossyiskim Kommenderuiący, część Pułku Obersońskiego (z powodu wolnego w Roku przeszłym w większey liczbie tychże Rossyiskich Woysk w Granicach Polskich stanowiska) umieścił w Dobrach swoich w Polszcze zostaiących, to iest w Smile, a to dla tego, aby w czyichkolwiek postanowione Dobrach, przyczyną ucisku lub skarg niestały się; z tym wszystkim, iak tylko doszła wiadomość, że się to Rzpltey nie zdaie, zaraz wydano rozkazy, część małą tego Woyska wyprowadzić, y o wyprowadzeniu reszty uczynić Rozrządzenia. Względem rozgłoszoney wieści, iakoby wielką moc Oręża przeniosł do swoich Dóbr Smily, odwołuie się y stosuie do odpowiedzi za sobą w czasie daney przez Jmci Pana Potockiego Posła Lubelskiego, iż ieżeliby te Oręże były Dziedzica tych Dobr własne, nie inaczey byłyby użyte, tylko na Dobro Oyczyzny. Oświadcza się przy tym y zabeśpiecza nayuroczyściey, iż będąc w Polszcze Obywatelem y Wspołziomkiem, nikomu uprzedzić siebie nie da w gorliwości o Dobro Nayiaśnieyszey Rzpltey; czego też dowodem iest, iż z dobrey swoiey woli, cały swóy tak znaczny Maiątek przenosi do Polskiey; czegoby pewnie nieuczynił, gdyby Polskiego Narodu nielubił, gdyby otym niebył pewnym o nienaruszonym Monarchini swey postanowieniu zachowania nieskażenie przyiaźni dla tey Szacowney Rzpltey. Naostatek, na dowod swego gorliwego do Nayiaśnieyszey Rzpltey przywiązania, ofiaruie dla tychże teyże Harmat miedzianych 10. y Broni sztuk 500. ktore Imperatorowa Jeymć w swoich udziałać Fabrykach dozwolić mu raczyła.

Sessyą Seymową Solwowano na dzień następuiący, na godzinę 10.

Z Frankfurtu d. 9. Maia. W Ratysbonie wznawia się pogłoska o bliskiey Elekcyi Rzymskiego Krola, y że względem tego, Negocyacye iuż maią być w robocie.

Z Temeswaru dnia 18. Kwietnia. W Bannacie wystawuią nowe Korpus Woluntaryuszów od 700. ludzi, z których Partya, iuż tu przybyła.

Z Budy d. 22. Kwietnia. Felt-Marszałek Xiąże de Ligne w Kampanii nadchodzącey, iednym skrzydłem Główney Armii ma Kommenderować. Z Semlina piszą, że znaczne Korpus Turkow do Belgradu maszeruie.

Z Paryża d. 4. Maia. Przy dzisieyszey Wielkiey Processyi, J.X. Arcybiskup Paryski poniesie Nayświętszy Sakrament, a Bracia Krolewscy Hrabia Prowancyi, y Hrabia Artezyi, maią trzymać z Xiążętami d'Angoulems y Berry za sznury Baldakimu, pod ktorym Nayśw: Sakrament niesiony będzie. Wspomniony J.X. Arcybiskup, odprawi Mszą Uroczystą, a JX Biskup Nanceyski będzie miał Kazanie. Na Processyi, Deputowani z Paryża niebędą się mogli znaydować, ponieważ Instrukcye dla nich nie są ieszcze wygotowane. Deputowani od Szlachty y Mieyskiego Stanu, powiększey części, maią zlecenie zaproponowania [s. 258v] na Seymie ku Deliberacyi Punktów następuiących: (1) Ażeby determinowany czas przyszłemu Zgromadzeniu Stanow Powszechnych, był zaproponowany. (2) Ażeby Stanom Powszechnym moc Prawodawcza za zezwoleniem y Potwierdzeniem Krola, było nadaną. (3) Ażeby Podatków żadnych, bez zezwolenia Stanow Powszechnych niewybierano. (4) Ażeby Ministrowie mieli wolność osobistą ([???] Individuelle) względem Stanow Powszechnych. (5) Ażeby Wolność Prasy Drukarskiey była utrzymaną. (6.) Ażeby Ministrowie być mogli pociągani do zdania Sprawy przez Stanami Powszechnemi. (7.) Ażeby Stany Prowincyonalne skassowano. Artykuły te maią być zaproponowane, nim przystąpią do Deliberacyi o Długach Nacyonalnych y spłaceniu onychże.

Przed Pałacami Xiążąt de Condè, y de Conti, rozstawiono Zołnierzy; ponieważ Xiążęta namienieni deklarowali się przeciwko Mieyskiemu Stanowi; ażeby w przypadku rozruchow mogących się zdarzyć. Pospolstwo nierzuciło się czasem do tych Pałaców w celu pustoszenia onychże.

Z Peterzburga dnia 28 Kwietnia. Dnia 25. tego miesiąca, Jmperatorowa Jeymć kazała ogłosić Nadgrody przyznane od Monarchini Walecznym Woiownikom, ktorzy przy wzięciu Oczakowa znakomicie dystyngwowali się.

Kommenderuiący Xiąże Potemkin Tawryczeskoy, otrzymał Laskę Felt-Marszałkowską, suto Brylantami sadzoną, y Laurami otoczoną. Oprócz tego odebrał ieszcze Patent z Pochwałami, Medal poświęcony Pamiątce dzielnego Jego Dowodzenia, y Sto Tysięcy Rublow w gotowiźnie.

Generałowie Xże Repnin otrzymał Szpadę Złotą suto Brylantami sadzoną; a J.P. de Suworof, kitę do kapelusza Brylantowaną.

Generał Leytnanci: J.P. de Naszczokin wzioł 700 Chłopow; Paweł de Potomkin złotą Szpadę; de Heiking znaczne Dobra w Inflanciech; Xiąże Sergey Galliczyn złotą Szpadę.

Generał Maiorowie: Baron de Pahlen dostał 500. Chłopow; JJ. PP. de Bucholz, Feckmers, y Meknob, dostali Szpady złote.

Pułkownicy: JJ.PP. Rszewski, Posnakof, Kiselef, Fischer, Deief Marcof, y Oberszt-Leytnant Juszkoj, każdy otrzymał Szpadę złotą.

Wdowie Maiora Artyleryi Müller, przy Oczakowie zabitego, dostały się Dobra w Jnflanciech; iako też Generał-Maiorowi Meyssuforff Obersztleytnantowi Millow, y Maiorowi Artyleryi Heryng.

Wszystkim Unter Officerom y Gemeynom, którzy Uczestnikami byli tey Zwycięskiey Akcyi, dano każdemu po Medalu Srebrnym. Oprocz tego, rozmaite ieszcze Promocye y Awansy przy Armii były ogłoszone.

[s. 259]


Numer 43
SUPLEMENT
DO GAZETY WARSZAWSKIEY
W SOBOTĘ DNIA 30. MAIA ROKU 1789.

Z Paryża d. 8. Maia. Dnia 4. tego miesiąca, odprawiła się iuż w Wersalu Processya Uroczysta, przy którey niezliczona liczba Spektatorów naydowała się. Około godziny 10. Król Jmć iechał w Karecie Paradney do Kościoła Maryi Panny. Bracia Krolewscy, y Xiążęta d'Angouleme, de Berry, y de Chartres siedzieli w Karecie z Krolem. Okrzyki bezustanne Vivat Krol! Przeprowadzały Monarchę tak gdy iechał, iako gdy powracał, y aż do łez Go rozrzewniły. Krolowa w Karecie z sobą miała Madame, Madame Elżbietę Siostrę Krola, Xiężnę d'Orleans, y ieszcze dwie inne Damy, ktore wszystkie przedziwnie były ubrane. Zaraz po przybyciu Króla, ruszyła Processya z Kościoła namienionego, do Kościoła S. Ludwika. Deputowani Mieyskiego Stanu szli naprzód, za nimi Deputowani Stanu Szlacheckiego, y na ostatku Deputowani Duchowieństwa. Dopiero następował Nayświętszy Sakrament, niesiony od JX. Arcybiskupa Paryskiego pod Paradnym Baldachimem, ktorego sznury trzymane były od Hrabiow Prowancyi y Artezyi, tudzież od Xiążąt d'Angouleme y de Berry. Krol Jmć szedł za Nayśw: Sakramentem w Assystencyi Xiążąt Krwi y Urzędnikow Dworu; dopiero następowała Krolowa z Xiężnami Krwi, y z Damami swego Dworu. Dzień pogodny, Mnostwo Spektatorow po Ulicach, kosztownie przybrane Damy z okien przypatruiące się tey Ceremonii, świetnieyszym ieszcze uczyniły Majestatyczny ten Festyn Nacyonalny. Sama Processya trwała przez dwie blisko godziny. JX Arcybiskup Paryski śpiewał potym Mszą, y JX. Biskup Nanetyski wyborne miał Kazanie; w ktorym dowodził, iak wielce Religia wpływa do Dobra y uszczęśliwienie Ludu. Kazanie to, głośne applauzy odebrało. Około godziny w pół do czwartey po południu, Processya wrociła się, y Dwór do Zamku odiechał. Xiąże d'Orleans, naydował się na Processyi iako Deputowany od Stanu Rycerskiego, [s. 259v] Powiatu Crepy. Deputowani po większey części byli w ubiorze Ceremonialnym. Herold chciał wprawdzie Deputowanym w Kościele podług wyższości Rangi osobne naznaczyć mieysca; ale powiedziano mu, iż tego niepotrzeba, y że zupełną rowność Deputowani chcą zachować, z czego y Krol Jmć ukontentowanie pokazał.

Dnia 4. wieczorem, Herold ogłosił Zagaienie Seymu na d. 5. Maia. Przeto zgromadzili się Deputowani nazaiutrz rano około godziny 9. do Sali na ten koniec wyznaczoney, podług Rangi Powiatów, co kilka godzin zabawiło. Król Jmć około godziny 12 przybył z świetną Assystencyą do Zgromadzenia, y na Tronie usiadł. Królowa siedziała na krześle mniey nieco podniesionym. Monarcha potym do Zgromadzonych Deputowanych miał Mowę z powszechnym y głośnym pochwaleniem całego Zgromadzenia, którego okazałość przewyższyła to wszystko, co tylko w tey mierze podobnego tu widziano dotąd. Po skończoney Mowie Królewskiey, Królowa usiadła z całym Zgromadzeniem, y Strażnik Pieczęci mówił potym przez 20. blisko minut. Dopiero JP. Necker czytał swoię Mowę, która 3. godziny trwała. Po kilkakroć głośne dano mu applauzy. Z tey Mowy, to tylko tu wspomniemy, że Deficit wynosi (nie rachuiąc w to zapłaceń na pewne y stałe Terminy przypadaiących) 56. Millionow, to iest: Zwyczayne wydatki przechodzą ordynaryiną Jntratę 56. Millionami. Około 80. Millionów iest Antycypacyi. W przeciągu dwóch lat, Percepta z Expensem może być zrównana, przez samą tylko rowną Podatków Repartycyą, do czego Duchowieństwo y Szlachta chętnemi się pokazuią. JP. Necker obiecuie ieszcze wiele wydatków oszczędzić. Zaciągnie od sposobem pożyczanym Summę od 80. Millionów, która dla Kraiu zgoła nie ma być uciążliwą. Dochody roczne, y inne Długi Stanu, należące się Prywatnym, zostaną nietkniętemi, y świętobliwie, tak dla Kraiowych, iako też dla Cudzowiemcow, maią być dochowane y zapłacone. Jeżeli Stany trwaią przy chęci rezygnowania swoich Przywileiow tyczących się Pieniędzy, tedy wotować maią, nie poiedynczo czyli Osobiście, lecz podług Stanow. Wszakże mogą się przypadki zdarzyć, gdzie przeciwny sposob wotowania byłby pomyślnieyszy &c:

Gdy Krol wychodził d. 5. z Zgromadzenia Seymu, nadzwyczaynym sposobem wtedy Mu applaudowano. Wielkie także applauzy na ów czas odbierał JP. Necker, który dla wielkiey ku niemu ciżby, ledwie mogł dopaść karety swoiey.

Dnia 6. Zgromadziły się Stany, każdy z osobna, dla weryfikowania swoich Plenipotencyi. Toż było wczora, y dziś ieszcze kontynuuią.

[s. 260]

Z Londynu dnia 8 Maia. Krolewic William Henryk, który w dobrym zdrowiu z Portsmouth tu przyiechał, udał się iuż do Windsor do [???] y Familii Krolewskiey.

Z Potęgi naszey Morskiey, aktualnie teraz maią Komis Okręty [???] 18. Okrętów Liniowych; 6. Okrętów od 50. harmat; 20. Fregat od 32. do 44; y 19. Fregat od 24. do 28. harmat; tudzież 48. Sloop Kuter &c. &c. Vice-Admirał Roddam w Portsmouth Banderę swoię zawiesił na Okręcie Barsleur, y Kommendę nad Flotą obiął na mieyscu Lorda Hood.

Z Wiednia d. 6. Maia. Cesarz Jmć, w Niedzielę przeszłą, znaydował się na Nabożeństwie w Kościele Dworskim; y od kilku dni, przy pogodzie teraźnieyszey, bawił się w Ogrodzie z Arcy-Xiążęciem Franciszkiem y z Małżonką Iego.

Wiadomości donoszą z Carogrodu, że kapitan Basza, stawa przy swoiey raz wziętey Rezolucyi, to iest, że z swą Flotą chce do Krymu płynąć, y Woysko tam wysadzić na ląd. Do uyścia Rzeki Dunaiu, Flotylla tylko mała ma być posłana, która w potrzebnym razie ma wesprzeć Woyska Tureckie na Wołoszczyznie y w Bessarabii.

Z Wiednia dnia 6. Maia. Tak do Kroackiey Armii, iak do Kraiu Nadbrzeżnego, Transporta znaczne posyłaią teraz ciężkiey Artyleryi y Amunicyi; którey Partya, dla Korpusu Woluntaryuszów Obersztleytnanta Vukosowich iest przeznaczona. Werbunki dla rzeczonego Korpusu Woluntaryuszów, tak pomyślnie idą, że iuż dwa Bataliony y dwie Dywizye są skompletowane, y należycie w Musztrach wyćwiczone. Głoszą, że Feltmarszałek Laudon, iak tylko drogi ku transportowaniu ciężkiey Artyleryi sposobne będą, rozpocznie zaraz Oblężenie Fortecy Wichacs; a tym czasem, drugie Korpus z Iego Armii, pod dowodzeniem Feltmarszałka-Leytnanta Grafa de Mitrowsky, opasa Turecką Twierdzę Gradyska.

Pewne Listy z Jass pod dniem 12. Kwietnia donoszą, że Generał Rossyiski Kamenskoy, ieszcze o trzy dni Marszu zostaiąc od Benderu, na [???] teraz iedynie tylko musi przestać, iż zatrudnia dowoz żywności na Dniestrze do Fortecy. Garnizon w Benderze składać się ma z 00 Janczarow, nierachuiąc Mieszkańców innych zdatnych do noszenia Broni.

Z Bannatu d. 15. Kwiet: Całe nasze Korpus Woyska przeniesie się [???] Maia do Obozu, w pomyślnym położeniu przy Lugosz rozstawione[???] Gora Allion i Jaskinia Veterani, tak są Woyskiem osadzone, że wszelka [???]tatywa Turkow ztamtey strony, byłaby nadaremna. W. Wezyr ledwie przed końcem Czerwca będzie się mogł pokazać z Głowną swoią Armią.

[s. 260v]