Sessya 185 -

Dnia 6. Listopada.

JP. Marszałek Seym. zagaił w te słowa: Ieżeli zbliżaiące się momenta &

Litt:

Zabrał głos JP. Karsnicki Kasztelan Wielun.

Litt:

Mowił potym JP. Wężyk Rudzki P. Podlaski -

Litt:

JP. Potocki P. Lubelski stosownie do wniosku JP. Podlaskiego oswiadczył się prosic o Proiekt względem Kommissyow Woiewodzkich.

JP. Marszałek Seym. uwielbiwszy gorliwe JP. Podlaskiego wnioski, a zwracaiąc się do rozpoczętego Proiektu upraszał, aby ostatni punkt Iego mogł bydź niezwłoczną decyzyą oznaczony, y dla ożywienia Seymuiących pamięci, zlecił JP. Sekretarzowi przeczytać zapadłe z tego Proiektu Prawo, a potym w kontynuacyi Proiekt.

JP. Sekretarz czytał uchwalone na dniu wczorayszym Prawo w zleceniu danym Kommissyom Skarbowym Oboyga Narodow, a na końcu ostatni punkt Proiektu w tresci Też Kommissye Woiewodzkie przynieść maią do Kommissyow Skarbowych opisanie wszystkich kwestyi y zaskarzeń Obywatelskich, które bądź przez Kommissye iuż same, są ułatwione, bądź decyzyi oczekuią.

JP. Zaleski P. Trocki, chciał miec opisanie przesłane do Marszałkow Konfederacyi.

JP. Rożnowski P. Gnieznienski uczynił rozdział, aby kwestye y zaskarzenia od Starostów przeciwko Lustratorom lub nawzaiem zachodzące do Kommissyów Skarbowych, a zas od Obywatelów Swieckich y Duchownych 10ty y 20. groszy Offiary składaiących [s. 54v] do Laski JP. Marszałka Seym. odesłane były.

JP. Moszynski P. Bracławski przyznał sprawiedliwość wniesieniu takowego rozdziału, lecz sądził, aby wyznaczona była Deputacya która by bez zatrudnienia Stanów wiele czasu potrzebuiącego zaspokoiła te Kwestye.

JP. Sekretarz czytał Punkt do decyzyi przychodzący stosownie do wniosku JP. Gnieznieńskiego przemieniony.

JP. Butrymowicz P. Pinski żądał, aby wszystkie kwestye bez podziału do Marszałków Konfederacyi odesłane były do których w czasie ułatwienia, albo udzielna wyznaczy się Deputacya albo oddane Kommissyi Koekwacyiney, y niezdawało mu się, aby Kommissya Skarbowa takowe Kwestye nawet co do Starostw rezolwować miała, chciał owszem, żeby przysłała do Marszałkow Konfederacyi specyfikacyą Starostw, wiele podług dawney Lustracyi płaciły, a w iakiey wielosci Intraty podług teraznieyszey są wyciągnięte, gdyż ma wiadomość, iż w wielu mieyscach inniey teraz w dwóch Kwartałach wnosić będą, iak podług dawney Lustracyi wnosili w półtory Kwarcie. Tu /:mowił:/ nie można zdać tey kwestyi na Rezolucyą Kommissyi Skarbowey, ale trzeba pomysleć samym Stanom, aby przez takowe wyciągnięcie Intraty dochody Skarbu zmnieyszane nie były.

JP. Kossowski Podskarbi Nadwor. Koron. stosownie do wniosku JP. Pińskiego y oswiadczenia JP. Marszałka Seymowego zapewnił, iż iuż na Kommissyi Skarbowey przed Czterema [s. 55] Niedzielami uczynił te Propozycyą Współ Kolegom y wyznaczeni są Officyalisci, ktorzy generalną Tabellę dla okazania iey Stanom formuią tak Podatku Ziemiańskiego y Duchownego, iakoteż ze Starostw, wiele dawniey Kwarty płaciły, a wiele teraz podług nowey Lustracyi płacić maią, niemniey Dymów y Ludnosci.

JP. Butrymowicz P. Pinski oświadczył zyczenie swoie, aby y do Skarbu Litt: podobne nastąpiło Tabell podanie.

Wyraził JP. Suchorzewski P. Kaliski: Widzę konieczną potrzebę odesłania do Kommissyi Skarbowey albo do Deputacyi ustanowić się maiącey tych Kwestyi, które do rozwiązania przychodzić będą, widzę, że potrzeba dochodzić Percept Rzpltey tam gdzie Obywatele mieli zamiar ukrzywdzenia Skarbu, widzę że należy y tym satysfakcyą uczynić, ktorzy uciążonemi bydź się przez Lustratorów czuią, obawa tylko iest, aby Ci, którzy zaskarzaią, nie zaskarzali mniey potrzebnie, y tylko dla zyskania allewiacyi, był bym zdania zaspokoić tę troskliwość, iż ieżeliby Starosta zaskarzył Lustratora, niech odda Starostwo, a Skarb niech mu połowę płaci wyprowadzoney Intraty, tym sposobem zapobieży się prożnym Skargom przeciwko Lustratorom y tylko przychodzić będą kwestye z zaskarzenia Lustratorów przeciwko Starostom wynikaiące.

Liczną Seymuiących odezwą ten wniosek został poparty.

Za powtorzonym czytaniem [s. 55v] w decyzyi będącego punktu stosownie do wniosku JP. Gnieźnieńskiego sformowanego, JP Hryniewiecki Woiewoda Lubel: okazawszy, iż wszystkie Kwestye tak od Starostw, iako y Obywatelow Swieckich y Duchownych z iednego zrzodła pochodzić będą, bo rownym sposobem tak z Starostw iako Dobr Ziemskich y Duchownych ciągnione były Intraty, nie radził czynić podziału, ale wszystkich odesłanie przeznaczyć do Marszałkow Konfederacyi.

JP. Potocki P. Lubelski uczynił warunek, aby to Prawo gdy nastąpi, nie tamowało zaskarzenia Obywatelow przeciwko tym Starostom, ktorzy mniey teraz wdwoch Kwartach wnosić będą iak dawniey wpółtory płacili.

JP. Butrymowicz P. Pinski takowe wyciągnienie Intraty przypisywał winie Prawa, które oznaczyło lustrować Starostw Intraty sposobem na Dobra Ziemskie przepisanym, mowiąc: iż gdzie Kommissye Powiatowe ustanowiły cenę niską, tam mnieysza z teraznieyszey Lustracyi w Starostwach okazała się Intrata, iak z dawney; Sądził więc potrzebą wynaleść taki srzódek, ktoryby zmazał tę winę. Co do czytanego punktu stawał przy pierwszym swoim wniesieniu, aby wszystkie bez podziału kwestye były do Laski zebrane nie celem iż by koniecznie w Stanach ich rozwiązanie zachodziło, ale mogą potym odesłane bydź do Kommissyi Skarbowey, y Deputacyi wyznaczyć się maiącey.

Po uczynionych nie których poprawkach, punkt ten iednomyslnie w Prawo zamieniony został.

[s. 56]

Zabrał głos JP. Radziszewski Poseł Starodubowski.

Litt:

Na końcu głosu tego, oddał Proiekt do Laski stosowny do wnioskow swoich.

Xże Czartoryski P. Lubel: w zabranym głosie wyraził: Iż znayduie się w tym momencie szczęsliwego zdarzenia, gdzie dopełnienie Obowiązków Instrukcyą Woiewodztwa swego wskazanych, łączy się z powodami iego - skłonności, to iest w rekommendowaniu Xcia Wütemberga do Indygenatu, skończywszy wypłatę Urzędowaniu zaniosł prozby do Tronu y Stanów, aby raczyły tą łaską Osobę bliskiego z nim zpowinowacenia węzłem złączoną zaszczycić, która umieiąc cenić zaszczyt Szlachectwa Polskiego, tak gorąco osiągnąc go pragnie, chce bydź wiernym Oyczyznie, słowem chce bydź Polakiem, nie zaiętego ustronnemi widokami ożywiać /:mowił:/ chęci, będzie ta Polska, która dzieląc z nim swoy los od nayrannieyszych godzin życia, ma wpoioną preferencyą winną Oyczyznie, która każdego Polaka zaszczyca Imię. Zakończył temi słowy: Raczcie Ne Stany, przyiąć żywą moią ochotę, która pała, aby wszyscy, co się Domem ku mnie zbliżaią, poswięcali się Usługom Oyczyzny moiey.

JP. Rożnowski P. Gnieznieński oswiadczywszy, iż z radosnym uczuciem żądać należy, aby Xze Jmc Wuttemberg związkiem swym dotykaiący się Panuiących, zbliżony został do tey Oyczyzny w ktorey od dawnych czasów Dom Tescia Iego Xcia Czartoryiskiego Posła Lubel: liczy swoie zasługi, dopraszał [s. 56v] się JP. Marszałka, aby wtey okolicznosci raczył zapytać Stanow o zgodę.

Przymawiaiąc się do tey Materyi Xże Marszałek Konff. Litt. wyraził: Jż lubo w tym momencie, gdzie okrzyk publiczny zdaie się iednomyślność oznaczać mówienie bydź powinno sądzone za zbytnie, gdy iednak czułość otwiera usta, wstrzymać się nie może od wypłaty z długu winney wdzięcznosci Xciu Posłowi Lubelskiemu wspominaiąc liczne iego zasługi, tak w przykładnym piastowaniu Laski w czasie nayburzliwszych chwil Convocationis Seymu iako y Urzędowaniu na Funkcyi Marszałka Trybunału niemniey w przykładaniu się y pracą y Maiątkiem do wydoskonalenia Szkoły Rycerskiey przez JKMc wystawioney, dla Oyczyzny poswięcone; łączył proźby swoie za wnioskiem Iego w przyięciu do Indygenatu Xcia Wütemberga bliskim złączonego związkiem z Panuiącemi w Europie Domami.

Król JMc. wezwawszy do siebie Ministerium, mówił w te słowa: Sądzę, iż teraznieysza okoliczność iest iedną z tych w ktorych zdanie Moie wynurzyc, y przełożyć Życzenia Przezacnym Stanom odemnie należy. Ten, ktory wniosł proźby o Indygenat dla Xcia Wittemberskiego, że godzien iest słuchania że zasłużył sobie na skłonność y przychylność Naszą, \Waszą Przezacne Stany/ sądzę, że wywodu nie potrzeba. Że iest przyzwoitoscią dla Narodu Naszego przyimować do wspołeczeństwa swego Osoby iuż wysokim Urodzeniem, iuż Urzędem y obyczaynoscią zaszczycone, także obszernego wywodu słów moich nie rozumiem potrzeby; A zatym mógł bym ufać [s. 57] skłonney iednomyslnosci wtey okazyi, lecz wyznać muszę, że \niedogodziłbym/gdybym przemilczał własnemu Serca uczuciu \gdybym przemilczał/ w tym co iest Iego pragnieniem y proźbą do Stanow Seymuiących.

JP. Dłuski P. Lubel: wyraził. Iż co pierwszy Woiewodztwa Iego poseł do Stanow Seymuiących względem Indygenatu dla Xcia Wüttemberga wnosił, a co w zwykłey skromnosci mówiąc przemilczał, w dopełnieniu tego słodką czuię powinność, tym bardziey, iż czyniąc zadosyć przepisom Instrukcyi, uiszcza się razem y osobistey skłonności, y rozumie, iż proponuiąc do Indygenatu Xcia Wüttemberga, proponuie dla Rzpltey rzecz chwalebną: Każdy Polski Szlachcic zchlubą tak wysokiego urodzenia w Europie Męża nazywać będzie Bratem, proponuje teraz rzecz użyteczną w Osobie znaiącey Służbę Woyskową w którey się cwiczył w naylepszey Szkole Fryderyka II. proponuie rzecz przyiemną, bo rzuciwszy okiem na spokrewnienie z Domem w Narodzie kochanym widzi, iak miło mu będzie patrzyć na rozrodzone Plemie Iego w Rodakach, te przełożywszy względy podał stosowny Proiekt.

JP. Sekretarz czytał ten Proiekt, ktorego treść taka: Maiąc wzgląd na zacność Urodzenia, na spokrewnienie w Kraiu Naszym y osobiste przymioty Xcia Ludwika Wüttemberga, za wdaniem się Urodzonych Posłów Ziemskich do używania wszystkich Prerogatyw [s. 57v] służących ninieyszą Go Ustawą przypuszczamy. Ten Proiekt iednomyslnie \za trzykrotnym zapytaniem się JP. Marszałka Seym. o zgodę, przyiętym został./

JP. Marszałek Seymowy wynurzywszy uczucie ukontentowania swego: iż Kleynot Szlachectwa Polskiego y w Zagranicznych Państwach iest poważany, gdy tak zacny Mąż z Naypierwszemi w Europie spokrewniony Domami, starał się o Iego osiągnienie, y że tą okolicznoscią wywiązać się można zadawnioney Familij Xiążąt Czartoryiskich, która y dawniey Spławem Krwi swoiey sięgała Trony y teraz tymże tokiem zbliża się ku nim, oswiadczył, iż z naywiększą satysfakcyą sciągnie Rękę do podpisania tego Prawa.

Xże Czartoryiski P. Lubelski, złożywszy JKMci z Stanami podziękowania, za łaskawie okazane Ich względy oswiadczył: iż te pomnożyły w nim wdzięczność y włożyły nowe obowiązków więzy, do tych które go z powinnosci Obywatelskiey do czynienia winnych - Usług Oyczyznie krępowały. Poczym wyszedłszy z mieysca swoiego do ucałowania Ręki JKMci, co tak Senat, Ministerium y wszyscy Posłowie dopelnili.

Zabrał potym głos JP. Zaleski P. Trocki -

Litt:

Na końcu tego głosu oddał Proiekt Zlecenia Kommissyi Woyskowey - który JP. Sekretarz przeczytał.

JP. Potocki P. Lubel. przymowił się do tego: Jż Mąż ten który w naypierwszey cwiczył się Woyskowey Szkole pod okiem zeszłego Krola Jmci Pruskiego, zaszczyconym będąc Szlachectwem Polskim, wszystkie, które w wysokim stopniu posiada przymioty gdy [s. 58] pragnie poswięcic Oyczyznie, sciągnąć powinien na Siebie względy, iako iuż Polak, nie iako obcy Człowiek

Gdy Proiekt JP. Trockiego wzięty był do deliberacyi, JP. Marszałek Seym. na żądanie niektórych Posłów zagaił czytanie podanych Proiektów przez JP. Starodubowskiego.

JP. Sekretarz czytał razem podane te Proiekta tak względem urządzenia Intrat z Dobr Poiezuickich w Litwie, iakoteż y zwrócenia Skarbowi czterech Starostw zamienionych za Lachowicze, a oddania Dobr Lachowic pierwszemu ich Dziedzicowi Xciu Massalskiemu Biskupowi Wileń.

Po przeczytaniu JP. Potocki Marszałek Nadwor. Litt: zabrał głos wte słowa =



Nim przyidzie mysl moią otworzyć o Proiekcie JW. Starodubowskiego dopiero przeczytanym, należy Mi żywą oswiadczyć wdzięczność Tobie Krolu Nayias: y Wam Pe Rzpltey Stany, za przemienienie Proiektu Indygenatu Xcia Jmci Ludwika Würtemberga w Ustawę Seymową. Przystępuiąc do celu mówienia moiego, winienem nayprzód prosić, aby dwie Materye razem w Proiekcie JWo Starodubowskiego umieszczone były rozłączone y tak do deliberacyi, iako y decyzyi Stanów oddzielnie w swym porządku podane. Co się tycze pierwszey Materyi toiest Funduszu Edukacyi Narodowey, raczycie Pe Rzpltey Stany cierpliwie wysłuchać po Czternastoletnich a ciągłych w tey Magistraturze usługach, iednego iey Kommissarza mówiącego za potrzebą edukacyi, za potrzebę do Niey Funduszu, za Stanem Rycerskim, [s. 58v] za naydroższą, a niewątpliwą Iego Nadzieią, za Młodzieżą Szlachecką. Zamiar pomienionego Proiektu iest wlanie Funduszu Edukacyi w Skarb publiczny, y oraz umnieyszenie onego dla powiększenia Funduszu na Woysko. Nie przeczę, iż siła Woyskowa iest Kraiowi potrzebną, lecz wiem oraz y pewien iestem iż nikt o tym nie powątpiwa; że żaden Narów Edukacyi publiczney bardziey nie potrzebuie, iak Narod Wolny. Mało Prawami y iasnemi tylko okreslać przychodzi, gdzie rozsądek, gdzie swiatło ogólnie panuie: przeciwnie sciesniać tam wolność y licznemi Ustawami krempować wypada, gdzie ciemnota niepozwala własnym rządzić się zdaniem. Smiem y to dodać, iż się próżno tam przepisy piszą, gdzie nie oswiecony Umysł Obywatela, nie poymuie, nie rozeznaie, lub stosować Prawa do przypadkow niezdoływa. Przekonywać Nas otey prawdzie zdarzone dotąd przykłady powinny, a tyle wad y niedokładnosci na Seymikach, na Seymach doznanych, ostrzegaią Nas o potrzebie iak naydokładnieyszey Obywatelskiey Edukacyi. Błacha to przyczyna zmnieyszać Fundusz Młodzi Szlacheckiey poswięcony, pozorem tańszey Edukacyi. Daymy, że Instrukcya, ieżeli nie w tym czasie, w przyszłym tańszą bydź może. Ktoż mi zaprzeczy, że Stan Rycerski po większey częsci z niemaiętnych, z ubogich nawet iest złożony? Fundusz przeto Edukacyi do tego przeznaczony bydź powinien, aby ułatwił drogę do wychowania Młodzi Szlachetnie urodzoney, którym los odmówił dostatkow, a ktorzy przez Edukacyą stać się mogą swiatłemi Obywatelami, gorliwemi Obrońcami [s. 59] Wolnosci y Swobod Oyczyzny Naszey. Nieprzygotowany mówiąc z pamięci tylko, która rozumiem iż wiernie mi służy, nazywam zgodnie z wyrazami Prawa. Fundusz Edukacyi własnoscią Stanu Rycerskiego, kiedy Dobra Funduszu Edukacyi, do zrzodła, zktórego wyszły, do Stanu Rycerskiego powrociły, A Fundusz na utrzymanie Edukacyi publiczney został poswięconym. Tą prawdą chcieycie się przeiąc Pe Rzpltey Stany, a zapewne nie dopuscicie, aby Fundusz Edukacyi zwrócony do zrzodła swego, Fundusz, który iest własnoscią Młodzi Szlacheckiey, miał się stać nowym zrzodłem podatku Funduszem Skarbu publicznego. Nie idzie zatym, aby dochod y rozchod Funduszu Edukacyi podpadać nie miał dozorowi y dokładnemu weyrzeniu, czyli dogodnie do potrzeb Edukacyi iest rozrządzonym? Ale zarazem wyznać należy, że przeznaczenie iego odmienione, niszczone bydź nie może, bez krzywdy Stanu Rycerskiego. Nietylko Nam zmnieyszać takowego Funduszu nie należy, ale y owszem gorliwość tego po Nas wyciągać zdaie się, abyśmy o powiększenie onegoż starali się. Zmierzam już do końca y głębokie do Was Pe Rzpltey Stany zanoszę proźby, abyscie Proiekt o Funduszu Edukacyi w doyrzałą wzięli rozwagę, aby Nam podany był oddzielny od wszelkiego innego Proiektu, a lubo nie wątpię że y sama Kommissya Edukacyina na Wasze zasłużyła zaufanie, aby cały Proiekt, nie wprzód przychodził do decyzyi, aż Deputacya do examinu [s. 59v] Kommissyi Edukacyiney wyznaczona, nie zda Wam z Iey postępków Sprawy dokładney -

Xże Marszałek Konf. Litt: w głosie swoim wyraził:



iż Polak niegdyś w bitwach szukaiący Sławy przez lat kilkadziesiąt spoczynku używaiąc słodyczy stracił y chęc służenia Oyczyznie; Kray bez Woyska na zabor został wystawiony maiątek iego stał się plonem obcey przemocy y co własnemu nie oddał zołnierzowi, to cudzemu wybrać pozwolić musiał, rozpacz obięła Serce Obywatelów, gdy nadszedł moment nayszczęsliwszy w wieku a naysławnieyszy Panowaniu Krola okrzykneli 100.000 Woyska, lecz ledwo co Prawo podpisane został, zląkł się Tworca iego y boiąc się aby domowey niestracił spokoynosci, naypierwey ustanowił rząd nad nim wKommissyi Woyskowey, doszedł do piętnastego Opisow iey punktu, a wspomniawszy że rząd się na nic nie przyda, kiedy nie będzie miał czym zarządzać, udał się Etatu y do Podatkow, ale nie dosc iest na tym że iuż znacznie zwiększona liczba Woyska, nie dość że będzie karne, ale potrzeba, żeby było tak utrzymywane, izby mu nie brakowało na żywności a Obywatelom na spokoynosci. Wzmianka została w niedokończonych Punktach teyże Kommissyi o Kommissyach Woiewodzkich Cywilno Woyskowych wzdycha do nich publiczność, nagłość materyi mowić o nich dotychczas niepozwala. Niezliczone mnostwo składaiących ią opisow, przyniosło by było - uszczerbek Prawodactwu, które powinno wglądać aby Kray nie znaydował się w bezsilnosci. Często zdarza się, [s. 60] że gdy burzliwych okręt doznaie Wiatrów część siada na łodzi y ratuie. To chciała zrobic Prowincya Litt. y momenta pozostałe Pro[???]cyonalnym poswięciła Sessyom, uprosiła Swiatłych swych Posłów JPP Wawrzeckiego y Bernowicza aby się zaprzątneli Proiektem Kommissyow Woiewodzkich, przyniesione tu Ich Dzieło zaszczytem iest dla Prowincyi Litt: że gdzie idzie o Iey własny Interess tam iednomyslnie układa się. Te Ia podpisem całey Prowincyi stwierdzone opisy przed Was Ne Stany [???] przynoszę. W tym mieyscu tłómaczył liczne szczeguły rzeczonego Proiektu względem Urządzenia Kommissyow Woiewodzkich y Powiatowych, okazał powody y dowiodł kazdego zamierzonego Punktu istotną potrzebę zakończył potym głos temi wyrazy. Nie przyszedł ten moment, żeby Laurem Zwycięzkim Skronie WKMci uwieńczyć niech się godzi słodzić w trudach Panowanie Iego poprawą Rządu. Tak Zamoyski potrafił uwieńczyć Panowanie Krola swego ustawą Trybunałow, tak rozumiem, że y My chlubą w Panowaniu STANISŁAWA AUGUSTA sławy zostawiemy Pamięc: gdy Kommissye Woiewodzkie ustanowiemy będzie to ukontentowaniem dla Prowincyi Litt, ieżeli Prowincye Koronne, tak iak ona iść zwykła zawsze ich torem ( skłonią zdania swoie do tego Proiektu, y poruszeni Iey przykładem podobną dla siebie przepiszą Ustawę, a iak ten Proiekt iednomyslnie przez Prowincyą Litt przyiętym został, tak aby iednomyslnoscią był [s. 60v] w prawo zamieniony, ma Prawo Prowincya Litt: po gorliwosci Prowincyow Koron. spodziewać się, a gdy ten Proiekt skutek weźmie, pewni Obywatele będą, że woysko bez ucisnienia bronić ich potrafi. Smiało potym na czele broni Naszych damy ten napis, który iuż zagraniczne Spiże: Propris marte tuta.

Zabrał potym głos JP. Iozofowicz P. Orszański -

Litt:

Wezwawszy Król Jmc do siebie JPa Marszałka Seym: przełozył mu mysl swoię w tym brzmieniu:



Przepisałem sobie Prawidło rzadko mówić dlatego aby się nie zdało, że zamyslam krępować zdania y czynić impozycyi Komu z Seymuiących, ale mam sobie za powinność nie milczeć w takiey okazyi, gdzie idzie o rzecz \ktorą Ja kładę między naycelnieyszemi/ dla Oyczyzny naywiększą. Głos swiatłego Mistrza JP. Marszałka Nadwor. Litto rozumiem, iż sprawił ten skutek, że bez naydoskonalszey rozwagi, bez dania potrzebnego sobie czasu nie zechcą nic Przezacne Stany stanowić coby było prawidłem dla Kommissyi Edukacyiney, o którey Relacya, gdyby mogła bydź wprzód wysłuchana; sprawowanie się Iey chwalebne zapewne nie dałoby pobudki do nagany ale do uwielbienia. Azatym \radzę y/ dopraszam iak nayusilniey, aby w Materyi Kommissyi Edukacyiney, nic nie działo się bez naydokładnieyszego roztrząsnienia y uwagi. Gdy zas w złączonym Proiekcie zdarzyło mi się słyszeć wspomnienie iednego Obywatela przezemnie z wielu miar szacowanego, toiest Xcia Jmci Biskupa Wileń., zataić nie mogę winney w tym mieyscu sprawiedliwosci że [s. 61] \że podług zadawnioney w Wolnym Narodzie Naszym opinii o losie nieprzytomnego na Seymie decydować niejest zgodnym ztą miłością Braterską, którą szczycić się Obywatelstwo zwykło/że o losie nieprzytomnego ile w wolny Narodzie decydować nie iest zgodnym z Miłością Braterską. Wszakże w krotkim czasie, a może y dzis ieszcze stanie Xże Biskup Wilenski \w Warszawie/, będzie się zapewne sam chciał explikować, a rozumiem, że \tym czasem/ tłumaczenie się dopiero mówiącego JP. Orszanskiego zachowane zostanie wpamięci. Niech się nikomu krzywda nie dzieie, niech Seym dzisieyszy ztylu chwalebnych Ustaw zalecony, nie nosi Sladu \ani powodu że ktoszkolwiek niechętnego przesladowania naszem doznał/komu na nim osobista krzywda wyrządzona była. Powtarzam ieszcze raz o Materyi Edukacyiney że uymować Funduszu, temu zamiarowi poswięconego, nigdy nie będzie dobrym, ale szkodą Kraiu. To powiedziawszy rozumiem, że powinnosci moiey dopełniłem.

JP. Mikorski P. Kaliski uwielbiał Dzieło Prowincyi Litt w proiekcie względem urządzenia Kommissyow Woiewodzkich przez Xcia Marszałka Konff. Litt: wniesionym, lecz okazał, iż gdy w opisach Kommissyi Woyskowey znayduie się nie zadecydowany ieszcze punkt o Kommissyach Cywilno-Woyskowych traktuiący, gdy Kommissya Woyskowa maiąca związki z Kommissyami Cywilno Woyskowemi, nie iest wopisie zupełnym zakończona, więc ztych powodow y z samego porządku Seymowania, Proiekt ten przed dokończeniem Opisow Kommissyi Woyskowey przechodzić nie powinien.

Xze Marszałek Konff. Litt: oswiadczył [s. 61v] iż wspoznioney iuż porą Sessyi nie iest myslą Iego rozpoczynać Decyzyą tak ważnego Proiektu, ale tylko żąda go mieć przeczytanym dla deliberacyi

JP. Weysenhoff P. Inflantski rownie popierał czytanie rzeczonego Proiektu, tym bardziey że iest podany od Całey Prowincyi.

JP. Iezierski Kasztelan Łukowski: stawaiąc przy porządku Seymowania żądał, aby pierwsze Proiekta wzięły wprzod swoią exekucyą.

JP. Suchodolski P. Chełmski Zaczął od uwielbienia Prowincyi Litt że przyniosła Proiekt zgodnie przez nią przyięty względem Kommissyów Cywilno-Woyskowych po Woiewodztwach y sądził, że y Prowincye Koronne rownie o siebie czułe, wspolnie zechcą Urządzić Kommissye Woiewodzkie, a ztąd okazał rodzącą się Kwestyą, czyli Proiekt Prowincyi Litt: ma bydź teraz czytany y wzięty do deliberacyi? wystawił uwagę iż ieżeli Proiekt Prowincyi Litt. poydzie teraz w deliberacyą, kiedy ieszcze Proiektu dla Korony ułożonego nie ma zbliży się iego decyzya y wypadnie, albo rozwoić decyzyą tey Materyi osobno dla Litwy, osobno potym dla Korony, albo unikaiąc Straty czasu rozciągnąc Proiekt Prowincyi Litt y do Korony; nie ubliżał Proiektowi temu doskonałosci, lecz okazał zdarzyć się mogące szkodliwe z tąd skutki, gdy Prowincya na Prowincyą, będzie mogła narzucać Proiekt; ządał zatym, aby rzeczony Proiekt do ułożenia w [s. 62] w tey materyi Proiektu przez Prowincye Koronne był zatrzymany. Co do explikacyi Kommissyi Woyskowey, że nieuskuteczniła ostatnią razą nakazanego rekrutu, skazał konieczną potrzebę, gdy Protunkowy Podatek wytrącony nie będzie, przedsięwsiąść iaki zaradzaiący srzodek aby wyroki Seymu w zaleconym Rekrucie po 10. do każdey Kompanii exekucyą swoią brały, ułatwiaiąc zas sposob rekrutowania, gdy ieszcze nie są ustanowione Kantony, radził tymczasowe Kantony naznaczyć, toiest: aby z Dobr Ziemskich z 30. Kominów po iednemu Rekrucie, a z Dobr Duchownych y Staroscinskich ze 20. Kominow równie po iednemu Rekrucie tymczasem dostawiono.

Gdy Posłowie Prowincyi Litt: wraz z Xciem Marszałkiem Konff. Litt: ponowili swoie żądania o przeczytanie Proiektu względem Kommissyow Woiedzodzkich JP. Suchodolski P. Chełmski oswiadczył, iż nie będąc przeciwnym Proiektowi Xięstwa Litt:, ani uwodząc się uporem, bo wytłómaczenie się z powodów przekonanie iego wiążących, zupełnie go od iakiego posądzenia uwolnić powinno, nie przeczy czytaniu Proiektu, ale stosownie do pierwszego wniosku swego czyni ostrzeżenie, iż by nie wprzod decyzya tego Proiektu następowała, aż poki Prowincye Koronne, na Sessyach Prowincyonalnych Proiektu dla Siebie nie ułożą.

Czytany zatym był Proiekt Prowincyi Litt: względem ustanowienia y Urządzenia Kommissyow Powiatowych -

Litt:

[s. 62v]

Czytany potym był drugi Proiekt JP. Orszańskiego, przy koncu powyższego iego głosu podany względem wyznaczenia nowey Kommissyi dla zweryfikowania Intrat rzeczonych wyżey Starostw y Hrabstwa Lachowickiego.

Te Proiekta, rownie iako y wyżey czytane, poszły w deliberacyą.

W tym Król Jmc końcem zasolwowania Sessyi, wezwał Ministerium do Tronu, a JP Marszałek Seym. uwielbiwszy Proiekt Prowincyi Litt: oswiadczył, iż gdy Koledzy odwiedzić raczą Dom Iego, może bydź na wzor Proiektów Prowincyi Litt: które oprocz dzisieyszego troiste są złożone u Laski, ułożony Proiekt dla Prowincyów Koronnych przypomniawszy potym iż dzien iutrzeyszy iest oznaczony Sądom Seymowym, ktore w tey Izbie Sessye składać zwykły upraszał JKMc o zasolwowanie do Poniedziałku Sessyi.

Zgodnie do tego żądania ziednoczonego z wolą Izby, JX. Podkanclerzy Koron. solwował od Tronu Sessyą na następuiący Poniedziałek.

[s. 63]


Jeżeli zbliżaiące się momenta w dochodzeniu zamiarów mysli zdaią się bydź przykremi w oczekiwaniu doyscia ich Kresu, to zarowno zaliczać się mogą y te w dokończaniu czynnosci. Zaiste czy w wyższey, czy w niższey Kondycyi Ludzi ieden w tey mierze zasadza się zamysł, to iest w ukończeniu dzieła dosiągać skutków pracy, bo te zwykły pracuiącym zasładzać trudy. Wpoiony w żyiących równy układ mysli, rozkrzewia chęci wydoskonalenia rzeczy, przez starunek ich dokończenia. A przeto, gdy powszechnym iest Żyiących zamiarem dokonywać rozpoczęte przedsięwzięcia, zaczym smieley przystępuię do zyiszczenia mey powinności, gdy ieszcze y z doznanych Ph Stanow czynnosci iestem przekonany, że nie zwykły od rozpoczętey oddalac się Materyi, zasilony więc nie zmylnym zaufaniem nieużywaiąc przyczyn y powodów, wystawiam tylko Wam Pe Stany nieukończony Proiekt w zleceniu maiącym się dać Kommissyi Skarbowey na iey podane zapytania; które ze w większey częsci wyrokiem ich są zadecydowane; Zaczym ostatni Punkt tego Proiektu, azaliż iednomyslnosci dosięgnie woznaczeniu, gdzie się maią załatwiać wypadłe nawzaiem sobie zadania, w niedopełnieniu przepisu Prawa tak przez odbieraiącego iakoteż y przez podaiącego Ofiar z Intrat na Podatek oznaczonych. Co iasniey w Proiekcie zdaie się bydź wystawiony; do przeczytania ktorego wzywam JP. Sekretarza.

[s. 63v] [s. 64]


MOWA
Jaśnie Wielmożnego Jegomości Pana
MICHAŁA
RADZISZEWSKIEGO,
CHORĄŻEGO Y POSŁA
POWIATU STARODUBOWSKIEGO
Orderu Swiętego Stanisława Kawalera
Na Sessyi Seymowey Dnia 6. Listopada 1789. Roku
MIANA.

NAYIASNIEYSZY KROLU, PANIE MOY MIŁOSCIWY!

NAYIAŚNIEYSZE SKONFEDEROWANE RZECZYPOSPOLITEY STANY!

Już też podobno wszystkie źrzodła Intrat Ziemiańskich przetrząsnowszy, co tylko dobra wola, co okolicznościami wymuszona konieczność podała, na siebie i Braci naszych przyieliśmy do opłacania. A gdy wielorakie przykre dla nierówności i swey natury, podatki opłacać winien Obywatel, tym nieznośnieysze onemu stać się muszą, gdy ani oszczędności Skarbu, ani zwrotu Intrat do publiczney kassy naleznych nieuyrzy.

Po upłynieniu tak długiego Seymowania czasu, w Materyi Skarbowey, winniśmy przystąpić na końcu przynaymniey do tego, co nam naypierwey i naymocniey w Instrukcyach zalecono; to iest wyszukiwać tych dochodów, które albo przez oszczędność być mogą powiększone, albo partykularnym tylko zysk przynosząc by powrócone zostały. - Ja będąc Posłem z Prowincyi Litewskiey, znam bydź moią powinnością, dwa szczeguły dopiero wam Nayiaśnieysze Stany odkryć, które mi się doyrzeć zdarzyło, a które znacznie pomnożyć powinne ubogi Skarb Litewski.

Nikt bardziey nademnie wzrostu Edukacyi młodzi żądać nie może, bo maiąc potomstwo przekładam dla niego dobrą Edukacyą nad wielki maiątek. Uwielbiam ia te osoby składaiące Magistraturę i rząd Kommissyi Edukacyiney, lecz gdy widzę znaczną a niepotrzebną expens przez podwoienie Officyalistów do utrzymywania Skarbów, gdy widzę przewyższaiące nierównie Intraty w Prowincyi Liteyskiey z maiątku Poiezuickiego nad expens utrzymywania w niey Szkół; izaliż mogą żądać Prześwietne Prowincye Koronne nierównie obfitsze i bogatsze, aby ubogi Skarb Litewski dostarczał na załatwienie ich wydatków, których własnym expensom wydać nie może: tłomacząc iaśniey tę prawdę; czytam nayprzod Intratę istotną Poiezuicką w Litwie znayduiącą się, i Tabellę wydatku przez Kommissyą Edukacyiną ułożoną, co do Litwy takoż.

[s. 64v]

TABELLA INTRAT
z Dóbr i Summ Po-Jezuickich w Prowincyi W. X. Litt. z wydanego z nakazem Konstytucyi 1780. Roku Summaryuszu wyciągnionych.

z Dobr do Złotych 13,027,311. otaxowanych wchodzi rocznego Procentu po 5. od sta liczonego651,36515 Od Summ 2,814,386 Złł. Procentu po 5. od sta140,719- Percepty wchodzącey Summa792,08415 TABELLA wyszczególniaiąca Wydziały i Podwydziały Szkół według układu Kommissyi Edukacyi Narodowey w W. X. Litt. nayduiących się, i Expensy na utrzymanie onych potrzebney. Szkoła Głowna alias Akademia.Akademia Wileńska ogułem10,000 Wydział czyli Dystrykt Litewski 1mo . Szkoła wydziałowa w Grodnie składa się z osob dziesięciu. 2do . Rektor à Zł. 2,600. 2do . Prorektor à Zł. 1,600. 3tio . Professorów 6. à Zł. 2,600. 4to . Metr Francuski lub Niemiecki a Zł. 800. 5to . Każnidzieja Bernat. Zł. 500. Summa efficit 15,100 Podwydziały Litewskie . Latus efficit 115,500 [s. 65] Kontynuacya Expensy. Oguł. Transport Lateris 115,100 Podział Litewski 1mo. Podwydział Wileński Extraordynaryiny . 1mo . Prorektor à fl. 1600. 2do . 6. Professorow à fl. 1600 3tio . Metr Francuzki à fl. 800. Summa efficit .12,000 2do. Wołkowyski . 1mo . Prorektor - à fl. 1600. 2do . 3. Professorow à fl. 1600. 3tio . Kaznodzieia - à fl. 1000. Summa efficit.7,400 3tio. Białystok . 1mo . Prorektor - à fl. 1600. 2do . Professor. 3 - à fl. 1600. 3tio. Kaznodzieia ( à fl. 1000. Summa efficit 7,400 4to. Lida Piarowie. 5to. Szczuczyn Piarowie. 7mo. Wiszniow . 1mo. Prorektor - à fl. 1600. 2do. Professorow 3. à fl. 1600. 3tio . Kaznodzieia - à fl. 1000. Summa efficit 7,400 Latus efficit .149,300 [s. 65v] Kontynuacya Expensy. Oguł. Transport Lateris 149,300 Podział Litewskie 8vo. Łuzki Piarowie. 9no. Postawy Prorektor - à fl. 1600 Professorow 3. à fl. 1600. Kaznodzieia à fl. 1000. Summa efficit 7,400 Wydział Zmudzki Szkoła wydziałowa w Krozach . 1mo . Rektor - à fl. 2600. 2do . Prorektor - à fl. 1600. 3tio . Professorow 6. à fl. 1600. 4to. Kaznodzieia - à fl. 500. Summa efficit. 14,300 Podwydziały Zmudzkie 1mo. Kowno, 1mo . Prorektor - à fl. 1600 2do . Professorow 3. à fl. 1600. 3tio . Kaznodzieia à fl. 500. Summa efficit 6,900 2do. Poniewiez . 3tio. Wiłkomierz Piarowie. 4to. Wierzbołuw Dominikanie. Wydział Ruski Szkoła Wydziałowa w Nowogrodku. 1mo . Rektor à fl. 2600. 2do . Prorektor à fl. 1600 3tio . Professorowie 6. 1600 4to . Kaznodzieia 500 5to . Metr Francuzki - à fl. 800 Summa efficit. 15,100 Podwydziały Ruskie 1mo . Nieśwież. 1mo . Prorektor - à fl.1600. 2do. 3 Professorow à fl. 1600. 3tio. Kazodzieia - à fl. 500. Summa efficit 6,900 Latus efficit. 199,900 [s. 66] Kontynuacya Expensy. Oguł. Transport Lateris. 190,900 Podwydziały Ruskie 1mo . Prorektor - à fl. 1600 2do . w Łucku. 2do. 2 Professorow à fl. 1600 3tio. 1 Professor dorobkowy 1150 4to . Kaznodzieia - à fl. 500 Summa efficit .6,450 3tio. Bobrwysk. 1mo . Prorektor - à fl. 1600 2do. 3 Professorow - 1600 3tio. Kaznodzieia Zakonnik 500 Summa efficit .6,900 4to. Mińsk. Prorektor - à fl. 1600 3 Professorow - 1600 Kaznodzieia - 500 Summa efficit. 6,900 5to. Zyrowie Bazyltanie) 6to. Chołopienie Prorektor - à fl. 1600 Professorow trzech - 1600 Kaznodzieia - 1000 Summa efficit .7,400 Wydział Połezki) Szkoła wydziałowa w Brześciu . 1 Rektor - à fl. 2600 2 Professorow 6 - 1600 3 Prorektor - 1600 4 Metr Francuzki 800 5 Kaznodzieia ( 500 Summa efficit .15,100 Podziały Poleski. 1mo . Biała 1 Prorektor - à fl. 1600 2 Professorow trzech - 1600 3 Kaznodzieia - 1000 Summa efficit .7,400 2do. Pińsk. 1 Prorektor - à fl. 1600 2 Professorow trzech - 1600 3 Kaznodzieia - 500 Summa efficit .6,900 3tio. Mozyr .1 Prorektor - à fl. 1600 2 Professorow trzech - 1600 3. Kaznodzieia - 500 Summa efficit. 6,900 4to. Lubieszew Piarowie. Summa efficit Expensy 263,850 Więc Superat nad Expens Intraty 528,23415 [s. 66v]

Zarzuci mi kto może, iż oprócz tych wydatkow, trzeba ieszcze na Emeritów, lecz pytam się wieleż ich iest, i gdzie są ci Emerici, z których iedni Szkoły uczą i za to tylko płatni, drudzy Plebaniami opatrzeni niepotrzebuią. Czy na utrzymanie wspaniałych niegdyś Kollegiow, i Kościołów, z tych wiele widzę Kościołow i Kollegiów opuszczonych, i pustuiących niektóre utrzymuią się ieszcze w części znaymu stancyow różnym, czy na premia dobrze uczącym się? są expensa: Temi Ty Nayiaśnieyszy Panie wskrzesicielu nauk w Kraiu naszym twoią choynością udarowasz młodziesz pilną w naukach; Czy na Biblioteki? wszakże Professorowie dla siebie sami, a młodziesz za grosz Rodziców swoich Księgi kupuią. Z dawnych zaś Biblotek Poiezuickich duplety poformowali, te drobne gdzie niegdzie Ksiąg zbiory bez kosztu żadnego.

Gdy więc te dochody z maiątku Poiezuickiego będą oddane dozorowi Kommissyi Skrbowey, a ta podług Tabelli przez Kommissyą Edukacyną podaney, na utrzymanie Edukacyi opłacać będzie, ktoż tu nieuzna, że i znaczne pożytki Skarb pozyska, i Edukacya żadnego uszczerbku nieodniesie: owszem pod zasłoną pomnożonego Woyska, młodź się edukować i edukowana szczęśliwie żyć będzie. - Drugie źrzodło znayduie się dochody Publiczne pomnażaiące, w zwrócie Skarbowi publicznemu 4 Starostw i piątey dzierżawy. Za małe dochody Lachowickie Seymem Roku 1775. przeznaczonych. Dał przykład sprawiedliwości swoiey Xiąże Jmć Biskup Wileński w owym nawet ubogim w sprawiedliwości czasie, gdy w Konstytucyi tey zamiany, Ekwiwalencyą idących na zamianę Dóbr ostrzeżoną mieć żądał, i pod tą kondycyą Ekwiwalencyi zamianę Lachowicz przyiął. Przyszedł czas gdzie dla ustanowionego przez nas podatku dochody Lachowicz i dochody 4. Starostw na Tabelli ukazać się muszą. Oto Nayiaśnieysze Stany mam w ręku Tabellę Intraty Lachowickiey, od Kommissarzy Woiewodztwa Nowogrodzkiego mnie nadesłaną. Zaprzysiężoną przez Jmć Pana Szeffa Niesiołowskiego rodzonego Siestrana Xcia Jmci Biskupa, i innych Possessorow zastawnych Dóbr Lachowickich, wyciągniona Intrata Lachowicz 56 110. Złł. Dymów wszystkich 836.

Nic dopiero iuż niepowiem o Starostwie Połongowskim nad morzem w naylepszey pozycyi i ludności będącym, opuszczę Starostwa Meyszegolskie i Szerwiadckie, iedno tylko wezmę Płongiańskie i wezmę świadectwa twego JW. Chorąży i Pośle Upitski, który dzierżysz te Starostwo ieżeli niewięcey iak 70. tysięcy pokazało się Intraty z nowey Lustracyi, ieżeli to iedne Starostwo nie ma więcey ludności rożnice chłopa Zmudzkiego od Nowogrodzkiego, łatwo każdy rozdystyngwuie; iakież tu mi kto okaże podobieństwo Ekwiwalencyi. I czyż może to się zgodzić z gorliwością Seymu teraźnieyszego, abyśmy to uskutecznić mieli? co Seym 1775. Roku przyobiecał tylko za ukazaniem rowności, i czy nieukrzywdzilibyśmy dochodów znacznych Skarbu publicznego approbuiąc tak szkodliwą zamianę.

Nayiaśnieysze Stany, iam to doniosł co mi prawdziwa gorliwość, co mi obowiązki Funkcyi moiey nakazywały, do was teraz należy przywrocić Kraiowi co znacie bydź iego własnością, do czego podaiąc stosowne preiekta, upraszam JW. Marszałka Seymowego i Konfederacyi Koronney aby były czytane.

[s. 67] DYMY.Komput Dymow. HRABSTWA LACHOWICKIEGO. Dymow, Ludności, Intraty, Ogulney, i Ofiary 10. Grosza na Woysko Rzeczypospolitey Excerpt z Protokułu przez Kommissarzow Woiewodztwa N. sporządzonego 1789.Intrata. ogulna.Ofiara 10 Gr.Ludność.Komput Ludności. w Mieście.Folwarkowe.we Wsiachod R.1. do lat 16od lat 16 do 30.od 30 do 45.od 45. do 60.od 60 Starzy Pałac.Prywatne.Gruntowe.Ogrodowe.Chałupnik.Gruntowe.Ogrodowe.Chałupnik.Złote.Grosze.Złote.Grosze.Męż.Kob.Męż.Kob.Męż.Kob.Męż.Kob.Męż.Kob. Osoby. 17431283127Lachowicze Miasto J.W. Niesiołowskiego Generała en Szeff Woysk Litt.17265131726161061183750434130303528518 132132Dymy i Ludności Zydow Lachowickich2834242570784846--353 11526Misłotosz ze Wsią od Hrab. Lachowickiego w Poss. w Wotka Stol. Nowogr.1525-152154136141719163632157 17778Stare Lachowicze Att. od Hrab. Lachowickiego w Poss. W. Olszewskiego Rott. Wilkomirsk.4337143321111906039334830231912465 11Zubielewicze JP. Michała Szaykiewicza Grunt Zastawny od Lachowicz--------------- 1/21818 1/2Kamiąki Część z Tradycyi od Hrab. Lachowickiego w Poss. W. Massalskiego Pułk 1szey Straży89215897 1/227221919754151110 192194Zubielewicze Att. Hrab. Lachowickiego w Poss. W. Wołodkowiczowey Stol. Min.40041040013110125296844423722222255 11819Mała Litewska seu Litwa Att. Lachowickiego w Poss. W. Grotkowskiego Czesn. Starodub.795379153339---2631-21132 16667Hożewicze Att. Hrab. Lachowickiego w Poss. JW. Niesiołowskiego Generała50887 1/45082410097474855641661110454 14546Switkowszczyzna Att. Hrab. Lachowickiego Poss. tegoż J.W. Generała258228 1/4258962493433252516181612290 137240Zerebkowicze Att. Hrab. Lachowickiego w Poss. tegoż J.W. Generała708817 1/470825 1/49998226232291261319442 168473Hulicze Att. Hrab. Lachowickiego w Poss. tegoż J.W. Generała z Wsiami Zerebkowicze &c.5589555827 1/479882111786314133746450 1/22021/2Kamiąki Część i Puł Dworu Att. Hrab. Lachowickiego w Poss. W. Abramowicza Rott. Troc.81848124 1/42224108891132-97 1761482Hołdowicze Att. Hrab. Lachowickiego w Poss. Tradyc. W. Zaręby Szamb. J. K. Mci567527 1/456217 1/410210719127873413699486 Tuż w Karczmach Zydzi342442211225 1212[???]adziaczyn Wies od Hrab. Lachowickiego w Poss. W. Wolskiego Woysk. Nowogr.476-4718161351176-22-62 113274212814554110336Latus5611010 1/2560923 1/4939493934075035072952131771644562
[s. 67v] [s. 68]


MOWA
JASNIE WIELMOZNEGO
WINCENTEGO
HLEBICKIEGO
JOZOFOWICZA
STAROSTY MERECKIEGO,
POSŁA POWIATU ORSZANSKIEGO,
Dnia 6. 9bra R. 1789. na Sessyi Seymowey
MIANA.

NAYIASNIEYSZY KROLU PANIE MOY MIŁOSCIWY!

PRZESWIETNE SKONFEDER: RZEPLTEY STANY!

Dla beśpieczeństwa Osób i własności Naszych, dla pomnożenia sił Oyczyzny, abyśmy w niey byli beśpiecznemi, daymy na cośmy się zgodzili, że dać potrzeba, daymy czego sami z osobna uznaiemy potrzebę, daymy co możemy, i zkąd możemy. Ta iest myśl moia, ta iest myśl Zgromadzonych tu Nayiaśn: Skonfederowanych STANOW, a nie iedne Instrukcye, nie iedne Obywatelów w Domach pozostałych odezwy i ofiary, przeświadczaią Nas, iż ta iest myśl, to iest żądanie Narodu. Wielbię ia gorliwość tych wszystkich, którzy do zasilenia Skarbu Rzplitey coraz no- [s. 68v] we odkrywaią Podatków źrzódła, ale póty przeciw tym Podatkom milczeć mogę, póki te rozciągaią się do wszystkich, iako potrzeba ratowania Oyczyzny wspólną iest wszystkim; Lecz gdy wdzierać się chcemy w granice własności oddzielnych, tam gdzie beśpieczeństwo, gdzie Prawa, gdzie wiara Publiczna, gdzie stwierdzone mocą Prawodawczą ugody bronią wtargnienia, należy się naówczas odezwać, należy się opierać każdemu kto iest właścicielem, pomniąc że i iego podobny los czeka.

Miłość Oyczyzny Nayiaśn: STANY! niech kto chce, w iakim chce bierze ią znaczeniu! ia zawsze powiem, iż iest miłością swobod i własności Naszych, które się nam w niey zaręczaią; chcemy ią widzieć szczęśliwą, abyśmy na iey łonie Nasze znaydowali szczęście, gdzie mi źle? gdzie żyię pod gwałtem, gdzie moią mi zawodzą ufność, tam dla mnie nałogowe, lub niewolnicze mieszkanie, nie Oyczyzna.

Takie mi podał uwagi Nayiaśn: STANY! Proiekt naruszaiący potwierdzoną Seymem Zamianę Starastw Połongowskiego za Hrabstwo i Fortecę Lachowicką. Gdy raz ten był podany Proiekt, milczałem nie znaiąc dobrze interessu, ale drżałem zawsze na śmiałe dopraszanie się, aby Rząd Naywyższy solennie zaręczoney Obywatelowi nie dotrzymał ugody. Starałem się poznać Interess, i dziś z przekonania moiego przypominam Wam Nayiaśn: STANY iak wiele zależy beśpieczeństwu każdego? na świętości dotrzymania ugod, mam honor przełożyć razem, z iakich powodów stała się wspomniona Zamiana Starostw na Hrabstwo i Fortecę Lachowicką? pod iakiemi warunkami, i powiedzieć mogę, że z zyskiem, nie ze szkodą Rzplitey.

Jest to nieszczęście, które i niewinni dla winnych dzielić muszą, że gdy Zamiany niekóre z Rzplitą były na [s. 69] zysk partykularnych; Zamiany czystą chęcią czynione, równoważne, lub ieszcze Oyczyzny zyskom poświęcone, o cel szczególnych korzyści posądzane bywaią.

Słowa Konstytucyi R. 1775. ukazuią nayiaśniey, iakie miała powody Rzplita do proponowania Xiążęciu Jmci Biskupowi Wileńskiemu Zamiany Lachowicz Dobr iego dziedzicznych na Starostwa Połongowskie i inne: Ponieważ (mówi ta Konstytucya na karcie 29.) Miasto Lachowicze dziedziczne W. Ignacego Xcia Massalskiego Biskupa Wileńskiego ma w sobie zdawna Fortecę, która może bydź w czasie swoim ku obronie Kraiu Naszego użyteczną, przeto za zezwoleniem tegoż W. Xcia Biskupa Wileńskiego Stwo Połonganskie ze Wsią Tarwidami &c. Prawem Zamiennym na wieczne czasy determinuiemy.

Czytane wyrazy Konstytucyi, pokazuią iaśnie zamiar Zamiany użyteczny Rzplitey; Ta to sama iest Forteca Lachowicka; która w R. 1659. zatrudniła, i wytrzymała Attak 50,000cznego Woyska nieprzyiacielskiego, któremu dowodził Xże Chowanski, nim z posiłkami, nieśmiertelny Paweł Sapieha Hetman W. Lit. nie nadszedł, i na głowę nieprzyiaciela przy wspomnioney Twierdzy zatrzymanego poraziwszy, Kraiu nieoswobodził. Pozostałe tey Fortecy ściany, tayne składy, Okopy, i o pół mile idące murowane lochy czekaią dotąd Publicznego nakładu, aby były opatrzone, a ieżeli ta Forteca dla odległości położenia swoiego, nie może bydź przeznaczoną do granic strzeżenia, może bydź składem woiennym nayobronnieyszym. Przystoi Rzplitey poprawiać Twierdze, nie przystałoby tym się zatrudniać rękom Pasterskim, do innego przeznaczonym powołania.

Konstytucya wyżey wyrażona do tey Zamiany następuiące przepisała warunki:

[s. 69v]

1mo. Wyznaczyła Kommissarzy, którzy po wykonaney przysiędze na opisaną Rotę, Intratę zweryfikowali i ekwiwalencyą Dobr na Zamianę idących uważyli.

2do . Aby Mury i Fortyfikacye Fortecy Lachowickiey ocenili.

3tio . Aby, gdy słuszność tey Zamiany Instrumentami swemi uznaią, Hrabstwo Lachowickie na Skarb Rzplitey przyiąć postanowili.

4to . Aby Dyploma wieczyste na Starostwa Połongowskie &c. Xciu Imci Biskupowi Wileńskiemu wydane było.

5to . Aby nie wprzód od Xcia Imci wspomnione Starostwa obięte były, aż po ustałym Dożywociu teraźnieyszych Starostw Possessorow.

Warunki te dopełnione zostały sposobem następuiącym:

Ad 1mum . Wyznaczeni Kommissarze, w Komplecie podług Prawa wyznaczonym, to iest w trzy Osoby, iako to: Urodzeni Wołłowicz Marszałek Grodzieński, Goyżewski Podstarosta Zmudzki, Jasieński Krayczy Wileński, Jurament przepisany przed Trybunałem Głow: W. X. Lit: wykonali R. 1776. Akta weryfikacyi Intrat expedyowali, ciągle przez lat dwa, w każdey z osobna wioski Intratę weyzrzeli. Pokazało się w Starostwach Intraty Złł: Pol: 95,888. gro: 20. w Hrabstwie Lachowickim 87,869. Złł: Pol: gr: 20,; niedostarczało z Hrabstwa 8,019. Złł: Pol.

Ad 2dum . Mury, Lochy i Fortyfikacye Fortecy Lachowickiey, Architekci Militarni cenili Milion, Kommissarze weryfikuiący zmnieyszyli do 453,626. Złł: Pol:; niedostatek więc w Intracie 8,019. Złł: Pol: aż nadto iest [s. 70] zastąpiony, naytaniey szacowaną Fortecy wartością. Mieć Skład obronny w Kraiu za 8000. Złł: Pol: nader nie kosztowna wygoda, nader tanie nabycie.

Ad 3tium . Tak więc, uznawszy słuszność porównaney przez Weryfikacyą Zamiany, wydali Jchmć Kommissarze swóy Instrument R. 1778. Dnia 8. Maia Hrabstwo Lachowickie, na Skarb Rzeczypospolitey przeznaczone zostało; a Starostwa na wieczność Domowi Xiążąt Massalskich uznane.

Ad. 4tum . Po wypełnionych tych kondycyach, na fundamencie Prawa, wydał Krol JMć Dyploma nadaiące Dziedzictwem Xciu Jmci Biskupowi Wileńskiemu wspomnione Starostwa.

Ad 5tum . Nie mógł weyść Xiąże Jmć Biskup Wileński w Tenutę Starostw, dla warowanego Dożywocia Possessorom, ani Rzplita mogła weyść w Possessyą Dobr Lachowicz dla teyże samey przyczyny. Xiąże Biskup Wileński, wszedł w ugodę z dożywotniemi Possessorami, i tym sposobem obiął Starostwa, Hrabstwo Lachowickie w Jego zostaie ieszcze Possessyi do życia Dożywotników.

Zyskuie przez tę Zamianę Rzplita, obronną Twierdzę; iest w tey Zamianie co do Intrat Ekwiwalencya niemasz więc żadney dla Rzplitey szkody; niemasz powodu nawet do wzruszenia Zamiany.

Mógłby się tu ieszcze kto odezwać, iak iuż słyszałem, że Lustracye Woiewódzkie teraźnieysze, ukazuią większe Intraty z namienionych Starostw, niżeli z Lachowicz; że Intraty Lachowickie ukazuią się mnieysze, niżeli [s. 70v] były z wyciągnienia Kommissyi w R. 1778. dopełnioney; na to gotowa odpowiedź.

Xiąże Jmć Biskup Wileński wszedłszy przez ugodę z Dożywotnikami w Possessyą Starostw, patrzący na te Starostwa (nie wątpiąc nigdy o wierze Publiczney) iako na swoią i swoich Następcow własność, łącząc prawidła ludzkości z dobrą Ekonomiką, nie oszczędzał nakładów, na ulepszenie stanu Dóbr i Poddanych; rolnictwo, przemysł, handel, porządki, budowle, rowy, machiny doskonalsze, a kosztownieysze narzędzia, pomnożyły Intratę Dziedzictwa, a razem i cenę; nakład Dziedzica na Ziemię znalazł procent w Ziemi. Dzierżawca, na cudze mniey łożył, mniey też z cudzego zyskiwał.

Ze w Starostwie Płońgiańskim, w Possessyi teraz Xcia Jmci Biskupa Wileńskiego nie będącym, więcey teraznieysza wyciągnęła Lustracya, iest to skutek uciążliwego i domysłowego taxowania. Skarży się teraz na nią Dzierżawca JW. Karp Chorąży i Poseł Upitski. Znaiomy ten w Kraiu Obywatel, uwięczony dobroczynnością w ratowaniu nieszczęsliwych podczas nie dawnego głodu Rolników, pałaiący gorliwą ku Oyczyźnie miłością, nie miałby pewnie podatku za ciężar, gdyby ten nie był nadproporcyonalnym cudzey własności ciężarem! może się nie pomylę, gdy powiem, Dobra w iego dzierżawie będące, brano za Duchowne, i taxowano uciążliwie, iak dziś taxuią Duchowne.

Co do zmnieyszonych Intrat Dóbr Lachowicz, Hrabstwo to, od kilkunastu lat chodzące Zastawą, mogło do zaniedbanego, przyiść stanu; że więcey iednak czyni Intraty, niż teraźnieysza podaie Lustracya, to iasno okazuie wniesiona Summa na Zastaw 1,174,000. Złł: Pol: Trzymaią w tey Summie Folwarki tego Hrabstwa Prawem [s. 71] Zastawnym: JW. Niesiołowski Woiewoda Nowogrodzki w Summie 800,000. Złł: Pol: A prócz iego, trzymaią znaczne Folwarki JO. Xiężna de Ligne w Summie 200 000 Złł: Pol: JW. Łopott w Summie 68 000. Złł: Pol: Jmć P. Olszewski w Summie 72,000. Złł: Pol: Jmć Pani Wołodkowiczowa w Summie 54,800. Złł: Pol: Jmć P. Grodkowski w Summie 16,000. Złł: Pol: Jmć P. Nornicki w Summie 24,000. Złł. Pol: Jmć Pani Nowicka w Summie 5000. Złł: Pol. każdy mieć musi siodmy przynaymniey procent, bo wszyscy są z Possessyi kontenci, bo i nikt nie pozywa o Exempcyą.

KROLU Nayiaśnieyszy! Nayiaśnieysze Skonfederowane STANY! wyłożyłem Stan Zamiany Starostw Połongowskiego ze Wsią Tarwidami i Płungiany w Xięstwie Zmudzkim, Meyszagolskiego i Szyrwintskiego w Woiewodztwie Wilenskim na Hrabstwo Lachowickie, warunki tey Zamiany dopełnione, Ekwiwalencya uznana, stan wzaiemny Dobr i roznica ich w ciągu lat kilkunastu iest aż nadto nie zaprzeczonym, z iedney strony starań, z drugiey opuszczenia skutkiem; niechże mi ieszcze raz powtórzyc wolno będzie, że niegodzi się, ugody Prawodawczą potwierdzoney mocą, że Zamiany, o które tu rzecz, nie były czynione ze szkodą Oyczyzny, że dziś naruszone byłyby krzywdą Praw, i Obywatela w Prawie ufność zakładaiącego, że nakoniec: iezli większego ieszcze szukamy przeświadzczenia się, iż na tey Zamianie nie szkodowała Rzplita, ten podaię z strony moiey śrzodek, aby Nayiaśnieysze STANY, osobno pośrzedniczą do zweryfikowania rzeczoney Zamiany wyznaczyli Kommissyą; w którey myśli Proiekt przygotowany, do woli Prześw: STANOW oddaię.

[s. 71v] [s. 72]


PRZYMOWIENIE SIĘ
JASNIE WIELMOZNEGO JMCI PANA
ANTONIEGO
ROZNOWSKIEGO
PISARZA ZIEMSKIEGO I POSŁA WOIEWODZTWA GNIEZNINSKIEGO
Na Sessyi Seymowey Dnia 6. Listopada 1789 R.

Nikt zapewne temu Jaśnie Oswieconego Xcia Jmci Generała Ziem Podolskich a Posła Lubelskiego do Was Nayiaśnieysze STANY za Xiążęciem Jmcią Wirtemberskim, ażeby w miłym Obywatelstwa Narodu naszego zamieszczony został wspołeczeństwie, nietylko odpornym niestanie się wnioskowi, lecz owszem każdy z nas zastanowiwszy się nad chlubną i zaszczytną, bo pierwsze, Europeyskich Mocarstw związkiem krwi naybliższym dotykaiącą, a przeto i Naród nasz (acz sam z siebie sławny) zdobiącą Swietnością, ponawiaiąc tylko z tego powodu radosne uczucia, nieść będzie do Trónu JEGO KROLEWSKIEY Mości Pana mego miłościwego nayusilnieysze Proźby, ażeby ten Xiąże, który przez nayścisleyszą Jmienia swego złączność do naywspanialszey krwi teraz Nam panuiącey, zbliżonym podawniey został, dziś w zamiar tych zasług, iakie od niepamiętnych Czasów w Oyczyźnie naszey Dóm powa- [s. 72v] żny Tescia Jego chlubnie policza, zapewnienie znamienia Obywatelstwa naszego mogł odnieść. Y dla tego pełen nadziei poważam się z mieyśca moiego Jaśnie Wielmożnego Marszałka Seymowego dopraszać, ażeby w tey okoliczności, gdy Proiekt podany zostanie, Nayiaśnieyszych Stanów raczył się zapytać o zgodę.

[s. 73]


DZIENNIK
Seymu Głównego Ordynaryinego Warszawskiego pod związkiem Konfederacyi Oboyga Narodów Roku 1789.
z ZLECENIA STANOW.
SESSYA CLXXXV.
Dnia 6. Listopada w Piątek.

Jmć Pan Marszałek Seymowy zagaiaiąc Sessyą wyraził: Iż ieżeli zbliżaiące się momenta w dochodzeniu zamiarów zdaią się bydź przykre przez oczekiwanie doyścia zupełnego kresu, w ukończeniu swoim dosięgaiąc skutku pracy, zasładzaią tę przykrość wpoieniem w umysł, iż rzecz tak pracowicie wydoskonalona wzięła swoy koniec, wystawiwszy [s. 73v] potym nieukończony Proiekt w źleceniu maiącym się dać Kommissyom Skarbowym, oświadczył rozpocząć Sessyą od zadecydowania ostatniego Punktu tego Proiektu w porządku oznaczenia, gdzie się maią załatwiać kwestye z niedopełnienia Prawa przez niektóre Kommissye Woiewodzkie wypływaiące, i wezwał JP. Sekretarza do przeczytania w częściach iuż udecydowanego Proiektu.

JP. Karśnicki Kasztelan Wieluński zabrawszy głos oświadczył: Iż na odgłos żądanego na dniu wczorayszym usprawiedliwienia od Kommissyi Woyskowey, iako w tey Magistraturze zasiadaiący winien iest donieść, że Kommissya Woyskowa daleka od chęci sprzeciwienia się prawu, z ślepym owszem posłuszeństwem dopełniaiąc go, nie końcem usprawiedliwienia się w Stanach, bo winy nie zna, ale końcem zaspokoienia gorliwości, zaco trzeci Rekrut uskuteczniony nie iest? odpowiada, dlatego: bo Skarb wysilony częstemi na Woysko assygnacyami, nie widząc się w Stanie dalszego w prędkim czasie dostarczenia pieniędzy, uprzedził Kommissyą Woyskową podaniem Noty ostrzegaiącey, aby żadney na Woysko assygnacyi [s. 74] nie wydawała przed nadeyściem Summ z Zagranicy na mocy Prawa pożyczonych; (którey Noty Excerpt czytał) Nadeyście to ieszcze skutku nie wzięło, i Kommissya Woyskowa z wydaniem Ordynansu do rekrutu wstrzymać się musiała, o czym rapportowała Nayiaśń: Panu, i Marszałkom Konfederacyi, którym wszystkie Jey czynności są wiadome z Rapportów, z tych przeczytania zupełnie obiaśnione byłyby Stany, oraz licznie przez Obywatelów zanoszone do Kommissyi Woyskowey skargi, przeświadczyłyby Ich o konieczney potrzebie ustanowienia kantonów, do których ieżeli nie przystąpią, Woysko w zamierzonym komplecie choćby przy naywiększey usilności nie stanie. Na wniosek zaś żądaiący zainformowania względem transformacyi Regimentów, dopraszał się o czas, obiecuiąc na przyszłey Sessyi temu zadosyć uczynić.

JP. Wężyk Rudzki Podlaski, z powodu wniosków iednych żądaiących darowania protunkowego Podatku, drugich puszczenia go w delatę, przełożył, iż raz ustanowione prawo, powinno bydź świętym i nienaruszonym dla każdego zaręczeniem. Darować każdemu iest wolno, iuż wielu tę ofiarę [s. 74v] uczyniło, i gdyby nie tak opieszale szły czynności Seymu, pewnieby i więcey za przykładem tak chwalebnym posunęło się, ale nikt niezakłada pomyślności Kraiowey w gorliwych mowach, lecz w istotnych czynnościach Radził zatym w śpiesznieyszym postępowaniu ustanowić nayprzod Kommissoryaty po Woiewodztwach, dla zagrodzenia exorbitancyi popełnianey przez Woysko, ułożyć urządzenie Magazynów, aby Zołnierz nie był uciążliwym Obywatelowi, ukończyć Dzieło opisów Kommissyi Woyskowey, i przystąpić do wewnętrznego rządu, a temi czynnosciami Obywatele przekonani będą, że dla dobra Kraiu i spokoyności własney Podatek składaią. Upraszał JP. Marszałka, iżby podług oświadczenia w zagaieniu uczynionego nie względem odstąpienia Podatku protunkowego, ale względem dania odpowiedzi Kommissyi Skarbowey przedsięwziął decyzyą. Przyznawał sprawiedliwość wniesieniu o Kommissyą koekwacyiną, ponieważ w wielu mieyscach podawane intraty przez Służących, aby im do dalszey kradzieży utorowały drogę, nie były rzetelnie okazane, co iest i winą Właścicielów pochodzącą z nieprzezorności. Wystawił niepodobieństwo, iż gdy tylko 5. Millionów Podatku z Dobr [s. 75] Ziemskich i Duchownych iest spodziewanych, aby w całym Kraiu 50. tylko milionów znaydowało się intraty, gdy wszystkm iest wiadomo, że 100. Millionów wychodzi za granice. Nakoniec doniosłszy, iż w Uniwersale Kommissyi Woiewodztwa Brzeskiego Lit: wyczytał wytrącenie Podatku protunkowego, w czym Prowincya W. X. Lit. nie uczyniła sobie ostrzeżenia, odwołał się do gorliwości tego Narodu.

JP. Potocki Lubelski, stosownie do wniosku JP. Podlaskiego oświadczył się prosi o Proiekt względem Kommissyow Woiewodzkich.

JP. Marszałek Seym: uwielbiwszy gorliwe JP. Podlaskiego wnioski, a zwracaiąc się do rozpoczętego Proiektu upraszał, aby ostatni punkt Jego mogł bydź niezwłoczną decyzyą oznaczony, a dla ożywienia Seymuiących pamięci, zlecił JP. Sekretarzowi przeczytać zapadłe z tego Proiektu prawo, a potym w kontynuacyi Proiekt.

JP. Sekretarz Seymowy czytał uchwalone na dniu wczorayszym Prawo w zleceniu danym Kommissyom Skarbowym Oboyga [s. 75v] Narodów, a na końcu ostatni punkt Proiektu w tey treści = Też Kommissye Woiewodzkie przynieść maią do Kommissyów Skarbowych opisanie wszystkich kwestyi i zaskarżeń Obywatelskich, które bądź przez Kommissye same iuż są ułatwione, bądź decyzyi oczekuią.

JP. Zaleski Trocki chciał mieć to opisanie przesłane do Marszałków Konfederacyi.

JP. Rożnowski Gnieźniński uczynił rozdział, aby kwestye i zaskarżenia od Starostów przeciwko Lustratorom lub nawzaiem zachodzące do Kommissyów Skarbowych, a zaś od Obywatelów Swieckich i Duchownych 10ty i 20. groszy ofiary składaiących, do Laski JP. Marsz: Seym: odesłane były.

JP. Moszyński Bracławski przyznał sprawiedliwość wniesienia takowego rozdziału, lecz sądził, aby wyznaczona była Deputacya, któraby bez zatrudnienia Stanów wiele czasu potrzebuiącego, zaspokoiła te kwestye.

JP. Sekretarz czytał Punkt do decyzyi przychodzący stosownie do wniosku JP. Gnieźnińskiego przemieniony.

[s. 76]

JP. Butrymowicz Piński żądał, aby wszystkie kwestye bez podziału do Marszałków Konfederacyi odesłane były, do których w czasie ułatwienia, albo udzielna wyznaczy się Deputacya, albo oddane będą Kommmissyi Koekwacyiney, i nie zdawało mu się aby Kommissya Skarbowa takowe kwestye nawet co do Starostw rezolwować miała, chciał owszem żeby przesłała do Marszałków Konfederacyi specyfikacyą Starostw, wiele podług dawney Lustracyi płaciły, a w iakiey wielości intraty podług teraźnieyszey są wyciągnięte, gdyż ma wiadomość, iż w wielu mieyscach mniey teraz w dwoch Kwartach wnosić będą, iak podług dawney Lustracyi wnosili w półtory Kwarcie. Tu (mówił) nie można zdać tey kwestyi na rezolucyą Kommissyi Skarbowey, ale trzeba pomyśleć samym Stanom, aby przez takowe wyciągnięcie intraty dochody Skarbu zmnieyszane nie były.

JP. Marszałek Seym: oświadczył, iż spodziewa się, że w ciągu dalszym Kommissya Skarbowa dla zaspokoienia troskliwości Stanów udzielną Tabellę wystawi dochodu z Dobr Ziemskich Duchownych i Starostw, [s. 76v] ieżeli przez Marszałkow wola takowa Stanów z ich zlecenia będzie iey ogłoszona.

JP. Kossowski Podskarbi Nadw: Kor: stosownie do wniosku JP. Pińskiego, i oświadczenia JP. Marszałka Seymowego zapewnił, iż iuż na Kommissyi Skarb: przed 4. Niedzielami uczynił tę propozycyą współ-Kollegom, i wyznaczeni są Officyaliści, którzy generalną Tabellę dla okazania iey Stanom formuią tak Podatku Ziemiańskiego i Duchownego, iako też ze Starostw wiele dawniey kwarty płaciły, a wiele teraz podług nowey Lustracyi płacić maią, niemniey Dymow i Ludności.

JP. Butrymowicz Piński oświadczył życzenie swoie, aby i od Skarbu Lit. podobne nastąpiło Tabell podanie.

JP. Suchorzewski Kaliski wyraził = "Widzę konieczną potrzebę odesłania do Kommissyi Skarbowey, albo do Deputacyi ustanowić się maiącey, tych kwestyi, które do rozwiązania przychodzić będą, widzę że potrzeba dochodzić percept Rzeczypospolitey tam, gdzie Obywatele mieli zamiar ukrzywdzenia Skarbu; widzę że [s. 77] należy i tym satysfakcyą uczynić, którzy uciążonemi bydź się przez Lustratorów czuią, obawa tylko iest, aby Ci, którzy zaskarżaią, nie zaskarżali mniey potrzebnie, i tylko dla zyskania allewiacyi, byłbym zdania zaspokoić tę troskliwość tym sposobem, który by się zgodził z dodatkiem in melius Skarbu , to iest: iż ieżeliby Starosta zaskarżył Lustratora, niech odda Starostwo, a Skarb niech mu połowę płaci wyprowadzoney intraty, tym sposobem zapobieży się prożnym skargom przeciwko Lustratorom, i tylko przychodzić będą kwestye z zaskarżenia Lustratorów przeciwko Starostom wynikaiące."

Liczną Seymuiących odezwą ten wniosek został poparty.

Za powtorzonym czytaniem w decyzyi będącego punktu stosownie do wniosku JP. Gnieźnińskiego sformowanego, JP. Hryniewicki Wwda Lubelski okazawszy, iż wszystkie kwestye tak od Starostw iako i Obywatelow Swieckich i Duchownych z iednego źrzodła pochodzić będą, bo równym sposobem tak z Starostw iako Dobr Ziemskich i Duchownych ciągnione były intraty, nie radził [s. 77v] czynić podziału, ale wszystkich odesłanie przeznaczyć do Marszałków Konfederacyi.

JP. Potocki Lubelski uczynił warunek aby to Prawo gdy nastąpi, nie tamowało zaskarżenia Obywatelowi \[???]/tych Starostów, którzy mniey teraz w dwoch kwartach wnosić będą, iak dawniey w półtory płacili.

JP. Butrymowicz Piński takowe wyciągnienie intraty przypisywał winie prawa, które oznaczyło lustrować Starostw intraty sposobem na Dobra Ziemskie przepisanym, mowiąc: iż gdzie Kommissye Powiatowe ustanowiły cenę niską, tam mnieysza z teraźnieyszey Lustracyi w Starostwach okazała się intrata iak z dawney; Sądzi więc potrzebą wynaleść taki śrzodek, któryby zmazał tę winę. Co do czytanego punktu stawał przy pierwszym swoim wniesieniu, aby wszystkie bez podziału kwestye były do Laski zebrane, nie celem, iżby koniecznie w Stanach ich rozwiązanie zachodziło, ale mogą potym odesłane bydź do Kommissyi Skarbowey i Deputacyi wyznaczyć się maiącey.

[s. 78]

Po uczynionych niektórych poprawkach punkt ten iednomyślnie w prawo zamieniony został, w takiey treści = "Co się zaś tycze zaskarżeń od Lustratorów Dobr Krolewskich przeciwko Starostom i Dzierżawcom, albo nawzaiem od Starostów i Dzierżawców przeciwko Lustratorom, tudzież zaskarżeń od Dziedziców i Possessorów tak Swieckich iako i Duchownych przeciwko Kommissyom, i nawzaiem nastąpionych te do UU. Marszałków Konfederacyi w przeciągu iednego Miesiąca odesłane bydź maią do dalszego Nas Stanów rozrządzenia." =

Zabrał potym głos JP. Radziszewski Starodubowski, w którym wyraził: Iż po tak długim Seymowaniu w materyi Skarbowey należy przystąpić do tego, co naymocniey w Instrukcyach iest zalecono, to iest: wyszukiwania tych dochodów, które albo przez oszczędność bydź mogą powiększone, albo partykularnym zysk tylko przynosząc, powrócone Skarbowi bydź powinny. W tym zamiarze odkrył dwa szczeguły pomnożyć mogące Skarb Lit: pierwszy przez oddanie dochodów z Dobr Poiezuickich w Litwie dozorowi Kommissyi Skarbowey dla oszczędzenia [s. 78v] expensy na podwoionych Officyalistów do utrzymywania Skarbów, i zatrzymania w Skarbie Litewskim na Woysko zbywaiącey percepty, od expensy na utrzymanie Edukacyi opłacaney, przez co (mowił) żadnego uszczerbku Edukacya nie odniesie, gdy podług podaney Tabelli Skarb Litewski wszelkie expensa na Edukacyą załatwi, Prowincye też Kor: nierównie bogatsze żądać nie mogą, aby ubogi Skarb Litewski dostarczał na załatwienie ich w Edukacyi wydatków. W tym mieyscu okazał z Tabelli percepty z Dobr Poiezuickich w Litwie Zł. 792,084. gr. 15. Expensy ogólney na Edukacyą w Szkołach Prowincyi Lit: Zł. 263,850. pozostałych nad Expens intraty Zł. 528,234. gr. 15. i tę chciał mieć przez Skarb Lit: obroconą na Woysko.

Drugi szczeguł dochody publiczne pomnożyć mogący w zwrocie Skarbowi publicznemu czterech Starostw i piątey dzierżawy, za małe dochody Lachowickie Konstytucyą 1775. Roku zamienionych, gdy w Konstytucyi tey zamiany Equiwalencya idących na zamianę Dobr iest ostrzeżona; teraz z wyciągnionych intrat łatwe doyście, że niemasz Equiwalencyi, bo pominąwszy [s. 79] trzy Starostwa, iedno Płongiańskie 70. Tyś: Intraty okazało, a Dobra Lachowicze 56,110 Złł. Na dowód tego złożył Tabellę Kommissyi Woiewodztwa Nowogrodzkiego przez Zastawnych Possessorow Dóbr Lachowicz zaprzysiężoną, i żądał podniesienia tey Konstytucyi, a zwrocenie rzeczonych czterech Starostw Skarbowi, za oddaniem Xciu Massalskiemu Biskupowi Wileńskiemu Dobr iego Lachowicz; podał nakoniec stosowne do tych wniosków swoich Proiekta.

Xże Czartoryski Lubelski, w zabranym Głosie wyraził: Jż znayduie się w tym momencie szczęśliwego zdarzenia, gdzie dopełnienie obowiązkow Instrukcyą Wdztwa swego wskazanych, łączy się z \powodami/powabami iego skłonności, to iest: w rekommendowaniu Xcia Wüttemberga do Indygenatu skończywszy wypłatę Urzędowaniu, zaniosł proźby do Tronu i Stanów, aby raczyły tą łaską Osobę bliskiego z nim zpowinowacenia węzłem złączoną zaszczycić, która umieiąc cenić zaszczyt Szlachectwa Polskiego tak gorąco osiągnąć go pragnie, chce bydź wiernym Oyczyznie, słowem: chce bydź [s. 79v] Polakiem, niezaiętego ustronnemi widokami ożywiać (mówił) chęci będzie ta Polka, która dzieląc z Nim swoy los, od nayrannieyszych godzin życia ma wpoioną preferencyą winną Oyczyźnie, która każdego Polaka zaszczyca Imię. Zakończył temi słowy: Raczcie Nayiaś: Stany przyiąć żywą moią ochotę, która pała, aby wszyscy, co się Domem ku mnie zbliżaią, poświęcali się usługom Oyczyzny moiey.

Licznym okrzykiem Seymuiących przyięcie tego wniosku popierane było.

JP. Rożnowski Gnieźnieński, oświadczywszy: iż z radosnym uczuciem żądać należy, aby Xże Jmć Wüttemberg związkiem swym dotykaiący Panuiących, zbliżony został do tey Oyczyzny, w którey od dawnych czasow Dom Teścia Iego Xcia Czartoryskiego Posła Lubelskiego, liczy swoie zasługi; dopraszał się JP. Marszałka, aby w tey okoliczności raczył zapytać się Stanów o zgodę.

Xże Marszałek Konf: Lit: przymawiaiąc się wyraził: Jż lubo w tym momencie [s. 80] gdzie okrzyk publiczny zdaie się iednomyślność oznaczać, mówienie bydź powinno sądzone za zbytnie, gdy iednak czułość otwiera usta, wstrzymać się nie może od wypłaty z długu winney wdzięczności Xciu Posłowi Lubel. wspomniawszy liczne iego Zasługi tak w przykładnym piastowaniu Laski w czasie nayburzliwszych chwil Convocationis Seymu, iako i Urzędowaniu na Funkcyi Marszałka Trybunału, niemniey w przykładaniu się i pracą i Maiątkiem do wydoskonalenia Szkoły Rycerskiey przez J. K. Mość wystawioney, dla Oyczyzny poświęcone; łączył proźby swoie za wnioskiem Jego w przyięciu do Indygenatu Xcia Wüttemberga, bliskim złączonego związkiem z panuiącemi w Europie Domami.

Król JMć wezwawszy Ministerium do siebie, oświadczył życzenia swoie w przyięciu do Indygenatu Xcia Wüttemberga, i przez słuszny wzgląd na zasługi rekommenduiącego, i na wysokie Urodzenie, zdatność przymiotow, i cnotliwe obyczaie rekommendowanego, dodał na końcu, iż lubo bez tego [s. 80v] wynurzenia mógłby ufać skłonioney iednomyślności Seymuiących Stanów w tey okazyi, lecz nie dogodziłby własnemu serca uczuciu, gdyby własnemi ustami nie wyiawił, co iest iego pragnieniem, i proźbą do Stanów Seymuiących.

JP. Dłuski Lubelski wyraził: Jż co pierwszy Wdztwa iego Poseł do Stanów Seymuiących względem Indygenatu dla Xcia Wüttemberga wnosił, a co w zwykłey skromności mówiąc przemilczał, w dopełnieniu tego słodką czuię powinność, tym bardziey, iż czyniąc zadosyć przepisom Instrukcyi, uiszcza się razem i osobistey skłonności, i rozumie, iż proponuiąc do Indygenatu Xcia Wüttemberga, proponuie dla Rzplitey rzecz chwalebną: Każdy Polski Szlachcic z chlubą tak wysokiego Urodzenia w Europie Męża nazywać będzie Bratem; proponuie rzecz użyteczną w Osobie znaiącey służbę Woyskową w ktorey się ćwiczył w naylepszey Szkole Fryderyka II. proponuie rzecz przyiemną, bo rzuciwszy okiem na spokrewnienie z Domem w Narodzie kochanym, [s. 81] widzi iak miło mu będzie patrzyć na rozrodzone plemie iego w Rodakach. Te przełożywszy względy podał stosowny Proiekt.

JP. Sekretarz czytał ten Proiekt, którego treść taka: "Maiąc wzgląd na zacność Urodzenia, na spokrewnienie w Kraiu Naszym, i osobiste przymioty Xcia Ludwika Wüttemberga, za wdaniem się Urodzonych Posłów Ziemskich, do używania wszystkich Prerogatyw Szlachcie służących, ninieyszą Go Ustawą przypuszczamy."

Ten Proiekt iednomyślnie, za zapytaniem się JP. Marszałka Seymowego o zgodę, przyiętym został.

JP. Marszałek Seym: wynurzywszy uczucie ukontentowania swego: iż Kleynot Szlachectwa Polskiego i w Zagranicznych Państwa iest poważany, gdy tak zacny Mąż z Naypierwszemi w Europie spokrewniony Domami starał się o iego osiągnienie, i że tą okolicznością wywiązać się można zadawnioney Familii Xiążąt Czartoryskich, ktora [s. 81v] i dawniey spławem Krwi swoiey sięgała Trony, i teraz tymże tokiem zbliża się ku Nim, oświadczył, iż z naywiększą satysfakcyą ściągnie rękę do podpisania tego Prawa.

Xże Czartoryski Lubelski, złożywszy J. K. Mci z Stanami podziękowania za łaskawie okazane Jch względy, oświadczył: Iż te pomnożyły w nim wdzęczność, i włożyły nowe obowiązków więzy, do tych, które go z powinności Obywatelskiey do czynienia winnych usług Oyczyźnie krępowały.

JP. Zaleski Trocki, w chęci uczynienia nowego Indyeny zdatność i wydoskonalenie w służbie Woyskowey posiadaiącego, użytecznym Oyczyźnie, podał Proiekt zalecaiący Kommissyi Woyskowey fortragowanie Jego na Generała Leutnanta Czwartą Dywizyą kommenderować maiącego.

JP. Potocki Lubelski przymówił się do tego: Jż Mąż ten, który w naypierwszey ćwiczył się Woyskowey Szkole pod okiem zeszłego Króla Jmć Pruskiego zaszczyconym [s. 82] będąc Szlachectwem Polskim, wszystkie, które w wysokim stopniu posiada przymioty, gdy pragnie poświęcić Oyczyźnie, ściągnąć powinien na siebie względy iako iuż Polak, nie iako obcy Człowiek.

Gdy Proiekt JP. Trockiego wzięty był do deliberacy, JP. Marszałek Seymowy na żądanie niektórych Posłow zagaił czytanie podanych Proiektow przez JP. Starodubowskiego.

JP. Sekretarz czytał razem podane te Proiekta, tak względem Urządzenia Intrat z Dobr Poiezuickich w Litwie, iako też i zwrócenia Skarbowi 4. Starostw zamienionych za Lachowicze, a oddania Dóbr Lachowic pierwszemu ich dziedzicowi Xciu Massalskiemu Biskupowi Wileńskiemu.

Po przeczytaniu, JP. Potocki Marszałek Nadw: Lit: zabrał Głos w tey treści: Nayprzod za przemieniony Proiekt Indyenatu w Prawo, i przypuszczenie do Szlachectwa Polskiego Nayiaś: Panu i Przeswiet: Stanom dzięki oświadczył: [s. 82v] Następuie w Proiekcie JP. Starodubowskiego, iako dwie oddzielne zamykaiącym materye o wyraźny oddział w tytułach gdy przyidzie do decyzyi, dopraszał się. Mowiąc do Proiektu ile ściągaiącego się do funduszu Edukacyi poświęconey, iż dąży do zmnieyszenia funduszu okazał; I w tym mieyscu rozdział uczynił między funduszem publicznym i Skarbem publicznym. Dowiodł z prawa iż po zgaszeniu Zakonu XX. Jezuitów fundusz Edukacyi nie do Skarbu Rzplitey, lecz do własności Stanu Rycerskiego, a w nim Młodzieży Narodowey powrocił. Dowiodł równie, iż iako Edukacya tak i fundusz na nię nayistotniey świętym bydź powinien w Narodzie wolnym, który przeto że wolny rozsądku i światła potrzebuie. Nakoniec okazał, iż ieżeli czy w dzisieyszym czasie, czy w przyszłym tańszą Instrukcya Narodowa wypadnie, zawsze fundusz nie na co innego obracanym bydź powinien, tylko na wychowanie uboższey Szlachty. Męstwo i rozsądek za dwa narzędzia szczęścia Narodowego zakładaiąc, zachęcał, aby fundusz Szkołom poświęcony pozorem powiększenia siły Woyskowey nie upadał. Usilnie zaś upraszał, aby cały Proiekt nie wprzod przechodził, póki dana Sprawa nie będzie z examinu Kommissyi [s. 83] Edukacyiney przez Deputowanych, a to że obawa, by pośpiech gwałtu nie czynił własności Stanu Rycerskiego, tym świętszey że iest własnością nadziei, to iest: Młodzieży Narodowey.

Xiąże Marszałek Konfed: Lit: w obszernym głosie swoim wyraził: iż Polak niegdyś w bitwach szukaiący sławy, przez lat kilkadziesiąt spoczynku używaiąc słodyczy, stracił siłę Narodu; chęć służenia Oyczyźnie, Kray bez Woyska na zabor został wystawiony, maiątek iego stał się plonem obcey przemocy, i co własnemu nie oddał Zołnierzowi, to cudzemu wybrać pozwolić musiał, rozpacz obięła serce Obywatelów, gdy nadszedł moment nayszczęśliwszy w wieku, a naysławnieyszy panowaniu Króla okrzyknęli Sto Tysięcy Woyska, lecz ledwo co Prawo podpisane zostało, zląkł się Tworca iego, i boiąc się aby domowey nie stracił spokoyności, naypierwey ustanowił rząd nad nim w Kommissyi Woyskowey, doszedł do piętnastego opisów iey punktu, a wspomniawszy że rząd się na nic nie przyda, kiedy nie będzie miał czym zarządzać, udał się do Etatu i do Podatków, ale nie dość iest na tym, że iuż znacznie zwiększona liczba [s. 83v] Woyska, nie dość że będzie karne, ale potrzeba żeby było tak utrzymywane, iżby mu nie brakowało na żywność, a Obywatelom na spokoyności; Wzmianka została w niedokończonych punktach teyże Kommissyi o Kommissyach Woiewodzkich Cywilno Woyskowych, wzdycha do nich publiczność, nagłość materyi mowić o nich do tych czas nie pozwalała. Niezliczone mnostwo składaiących Ią opisów, przyniosłoby było uszczerbek Prawodawstwu, które powinno wglądać, aby Kray nie znaydował się w bezsilności. Często zdarza się, że gdy burzliwych okręt doznaie wiatrów, część siada na łodki i ratuie. To chciała zrobić Prowincya Lit: i momenta pozostałe Prowincyolnalnym poświęciła Sessyom, uprosiła światłych swych Posłów JPP. Wawrzeckiego i Bernowicza, aby się zaprzątnęli Proiektem Kommissyów Woiewodzkich Cywilno Woyskowych; przyniesione tu Ich dzieło zaszczytem iest dla Prowincyi Lit: że gdzie idzie o iey własny Interes, tam iednomyślnie układa się = "Te Ia podpisem całey Prowincyi stwierdzone Opisy przed Was Nayiaśnieysze Stany przynoszę." = W tym mieyscu tłumaczył liczne szczeguły rzeczonego Proiektu względem urządzenia Kommissyow [s. 84] Woiewodzkich i Powiatowych Cywilno-Woyskowych, okazał powody, i dowiodł każdego zamierzonego punktu istotną potrzebę. Zakończył potym głos temi wyrazy = Nie przyszedł ten moment, żeby laurem zwycięzkim skonie W. K. Mci uwieńczyć, niech się godzi osłodzić w trudach panowanie Jego poprawą rządu. Tak Zamoyski potrafił uwieńczyć panowanie Króla swego ustawą Trybunałów, tak rozumiem, że i My chlubną w panowaniu STANISŁAWA AUGUSTA sławy zostawiemy pamięć: gdy Kommissye Woiewodzkie ustanowiemy, będzie to ukontentowaniem dla Prowincyi Lit: ieżeli Prowincye Kor: tak iak ona iść zwykła zawsze ich torem, skłonią zdania swoie do tego Proiektu, i poruszeni Jey przykładem, podobną dla siebie przepiszą ustawę, a iak ten Proiekt iednomyślnie przez Prowincyą Lit: przyiętym został, tak aby iednomyślnością był w Prawo zamieniony, ma prawo P. Lit: po gorliwości Prowincyow Kor. spodziewać się, a gdy ten Proiekt skutek weźmie, pewni Obywatele będą, że Woysko bez uciśnienia bronić ich potrafi; Smiało potym na czele Broni naszych [s. 84v] damy ten napis, który iuż Zagraniczne wyryły spiże: Proprio Marte tuta .

JP. Jozofowicz Orszański odpowiadaiąc na wniosek JP. Starodubowskiego względem zniszczenia zamiany Dobr Lachowicz na Starostwo Połongowskie i inne, na mocy Konstytucyi 1775. Roku nastąpioney dowodził, iż gdy wszystkie tey Konstytucyi warunki są dopełnione Equiwalencya uczyniona aż nadto, bo za 9019. Zł. niedostarczaiącey z Hrabstwa Lachowickiego, intraty w proporcyi intrat wspomnionych Starostw, mury i fortyfikacye Fortecy Lachowickiey, prawem do ocenienia zlecone Million przez Architektów taxowane, a przez Kommissarzów intraty weryfikuiących do 453,626. Zł. w cenie zmnieyszone dostały się w korzyści Rzplitey, gdy sama Rzplita zamiany tey dla pozyskania Fortecy sobie użyteczney, w którey w Roku 1659. attak pięciutysięcznego Woyska Nieprzyiacielskiego był wytrzymany, póki nieśmiertelney pamięci Paweł Sapieha Hetman W. Lit. nie nadszedł, i poraziwszy Nieprzyiaciela Kraiu nie oswobodził, życzyła, i w ugodę prawem zatwierdzoną [s. 85] weszła, nie można łamać wiary publiczney, targać się na Prawo i warowane beśpieczeństwo Obywatela. Jest to nieszczęściem (mowił) dla J. O. Xcia Biskupa Massalskiego, które niewinny dla winnych dzielić musi, że gdy zamiany niektóre z Rzplitą były na zysk partykularnych, zamiana iego czystą chęcią czyniona równoważna, i ieszcze Oyczyzny zyskom poświęcona, o cel szczególnych korzyści w posądzenie wpada. Jeżeli w Lustracyach teraźnieyszych Woiewodzkich większe intraty z namienionych Starostw niżeli z Lachowicz ukazuią się? ieżeli intraty Lachowickie mnieysze niżeli były z wyciągnienia Kommissyi w R. 1778. dopełnioney, widzieć się daią, to iest przyczyną, iż Xże Biskup Wileński nie wątpiąc o wierze publiczney, i patrząc na te Starostwa iako na swoią i Następców własności, nie oszczędzał nakładów na zaprowadzenie dobrey Ekonomii i ulepszenie Stanu Dobr i Poddanych. Nakoniec dla większego ieszcze przeświadczenia, iż na tey zamianie Rzplita nie szkodowała, podał śrzodek, aby osobno pośrzedniczą do zweryfikowania rzeczoney zamiany [s. 85v] wyznaczona była Kommissya, do czego składaiąc stosowny u Laski Proiekt, dopraszał się o przeczytanie, i zapytanie na niego o zgodę.

Król Jmć wezwawszy JP. Marszałka Seymowego do tronu rzekł: Przepisałem sobie prawidło rzadkiego mowienia dla tego, abym się nie zdawał krępować zdania, i czynić impozycyi komu z Seymuiących, ale mam za powinność nie przemilczeć w takiey okazyi, gdzie idzie o rzecz dla Oyczyzny naywiększą. Tu pochwalił głos JP. Marsz: Nad: Lit: sądząc, że sprawi ten skutek w umysłach Seymuiących, iż bez naydoskonalszey rozwagi, i bez dania sobie potrzebnego czasu, nie zechcą Stany nic stanowić, coby mogło przynieść odmianę w ustawie Kommissyi Edukacyiney, która znalazłaby sprawiedliwy zaszczyt, gdyby z Urzędowania swego dać mogła w tym czasie sprawę. Przyznał także słuszności tłómaczeniu się JP. Orszańskiego, daiąc uwagę, (że ile w wolnym Narodzie) o nieprzytomnego losie decydować nie iest zgodnym z miłością Braterską, i radził, aby gdy w krotkim czasie Xiąże Biskup [s. 86] Wileński iest tu spodziewany, decyzyą tego Interessu Stany do przzbycia Jego wstrzymały.

JP. Mikorski Kaliski uwielbiał dzieło Prowincyi Lit. w Proiekcie względem urządzenia Kommissyow Woiewodzkich Cywilno Woyskowych przez Xcia Marszałka Konf: Lit: wniesionym, lecz okazał, iż gdy w opisach Kommissyi Woyskowey znayduie się niezadecydowany ieszcze punkt o Kommissyach Cywilno Woyskowych traktuiący, gdy Kommissya Woyskowa maiąca związki z Kommissyami Cywilno Woyskowemi, nie iest w opisie zupełnym zakończona, więc z tych powodow i z samego porządku Seymowania Proiekt ten przed dokończeniem opisów Kommissyi Woyskowey przechodzić nie powinien.

Xże Mar: Konf: Lit. oświadczył, iż w spoznioney iuż porą Sessyi nie iest myślą Jego rozpoczynać Decyzyą tak ważnego Proiektu, ale tylko żąda go mieć przeczytanym dla deliberacyi.

[s. 86v]

JP. Weyssenhoff Inflantski, równie popierał czytanie rzeczonego Proiektu tym bardziey, że iest podany od całey Prowincyi.

JP. Jezierski Kasztelan Lukowski stawaiąc przy porządku Seymowania, żądał, aby pierwsze Proiekta wzięły wprzod swoią exekucyą.

JP. Suchodolski Chełmski zaczął od uwielbienia Prowincyi Lit. że przyniosła Proiekt zgodnie przez nią przyięty względem Kommissyów Cywilno Woyskowych po Woiewodztwach, i sądził, że i Prowincye Koronne równie o siebie czułe, wspolnie zechcą urządzić Kommissye Woiewodzkie, a ztąd okazał rodzącą się kwestyą, czyli Proiekt Prow: Lit: ma bydź teraz czytany, i wzięty do deliberacyi? wystawił uwagę, iż ieżeli Proiekt Prowincyi Lit. poydzie teraz w deliberacyą, kiedy ieszcze Proiektu dla Korony ułozonego nie ma, zbliży się iego decyzya, i wypadnie albo rozdwoić decyzyą tey materyi osobno dla Litwy, osobno potym dla Korony, albo unikaiąc straty czasu, rozciągnąć Proiekt Prow: [s. 87] Lit. i do Korony; nie ubliżał Proiektowi temu doskonałości, lecz okazał zdarzyć się mogące szkodliwe ztąd skutki, gdy Prowincya na Prowincyą będzie mogła narzucać Proiekt; żądał zatym, aby rzeczony Proiekt do ułożenia w tey materyi Proiektu przez Prowincye Koronne był zatrzymany. Co do explikacyi Kommissyi Woyskowey że nieuskuteczniła ostatnią razą nakazanego rekrutu, skazał konieczną potrzebę, gdy Protunkowy podatek wytrącony \nie/ będzie, przedsięwsiąść iaki zaradzoiący śrzodek, aby wyroki Seymu w zaleconym rekrucie po 10. do każdey Kompanii exekucyą swoią brały, ułatwiaiąc zaś sposob rekrutowania, gdy ieszcze nie są ustanowione kantony, radził tymczasowe kantony naznaczyć, to iest: aby z Dobr Ziemskich z 30. kominów po iednemu rekrucie, a z Dobr Duchownych i Starościńskich ze 20. kominów równie po iednemu rekrucie tym czasem dostawiono.

Gdy Posłowie Prow: Lit. wraz z Xciem Marszałkiem Konf: Lit. ponowili swoie żądania o przeczytanie Proiektu względem Kommissyów Woiewodzkich [s. 87v] JP. Suchodolski Chełmski oświadczył, iż nie będąc przeciwnym Proiektowi X. Lit. ani uwodząc się uporem, bo wytłómaczenie się z powodów przekonanie iego więżących zupełnie go od takiego posądzenia uwolnić powinno, nie przeczy czytaniu Proiektu, ale stosownie do pierwszego wniosku swego czyni ostrzeżenie, iżby nie wprzod decyzya tego Proiektu następowała, aż póki Prowincye Kor. na Sessyach Prowincyonalnych Proiektu dla siebie nie ułożą.

Czytany zatym był Proiekt Prowincyi Lit. względem ustanowienia i urządzenia Kommissyow Woiewodzkich i Powiatowych w obszernych opisach ułożony.

Czytany potym był drugi Proiekt JP. Orszańskiego przy końcu powyższego iego głosu podany względem wyznaczenia nowey Kommissyi dla zweryfikowania intrat rzeczonych wyżey Starostw i Hrabstwa Lachowickiego.

Te Proiekta równie iako i wyżey czytane, poszły w deliberacyą.

[s. 88]

W tym Król Jmć końcem zasolwowania Sessyi, wezwał Ministerium do Tronu, a JP. Marszałek Seymowy uwielbiwszy Proiekt Prowincyi Lit. oświadczył, iż gdy Kolledzy odwiedzić raczą Dom iego, może bydź na wzór Proiektów Prowincyi Lit: które oprocz dzisieyszego troiste są złożone u Laski ułożony Proiekt dla Prowincyów Keronnych, przypomniawszy potym, iż dzień iutrzeyszy iest oznaczony Sądom Seymowym, które w tey Izbie Sessye składać zwykły, upraszał J. K. Mci o zasolwowanie do Poniedziałku Sessyi.

Zgodnie do tego żądania ziednoczonego z wolą Izby JX. Podkanclerzy Kor. solwował od Tronu Sessyą na następuiący Poniedziałek.

[s. 88v]

DONIESIENIE.

Wydawca Dziennika Seymowego z zlecenia Nayiaśn: Stanów, JP. Jozef Turski dla wyśpieszenia Dzieła tego tak interessownego dwa razy w tydzień na Poczty, złączywszy od dnia 12. Października expedycyą swoią z Expedycyą Dziennika przez JP. Jgnacego Bełdowskiego na końcu Miesiąca Września wydawać zaczętego, i przelawszy to w iedno Dzieło, uwiadomia tym doniesieniem, iż każda Sessya (których dwoch układ w tydzień do niego, a drugich dwoch do JP. Bełdowskiego należy) przez niego układana, znaczona będzie literami J. T. a to końcem, iżby JWW. Seymuiący dostrzegłszy w wyrażeniu wnioskow swoich iakową omyłkę lub niedokładność z pośpiechu piszących, iak i Drukarniow wyniknąć mogącą, mieli wiadomość do którego z nich uczynić zgłoszenie z przesłaniem popraw swoich, które na wstępie zaraz przy Sessyi zostaną Publiczności ogłoszone.

(J. T.)

[s. 89]


Głos JWo Jerzmanowskiego Chorążego Jnowłodzkiego Posła Wojewodztwa Lęczyckiego D. 6ta 9bris 1789.

Podatek Dziesiątego grosza na Woysko uchwalony, a \Jmieniem/[???] do dobrowolney Ofiary ozdobiony, tym iest milszy Obywatelom, Jm go nie Arbitralna iaka wynaydowała Wola, ale Kommissarze z Obywateli wybrani, Stanu Dobr, gatunku Ziemi, Sytuacyi mieysc wiadomych przeznaczeni, Z rostropną ustanawiali rozwagą, Ofiara lubo to iest Akt dobrey Woli, przeciez Akt ten dobrowolny solenna licznych Obywateli zaręczęła przysięgą, która wątpliwym częstokroć sporom Koniec, a Oboiętnym Pretensyom pewny Oznacza Wyrok.

Z poprzedzaiących takich Solennych przysiąg, Komissye Wojewodzkie wyciągnęły podatek, Tey dobrowolney Ofiary \Taryffy/ Dziesiętego grosza ułozywszy. Dzieła więc tak uroczyscie sporządzone, Jakże pod wyrok y rospoznanie Komissyi Koekwacyiney poddawać mamy, który do rozeznawania ważnosci Taryff, w inną niemoglibysmy iak tylko w Sądowniczą ustroić postać, Ordynacyą Sądow przepisać, Regestra do Sądzenia Wojewodztwem Ziemiom y Powiatom ustanowić, Czas dostawania Obywatelom Oznaczyć, Zgoła Nową tą Magistraturą w Oczach Obywateli straszną cały zatrwozyć Narod; y przeciwko Seymowi Dzisieyszemu Oburzyć.

Seym 1775 skończony potargał Uroczyste Prawa, y ulegaiąc przemocy Zagraniczney podzielił Kraje, y w Obce oddał Panowanie A tey pryncypalney Czynnosci dopełnienia, miał przecie pozorną choć niesprawiedliwą przyczynę, zganiania na Obcą przemoc.

Seym ten Mową Komissyami licznemi Maiętnieyszych tylko zakłocił Obywateli, Komissya zaś Koekwacyina Nayubozszego Obywatela w Zaciszu Domowym Siedzącego, Warszawy nawet nieznaiącego, wzruszy spokoyność, do płaczu y narzekania pobudziwszy, dopilnowania całosć własnego Maiątku przynagli.

Abym zaś w Oczach Seymuiących Stanow, w Oczach całey Publicznosci niebył widziany za Obywatela niekochaiącego Oyczyznę, niechcącego [s. 89v] Jey czynic potrzebnego ratunku; Zmieysca Mojego radzę, aby [???] J. Wielmożni Marszałkowie \nasi/ po nadesłaniu do Kommissyow \Skarbowych/ Oboyga Narodow Podatkowych Protokołow Ofiary Dziesiątego grosza, powziąwszy wiadomość o wielosci Podatkow wszelkich, Uniwersałami swoiemi o niedostarczaiącey Summie na 100 Tysięcy Woyska Obwiesciwszy [???] Narod, Zagrzali Obywatelow do Zciskania się na Mieysca Obradom przyzwoite, Aby Ci Naradzili się opotrzebach Oyczyzny własney, y wynaydowali zrzodła dalszego podatkowania, A tym sposobem Obywatele do własney przywiązani Oyczyzny, za całość Jey Zycia to żyć gotowi chętnie y dobrowolnie przyimą iaki Nowy na siebie podatek, y Posłow swoich do zezwolenia na taki Authoryzować będą, [???] Jnaczey My Seymuiący niemoglibyśmy Jmieniem pozostałych wspoł Braci naszych [???] na podwyzszenie Podaku 10 grosza albo poddanie Onegoz Komissyi Koekwacyiney watpliwym Wyrokom pozwolić, Naktory Ustaniowienię z Mieysca Mego niepozwalam.