Sessya 126.
Dnia 21. Lipca
Zagaił JP. Marszałek Seymowy wte słowa: Żyiących trudy poty miłemi: & =
Litt:
JP. Suchodolski P. Chełmski rzekł "Dowiodłem na wczorayszey Sessyi Pm Stanom, że nigdy uporczywie stawać przy moim Proiekcie nie umiem, dowiodłem że z chęcią przyiąłem poprawy in tantum, in quantum zdawały mi się bydź dogodnemi y mysli moiey y funduszowi na Woysko, lecz gdy słyszałem głos tamuiący decyzyą w żądaniu, aby dzielić na Kategorye cały ten Proiekt, spodziewam się, iż JW. Podlaski nie będzie mi miał za złe, gdy wrocę się do moiego Proiektu, który że iest ( krotszy, y tych Kategoryi któreby się powinny Duchowienstwu podobać, nie zaymuie, przeto za iednym turnowaniem w Prawo zamienić się może y przyspieszy Czas decyzyi Etatu.
Zabrał głos JP. Potocki P. Podlaski, w którym oswiadczył, iż od podanego na dniu wczorayszym Proiektu swego odstępuie pisząc się zupełnie na Proiekt JPa Chełmskiego
Przymowił się JX. Okęcki Biskup Pozn:
wnosiłem na wczorayszey Sessyi dopraszaiąc się aby ten Proiekt kilkanascie Materyi w sobie zawieraiący był przez Kategorye decydowany, w czym rozumiem że Pe Stany nie będą czasu załować przez wzgląd nie tylko na Stan Nasz Duchowny, ale y na całą Rzpltą [s. 637v] Rozumiem, że oppozycya moia za złe mi braną nie będzie, bo niech Pe Stany, niewziąść to na Uwagę, czyli z obowiązku powołania Naszego, nieiesteśmy obligowani bronić funduszow Koscioła? Gdy mi przychodzi wyrazniey moie powody obiasnić, tedy y dziś powtarzam, że lepiey by było, gdybysmy się zatrzymali decyzyą, niż żebyśmy potym załowali. Nie ia niechcę czynic, co by miało derogo dignitati Ph Stanow, ale ufam ich [???] że nie zechcą tego odmieniać, co iuż raz wyrzekli. Nie słyszę tego aby ten fundusz nazawsze był odmieniony, co mi daie powod zaręczenia, że ieżeliby Rzplta potrzebowała iakiego od Duchownych podsycenia, tedy do Lat kilkunastu Biskup trzymaiąc wszelkie Intraty odtrącałby z nich sobie wyznaczone [???] a reszte wnosił by do Skarbu. Uważyc tu nadto należy, że gdy Intraty Biskupstwa Krakowskiego, maią bydz na Skarb destynowane, więc słus[???] sama radzi, aby przypadaiące z nich Subsidium Charitativum z ogólney Summy 600/m było potrącone, gdyż dawniey płacilismy, tylko 300/m a teraz gdy ubyły Poiezuickie Dobra, y dzis Biskupstwo całe ma odpadać 600/m całkowite, reszte Duchowieństwa ciążyc nie może, bo by ten zakróy przyspieszył zgubę Duchowieństwa, zgubę Koscioła y Religii.
Poparł to wniesienie JX Cieciszowski Biskup [s. 638] Kiiowski w te słowa =
Nie mogę, tylko z nayczulszym żalem Serca moiego, oswiadczyć WKmci y Ph Stanom że dla poratowania zdrowia, oddaliwszy się na Wieś, uchybiłem potrzebnego momentu, gdy nie byłem przytomnym na Sessyi piątkowey. Czuię stratę, żałuię tego, że nie mógłbym przełożyć Uwag, które charakterowi moiemu są własciwe; Pamiętno będzie całey Powszechności, iż gdy się podobało Rzpltey obrocić - na Woysko Dobra Duchowieństwa Galicyiskiego, Polskiemu in bonificationem strat od Cesarza ustąpione w owczas Ja stawałem y oswiadczyłem, aby nie zostawiać sladu zgorszenia bo nigdy nie mogłem przystac na takie Dobr Duchownych uzycie: Pozwolicie Pe Stany, abym te same oswiadczenie z okazyi Dobr Biskupstwa Krakows: uroczyscie y głosno ponowił: Bogiem swiadczyć mi się zostaie, iak kocham Oyczyznę moią iak iestem do niey przywiązany, bo znam to, że pierwey byłem Obywatelem, niż Duchownym, á gdy Duchownym zostałem uczułem tym większe obowiązki gorliwości ku Oyczyznie, do ktorey mnie nie tylko Obywatelstwo, ale Religia prowadzi, aby się działo dobrze Oyczyznie. Gdy się podobało Pm Stanom wydać wyrok, aby Biskup Krakow: Intratą100/m tylko był kontentowany, Ja nic do tego przydać nie mam, ale oswiadczam [s. 638v] że my Biskupi my Senatorowie na teraznieyszym Seymie, raczey przekładaiącemi, niż decyduiącemi iesteśmy. Chociaż się iuż stało, przez sumienie wszakże przełozyc wam nie które uwagi winien iestem oddaiąc ie delikatności wspaniałosci y Religii Waszey. Czy iest rzeczą podobną do poięcia aby Biskup Krakows: tak obszerną maiący Dyecezyą, z Woiewodztw, Krakow., Sandomir. y Lubelskiego składaiącą się mogł y był w Stanie, z tak szczupłego funduszu, iako mu iest na Intratę wyznaczony. Koscioły Kapłanow Seminaria opatrywać, potrzebny Rząd w Diecezyi y Kancellarye utrzymywac dla weyrzenia w porządek Kosciołow Rządowi swemu podległych Dyecezyą obieżdzac? To gdy mowię z żalem a prawdziwie z płaczem przychodzi mi wspomniec na moie obowiązki ze szczupły dochod z Biskupstwa które posiadam, trudni mi wyiechania, y weyrzenia w Stan Dyecezyi moiey Rani srodze Serce moie, ale reczcie Pe Stany zawierzyc że nie rownie większe obowiązki są Biskupa Krakow. w prowadzeniu moich bo Biskup Krakowski, ma Koscioł Katedralny Swoią wspaniałoscią y wielkoscią wszystkie Koscioły Polskie przewyższaiący, Grobami Krolow y Koronacyami wsławiony. Pytam się więc, czy Fabryka Katedry tey nieupadnie, gdy Biskup nie będzie w siłach iey utrzumania? Ma inne liczne Kollegiaty, ktore od Niego zasilenie y dzwignienie miec [s. 639] powinny, z których lubo nie które maią na to Fundusze, iednakze Biskup nie iest od tego uwolniony; Słowem, im lepiey Biskup który, iest opatrzony, tym też lepiey dzieie się w Dyecezyi. Nadto powiem /:w czym raczcie mi dać Wiarę Pe Stany:/ że Biskup każdy, z obowiązku powołania swoiego, winien iest czynić Jałmużny, dawać wsparcie, nie iuż temu którego iest widoczny niedostatek, którego nędza pod oko Publiczności podpadaiąc ratunek dla niego obiecuie, ale temu którego Kondycya Stan y wziętość niedozwala wyciągnąc Rękę w sytuacyą takiego Biskup weyrzyć, y przyspieszyc ratunek iest obowiązany. Niech nie słyszę na to zarzutu, że wsparcie te nie iest w praktyce, bo powiem, że już tym samym wsparciem nie byłoby, gdyby wiadomym stało się. A nakoniec ieżeli Biskup który nie był skory do tego ratunku, niech to ciąży sumienie iego, że zadosyc powołaniu swoiemu nie uczynił. Mnie dosyc powiedzieć, że to Jego było y iest zawsze obowiązkiem. Bywaią y nieszczęscia częstokroć publiczne całą Dyecezyą, lub znaczną część iey obeymuiące, doznała moia w czasie głodu zaprzeszłorocznym, martwiłem się niezmiernie, że podług chęci Moich nie mogłem nędznych poratować. Gdy to zważycie Pe Stany, poznacie, że dostarczaiącego trzeba funduszu. Na koniec ktoż nie widzi, y nie uzna, że Rząd Dyecezyi nie iest tylko Dobrem [s. 639v] Koscioła, ale razem y Oyczyzny. Obowiązkiem Biskupa iest, utrzymywać Namiestnikow Swoich, którzyby wiernie zpożytkiem, nie tylko Kosciołowi ale y Oyczyznie służyli. Nie wspomnę dla chluby, bo to co z powinnosci powołania moiego czynie, wiem, że nie czynię nic nadto, ale wspomnę dla tego, abym osobiscie przekonał, żem powołany będąc za namiestnika do tuteyszey Dyecezyi Pasterza miałem w celu, y znałem by powinnoscią moią służyć Kosciołowi y zarazem służyć Oyczyznie moiey. Kto nie wie iak zagęszczone widzielismy tu rozwody? Ktoż niewie, iak rozróżniały się Familie? Któż nakoniec ponieść sobie może, co za okropne z tego zrzodło skutki wyniknąc by mogły dla Oyczyzny. Starunkiem moim było, iednoczyć rozrożnionych, zbliżac do siebie zdania niechętnych, y temu wszystkiemu kłaść - zawsze silną tamę, co by w rozkrzewieniu swoim szkodzić Oyczyznie moiey mogło. Takie przeto przełożywszy obowiązki Pasterskie y Uwagi moie, oddaię one delikatności, Sprawiedliwosci Sumieniu Religii. Waszym Pe Stany, raczcie mieć wzgląd na wszystko, co by z Dobrem Koscioła y Oyczyzny stać się mogło. Czemu, gdy iest przeciwny wyrok Wasz który iuż zapadł chcieycie go sanare In religio odwołuię się do głosu JWoJPa Potockiego Marszałka Nadwor: Litto gruntownie y doskonale w tey Materyi na Sessyi początkowey mowiącego, iak też y do zdania swieżo otworzonego przez JW. JX. Biskupa Poznanskiego.
JP. Suchodolski P. Chełmski wyraził =
Będąc Autorem Proiektu, względem Dochodu zawakowanego Biskupstwa Krakow. chciałem okazać to, że nigdy mnie własna miłość nie wiąże, gdy widząc dogodnieyszy, a w iednym celu uformowany Proiekt przez JWo Podlaskiego odstąpiłem moiego,daiąc iego Proiektowi pierwszeństwo. Ale ta powolność moia, zrządziła dla Mnie przykrość na ostatniey Sessyi, bo wielość kategoryi wzięto za pozor oppozycyi. Uiął mi ten godny Poseł JW. Podlaski tey przykrości, gdy widząc zamach do czego rzeczy doprowadzic usiłowano, odstąpił swoiego Proiekta y mnie zostawił pole wrócenia się do moiego, za co iak naywinnieysze składam mu nasamprzod podziękowanie, a teraz do rzeczy przystępuię. Wyroki Rzpltey raz zapadłe nie podpadaią pod zadne tłomaczenie, bo Rzplta iest Samowładna Pani, y iak co powie, tak iey słuchać potrzeba. (
Rzekła Rzplta ze 100/m ustanawia dla Biskupa, ktoż iuż teraz przeciwko temu mowić co może? Ale N: Panie, ieżeli komu ma bydź
przykro, że zostanie Biskupem, y nie będzie miał więcey tylko 100/m, Ja Tysiąc Familij postawię które to nie za krzywdę, ale
za Łaskę poczytaią Sobie. Niemasz w Prawie tego wyrazu, aby to tylko miał bydź Biskup
[s. 640v]
Następny, któryby podpadał temu Prawu, ale rzeczowo = Biskupi Następni = nie iest więc to decyzya tymczasowa, ale wiecznie
trwać maiąc bo Rzplta nie na kilka lat tylko, ale raz nazawsze niewzniszone pisze Prawa nie na kilka lat stanowi Woysko, ale
raz na zawsze, nie na kilka lat chce być bespieczną od napasci obcey Potencyi, ale nazawsze, nie na kilka lat chce poskromić
y zniszczyć zbytek Biskupa, częstokroć iemu samemu szkodliwy ale nazawsze. Odebrała Rzplta Intraty Biskupowi Krakow. Pytam
się na co ich obrócić przedsięwzięła? Niech Mi Duchowny okaże, że Rzplta zam[???] na partykularny Interess obrócić ten fundusz poswięcony, ia wtedy stanę przy nim, wspierać będę Duchownego powiem wręcz Rzpltey,
Oto iest własność publiczna, o to iey na prywatę obracać nie można. Lecz kiedy Rzplta na odwrócenie nieszczęścia przeciwko
Duchownemu, iak wczoray mówiłem obroci te fundusze. Czyż może bydź lepiey utrzymywana Religia? Niemoże zapewne bydź słodsza dla Grona Przewielebnego Duchowieństwa
Satysfakcya, iak kiedy Duchowny widzieć się będzie zupełnie opatrzonym, a reszta zbytku na zabespieczenie Oyczyzny przeznaczoną
zostanie. Ubyło Dochodów w Koronie, mowi to Duchowieństwo, a wielekroć razy powtarzaiąc, sarka na Subsidium
[s. 641]
Charitativum, niechże y tey prawdzie sprzeciwiać się nieraczy, że Obywatelom Swieckim odeszły w Kordon znaczne Intraty, a
przecie Obywatele nie sarkaią na Podatek, Obywatele, którym nikt nic darmo nie dał, tylko albo z dorobku, albo spadkową maią
fortunkę a tak przekonawszy się Duchowny przyznać powinien, że nie iest obarczony, że 100/m gotowe pewne y bez zatrudnienia
odbierze; Nakoniec nikt teraz nie iest ieszcze Włascicielem nikt więc sarkać na to nie powinien, ale czekaymy na to tego,
któremu Cnota usciele drogę do tego Biskupstwa usłyszemy w tedy, czy Łaskę, czy za krzywdę poczyta sobie 100/m Intraty. Że
do Jałmużny są Pasterze obowiązani, to iest prawda aże wspierać powinni naypotrzebnieyszego y tego mi nikt nie zaprzeczy;
Dzis Ja widzę Rzplta naypotrzebnieyszą, więc gdyby nawet y pod tytułem Jałmużny, przyimę Zbytek Intrat Biskupstwa Krakow.
dla Rzpltey, byle by tylko koniec rychło mogł nastąpić, aby czas ( nadaremnie nie był wycięczany. To znowu wypada nowa Kwestya,
którą wszczęło Duchowieństwo. Rzplta wyznaczyła 100/m Biskupowi y nakazuie płacić one ze Skarbu swego, á Duchowieństwo mowi,
że przypadek może zawod uczynić dla Biskupa więc
[s. 641v]
w konkluzyi kładzie Dobra; Ztego ( rodzi się znowu Kwestya, czyli ten, który z Łaski WKMci y Ph Stanow zostanie Biskupem Krakow. będzie miał gust na Ekonomice? A nadewszystko mam troskliwość iako tu iuż powiedziałem,
żeby zamiast 100/m niedoszła Intrata w Dobrach do 300/m y potym sprzeczki nie było, więc rozumiem raczey, gdy Skarb wypłaca
Woysku, wypłacać może y Biskupowi Krakow., a boiaźń tym dodatkiem zaspokoic można, aby bez zwłoki Biskupom te 100/m wypłacane
było; Gdy zas uwolniony będzie Biskup Krakows. od opłaty ofiary 20. grosza, więc tym samym niemoże iuż bydź wziętym od Subsidium
Charitativum, bo Subsidium Charitativum iest w ogólney Summie nie z rozkładu Stanow a nawet iak ta Materya nie iest tu w mieyscu,
tak Rzplta niepowinna się y pytać o to bo ieżeliby nastąpić miało iakie potrącenie to chyba za iednomyślnoscią bo inaczey,
tobym zapewne nie sięgnął o Kalkulacyą z tego co pod płaszczykiem Podatku Rzpltey Intraty Biskupów podsycało. W tym więc przedsięwzięciu
y zamiarze, gdy się bydź oświadczam, radziłbym Przezacnemu Gronowi Duchowieństwa grzech ten umorzyć. ( Niech ten, który wybierał
więcey zastąpi teraz Biskupa Krakow. w czym dogodzi zarazem y Interessowi Rzpltey y własnemu. Odwołanie się do świadectwa
[s. 642]
Woiewodztw Krakowskiego, Sandomir. y Lubel., że Biskup obieżdza te Dyecezye, daie mi Prawo, iako Lublaninowi, do doniesienia,
że więcey iuż iak czterech Biskupów nie znała Dyecezya Lubelska, więc to dowodzi, że nie potrzeba obieżdzać, ale Suffragani
zastąpić mogą, gdy dotąd zastępowali, dowodzi nadto potrzebę podzielenia tak rozległey Dyecezyi, między mnieysze Biskupstwa.
Ale powinienem tu przy tey okoliczności zastanowić się y wspomniec iedno zrzodło nieszczęścia na cały Kray rozszerzyć się
mogące. Oto Nayiasnieysze Stany, Ci Xięża Suffragani maią władzę nie wiem od kogo nadaną zabieraią po zgasłym życiu Maiętnego
Plebana fortunkę z Krzywdą Krewnych, a częstokroć nayubozszych. Niech będzie Woiewodztwo Lubelskie do swiadectwa wzywane bo
wielokrotne tego, co mowię przykłady nie naywiększyby honor Duchowieństwu uczyniły, dosyć iest powiedzieć, że po 30/m y więcey,
po zmarłym Xiędzu rozszarpali ( grosza, bez względu y litości na nędzny Stan Krewnych Plebana. Z Żalem mowię, bo patrzałem
na to memi oczyma, byłem przytomny na takiey Sprawie, która poszła do Trybunału, ale znam to y zaręczyć mogę, że y za 40.
lat nie skończy się, a dość nędzny, ieszcze bardziey wycięczony
[s. 642v]
poszukiwaiący swoiey Własności, zostanie, a gdy, ieszcze Sprawy Końca nie nie będzie się mogł doczekać z głodu prawie zginąć musi, tymczasem Duchowny nieprawnie z cudzego zyskuiąc, pewien iest że
przy powadze swoiey y maiątku występek iego ( uchodzić mu bezkarnie może. Tym równie sposobem wzięła Jałmużnę Kapituła Krakowska,
y za to zamknęła Biskupa, więc y ta prawda nie zaprzeczona, że 200/m wynosząca Jałmużna nie może bydz pod własność podciągnięta
czy tu ieszcze nie powie Duchowieństwo. Wtenczas kiedy Kapitule tę nieprawność odbieraią, którą odebrac powinni, to Religia ma upadać.
Radbym wiedzieć co mi też odpowie Duchowieństwo, gdy mu powiem tę prawdę, albo Biskup Krakow. był słabego umysłu, albo nie?
ieżeli był słabego umysłu zacoż dwiema dniami wzięta od niego Jałmużna ma bydz dobrą y stawać się własnością Kapituły, kiedy
ia rozumiem że człowieka nie zdrowego na umysle, żadna czynność prawną bydź nie może, a dopiero darowizna tak znaczney Summy.
Jeżeli zas powie mi Duchowieństwo, że nie był słabym, zacoż w takim Stanie Biskupa użyła gwałtu Kapituła. Jeżeli zmysły Jego
niepodobały iey się, zacoż iey się 200/m podobały. Czemuż prawnemi Krokami nie poszła do Kurateli? Nie potrzeba było pod pretextem
na Swięcenie sprowadzać Biskupa do Zamku, nie potrzeba było za Dziadow przebierać żołnierzy, łapać, szarpać, potrącać y w
ciasnosci zamykać Pasterza
[s. 643]
swego. Ktoż mi tu zaprzeczy, że to nie iest zgorszenie. Ciekawy iestem na to odpowiedzi Duchowieństwa, bo szczęściem, że przykład
ten nie iest wiekiem zasuty, ale za Naszey stał się pamięci, bo patrzała na niego Rzplta. Nabycie takowe darowizny, nie może
bydź własnością Kapituły, y od Narodu powinno bydź ukarane, bo ieżeli iuż Biskup Krakows. był słabego umysłu, to przynaymniey
Maiątek Iego od waryacyi wolnym bydź powinien. Niezaprzeczy Mi y tego. Duchowieństwo, że Concilium Trydentskie niepozwala
Administracyi, dawać na żadne Biskupstwa. Nie wiem iakim czołem y pod iakim Pretextem Duchowienstwo szuka w Paktach WKMci
dla Siebie Obrony, ale gdy iestem do tych Paktow Konwentow wywołany, muszę sam isc pod ich zasłoną. To Concilium Trydentskie
zapewnia Dochody, żeby Administracye nie wychodziły, ate Pakta zapewniaią Nas skoro WKMci nie pozwalaią dopuszczać Administracyi.
Gdy się stało przeciwnie smiem mowić że zapewne iak innym tak y tym okolicznościom musiałes WKMc ulegać. Widziemy y słyszemy,
że gdy Narod staie przy powiększeniu siły swoiey, Duchowienstwo czyni zawadę, używa trudności uciekaiąc się pod Pakta, aby
Narod do pożądanego nie doszedł celu. Ale Miłł. Panie, pozwol WKMc., aby y Narod szedł pod tęż samę zasłonę.
[s. 643v]
Gdy Concilium Trydentskie stosownie ma się do Paktów, a Pakta do Concilium, więc niezostaie tylko powiedzieć, ze Administracya
nie prawną była, a gdy nie prawną była, gdy się to iuż złe stało, więc naprawić potrzeba, odebrać Kalkulacyą należy, y powrocić
własność Rzpltey. Wracaiąc się zatym do moiego Proiektu, w którym niemasz innego Punktu, iak tylko Kalkulacyi, spodziewam
się, że iuż nikt nie powie, aby Cathegoriatim był decydowany. Trzy dni na niczym stracone przecie nadgrodzic Nam to mogą,
że złamawszy ten lód tak twardy przystąpiemy do innych Materyi, którym momenta teraznieysze są poswięcone.
Zabrał głos Xże Marszałek Konff. Litt: w te słowa
"Kiedy poswięcaiąc się Usługom publicznym, czyniłem tak daleką z Siebie Offiarę stawaiąc przy tym iżby nayczęściey bywały Sessye: a więc zatym czasem mowic mam Prawo. Kiedy wprowadzona była Materya o Biskupstwie Krakow. podowczas przezacne Grono Duchowieństwa miało pole do mowienia z obowiązku powołania swoiego. Stało się, iuż wypadł wyrok 100/m dla Biskupa przeznaczaiący, iuż niemożna cofać się w tył, ale przyspieszać te momenta, które przynieść mogą szczęśliwość dla Kraiu. Pierwszy był Proiekt JW. Chełm., lecz zamiar chwalebny poiednania umysłów podyktował JWu Podlaskiemu uczynienia odmian nie których; Poprawy te zdawały się [s. 644] zdawały się iuż zgodę przyspieszać, ale gdy na zwłokę czasu wzięto pozor oppozycyi Proiektowi JWo Podlaskiego, więc wracamy się do pierwszego. Nikt mi tego nie zaprzeczy, iż wielkie by na Kray nieszczęscie spływało, gdybysmy raz ustanowione Prawo rozwalniać mieli, gdy bysmy to, co dzis piszemy, jutro mazali Dwie Kwestye słyszę tu wprowadzone, iedna, czy w Dobrach, czy w gotowiznie Ja iak wczoray, tak y dzis pisał bym się na Dobra, ale ze wniosek JWo Chełms. kładzie obawę aby zamiast 100/m Biskup 300/m w Dobrach nie odbierał, więc załatwić się troskliwość należy, co łatwo y zamiarowi Naszemu, y chęci Biskupa zatrudnienia się gospodarstwem dogodzi gdy Dobra poddamy Licytacyi y w proporcyi 100/m oddamy z Intracie Biskupowi. Co się drugiey dotycze Kwestyi względem Subsidii Charitativi, słuszność radzi, aby ani Duchowieństwo, ani Rzplta na tym nieszkodowała, już zas Rzplta nieszkoduie, gdy w ogule całkowita Summa wpływa do iey Skarbu. Nie iestem Obywatelem Koronnym, ale mi donoszono, że Poddani w Dobrach Duchownych Hybernę dawniey opłacali. Więc niech będzie Biskup Krakowski od Subsidium wolny, a Duchowieństwo, umarzaiąc czyniony sobie zarzut potrafi tym, co niesłusznie wybrało nadgrodzić sobie niedobór Subsidij Charitativi. Znam Ja Miłł. Królu walor każdego grosza wpływaiącego do Skarbu, na obronę Kraiu, ale znam zarazem że nad krocie czas iest droższy. Seym ten [s. 644v] nie widzi ieszcze zamiarów swoich, skutkiem uwieńczonych, lecz widzi przeciwną wzruszoną formę Rządu, wątpi ieszcze o pomyslnosci swoiey, bo gdyby dzis rozszedł się Seym, niezostał by tylko dawny nierząd, którego Skutki fatalny koniec przyspieszyły by Oyczyznie. Gdy podob[???] się Przes: Prowincyi Litt: mnie na tym mieyscu postawić, powiedzieć powinien z Układow Deputacyi do Interessow Zagranicznych wyznaczoney gdzie mam szczęście Kolegować tym mężom, którym Cudzoziemskie Arkana są powierzone, ze przystąpić do niczego niemożemy, że nikt z Nami łaczyc się ieszcze nie osmieli, bo Nas ieszcze nie uznaie za silnych. Stoię więc przy tym, że nie Woysko do Podatku ale Podatek do Woyska formować należy, te obiektem Naszym bydź powinno to zaręczy postawienie 100/m Woyska, gdy ze wszystkich zrzodeł czerpać na niego fundusz będziemy. Trzeba Etatu, trzeba Decyzyi onego, a gdy pokażemy siłę Narodu to dopiero przez związki z obcemi zwiększyć ią potrafiemy. Wielbię gorliwość Duchowieństwa, że broni z powołania swoiego własności poświęconey, ale pozwoli mi powiedzieć że Rzplta na żadną prywatę nie ma zamiaru obrócić te Dochody pozwoli mi wyznać, że w dzisieyszym Stanie Rzpltey, iuż by sama nieslawa plamiła tych, którzyby się będąc za obronę Zbytku, a oboiętnym patrząc okiem na potrzeby Rzpltey do zdania Duchowieństwa przychylali, y idąc za grzechem Duchowieństwa czas trawili. Gdy widziemy ważnieysze obiekta, nad drobnieyszemi [s. 645] zastanawiać się nie potrzeba. Ztego powodu, gdy otworzyłem iuż zdanie moie, załatwiaiące y troskliwość narodu y Duchowieństwa, tak względem Dóbr, iako y Subsidij Charitativi, niezostaie Mi tylko obrocić głos moy do tego Poważnego Pasterzow Naszych Grona, aby wyrazić raczyli, czego ieszcze żądaią. W czym spodziewać się może, że Naród wdzięczen wsparcia odda Jch żądaniu Sprawiedliwość, a chwile Obrad Naszych ważnieyszym poswięcone Materyom uszczuplane nie będą. W ukończeniu tego Proiektu, gdyby iednomyslnosci nie było tedy niezabieraiąc głosami czasu prosic będę o Turnum.
Odezwał się JP. Marszałek Seymowy w te słowa: Gdy zachodziły zdania, aby Proiekt poprawiony, przez JWo Podlaskiego był czytany, w tey przeto nadziei dałem głos JPu Sekretarzowi, aliści dało się słyszeć przeciwne zdanie zacnych Kolegów abysmy się do pierwszego wrocili Proiektu. Karmiąc się nadzieią że nastąpi czyli iednomyslna, czyli per Turnum zgoda na Proiekt zagaiony, Osmielam się obrocić głos moy do JWo Chełms: aby odstąpić od swego żądania raczył, a iuż do przelanego y uformowanego przez zacnego Kolegę Proiektu przychylił się, który by JP. Sekretarz przeczytał.
JP. Kublicki P. Jnflantski wyraził:
( Niech mi się godzi zapytać Przezacnego Grona Pasterzow Naszych, co im się też lepiey zdaie, y na czyie żądanie prędzey Głowa Koscioła do potwierdzenia przychyli się, [s. 645v] czyli na żądanie Całey Rzpltey która uskramiaiąc zbytek Biskupów, na publiczną potrzebę obraca Intraty? Czy na partykularne, czyiezkolwiek żądanie? Moim zdaniem rozumiałbym że Oycu S. kiedy na partykularne żądania względem przedaży Sreber Koscielnych, a nie[???] na co obroconych mogł się przychylać do wydawania Breviow, tedy podobno łatwiey na żądanie całey Rzpltey przychyli się do tego y zaaprobuie czynność Rzpltey. Więc obawiać się iuż nie należy, aby Głowie Koscioła rozrządzenie w Kraiu Naszym stosowne do zabespieczenia Duchowienstwa nie miało się, podobać? Podałem dawniey Proiekt pod Tytułem = wdzięczność dla Rzpltey = Ten niechciało przyiąc Duchowieństwo podobał mu się bardziey Tytuł = Fundusz dla Woyska = Więc gdy się w [???] wdrożylismy kontynuować go iuż nale[???] tym bardziey gdy Ia maiąc Prawo popierania Moiego o Xięstwie Siewierskim, odstąpiłem go daiąc pierwszeństwo Proiektowi JWo Chełm. Gdy zaś iuż klin naywiększy wybity został, reszta tego Proiektu tym łatwiey decyzyą mieć powinna. Więc będąc za Proiektem JWo Chełm. ktory mam Prawo y obowiązek popierać, donieść tylko okoliczność Pm Stanom winienem że od Klucza Lipowieckiego do Biskupstwa Krakow. należącego się trzy wsie w Kordon Pruski zaięte zostały. Lecz gdy doydzie zgoda na ten Proiekt, Ja wtedy prosić będę o zalecenie Deputacyi iż by przez Notę, tam gdzie będzie należało doniosła, że wsie te iuż nie są własnością [s. 646] Duchowieństwa ale Rzpltey.
Przymowił się JP. Suchodolski Poseł Chełm:
Zasłyszawszy żądanie JWo Marszałka, z chęcią bym gotow bym woli Jego zadosyc uczynić, gdybym nie widział że powolność ta moia zrządziła by szkodę dla Rzpltey Winszować mi
sobie należy, że mam wspołkę z JW. Inflantskim, który okazawszy mi powolność swoię przez odstąpienie Proiektu o Xięstwie Siewierskim
dlatego aby moy pierwey doszedł, już tym samym włożył na mnie obowiązek abym go popierał. Ia rozumiem że naylepiey dogodzi
się wszystkiemu gdy wola Stanów nastąpi abysmy wysłali do Dworu Rzymskiego Posła Naszego, ten to Poseł zapewnił by Oyca So że Rzplta znać chce zawsze swoią Religię y bronic iey ten to Poseł zaniosł by pełne uszanowania wyrazy, które Proiekt JWo Podlaskiego wsobie zawiera, ale zarazem ten to Poseł zaniosł by żądanie Rzpltey, przełożyłby Skargę na Duchowieństwo Polskie,
doniosłby te wszystkie inkonweniencye które Rzpltą skłoniły do zapobieżenia aby zbytek Biskupów nie truł więcey pomyslności
Kraiowey. Niechciał bym nikogo szczypać, bo tylko pragnę tego abym iuż odtąd był pewnym ze Rzplta więcey szarpaną y przekupywaną
nie będzie, że byt iey odtąd szczęsliwy y pomyslność liczoną zostanie. Ten moy iest zamiar y taki iest Koniec onego bo maiąc
szczęście bydź Polakiem, znać powinienem Szacunek wolnego Polaka, zakładać powinienem tamę złemu,
[s. 646v]
aby Rzplta, nie wdzięczność za Dobrodzieystwa swoie od tych, których zbogaciła odbieraiąc zgubioną niezostała. Powtarzam ieszcze
raz, że nikogo nie scigam, ale mówię w ogólności, mówię bo wiemy wszyscy o tym, że prawie od lat 30. iuż niewdzięczności Rzplta,
od tych których ubogaciła doznaie. Wiemy kto y iakie robił Intrygi y Nas zaprzedał wiemy, kto się znosił z obcą Potencyą y
mamyż na to patrzeć oboiętnym okiem y mozeż że to milczenie nazwać się dochowaniem Obowiązkow Polaka? Nie żyię w Rzpltey, oddycham wolnym powietrzem, słodycz wolności koniecznie podobać mi się powinna, starać się więc wszyscy winniśmy,
aby to złe, które ruynuie Oyczyznę Naszą wytępić. Skoro Skargi takie na Duchowieństwo do Głowy Kościoła zaniesiemy mniemam
że przyięte będą za sprawiedliwe a to dopełniwszy dopiero zrządziemy dla Rzpltey całość y tamę na dal złemu położemy. Gdybym
nie przeglądał Konsekwencyi pusciwszy dodatek JWo Podlaskiego, że się zagłębilibyśmy do trzech tygodni w decyzyą; a tymczasem szerzyły by się na to Intrygi, aby zgruntu nawet
y samo Prawo wywrocić, iako iuż słyszelismy tłómaczenie, że Intrata 100/m od Biskupa Krakow. nie ma bydź na zawsze wyznaczona,
tedy bym chętnie na wszystko pozwolił, ale gdy widzę na co się zanosi, nie mogę żadnym Prawem tey na Siebie przyimować winy,
nie chcę grzeszyć, abym za to nie sciągnął na Siebie Zarzutu, żem w razie naypotrzebnieyszym
[s. 647]
uchybił tey pomocy, którey miała się odemnie Prawo spodziewać Oyczyzna. Tak więc usprawiedliwiwszy się żądaniu JWo Marszałka, raczy przyiąć to naysprawiedliwsze wyznanie, że gwałt chęciom moim zadaię, gdy zadosyc woli Jego nie czynię, lecz
zarazem spodziewać mi się należy pogorliwości Męża tak ukochanego od Narodu, że raczey będzie wolał dzielić ze mną tę przykrość,
niż raz nazawsze ( sercu moiemu zadać zgryzotę: Do Was teraz JWW Pasterze zwrocić mi głos moy zostaie. Nadchodzi zas czas
że stawia się na siłach Rzplta, tak, iak pierwey było. Znacie to dobrze, że iey zamiar iest szczególny odwrócić wszystkie
nieszczęścia, utrzymać silnie niepodległość, zagrozić obcemu, zabespieczyć Prawa swoie wolności y swobody, na to wszystko
potrzeba Woyska, ktore samą bronić będzie Religią, ktore nie da czynić gwałtu Kosciołom, które nie da was samych więzić y
wodległą wywozic z Kraiu niewolą, ale to Woysko nie stanie bez funduszu, nie zdoła się utrzymać bez opatrzenia czas iest teraz
abyśmy temu wszystkiemu zaradzili, lecz czas krotki, który gdy zgubiemy, sami zginąć musiemy, a gdy zginiemy, zginiecie y
wy wraz z nami. My będziemy na Was narzekać, Wy sami będziecie mieli sobie do wymowienia, gdy Wam przyidzie patrzyć na upadek
Oyczyzny, ktorą zwrot inney ( okoliczności
[s. 647v]
iuż może nigdy widzwignąć nie zdoła. Zastanowcie się sami nad sobą, patrzcie na te Kraie ktore w osciennych Państwach z Wami
poczyniono. To dla Was powinno bydź przykładem y Nauką, to Was powinno o własne zatrwozyć bespieczeństwo, Strzezcie więc wolności
y niepodległości Rzpltey byscie się wraz z nami nie dostali się w ręce iakiego Despoty, ktory by Wam wszystko zabrawszy, (
iarzmem ciężkiey niewoli ieszcze udręczył. Słuchaymy Waszey Nauki, że dla Boga nie oszczędzać nie powinnismy, powtarzamy te
Nauką Waszą do Was samych, iako do Polakow, iako do Katolikow, iako do Pasterzow \N/Waszych. Wyrzeczę te ostatnie do Narodu słowa = kiedy Narodzie opatruiesz dostoieństwo Nasze więcey iak Swieckich, bo opatruiesz
Stutysięczną Intratą bierz resztę co Nam do zbytku służyło, obrać ią nie na partykularny ale publiczny Interess, a my Sami
aby Offiarę tę na wieki utrwalić postaramy się u Głowy Koscioła o utwierdzenie.
Zabrał głos JX. Kossakowski Biskup Inflantski, w którym wyraził: Radbym aby nie było przyczyny zażalenia na Seym teraznieyszy. Utworzony Proiekt Konfiskaty na Biskupstwo Krak. przy [s. 648] podaniu zbity głosami iuż prawie za upadły wzięty na nowo podniesiony został, wtedy, gdy tak mała liczba iest Posłow, ledwo kilkunastu z Ministrami Senatorów, Poprzysiężone przez WKM. Pacta Conventa, Akt Konfederacyi zawarty przy Prawach Własności, Odezwa przez Notę JXa Nuncyusza y Collegium Biskupiego uczyniona o sprawiedliwe Układy, odrzuconą zostaie. Wytłómaczywszy się z uczynionego lubo anonime ( przeciw sobie w Stanach zarzutu, o uzurpacyą funduszow Duchownych, dopraszał się o Konferencyą z JXm Nuncyuszem y Collegium Biskupów.
JP. Suchorzewski P. Kaliski oswiadczył:
Gdy My tu zaradzamy o powiększeniu sił Kraiowych, aby Rzplta, nie zaginęła to nie którzy z JXX. Duchownych zakładaią tamę Naszym Zamiarom. Nie przestaiąc na tym, co dotąd na zgubę Oyczyzny czynili, iak nie bronili Praw y Swobod tak Kraiowych iakoteż Religii, teraz gdy idzie o Maiątek, stawaią przy iego obronie, pamiętamy dobrze co się działo za życia Naszego, iż po wzięciu Biskupów w niewolą, gdy Swieccy Senatorowie przerażeni gwałtem uczynionym na Kolegach do Obrad Seymowych wchodzić nie chcieli, to Arcy Biskup wszedł, a WKMc. rozrzewnioną tym przypadkiem ieszcze rozdrażniał [s. 648v] y namawiał, abys patrzał na to oboiętnym okiem, Dyaryusze 1775 y 1776. zaswiadczą, iak Biskupi teraz zyiący poswięcali się na Ust[???] obcych niekontentuiąc się tedy takowemi swemi postępkami, teraz czernią Rzpltą, wmawiaiąc iakobyśmy gwałtownie, nie sprawiedliwie y w nieprzyzwoitym Komplecie Prawa pisali. Do czegoż to dążą? Oto aby Nam Oyciec S: nie dał Błogosławieństwa swego, a inne Potencye złe wzięły o nas porozumienie. Wszak z Ambon Nas publikowano, ześmy Odszczepiency, że przeciwne Prawa Religii piszemy, aż Posłowie żalili się o to przed Biskupami. Ieżeli takie iest puszczone między Pospolstwo rozumienie, coż by było gdyby samych JJXX. Biskupow głosy słyszeli. Takiemi postępkami chcą wzniecić bunt w Narodzie, zamieszać Rzpltą, z tąd profitować aby w drapieżnych swych Sponach obca przemoc Nas zawsze trzymała. Chcąc zamieszać Kray Titulo Religii, To widząc, co mowiłem wczoray y dzis powtarzam upraszaiąc, aby Oyca S: informowac, iż szanuiemy Głowę Koscioła iż niechcemy naruszać Religii, iż uwielbiamy cnotliwych Biskupow a złych naganiamy, iż chcemy wprowadzić Koekwacyą, a to dlatego aby gdy Duchowny dostanie z małemi Dochodami [s. 649] Biskupstwo, nie patrzył na Krakowskie, Monarchy, lub Monarchini, nie nasadzał, Siebie y Nas nie przedawał, Intryg nie robił. Nie dawny czas temu, iak JX. Biskupa Łuckiego Prusacy exekucyą ciążyli, Sledziami karmili, pić niedawali, y inne wszetecznosci wyrządzali, a do tego ( przykładali się Duchowni, upraszam JPa Marszałka Seymowego aby te permowencye w Nocie Oyca So były wyrażone y co się ma opłacać ze Skarbu Rzpltey dla JJXX. Biskupów, a naybardziey dla JX. Biskupa Jnflantskiego Kossakowskiego. Te wszystkie motiva umiescie w Nocie do JX. Nuncyusza, albo w Instrukcyach wysłanemi Posłowi do Rzymu. Mam wiadomość od Posłow Prowincyi Litt: iż w tey Prowincyi Biskupow a podobno JX. Kossakowski Biskup Jnflantski wyrobił sobie Breve w Rzymie, Fundusz Duchowny gwałtownie opanował. Koscioł Krwią zabitych zbroczono, y Nayswiętszy Sakrament po Kosciele rozsypano (
JP. Zielinski P. Nurski odezwał się aby JP. Kaliski, rzecz tę w Stanach namienioną dokładnie obiasnił, dla odesłania iey na Sądy Seymowe.
[s. 649v]JP. Niemcewicz P. Jnflantski upraszał aby wstęp z Projektu JPa Podlaskiego, dodać do Proiektu JPa Chełmskiego.
JP. Suchodolski P. Chełm. nie przyimuiąc wstępu z Proiektu JPana Podlaskiego, w chęci wyprawy Posła do Rzymu, upraszał o swoy Proiekt pierwiastkowy.
JP. Zielinski P. Nurski domawiał się za swoim wniesieniem.
JP. Suchorzewski P. Kaliski upraszał JJ.XX. Biskupow, aby go oswiecili iakim iest występkiem zabóy w Kosciele, y rozrzucenie Kommunikatow, oraz iak przeciw niemu stawać należy, bo tu własnie zachodzi obrona Własności Duchowney y Religii ( Były odezwy, aby w prowadzoną okoliczność, iako extra Materiam na potym odłożyć.
JP. Zieliński P. Nurski wyraził = To nie iest extra materiam, bo iest mowa o własności Duchowney, a my iako prawowierni Katolicy, powinniśmy okazać, iż chcemy bronić tey własności y Religii ( Upraszam Xcia Marszałka y Posłow Littch , niech powiedzą, kto taki te Kryminały popełnił y niech tu Stanie. Po przeysciu Proiektu, zamawiam tę Materyą. (
Odezwał się JP. Radziszewski P. Starodubowski "O przypadku dopiero wniesionym, [s. 650] nie mam dokładney wiadomosci, dla tego dać w tym obiasnienia nie mogę, ale w poblizu mieszkaiący JWWni Koledzy, gdzie się ta Akcya stała spodziewać się należy że dokładnie uczynią przełożenie, Ja tylko to mam dodać, że u Nas w Litwie; nie tylko Swieckim, ale y Żydostwu Arendowane bywaią Sakramenta.
Zabrał głos JP. Suchodolski P. Chełm. w te słowa:
To, com słyszał z ust JW. Kaliskiego y Starodubowskiego, mówić nie mogę, abym to pierwszy raz słyszał, mowić równie nie można, że nie w mieyscu iest ta Materya, gdzie idzie o wzgardę honoru Boskiego, a Attakowanie Klasztoru y Koscioła o zgwałcenie Swiątyni Panskiey, o zabóystwo kilku Ludzi w niey dopełnione, niezostaie przeto tylko przełożyć tę całą okoliczność JXu Nuncyuszowi, aby doniosł o tym głowie Koscioła N: Panie, tu własnie Naród prawowierny udaie się do WKMci, żąda u niego wsparcia, żąda przybliżenia Nominacyi Posła do Rzymu, ktory by przełożył nie prawnosci Duchowieństwa Naszego. Ciężko iest spamiętac wszystkie Inkonweniencye których się dopuscić mogło, to iak bez liku, tak bez porządku, przyszło by mi to, co za Naszey pamięci stało się wyobrażać. Niech będzie dosyć przełożyć [s. 650v] iedną nieprawość przez przypomnienie Sprawy Mozarowskiey w Roku 1775. tam to zobaczemy, ze blisko lat 20. Kapituła Wileńska wiodła walkę z nieszczęsliwemi Mozarowskiemi, tam to zobaczemy że Matka z Dziecięciem przed gwałtem pod Most schroniona, zabitą została, tam to zobaczemy że kilku Mozarowskich na stosach palono innych Kiymi zabiiano, a nakoniec ostatek Familij w Chłopow zamieniono, a przemoc wszystko osiągnęła. Tak się stało! iuż łzy spłókały tę Krew nieszczęsliwych Mozarowskich, iuz Przemożni zatarli wszystko. Ale sięgnieymy do Kapituły Wilenskiey, zapytaymy się iakim Prawem Kapituła Wileńska wygrała tę Sprawę oto dosyć iest powiedzieć w iakim się czasie działo, że to było w owych Momentach nieszczęśliwey Epoki dla Całego Narodu w roku mówię 1775. W tenczas Kapituła Wilen: wygrała bo naypierwsza miała wstęp do Potencyi Zagraniczney. W tenczas w nadgrodę zabitych popalonych pokłutych, resztę tey nieszczęsliwey Familij Krwi Szlacheckiey w Chłopów obrócono y Pańszczyznę do Kapituły robić kazano. Opłaciła Kapituła sowicie ten Dekret, ale iednakże występek uszedł bezkarnie, a to dla czego? O to że się to [s. 651] działo w roku 1775. gdzie Własnosci każdego, była cudzey Potencyi Własnoscią. Szczęsciem że przecie teraz zrzuciliśmy z Siebie to iarzmo podległości, ale niedosyc iest natym, radbym tu widzieć Kapitułę Wileńską, radbym, aby co rok 1775. iey nadał przy niesprawiedliwosci y przemocy, to rok 1788 odebrał. Polacy! iesteśmy iednym Narodem, iednych swobod y wolnosci używamy, czyż każdego własne niepowinno interessować bespieczeństwo, czyż waszym nie iest obowiązkiem uiąć się za Wspoł Bracią unieszczęsliwionemi, a to: co przemoc z wzgardą Krwi Szlacheckiey rozszarpała oddać przez sprawiedliwość? Dlatego to wniosłem, że własności takim sposobem przez Duchowieństwo nabywane są illegalne. O tym wszystkim Głowa Koscioła powinna bydź zainformowana a gdy zainformowaną zostanie, założy pewnie wędzidło tym wyuzdanym chuciom na złe Duchowieństwa, y na potym Kray cały od podobnych zasłoni nieprawości. Więc oswiadczam się że wraz z JWW Kaliskim y Nurskim popierać będę Decyzyą tey Materyi y od niey nie odstąpię.
Odezwał się JP. Kublicki P. Jnflantski oswiadczaiąc, iż Sprawa przez JPa Kaliskiego przełożona iest Aktualnie pod Processem, y Inkwizycya o to wyprowadza się. A więc gdy iest [s. 651v] pod Processem, nie może bydź wyciągana pod inny Sąd. Co do wniesienia JPa Starodubowskiego oswiadczył iż ieżeli by się to działo, to zapewne bez wiedzy Biskupow, ale spodziewać się należy, że dowiedziawszy się o tym rychley starać się będą temu zapobieżec, a na końcu głosu swego wyraził, iż czytaiąc Xiążkę przez JXa Kossakowskiego o obowiązkach Plebańskich napisaną, zbudował się z niey gdzie widział szczególny Artykuł wysmiewaiący przedaz Sakramentów.
JP. Marszałek Seymowy zagaił Materyą Krakowską.
JP. Suchorzewski P. Kaliski tamował ią mowiąc: Sprawa Boska iest naypierwsza. Niech JXX.a Biskupi obmyslaią sposoby zatarcia Swiętokradztwa sprzedaży Sakramentow. Nieustąpię, poki Mnie JXX. Biskupi w tey Materyi nie oswiecą. Tu iest czas, aby Duchowieństwo pokazało iż Stawa przy Chwale Boskiey. Proszę o to JXX. Biskupów.
JP. Butrymowicz P. Piński wyraził: Na uspokoienie gorliwosci JW. Kaliskiego, a uwolnienie JXX. Biskupów od fatygi, naylepszy rozumiem będzie srzodek, moy Proiekt dawniey do Laski oddany, to iest Skasowania Akcydensow Koscielnych.
Xże Marszałek Konff. Litt: wyraził: Naród Polski zdawna posiada tę cnotę [s. 652] y Sławę, iż iest wiernym Religii Obrońcą. Wielbię gorliwość JWW. Kaliskiego y Nurskiego, ale upraszam o porządek w Obradach. Może mnie kto naganiać, iż nadto często głos zabieram, ale ia radbym, iak nayczęściey powtarzać, bądźmy czynnemi, Kończmy, bo zginiemy. Warunek Sprawiedliwości iest chwalebny, ale wprzód twierdzę Narodu trzeba wystawić. Skoro ręce usposobione będą do Obrony Kraiu, pewnie y miecz sprawiedliwosci, dopełni surowey Exekucyi występkow. Sądy Grodzkie y Trybunalskie, nie miały nigdy tey plamy, aby obelgi Boskiey nie karały surowo. Ieżeli występek iest szczególny, niechay idzie zwykłym torem Prawa. Upraszam o przyspieszenie Seymowania y ukończenie Proiektu.
JP. Zieliński P. Nurski wyraził: Nikomu niewinienem ustępować kroku gorliwosci o Religią y część Boską. Oswiadczam, iż po ukończeniu Proiektu o Biskupstwie Krakow. będę tę Materyą popierać, teraz zaś upraszam JPa Kaliskiego, aby Proiektu nie trudnił, znaydzie Nas pomocnikami gorliwości swoiey na przekonanie Stolicy Apostolskiey iż Nas Jntrata nie łudzi, ale czyste widoki.
[s. 652v]JP. Suchorzewski P. Kaliski wyraził = Upierałem się przy moim wniesieniu bom znalazł podaną mi szczęsliwą porę uięcia się o honor Boski, którą niechciałem upuszczać, nie będąc pewien czy dożyię do iutra. Ale gdy znayduię Popieraczów ( mego wniesienia, tedy odstępuię w ten moment zamawiaiąc tę Materyą wraz po Proiekcie. Ieżlibym zas miał pierwey umrzeć, tedy zaklinam wszystkich na Miłość Boską, aby tych bezbożności bezkarnie niepuścili.
Czytał zatym JP. Sekretarz Proiekt JP. Suchodolskiego P. Chełm. pod Tytułem = Fundusz dla Woyska =
JP. Ostrowski Kasztelan Czerski wyraził: Nie chcę mowieniem długi czas wycięczać, ale iako iuż miałem honor wnieść excepcyą tak że powtarzam, iż w Dobrach Kileckich zacnych Summ wydatkiem z Skarbu JKMci. iest założona Fabryka, więc albo zadecydować trzeba, że ta Fabryka podług Prawa excypowaną będzie, albo też Koszta JKMci. powrocić.
Odpowiadaiąc na to JP. Suchodolski P. Chełm. oswiadczył że nie wmysli urażenia JKMci, ale stoiąc przy obmowie Prawa winien przełożyć, iż Kapituła Krakowska nie miała mocy wydawania Kontraktu na Dobra [s. 653] Biskupie, aże teraz Narod znayduie się w potrzebie tey Fabryki y iak ma wiadomość, że 200. Armat z wydobytego ( Materyału w tey fabryce wygotować można, tak więc upraszał aby JKMc. odstąpić raczył Kontraktu swoiego, a Kommissya Skarbu Koron., wyłożone wydatki powróciłaby.
Przeciwnie JP. Jezierski Kaszt: Łukowski przekładał, że wdzięczność JKMci bydź powinna, y prosić Go należy, aby iak naydłużey tę Fabrykę utrzymywał. Że Rzplta w tymczasie nie byłaby w siłach potrzebnego na nią łożenia expensu że żadnego z tąd zysku Rzplta nie będzie miała, przyrownywaiąc tę Fabrykę do zabawki polowania na którą wielkie wydatki czynią się, a mały zysk z łowów.
W tym przywołał Krol JMc. do siebie JPa . Marszałka Seym. dla otwarcia mu mysli swoich, który gdy wrocił się na mieysce, doniosł Stanom iż JKMc. odstępuie tey Fabryki, iednak po takowym doniesieniu, upraszał JKMci, aby raczył dłuzey przetrzymać ten Kontrakt, który mogł by się wyrokiem Stanów utwierdzić.
Gdy wielu zgadzało się na to wniesienie JPa Marszałka Seym. [s. 653v] w przeciwnym widoku stanął JP. Kublicki P. Jnflantski, oswiadczaiąc, że na końcu Kontraktu z Kapitułą zawartego, iest Klauzula, iż po expiracyi Kontraktu, gdyby Kapituła chciała odebrać te Dobra tedy wyłożone expensa powrocić powinna.
Uspakaiaiąc tę troskliwość JPa Jnflantskiego, JP. Potocki P. Lubelski radził, aby nowy Kontrakt wydany był dla JKMci, w którym by ta Klauzula mieysca nie miała, poczym wkrotce oddał do tego Proiektu dodatek w tresci, iż Układ Skarbu JKMci o Miedzianą gorę y Niewachlow nowym Kontraktem do lat 40. bez wszelkiey pretensyi zabespieczone bydź ma.
Po przeczytaniu tego Dodatku, ktory iednomyslnie przyiętym został, JP. Potocki P. Bracławski podał dodatek za Familią Sołyków \JKMci z Tronu dodał = y Ja za niemi proszę (/ Na ktory gdy zapytywał się JP. Marszałek o zgodę JP. Łubieński P. Sieradzki ostrzegł, aby Interess Sukcessorów zeszłego Biskupa Krakow: Aktowi Konfederacyi wszelkie partykularne Interessa oddalaiący, nie służył po tym za praejudicatum.
Zlecił JP. Marszałek Seymowy ( powtornie czytania Proiektu tego pod [s. 654] tytułem = Fundusz dla Woyska =
Po przeczytaniu, gdy zapytał się o zgodę, iednomyslność po trzykroć słyszeć się dała, z Warunkiem wnoszenia dodatków.
Za zbliżeniem się Ministerium do Tronu, JX: Garnysz Podkanclerzy Koron. solwował Sessyą na Czwartek.
[s. 654v] [s. 655]GŁOS
Jaśnie Wielmożnego Jmci Xiędza
KOSSAKOWSKIEGO,
BISKUPA INFLANTSKIEGO,
KAWALERA ORDERÓW POLSKICH,
na Sessyi Seymowey dnia 21 Miesiąca Lipca 1789 Roku
MIANY.
NAYIASNIEYSZY KROLU, PANIE MOY MIŁOSCIWY!
PRZESWIETNE RZPLITEY SKONFEDEROWANE STANY!
W tak ważney Kościoła Polskiego, Przywileiów Stanu, i bespieczeństwa własności, materyi, iaka iest wprowadzoną względem zabrania na Skarb publiczny Dobr i wszelkich dochodow Biskupstwa Krakowskiego; usunieni całym stanem Duchownym od wiedzy, układu i umiarkowania tego Proiektu, w gorzkości duszy, skromne milczenie zostało nam się w podziele. Anibym się i teraz odważył ust otworzyć po oświadczeniu zwłaszcza moim w obecności Stanow uczynionym; w pierwszym wprowadzeniu iuż udecydowaney nayważnieyszey tey rzeczy, gdybym się nie obawiał, aby nie rozumiano, iż to chętnie uznaię, co się podobało Nayiaśnieyszym Stanom iuż w Prawo zamienić. Nie mogę iako Obywatel nieżądać tego, żeby wszekie ustawy Seymowe wolne były od cechy narzutu ucisku albo niechęci, gdyż ta iest iedyna przyczyna, co w własnym Narodu całego dobru częstokroć nas samych z nami rożnić, i ciało ogulne Rzeczypospolitey słabić zwykło; nic pewnego nie zostawuiąc; pogotowiu ustawy tego Seymu; który prawdziwe gruntuie szczęście Narodu, sławiąc siebie w tey sile; iaka będzie mocna utrzymać niepodległość Narodu, ożywić umysł Polaka, i podnieść Narod cały do pierwszego lustru i konsyderacyi. Radbym mowię, żeby [s. 655v] tego nayznakomitszego Seymu, Dzieła wszystkie wolne były na zawsze od podobnych zażaleń, ale izaliż obiecywać to można, gdy Proiekt konfiskaty Biskupstwa Krakowskiego, przed kilką Miesiącami do Laski oddany, wielorakiemi głosy odparty, i zdaiący się za upadły, w ten czas został podniesiony, kiedy przez iednomyślne zaręczenie, inne materye traktowane być nie miały, iak tylko podatkowe, Zagraniczne i Woyskowe; w ten czas gdy po krotkiey limicie Seymu wielu Posłow i Senatorow wymowiło się z przyiazdu, w ten czas gdy żadnego z Posłow Krakowskich, trzech tylko nas Biskupow a czternastu Senatorow z Ministrami, i mniey iak trzecia część Posłow składały Stany Rzeczypospolitey. Jakoby rzecz takiey była nagłości, od którey upadek czy szczęście zależało Narodu, iakoby nie wymagała mocnego zastanowienia, będąc między Prawami Kardynalnemi umieszczoną, przysięgą Waszey Królewskiey Mci przy Paktach wspartą, Aktem Konfederacyi teraźnieyszey zaręczoną, pod opieką całego Narodu zostaiącą, i nawet przez Notę odpowiednią Oycu Swiętemu, i Prawo dobrowolney offiary na tymże Seymie zapewnioną. Tym bardziey gdy Głos Waszey Królewskiey Mości Pana Mego Miłościwego od Tronu, Nota podana J.W. Nuncyusza, i proźby zaniesione od Nas Biskupow, ażeby przynaymniey w pewne wniść umiarkowanie i ułożenie się wysłuchanemi nie będą, i zostaną odrzącone.
Nayiaśnieyszy Panie! Prześwietne Stany! Przywodzić wszelkie pobudki, które skłonić was do tey proźby powinny, odpowiadać na wszystkie zarzuty słyszane, nie uważam przyczyny, żebym i wasze wysokie światła, i naszey nie drażnił tkliwości, wszakże to iedynie było branym za powod do przyśpieszenia tego ciosu na stan Duchowny, że o iakowychsiś układach względem tego Biskupstwa odgłosy rozchodziły się, ktoż o ich pewności, może być przeświadczonym? izaliż nie odwaszey było mocy zganić, i odrzucić, nieprzyzwoite, ieżeli były iakie, nie zaś rzecz samą zniszczyć i obalić; doszły i do mnie samego te doniesienia, że z części Prowentow Biskupstwa Krakowskiego, i o moiego także Biskupstwa proiektowano opatrzeniu świadczę się Waszą Królewską Mcią Panem Moim Miłościwym, iż zapierwszym takowym odgłosem, starałem się, ażeby pismo moie rąk Jego Pańskich doszło, przez które oświadczałem się, iż żadney pensyi przyiąć nie mogę i nie przyimę, dla Prawa Kościelnego, broniącego takowego taiemnego Pactum, i dla samey przystoyności stanu moiego, może i innę rowney wagi powieści tęż samą pewność prawdy maią. Mowiono ieszcze o złym używaniu dochodow obfitszych. Izaliż zatarte być mogą z pamięci tyle w Historyi [s. 656] znakomite fundusze, i dobroczynności publicznemu dobru poświęcone, wpatrzenie się w czyiąś osobistość ma oblekać obelgą stan cały? Obliguycie Prześwietne Stany Duchownych do ścisłego pełnienia powinności stanu, czuycie na ich obyczaie i posługę, stanowcie Prawa łącząc całą społeczność w ieden pożyteczny węzeł; a Panow i Opiekunow przywdziewawiąc tytuł i Prawo. Na ow czas nie uydzie z pod waszey doskonale przezorney wiadomości, iaką należy uczynić różnicę między Senatorem Swieckim a Duchownym, Obywatelem a Kapłanem; na ow czas każdy iasno pozna, co Biskup expensować powinien na Kościoł Katedralny z Prawa, którego iest Plebanem, co na Suffragana, iako pomocnika swoiego, co na Kancellarye i inne Officya, a co też na uczynki pobożne z powinności stanu i obowiązkow funduszowych; na ow czas wiedzieć będą Prześwietne Stany, iakiey kalkulacyi wyciągać, i od kogo vacante sede można, i komu ten Prowent iest z Prawa przeznaczony; na ow czas poznany będzie ciężar pracy z nadgrodą, i rowność funduszu z porownaniem obowiązkow do ustanowienia dogodney Kraiowi, Kościołowi, i istotnym potrzebom reformy.
Gdy zaś o szczegulney teraz mowa iest Dyecezyi i Biskupstwie Krakowskim, odrzucić zaniesioną proźbę od J.W. Nuncyusza, i od całego Collegium Biskupiego względem umiarkowania i naznaczenia konferencyi, byłobyż co innego, iak chcieć stanowić i używać wszechmocności władzy bez wysłuchania obiaśnienia.
Gdy na dniu wczorayszym brano do wzruszenia własności Duchowney dowody, z Dekretow czyli Breve Papiezkich applikuiących iedne fundusze do drugich, i czyniących w tym odmiany, chociaż rzecz sama z siebie odpowiada, i więcey probuie tęż własność stanu i Kościoła, nie zaś osobistą, iak iest rozumiano w widoku Swieckim; czuię się być obowiązanym rzecz mnie tyczącą się w tym przypadku Prześwietnym Stanom przełożyć, nie chcąc na moment zostawić opinii opacznego mniemania. W Xięstwie Kurlandzkim Dyecezyi moiey, trzy Kollegia Jezuickie miały swoie fundusze w Dobrach i Summach w Prowincyi Xięstwa Litt. lokowanych, te całkowicie zostały zaięte przez Kommissyą wynoszące do ośm kroć sto tysięcy złotych, a same Kollegia bez wszelkiego opatrzenia zostały się w Kurlandyi, dopominałem się przy Prawie u Prześwietney Kommissyi albo o opatrzenie tych Kościołow w Xięży i Professorow, albo o powrocenie funduszu; lecz gdy dla Praw rożniących Xięstwa Kurlandzkie od Litwy, i iedna i druga proźba moia nie zostały przyięte, nastręczono mnie proiekt na [s. 656v] mocy Prawa 1776. pozwalającego J.K.Mci za zniesieniem się z Stolicą Apostolską inkorporowania Opactw zakonnych do Biskupstw nieopatrzonych, który za wdaniem się J.K.Mci do Stolicy Apostolskiey został uskuteczniony, i przy wszelkiey formalności Prawa Klasztor Kanonikow Regularnych na te przeznaczenie iest oddany, to iest na opatrzenie Kościołow i edukacyą Klerykow. Lustracya przy Offierze Podatkow okaże pewność moiego wyznania, że ten cały fundusz obciążony długami przez Zakonnikow zaciągnionemi na utrzymanie ośmiu Xięży nie dostracza, gdy ośmiu tysięcy Złotych nieczyni, bez żadney korzyści Biskupa. Oddaleni od funduszu Zakonnicy, i do innych przeniesieni Klasztorow, w późnieyszym czasie, przedali cały wspomniony fundusz iednemu świeckiemu Obywatelowi, z którym rzecz cała zostaie pod Procederem w Sądach Swieckich, tyle osobiście mnie kosztuiących, iż w czasie, gdy szczegulne przechodzić będą mogły Proiekta, oświadczam się, iż do rozrządzenia Prześwietnych Stanow cały ten fundusz oddać zamyślam, chcąc się uwolnić i od Prawa, od opinii, i oraz od rzeczy tak małego waloru.
w WARSZAWIE
w Drukarni Uprzywileiowaney Michała Grölla , Księga. Nadw. J.K.Mci.
MOWA
J. W. Jmci Pana
JEZIERSKIEGO
KASZTELANA ŁUKOWSKIEGO,
Na Seymie dnia 21. Lipca, 1789. Roku
POWIEDZIANA.
NAYIAŚNIEYSZY KRÓLU!
Prześwietne Skonfederowane Stany
Zapadłe Prawo na wakuiące Biskupstwo Krakowskie, słyszę nazywaią tu grzechem, iakby ten postępek miał bydź wiary chwały Boskiey uymą, i iakby Kościoła własność była skonfiskowaną.
Nie tey ia iestem wiary co ci, którzy on propter Jerum sed propter esumo zbytnią intratę Biskupstwa zeluią. Ja wierzę, że z wielkiey intraty parada Biskupa, iest iego pompą, a nie chwałą Boską, bardziey iest grzechem, bo zazdrością u[???]szym, iest mówię grzechem, bo przeczy powołaniu, i Chrystusa Pana woli, [s. 657v] [s. 239] kiedy do Apostołow powiedział: Regnum nostrum non est de hoc mundo. Chrystus, choć Pan całego świata, żadney wioski nie posiadał, ani iego Apostołowie żadney possessyi mieć nie mogli, gdy ich wyraźnie upewnił: non habemus hic civitatem permanentem.
Mówią ieszcze, że tym Prawem Kościołowi dobra odebrane. Nie tey ia iestem z Indyanami wiary bałwochwalskiey, abym dom modlitwy wierzył Kościołem, ale strukturą nie ruchomą bogactw nie potrzebuiącą. Kościół u mnie ten iest, któren za Kościoł Chrystus Pan rozumieć wierzyć kazał, i na każdym mieyscu Kościoł ustanowił, gdzie wierni w Imie iego zgromadzeni będą, tamże i sam między niemi zawsze znaydować się obiecał. To ia uznaię Kościoł w tey Praw świątyni gdy widzę tak zacnych Mężow w Religii Chrześciańskiey nie podeyrzanych. Ja mówię, Bóg z wami iest i będzie, gdy nowy Kościoł z dwoch tysięcy wiernych żołnierzy, do intraty Biskupstwa Krakowskiego zgromadzicie.
Te sto tysięczne woyskowe wiernych zgromadzenie, iuż uchwalone, właściwym [s. 658] [s. 240] Kościołem zwać się powinno; buduycież go, zbieraycie nań ze wszystkich przybytkow materyały. Niechay ten broni wiary i wolności, i zapewne ten chwałę Boską pomnoży, wasze imona rozsławi i uwieczni.
Są tu nie równie większe bo zuchwałe w Rzeczypospolitey grzechy, bo przeciw wolności i Prawom Kardynalnym popełnione, o te nikt nie zeluie, a przecież swego czasu trzeba ich rozgrzeszyć, aby nas na wieki nie potępiły.
Oto podatek Arbitralny, na Warszawę i wsie dziedziczne przez Biskupa włożony, Milion ośmkroć sto tysięcy wynoszący, z płaczem ubogich ludzi fortimanu , bo exekucyą Gwardyi wyciśniony; za cóż tu się Duchowieństwo w tak obrazliwą podatku materyą przeciw Kanonom w mieszało, bo te mówią curet sua Templa saterdos . Niedosyć na tym ieszcze, drugi we tróynasob wynoszący na Komornikow ustanowiony, iuż in parte wybrany, a reszcie wyboru Seym Patryotyczny przeszkodził, co swego czasu dowiodę, i o Sąd prosić będę.
O wytchnieńcie czyli wyznaczenie dwóch Biskupow na Syberyą, upomnieć [s. 658v] [s. 241] się omylna na stępstwa nadzieia broniła. O uwięzienie powtorne, i umorzenie Biskupa Krakowskiego przez partykularnych wykonane, żaden Duchowny nie zelnie, choć to iest przeciw Prawom Kardynalnym, ale o iego teraz Biskupstwo nie wiadomo na kogo spadaiące, żal exagieruie.
A obdarcie z bogactw obrazu Cudownego w Częstochowie, za co pobożności Duchowney nie porusza przeciw partykularnym, iak się ważą szemrać, przeciwiać zapadłemu Rzeczypospolitey Prawu, nie iestże gorszącym Duchowney chciwości grzechem?
Cofniymy wzad pamięć naszą odpadłych Kraiow, że iak wolność nasza i Duchownych woyskiem nieubespieczona, stać nie może, tak Religia przykładami Duchownych niewsparta, słabić a po tym upadać musi, i iuż w tey tu Izbie iest Syzma między nami, Duchowni usiłuią bydź bogatemi; my mówiemy i wierzemy, że Duchowni według Chrystusa Pana, ubogiemi bydź powinni, kiedy im przepowiedział, vade, vende omnia, sequere me, a wszak nie idą za nim, ale za [s. 659] [s. 242] mamoną, a na iakiż koniec? nie dla Sukcessorow naturalnych, nie dla Boga, ale dla zbytku i parady. Na drugim zaś mieyscu Chrystus Pan rozkazuie, exemplum dedi vobis hoc, quod ego fecio, hoc & vos in memoriam mei f[???] a czyż dla nich Boskie Swięte rozkazy są prawem, czyli dla nas zgorszeniem? sądźcie bez parcylności wierni chrześcianie.
Nie iest to excessem Rzeczypospolitey, [???]ąc intraty Biskupstwu, bo ma Prawo samowładne, komu chce nadawać, a [???]adkowe in melius rozrządzać. Nie iest grzechem w potrzebie spierać wiarę, wolność groszem Duchownym; wszak i Chrystus Pan podobnie uczynił, gdy kazał swoią i Apostołow okupić Głowę groszem w rybie znalezionym. Nie dzieie się tu krzywda nie żyiącemu Biskupowi, któren za życia tylko wzioł dobra, i też umieraiąc bez naturalnego sukcessora zostawił, oddał ie włascicielom do rozrządzenia, [???] iestże to grosz w nierządzie Polskim znaleziony.
Nie wezmie tego za złe i Swięta Stolica Apostolska, owszem pobłogosławi, gdy [???]rzy, że to (iak się zdaie nietykalne) [s. 659v] [s. 243] iest na lepsze, bo na wsparcie Religii woyskiem ubogiey Rzeczypospolitey obrócone. Owszem Posła do Rzymu z tym wysłać radzę; i ieszcze dla Religii prosić aby cała w Polszcze Chierarchia Kościelna była przez Synod urządzona, która zupełnie wyszła z karbow zakonności.
czyliż Biskup czyni prace, Dyecezyą wizytuie, tak iak powinien? czyliż Kapituły słuchaią Biskupow, chorał śpiewaią? & czyliż Zakony Biskupom podlegaią, zgoła cała Polska z Duchowieństwem w bezprawiu, w nierządzie zanurzona. My świeccy źli, Duchowni niedobrzy, świecki pogorszyli, teraz tego koniec, teraz czas przyszedł, poprawmy się wszyscy.
Wracam się ieszcze do grzechu całey Europy powszechnego. Ze Państwa wszystkie Katolickie, reformuią Biskupstwa konfiskuią Zakony, iako świeżo Jezuitow dla dobra Kościoła, bo dla Narodu.
Cóż ztąd przeciw Religii, że Francya tyle podatkow na Duchownych nakłada ile Kray potrzebuie? Co ztąd za szkoda Kościołowi Greckiemu Oryentalnemu, że Nayiaśnieysza Carowa Rossyiska, choć w Religii swoiey naypobożnieysza, płaci [s. 660] [s. 244] pensyą przystoynemu życiu Biskupow, a dobra ich nierządowi i zbytkowi poświęcone odieła.
Co także cierpi Religia Katolicka i Dyssydencka w naydoskonalszym i rozumnym Panowaniu Pruskim, że Biskupi biorą pensyą? ( Oto wiara wszelka iest w doskonałey zakonności i dozorze, domy się Modlitwy nie wywracaią, ale polepszone, chwała Boska nieustaie, Kray cały w swoiey świetności i mocy nad nasze poięcie.
A Polski Kray wolny, swywolny, nierządny, i bez mocy, w Religii osłabiony, ma liczbę Kościołow nad miarę spruchniałych i walących się. Miasta, Fortece gruzami przywalone, Wsie lasami zarosłe, pospolstwo głodne, nie edukowane, stan Szlachecki w anarchii, Król nie mocen. A natychmiast, Biskupi i Prałaty bogate, Starostowie zuchwali.
O! wolność nasza iawna niewola! iak ieden Polak niegdyś w głosie swoim mówił, że w niey cuique insolescere licet.
Owóż Nayiaśnieysze Stany, wiary, wolności, rządu przykłady, krótko wam namieniłem, teraz czas do reformy Opatrzność zdarzyła, a Wielkiego Fryderyka [s. 660v] [s. 245] Guilhelma, iak niegdyś Izraelitom za wodza i obrońcę nam dała; sławcież go, mieycie w nim wiarę, ta was doprowadzi do żądań szczęśliwości, ale spieszcie się, a choćby per tela per ignes, kończcie iakoście zaczeli. Confirment Deus, quod operatus est, in vobis.
w WARSZAWIE,
w Drukarni uprzywileiowaney Michała Grölla,
Księgarza Nadwornego J. K. Mci.
Mowa Nro. 38.
Żyiących trudy poty miłemi, poki nadzieia ich Skutkow iest obiecywaną. We wszelkich czynnościach, bądź w większych bądź w mnieyszych, ieden bywa widok wystawionym w dosiągnieniu Korzyści pracy; Dziewięciomiesięczne trudy Ph Stanów w rownym zostaią zapędzie, y przekonywaią publiczność, że choć która Sessya na niczym spełznie, nie tracą nadziei w zmierzaniu do oznaczonego Kresu, chcąc polepszyc los Oyczyznie. Dzień wczorayszy, iest z tey liczby, któren Kraiowi nie przyniosł Użytku: Utrata iego, niech zaostrza gorliwość w nadgrodzeniu go: ( Niech będzie już ostatnim, w którym by Oyczyzna nie miała odbierać Korzyści, a Seymuiące Stany nie dosiągać Chwały z swych czynności. Niech naywyższe Nieba zwracaią od Nas takie Proiekta, któreby potrafiały stratę czasu nam zarządzać: Czego życząc nayżyczliwszym Oyczyznie Duchem, przystępuię do podniesienia Proiektu tego, któren azaliż licznemi przez Kolegow poprawkami zgodnym nie stanie się do iednomyslnosci. JP. Sekretarz będzie raczył przeczytaniem go ożywić pamięć Naszą. (