Sessya 195 -

Dnia 24. Listopada

JP. Marszałek Seym: zagaił w te słowa: Jeżeli pewne oznaki czasow &

Litt:

Zabrał głos JP. Mniszech Marszałek WK -

Litt:

Mowił potym Xże Marszałek Konff. Litt -

Litt:

JP. Marszałek Seymowy stosownie do zagaienia swego zlecił JP. Sekretarzowi przeczytać Proiekt względem ustanowienia Kommissyów Woiewodzkich dla Korony.

W ciągu czytania przy punkcie mieysca do sądzenia tymże Kommissyom oznaczaiącym, zachodziła Kwestya względem Woiewodztwa Bełzkiego, w którym mieyscu Kommissya iego ma się odprawiać, JP. Czacki P. Czerniechowski chciał ią mieć w Włodzimierzu, zaś JP. Suchodolski Chełmski w Chełmie JP. Stroynowski Wołynski w Dubience z dołożeniem, izby tak obywatele w Woiewodztwie Wołyńskim iako y w Ziemi Chełmskiey osiedli do składu iey należeć mogli. Względem Ziemi Stężyckiey było także żądanie od JPP. Iezierskiego Kasztelana Łukowskiego y Suchodolskiego P. Chełm.o aby udzielną dla siebie, nie wspolnie z Powiatem Radomskim miała Kommissyą, iako w znaczney od tego Powiatu położona odległosci; dla zaszłych więc takowych żądań ułożenie osobney Tabelli względem wyznaczenia dla wszystkich Woiewodztw Ziem y Powiatów Wielkopolskiey y Małopolskiey Prowincyi mieysc do odprawiania się rzeczonych Kommissyi na następuiącą Sessyą odłożone było, a w Proiekcie te mieysca Literami N N: zaznaczone zostały, [s. 321v] w dalszym tegoż Proiektu czytaniu y po nastąpionych zgodnie w nie których Punktach poprawach y dodatkach, gdy przyszło do punktu przepisuiącego Kommissyi Porządkowey wglądanie w przeszkody bądz wodą, bądz lądem przedaż Proiektów tamuiące y ułatwienie ich tym sposobem. Gdzie są rzeki spławne zaięciem Grobel, Iazów czy innemi Zawadami defluitacyi szkodzące, czyszczenia lub prostowania potrzebne, doniesie o tym Kommissya Porządkowa, Kommissyi Skarbowey, która mocą Praw dawnych wszelkie zawady na rzekach ułatwić nie odwłocznie nakaże. JP. Walewski Wda Sieradzki chciał mieć dołożony w tym mieyscu Warunek, iżby wprzód w głąb takowe zawady na rzekach wyczyszczone były, a dopiero potym zniesienie Młynów nakazane. A to zpowodów izby Kommissya Skarbowa, niedoswiadczywszy wprzód, czy Rzeka która może służyć do Spławu, lub nie, naprożno Młynow poznosić niekazała, z których rachowana iest w Kommissyach Podatkowych Intrata, a z tey odtrącony Podatek.

Posłowie Woiewodztwa Sieradzkiego niepozwalali na taki warunek przywodząc dawne Prawa oczyszczenie Rzek spławnych z Młynów nakazuiące, uwiadomili oraz iż dla przywiedzenia tych Praw do exekucyi, Młyny na Rzece Warcie przez ktore wylew Wody znaczną corocznie okolicznym Wsiom szkodę przynosi do Intraty rachowane nie były.

JP. Walewski Woiewoda Sieradzki, oswiadczył: iż sam znaiąc przez wylew Rzeki Warty wielu Wsi zatracenie nie sprzeciwia się zniszczeniu na niey Młynów, lecz tylko żąda Warunku względem tych rzek na których zniesienie Młynów żadnego [s. 322] by Awantażu nie przyniosło, a uczyniło by znaczną Szkodę Obywatelom, taką wszczególnosci okazał Rzekę Horyn y przynaymniey względem niey chciał mieć dołożony żądany przez siebie Warunek.

JP. Ozarowski Kasztelan Woynicki rowne czynił ostrzeżenie względem Rzeki Nidy za spławną poczytaney, aby natenczas dopiero Młyny na niey zniesione były, kiedy sposobna defluitacyi stanie się.

JP. Suchodolski P. Chełmski przyznał iż słuszną iest rzeczą, aby Obywatele maiący na Rzekach spławnych Młyny ustąpili ich dla Awantażu publicznego, lecz tam gdzie Awantaż publiczny bydź nie może, uszkadzać Obywatelów nie należy, bo y Aktem Konfederacyi każdego własność iest zabespieczona. Rzeka Horyn przez JP. Woiewodę Sieradzkiego wspomniona, gdy nie odpoczątku wybiegu swego, ale dopiero poniżey okazuie się bydź zdatną do spławu, więc od tego tylko mieysca nakaz zniesienia Młynow następować może.

Oswiadczył JP. Kossowski Podskarbi Nadwor. Koron: iż iak Kommissya Skarbowa względem Rzeki Pilicy postąpiła, że wprzód wysłała Indzenierów dla zrewidowania Rzeki y uformowania Mappy, dopiero po takiey ubikacyi, od którego mieysca okazała się bydź Rzeka zdatną do spławu, od tego tylko Dekretem przynagliła Obywatelów do znoszenia Młynów, tak równego y względem innych rzek użyie prawidła.

JP. Walewski Wda Sieradzki odstąpił żądanego Warunku, oswiadczaiąc iż lubo Sam ma Młyny [s. 322v] kilkanascie Tysięcy importuiące Intraty, lecz dla szacunku drogiego czasu woli uczynić z nich Straty offiarę, iak dłużey tą kwestyą zatrudniać Stany.

W dalszey potym Kontynuacyi czytania Proiektu czynione były niektore dodatki iuż to względem dróg traktowych, aby naprawione, ile możności wyprostowane były, iuż względem drzew około drogi wysadzonych, aby pod karą na Szlachcica pieniężną, a na Chłopa osobistą wycinanie zakazane zostało, aby równa Kara y na wypalaiących lasy rozciągnięta była; Aby Fundusze celem Edukacyi Młodzieży poczynione, pod dozorem Kommissyow Porządkowych skutkowane były, iuż to nakoniec y inne liczne odmiany y przydatki, które przyięte y umieszczone w tym Proiekcie zostały.

Po skończonym czytaniu gdy JP. Marszałek Seym: zapytał się na cały Proiekt o zgodę; JP. Suchodolski Chełmski maiąc ieszcze względem niego swoie uwagi zabrał głos, w ktorym wyraził: Jż rocznica Koronacyi wolnego Króla, nie może piękniey bydź obchodzona, iak zachowaniem Wolności Obywatelskiey, stosownie do tego uczynił wynikaiącą z Proiektu Kwestyą, czyli Obywatele nieprzytomni na Seymikach mogą bydź za Kommissarzów obrani, y gdyby nie zasiadali na Kadencyach odsądzeniem trzeletnim ab Activitate Karani? Tu wystawił istotne zgwałcenie wolnosci Polaka, mówiąc iz słyszał sarkanie Obywatelów po pierwszym podobnym Kroku wyznaczenia Kommissarzów Woiewodzkich do wyciągnienia Intrat y że im zaręczył mocą Prawa; iż to tylko na ten ieden raz dla [s. 323] przyspieszenia Podatkow stało się, odebrał od nich zlecenie wzbraniania, ile możnosci podobnego Kroku drugi raz, oswiadczył iż tak usprawiedliwiwszy się przed Obywatelami z iednego y takie od nich wziąwszy zalecenie, niemoże pozwolic drugiego zgwałcenia wolnosci, że ty Obywatelu, czyli chcesz czyli niechcesz, y choć nie przytomny obrany będziesz, ieżeli nie ziedziesz na Kadencyą ukaranym trzeletnim ab activitate odsądzeniem zostaniesz, nienależy sądzić tak o Polakach iżby z własney chęci do pełnienia usług dla Narodu nie ubiegali się tym bardziey, że bez tey posługi publiczney do żadnego Urzędu doyść nie potrafią; rozpaczać by iuż Polszcze przyszło, gdyby które Woiewodztwo nieznalazło 16. Obywatelów ochotnych do służenia dla Dobra publicznego, a chociażby y tak /:co iest rzeczą niepodobną:/ było, gwałtu w żaden sposob wolnemu Obywatelowi czynić nie godzi się, przymuszenie Obywatela do Urzędu, byłoby takim gatunkiem niewoli, iakiego y pod absolutnym Panowaniem żaden doznawać nie może. To przełożywszy, żądał, albo wyłączenia tego słowa z Proiektunieprzytomni , albo dołożenia iż Obywatel nieprzytomny na Seymiku obrany, ieżeli przyiąc Urzędu tego nie zechce, Kommissya Porządkowa innego chcącego na iego mieysce obrać może.

JP. Zielinski P Nurski różnego będąc zdania tłómaczył się z iego powodów, iż tak niesczęsliwe są niektore Woiewodztwa, że ledwo uprosić można iednego Obywatela na Funkcyą Deputata, a iakże można [s. 323v] bydź pewnemi znaleść do takiey pracy 16. ochoczych Obywatelów, excepcya więc nieprzytomnych zawiedłaby skutek tego Prawa, które ma bydź twierdzą spokoynosci Obywatelskiey y opatrzeniem Żołnierza. Absolutnego Rządu przykład względem wolnego Narodu nic zastanawiac nie powinien, bo tam każdy Poddany dopełniaiąc szczególnie obowiązkow Poddaństwa żadnego do posługi Kraiowey kroku uczynić nie wykł, bez nadgrody, tu zas sława iest dla wolnego Obywatela wszystkie przewyższaiącą nadgrody wspomniał sławnego Autora Montesquieu, ktory o Rządzie Republikanckim pisząc, mowi: iż w Rzpltey Obywatel wymawiać się od Usług publicznych nie ma Prawa wyraził, iż naywięcey u Nas o Podsędkostwa, Pisarstwa, Znaki Orderowe y Urzędy Dygnitarskie cisną się do Tronu, y wnosił, iż taka Klassa Obywatelów zapewne usunąć się pragnie od pracowitey a bezpłatney Funkcyi Kommissarza, czemu zagradzaiąc y chcąc mieć w pewney exekucyi Prawo, na żadną excepcyą bydź przytomnych, y nie przytomnych, chcących y niechcących, nie pozwalał y o Turnum dopraszał się.

JP. Marszałek Seym: oddawszy sprawiedliwość tak iedney, iako y drugiey Strony słuszney troskliwosci, dla załatwienia iey podał dodatek, ktory JP. Sekretarz przeczytał, iż gdyby który znieprzytomnych obrany, przyiąc Funkcyi wzbraniał się y w przeciągu Tygodni sześć to przed Kommissyą Porządkową oswiadczył, Kommissya iednomyslnoscią czyli większoscią innego na iego mieysce obierze.

Gdy ponowił oppozycyą swoię iak pierwey JP. Zielinski P. Nurski przeciw [s. 324] wnioskowi JP. Chełmskiego, odezwał się z Tronu Król Jmc, w te słowa: Jako z obydwóch Stron racye prawdziwie z miłosci Oyczyzny y Dobra publicznego pochodzące są powodem wniosku y odparcia, tak rozumiem: że przedsięwzięta srzednia droga mogłaby skłonić do iednosci. Prawda iest że narzut gwałtowny zdawał by się obrazą wolności, nie zaprzeczna z drugiey Strony, że ciągłość pracy mogła by wielu odrażać y Kommissyow by nie było, więc dla nieprzytomnych trzeba zostawić wolność przyięcia lub nie? Przytomny zaś będąc bliskim innych Obywatelów, ma tęż łatwość wyexplikowania się obieraiącym, a zatym dogodzi się tak wnioskowi JP. Chełmskiego iako y przełożonym powodom JP. Nurskiego, że wolność skazy cierpieć nie będzie y Kommissye Komplety swoie znaydą, rozumiem przeto że gdy Ci Zacni Posłowie srzodek ten przedsięwziąść raczą dzieło tak oczekiwane szczęsliwy skutek weźmie -

JP. Zielinski P. Nurski y Suchodolski Chełmski oswiadczywszy powolność przyięli zgodnie ten srzodek przez JKMc podany, do którego stosowny umieszczony został w Proiekcie dodatek, iż gdyby obrany z nieprzytomnych przyiąc Funkcyi wzbraniał się, Kommissya na iego mieysce chcącego choć nie przytomnego obierze.

Gdy po ułatwioney tey Kwestyi JP. Marszałek Seymowy ponowił zapytanie na cały Proiekt o zgodę.

[s. 324v]

JP. Walewski Wda Sieradzki y Suchodolski Chełmski czynili ostrzeżenie względem Poczt, aby dla expedycyi Kommissyi Porządkowych do znoszenia się z Kommissyami Woyskową y Skarbową obowiązanych były wolne bez opłaty, zanosząc proźbę do JKMci, iżby dozwolić na to raczył, iako iuż dla expedycyi Kommissyi Woyskowey łaskawie to uczynił.

Król Jmc \dobrotliwie z Tronu/ oświadczył: Jż dogadzaiąc troskliwosci JPP. Chełmskiego y Sieradzkiego iak tyle w dziele pocztowym okazał, że iest ułatwiaiącym wygody publiczne, tak y teraz będzie skłonnym układ uczynić taki, który Kommissye Porządkowe od Expensy uwolni, byle pod Jmieniem tychże Kommissyi, inni partykularni nie miescili Listów swoich.

JP. Suchodolski P. Chełmski podawszy sposób uniknienia uszkodzeń Poczty, przez oznaczenie expedycyi Kommissarskiey pieczęcią Woiewodzką, podziękował wraz z JP. Sieradzkim JKMci za łaskawe proźby ich w skutku przyięcie.

Po czym Proiekt cały względem ustanowienia Kommissyow Porządkowych Woiewodzkich z namienionemi poprawkami, odmianami y dodatkami za trzykrotnym na zapytanie się JPa Marszałka Seymowego odgłosem zgody, iednomyslnie w Prawo zamieniony został.

Król Jmc. wezwawszy do Siebie Ministerium, wyraził:



Zaiste na dniu dzisieyszym doznaię tey prawdy, którey doswiadczenie tylokrotnie uczyło Żeglarzów, że naymilszy iest powrót w tedy do Portu, gdy podróż była z trudnoscią [s. 325] odprawiona. Ieżeli te przykre nieszczęscia \ktore/ w głosie swoim wspomniał zacny Marszałek Seymowy zasmuciły pierwsze lata Dwudziestopięcioletniego Panowania, tym bardziey czuć się daie słodycz w dzisieyszych skutkach rostropnosci y żarliwosci Stanów teraz Seymuiących, którzy doszli do takiego stopnia, w iakim zdawna żądanie było zostawać, a niemożność wzbraniała. Bóg łaskawy y Wasz Patryotyzm Przezacne Stany przełamał te trudności, ktore od pożądaney oddalały Nas mety. Gdy na dniu iutrzeyszym przyidzie Nam w Przybytku Panskim obchodzić zwykły Obrządek, czyniąc z Serc Naszych Offiarę y składać te Bogu dziękczynienia, które podległość ludzka Panowaniu Iego iest winna; Ia z Osoby Moiey będę dziękował za to, iż tak zrządzić raczył, że cnotliwych Obywatelów na Seym teraznieyszy zgromadzonych scisłym związkiem połączył gorliwości y Patryotyzmu, który od podległosci Oyczyznę Naszę oswobodził, Rząd w Niey zbliżył, y nad tym ieszcze pracuie, co Ją nadal szczęśliwą y Swietną uczynić może. Przyimuię na wiązanie to Prawo, które iednomyslnoscią Stanow stwierdzone iest ozdobą Narodu y ugruntowaniem powszechney spokoynosci. Przyimuię go z iak nayczulszym rozrzewnieniem y wyznaię, że to iest dla Mnie naywiększą pociechą y zatarciem wszelkich dolegliwości. Partykularnie przychodzi Mi podziękować Zacnemu Marszałkowi Seym: [s. 325v] y Konfederacyi Koronney, za te życzenia, ktore z Ust Iego słyszałem, lecz zarazem winszować Mu tego muszę bo to iest rzadki przykład, y w Historyi Naszey niezdarzony, aby trzech Braci pod iednym Panowaniem w Obradach Seymowych Styrowało, też same iak mowię życzenia odbierałem dzis 25 lat od Brata Iego, JP. Kanclerza W. Koron. na SeymieCoronationis , też same powtorzone Mi były za Laski JP. Woiewody Mazowieckiego, które dzis Cnotliwy Obywatel dopełnia. Niedogodził bym uczuciu Serca Moiego gdybym nie wyznał, iak partykularnie bydź powinienem wdzięczen Przezacney Prowincyi Litt: ktora utorowała drogę Koronie y ułatwiła zawady trudnić mogące doyscie tak dogodnego do wzrostu Oyczyzny Naszey Projektu, szczególniey zaś Styruiącemu tey Prowincyi Zacnemu Marszałkowi sprawiedliwość oddać winienem, który w Domowych przykładach znayduiąc dla siebie zaletę y z własnych czynów przydawać iey lustru stara się. Więc ponawiam ieszcze podziękowanie moie, za tak miły upominek, który na wiązanie odbieram, a iutro przed Ołtarzem z Osoby Moiey Bogu, za niego dziękować będę (

JP. Marszałek Seymowy złożywszy JKMci podziękowanie za zaszczytne siebie y Braci Iego wspomnienie, powtorzył swe proźby Jmieniem Prowincyów Koronnych, aby Łaska JKMci w pozwoleniu ucałowania Ręki Iego Pańskiey od początku Sessyi upragniona, y do ukończenia Proiektu już w Prawo zamienionego wstrzymana, [s. 326] skutek swoy wzięła.

Mowił Xze Marszałek Konfederacyi Litt: w tey tresci:



W zwyczayney Kolei obchodzonych Uroczystosci zwykli Krolowie Łaskę Ludowi okazywać. Na dniu dzisieyszym iedna, z tych porządku naypierwsza, bo wieńcząca Skronie WKMci Koroną, bo przez oddanie Berła, władnienie wolnym Narodem pozwalaiąca, szczególnieyszym obrządkiem obchodzoną, bydź powinna. Niemogło się stać lepiey zadosyc temu Obrządkowi, nic niemogło tak dogodniey uwiecznić pamiątkę dnia tak szczęsliwego dla Narodu, iak dopiero Prawem przeszły Proiekt, który ze wszech miar pamiętnym w Potomnosci stanie się, bo ma w zamiarze swoim użytek Kraiu. Winszuie sobie zaiste Prowincya Litt: że dała przykład z Siebie samey Prowincyom Koronnym. Zazdroszcząc tego nieiako tym zacnym Mężom Prowincye Koronne reprezentuiącym: ze kilku dniami wiedziona gorliwoscią o Dobro Narodu swoiego, uprzedziła ten obchod Koronacyi WKMci; lecz będąc iednym Składem Rpltey iednych Praw, swobod y wolnosci Uczestniczką, równym losem szczęscia lub przeciwnosci dzieląca się z Koroną, niech dzis w radosci swoiey uposledzoną nie będzie, kiedy w smutku niezna oddziału. Ny Panie! kiedy to co powinność na mnie wkładała iako Styruiącego Pracami Prowincyi Litt dopełniłem, niech Mi wolno będzie z osobistego wywięzuiąc się czucia, za łaskawe wspomnienie [s. 326v] Osoby Moiey naygłębsze u Tronu WKMci złożyć podzięki. Więcey zapewne dla zachęcenia Mnie do żywszych Usług Oyczyzny, niż Zasługi, ktorych znać w Sobie nie mogę odebrałem nadgrody. Raczyłes WKMć wspomnieć Naddziadow moich przykłady. Ia w chęci Ich nieustępuię, choć nieudolność Moia równemi Ich szczycić się nie dozwala Zasługami. Odbieram dzis nadgrodę tey wielkości, iakiey za Panowania Poprzednika WKMci Zygmunta III Lew Sapiecha piszący Statut dla Narodu Litto dostąpił. Słodko Mi zaiste będzie szczycić się za Panowania WKMci podpisem dzisieyszego Prawa, tę odbieraiąc Nadgrodę z dobroczynney WKMci Laski, do ktorey Poprzednik Moy liczbą Zasług słał sobie drogę. Niech Mi zatym złożywszy naywinnieysze dzięki u Tronu WKMci Jmieniem Prowincyi Litt: wolno będzie ponieść tę proźbę, aby iako pomyslność y przeciwność losu dzieląca z Koroną, równie z Nią do ucałowania Ręki Pańskiey domieszczoną była.

Przystąpili zatym Jchm. Marszałkowie Konfederacyi Oboyga Narodow do ucałowania Ręki JKMci, co też Senat y Ministerium, a nakoniec Stan Rycerski porządkiem Woiewodztw, powoływany dopełnił.

Gdy na mieysca swoie zasiedli JPP. Posłowie, zabrał głos JP. Trypolski P. Kiiowski, w ktorym wystawił ucisnionego pienią Woiewodztwa swego Obywatela, JP. Charlęskiego skaranego 12 letnim Aresztem, upraszaiąc, iżby rocznica JKMci Koronacyi oznaczona była Łaską y względnoscią Stanów w oswobodzeniu od takiego ucisku spokrewnionego z wielu Domami [s. 327] w Woiewodztwie Kiiowskim Obywatela, do czego stosowny Proiekt podał do Laski dopraszaiąc się o iego przeczytanie.

Wniesieniu temu, gdy kilku Posłuiących stanęło z oppozycyą, stosownie do wyższego Proiektu w Prawo iuż zamienionego przymówił się JP. Potocki P. Lubel. w tey tresci.



Małe czasem na pozor rzeczy, wielkie częstokroć sprawuią Skutki; Tym ia przekonany iestem, bo wielokrotnie doswiadczenie Mnie nauczyło, y każdego podobno przekona o tey prawdzie: że służący Rzpltey Obywatele, mniey się zawsze za nadgrodą iak honorem ubiegaią, bo ten każdego Polaka, szlachetną wiedzionego Ambicyą do nayżywszych prać w usługach Rzpltey zagrzewa. W takim Ia mam widok Obywatelów, którzy obrani będą do Składu Kommissyów Porządkowych Woiewodzkich, osładzac Jch prace y trudy należy, aby z zmordowanych ciągiem dwuletnim dosiadywania niewidzieć. Iest zatym zdaniem moim, aby przy decyzyi Tabelli lokacyi przyznać Jm te zaszczytne Tytuły, które Prawo Deputatom y Posłom nadało. A teraz Ny Królu! niech mi wolno będzie głos móy do dzisieyszego zwrocić Uroczystosci obchodu. Dwie Ia tylko Miłł. Panie w życiu Twoim widzę Epoki radości. Pierwszą kiedy wstępowałeś na Tron y wolnemu miałeś Panować Narodowi, która dość chlubna była dla Ciebie, gdy Ci nie slepy los urodzenia ale Serca Wspoł-Braci w Ręce Berło dawały y Skronie wieńczyły Koroną [s. 327v] Lecz dziś drugą nierównie większą radością przeięty bydź powinieneś, kiedy mimo wzmocnioney siły Narodu Rząd do Kraiu widzisz bydź wprowadzonym, dzis mowię dopiero wielkim Cię bydz mniemam Królem, gdy ten Narod, ktoremu Panuiesz w odmienney już, iak dawniey ceniony iest u postronnych postaci. Żyi Królu iak naydłużey, uszczęsliwiay Naród Twoim Władaniem, a Mnie pozwól wynurzyć te czucia, w których zapewne niema obłudy, Boże wspiray, Boże zasilay w przeciwnosciach, Boże przedłużay Lata Króla Mego.

Xże Iabłonowski Kasztelan Krakowski oswiadczywszy, iż winien złożyć Bogu dzięki, że przedłużeniem Lat Jego, pozwolił mu bydź przytomnym tak Koronacyi, iako y dzisieyszey rocznicy y dzielić radość, każdego czucie przeymuiącą z obchodu tego, który dla Potomnosci Epoką szczegulnieyszą będzie, uczynił nakoniec doniesienie, iako Prezyduiący w Deputacyi do wynalezienia zrzodeł podatkowych w Miescie Warszawie wyznaczony, iż ta Dzieło swoie zupełnie już ukończyła, upraszaiąc Stanów, iżby oznaczyły czas do zdania Sprawy z Iey czynnosci.

Za zbliżeniem się Ministerii do Tronu, Król JMc. przez Usta JX. Garnysza Podkanclerzego Koronnego solwował Sessyą na Czwartek.

[s. 328]


Iezeli pewne oznaki czasu powzięte z zwyczaiu, miłemi dla zyiących staią się, w ktorych ieden drugiemu czyni zyczliwych swey chęci oswiadczeniu, to Obchody Sławnieyszych pamiątek radosnieysze wzmagaią powody ku ich wystawieniu. Hołd albowiem wiernosci y Przywiązania oddawać Panuiącemu, iest miłym dla podlegaiących iego Rządowi zdarzeniem. Iezeli w powszechności te wewnętrzne ku swemu Panu daią się czuć skłonności, coz dopiero w wolnym Narodzie oznaczaiącego sobie Krola! gdzie Cnotę, wyobrazenie mysli y wewnętrzne czucia swobodniey wystawiać zdoływamy. W uprzeymey serca radosci dosięgamy zwrotu rocznicy Koronacyi WKMci, w ktorey skronie Panskie nietylko Koroną uwienczone zostały lecz w oddawaniu sobie berła przyiąłes wierności y przywiązania ludu zaręczenia. W słodkim tey pamięci czuciu rowne niesie Ci Nay: Panie nieskazione wierności przymierza winne iako Panu od ludu, a iako od wolnego Narodu smieley ie ukazuiąc wystawia, bo w czasie iey powzięcia w obiecywaniu przyimował, dzis zas iako dopełniaiący zaręczenia staie? Te aby w naypoznieyszym ciągu Panowania WKMci mogł Narod Nasz nieskazytelnie spełniać, wznosi ku Niebu gorące, y uroczyste modły o przedłużenie dni Jego, w nayczerstwieyszym zdrowia Pańskiego utrzymywaniu, bo te iak powszechnym stwierdza się przepowiadaniem, ze Salus Principis, Salus Publica, tak mianowiciey w teraznieyszych obrotach Jnteressow Polityki, gdzie przedłużenie dni WKMci iak Krajowi chlubne, uzyteczne, od nas zawsze zyczone, tak potrzebne gdy Nas w tey porze uszczęsliwia.

[s. 328v]

Głos ludu przenika Niebios wysokości! Iezeli ich litości dosięgaliśmy w zwrocie uciskow na Nasz Kray spadłych, to w pokorze serca zasilać się mozemy nadzieią, ze będzie wysłuchanym. Niech Naywyzsza Ręka dzwigaiąca z niedoli kray nasz uzycza nam ieszcze Błogosławienstwa swego w oglądaniu Krola iak naydłużey czerstwego a odbieraiącego Sławę w naypoznieysze wieki rozciągaiąca się z uszczęsliwienia ludu swego w ustanowieniu go stało rządnym, silnym zabespieczonym y od innych Narodow powazanym. Te z serca ludu złożywszy u Tronu Panskiego zyczenia, Dozwol Nay: Panie aby w dwudziestopięcioletnym Obchodzie Koronacyi Jego w uczczeniu lat tych /:do ktorych Kościoł swe nawet obfitsze przywiązuie łaski:/ odnowić pamiątkę uwienczeniem iuż serca Oycowskiego WKMci radością w wystawieniu Projektu, a w mniemaniu moim iednomyslnoscią mogącego się zamienić w Prawo ustanawiaiące Kommissye Wdzkie, ktore z ustanowienia swego powazenia są godne z Rządu Republikantskiego wypadaiące, z układu dla Kraiu uzyteczne, a dogadzaiące potrzebom w opatrzeniu zołnierza y w zapewnieniu od niego Obywatela oraz zdoływaiące wewnętrzną utrzymać spokoyność, y od rozruchow Krajowych nas zabezpieczyć. W szczupłym ich wyobrażeniu uskramiam dobroć tych Ustaw, które ogłoszeniem przez JmP. Sekretarza z niektoremi teraz nastąpionemi dodatkami dokładniey dadzą się poznać WKMci P: N: Miłł: Lecz wystawuiąc dla Kraiu użytek szczególnieyszy, zaliczam z ich utworzenia dla nas Polaków zaszczyt: bo pierwsze w Rządzie Republikantskim tych Magistratur [s. 329] Woiewodzkich iest ustanowienie, o ktorym naybiegleysi Politycy wspominać tylko zdoływali, chcąc przez nie wynaleść naydokładnieyszy związek Rządu y łatwym go mieć w wykonaniu. Wypracowana tych Polityków mysl, podobieństwo Nam iey tylko wystawiała. My zas doskonaley wykonywamy w utworze tych Kommissyi. Gdybysmy z Seymowania Naszego więcey nieoglądali pomyslnych dla Kraiu Skutków, to Ustawa tych Kommissyi chlubne dawałyby Seymu zalety. Dzielność Seymowania nie tak silną zdołałaby się okazywać, gdyby Powaga Tronu, Mądrość Iego, Miłość Ludu, a zaufanie iego w Królu nie przewodniczyły. Odbieray od Narodu WKMc w obchodzie swey Koronacyi wieniec Sławy niesmiertelney nie tylko z Dzieła tego, z lecz że pod Panowaniem Stanisława Augusta Polacy za łaskawym Niebios dozwoleniem pomyslney pory z uciskaiących nieszczęść wzmogli się wydobyć y nadal od podobnych zabespieczyć się Ustanowień Rządu. Niech urąganie obcych z Nas Polaków zwraca się im w zawstydzenie, mieniąc y udaiąc że my Sami Sobie nie potrafiamy w potrzebach Kraiowych zaradzać a przeto w użyciu swey nad Nami przemocy, przynagleni zostawali wolą swą Nas obciązać. Lecz te smutne nieszczęść wspomnienia odsuwam w tym momencie, gdzie radosne tylko iednomyslnosci pragnę dosiągać. Gdy WKMc. P. Nasz Miłł pracę naszą uzyteczność przynieść maiącą Kraiowi, łaskawie [s. 329v] przyimiesz, ktorą Ci Narod w dniu dzisieyszym na uwieńczenie iey słodką pamięcią poswięca: Po iey wystawieniu czytaniem przez JP. Sekretarza, gdy dobrotliwie do niey skłonisz WKMc poważną swę mysl, dozwol Nam na znak tey Offiary przyięcia zbliżyć się do ucałowania Ręki Panskiey.

[s. 330]


DZIENNIK
Seymu Głównego Ordynaryinego Warszawskiego pod związkiem Konfederacyi Oboyga Narodów Roku 1789.
z ZLECENIA STANOW.
SESSYA CXCV.
Dnia 24. Listopada we Wtorek.

JMć Pan Marszałek Seymowy przy Zagaieniu Sessyi oświadczył:



Jż ieżeli pewne oznaki czasu powzięte zwyczaiem, w których życzliwe chęci, hołd wierności i przywiązania Panuiącemu składać się zwykły, są miłym dla podległych iemu zdarzeniem, cóż dopiero w Wolnym Narodzie, gdzie Cnota wyobraża myśli, a wewnętrzne czucia swobodna wolność mówienia na iaw wystawia, w [s. 330v] uprzeymych serc radości dosięgaiąc pamiątki drogiego czasu Koronacyi Krola, w którym nie tylko Koronę, ale wraz z Berłem wierność i przywiązanie Ludu miałeś sobie zaręczone, niesiemy dziś w nieskażonych sercach teyże wierności i przywiązania dowody iako Panu od Ludu, i Królowi od Wolnego Narodu, który wnosić nieprzestaie do Boga modłów o przedłużenie dni życia Twego, bo te, iak powszechnym stwierdza się przepowiedzeniem, że: Salus Principis Salus Publica iest dla Narodu nader ważne, tak w teraźnieyszych obrotach politycznych użyteczne, potrzebne, i życzone na zawsze, gdy w tym Narod uszczęśliwienie swoie znayduie. Te serc złożywszy życzenia, aby 25letnim obchodem Koronacyi J. K. Mci odnowiona pamięć, uwieńczyła Serce Jego radością; wystawił znaczne i pożyteczne dzieło w Proiekcie ustanowienia Kommissyow Woiewodzkich dogadzaiące potrzebom opatrzenia Zołnierza, i zapewnienia spokoyności Obywatela, upraszaiąc, aby ten Proiekt na wiązanie J. K. Mci mogł bydź iednomyślnością zamieniony w Prawo, ktore samo Seymowi ninieyszemu, [s. 331] chociażby innych Działań swoich nie dosięgał pomyślnych skutków, przyniosłoby zaletę. Zakończył w tych wyrazach: "Odbieray Królu od Narodu w obchodzie Koronacyi Wieniec nieśmiertelney chwały z głośnym dzieł Twoich uwielbieniem, że pod Panowaniem STANISŁAWA AUGUSTA Polacy z ucisku nieszczęść wydobyć się mogli, i od podobnych nadal zabeśpieczyli się Rządem; a teraz pozwol zbliżyć się do ucałowania Ręki Twoiey Pańskiey."

JP. Marszałek W.Kor. składaiąc równe Imieniem Senatu J. K. Mci życzenia wyraził: Iż żaden z rzędu władnących w tak szczerych oświadczeniach nie odbiera wierności hołdu, iak Król wolnego Narodu, bo od wolno-Poddanych, od wolno myślących, i wolno mówiących złożony. Jeżeli Rzeczpospolita mieć chciała Królów opiekę, szedł Narod za własnym natchnieniem uroczyście zebrany, w sprawie tey naycelnieyszey rzekł iednomyślnie: chcę Króla z łona Oyczyzny, dla Oyczyzny, wyrzeczenie to, co zamykało, poznałeś Królu! żeś poznał, dowiodłeś, żeś [s. 331v] dowiódł zaświadczamy, liczne zasługi i Cnoty Panowanie Twoie zdobiące, wystawiać będą w poźne wieki Obraz naylepszego z Królów i wzor Królów iaki bydź w Rzplitey powinien.

Xże Marszałek Konf: Lit: Imieniem Prowincyi swoiey złożył J. K. Mci powinszowanie, w takiey wyrazow treści:



"Dzień, który iutrzeysza wyobraża rocznica w naysłodszey tkwić powinien W. K. Mci pamięci; moment Elekcyi był oświadczeniem chęci Narodu, moment Koronacyi, iey skutkiem, osiągnąłeś Koronę naysławniey; bo nie losu ślepego zrządzeniem, ale darem od równych sobie Polaków nadaną, osiągnąłeś Tron, na którym tyle sławnych Poprzedników z Domu Jagiellońskiego zasiadało, a co naywięcey, znalazłeś sposobność wywdzięczenia się Ludowi zaręczeniem zachowania Wolności, Praw, i Swobod Narodowych. Z żalem patrzałeś na nieszczęścia Kray dotykaiące, pozwol chlubić się teraz, że Rok 25ty Panowania Twego szczęśliwe przywracaiąc chwile, staie się naysławnieyszym; [s. 332] ieżeli 1773. Roku oderwane Części Kraiu bez okrycia granic iego trupami, wstydną wystawuią pamięć, dziś to złe przy stałości Narodu nadgrodzone zostaie, kiedy wybiliśmy się z pod przemocy obcego Zołnierza, zniszczyliśmy dwoch Magistratur, nie na dobrym ustanowionych gruncie iestestwo, okrzyknęliśmy Sto tysięcy Woyska, ustanowiliśmy rząd nad nim, gorliwością Rotmistrzów wystawiliśmy dwadzieścia kilka Tysięcy Jazdy, pomnożyliśmy Infanteryą, przydusili iskry widocznego buntu, dla utrzymania politycznych z Dworami konnexyi, utworzyliśmy Deputacyą Interessów Zagranicznych, wysłaliśmy doskonałością, cnotą i urodzeniem zaszczyconych Mężów, - którzy zapewne nie zawiodą ufności Naszey, iuż utorowane są niektóre ścieszki do handlu, z ktorego spodziewać się możemy zysków; część Maiątków Obywatelskich stała się dla Rzplitey Ofiarą wieczną; wszystko to iest dziełem teraźnieyszego Seymu, a sławą panowania W. K. Mci Epoką; gorliwość Seymuiących, i nieustannośc [s. 332v] w pracach, które z Niemi W. K. Mość dzielisz, obiecuią doyście zamierzoney mety, były czasy, że chęć dobrego czynienia, chociasz nie uwięczona skutkiem wywięzywała poczciwego Obywatela z Obowiązku urzędowania Jego, & voluisse satis ; dzisiay takie mniemanie byłoby grzechem, bo pomyślna przy zdarzonych okolicznościach pora skutkować Nam zamysły Nasze pozwala, lecz iako żadna rzecz bez nagany znaleść się nie może, tak i teraz na zwłokę Naszego Seymowania słyszeć daią się narzekania, tu każdego słuszne usprawiedliwią powody, bo każdy za powrotem do Wspoł-Braci winien będąc z czynności swoiey dać sprawę, a boiąc się od Nich nagany, czyni rzecz każdą z rozważnym zastanowieniem, strzegąc się popełnienia pośpiechem niedokładności; ale ieżeli koniec, iak spodziewać się należy, będzie pomyslny i szczęśliwy, zapomni się ta zwłoka, i w słodkim używaniu szczęśliwości, i My trudow Naszych nadgrodę, i Obywatele oczekiwania znaydą osłodzenie. ( Rewolucya [s. 333] Nasza różna iest od rewolucyi innych Kraiów, bo tam zamięszani spokoyność, i obalone wszystkie sprężyny rewolucyi były skutkiem, u Nas w nienaruszoney spokoyności wszystko się stało, i w tym Seymie, w którym stanowiemy Prawa, znayduie się ich Exekucya. ( Deputacya wyznaczona do układania formy Rządu uwieńczyła rocznicę Elekcyi W. K. Mci; Dzień dzisieyszy podług zagaienia JW. Marszałka Seymowego równie ważney ma bydź poświęcony Ustawie Kommissyow Woiewodzkich dla Korony. Narod Litewski iuż na Sessyach swoich Prowincyonalnych dał przykład ustawy takiey, radby był do uroczystości dnia dzisieyszego wstrzymać przemianę tego Proiektu w Prawo, ale gdyś Sam W. K. Mość oświadczył chęć i życzenie swoie iak nayprędszey onego decyzyi, pozwol dziś złożyć u Tronu Twego naygłębsze dzięki za łaskawe wstawienie się za przyięciem tego Proiektu, który stawszy się Prawem ugruntował Obywatelów spokoyność. Niezostaie Narodowi Litewskiemu iak przy złożeniu [s. 333v] hołdu wdzięczności, wierności i przywiązania, oświadczyć szczere życzenia z słodkim wspomnieniem, że na dniu iutrzeyszey rocznicy, obaczy Cię osadzonego na tym Tronie, który krwi Jagiellońskiey był własnością, i na którym ostatni Zygmunt August zrzekł się Prawa do Xięstwa Litewskiego, aby Prowincyow Kor. z Litewską ustalił na zawsze wspolność. Już doszliśmy do tey mety, którey doyścia spodziewać się nie mogliśmy, że wolnego czynienia w Polszcze otwarte pole, spodziewać się należy, że nie tylko Seym teraźnieyszy, ale i przyszłe udoskonalą te Dzieła, na których wspiera się Kraiu szczęśliwość, nigdy stygnąć nie będzie w gorliwości Narod, a Panowaniu Twemu Nayiaś: Królu przyniesie chwałę, co Cię szczęśliwszym uczyni nad ten dzień, w którym osiągnąłeś Narodu Polskiego Koronę, gdy sławy ręką uwity włoży na skronie Twe wieniec. A teraz gdy Narod Litewski równie z Koroną dla dobra Publicznego pracuiąc wdrożonym postępuie torem, chciey łaskawą Swą Rękę, która Berłem Wolnego Narodu [s. 334] władnie, i w którey iak umiesz utrzymywać los Narodu szczęśliwy, tak równie gdy potrzeba wypadnie, Oręż na Obronę Jego podniesiesz, tę mówię Rękę łaskawą chciey ucałować pozwolić."

JP. Marszałek Seymowy stosownie do zagaienia swego zlecił JP. Sekretarzowi przeczytać Proiekt względem ustanowienia Kommissyow Woiewodzkich dla Korony.

W ciągu czytania przy punkcie, mieysca do sądzenia tymże Kommissyom oznaczaiącym, zachodziła kwestya względem Woiewodztwa Bełzkiego, w którym mieyscu Kommissya iego ma się odprawiać; IP. Czacki Czerniechowski chciał ią mieć w Włodzimirzu, zaś IP. Suchodolski Chełmski, w Chełmie, JP. Stroynowski Wołyń: w Dubience z dołożeniem, iżby tak Obywatele w Woiewodztwie Wołyńskim, iako i w Ziemi Chełmskiey osiedli, do składu iey należeć mogli. Względem Ziemi Stężyckiey było także żądanie od IPP. Jezierskiego Kasztelana Łukowsk: i Suchodolskiego Posła Chełm: [s. 334v] aby udzielną dla siebie, nie wspolnie z Powiatem Radomskim miała Kommissyą, iako w znaczney od tego Powiatu położona odległości; dla zaszłych więc takowych żądań ułożenie osobney Tabelli względem wyznaczenia dla wszystkich Woiewodztw, Ziem i Powiatow, Wielkopolskiey i Małopolskiey Prowincyi mieysc do odprawiania się rzeczonych Kommissyi, na następuiącą Sessyą odłożone było, a w Proiekcie te mieysca literami: N.N. zaznaczone zostały, w dalszym tegoż Proiektu czytaniu, \y po nastąpionych zgodnie w niektórych punktach poprawach y dodatkach/ gdy przyszło do punktu przepisuiącego Kommissyi Porządkowey wglądanie w przeszkody bądź wodą, bądź lądem przedaż Produktow tamuiące, i ułatwienie ich tym sposobem: "Gdzie są rzeki spławne zaięciem Grobel, Iazow czy innemi zawadami defluitacyi szkodzące, czyszczenia lub prostowania potrzebne, doniesie o tym Kommissya Porządkowa Kommissyi Skarbowey, która mocą Praw dawnych wszelkie zawady na rzekach ułatwić nieodwłocznie nakaże." IP. Walewski Wda Sieradzki chciał mieć dołożony w tym mieyscu warunek, iżby wprzod wgłąbsz takowe [s. 335] zawady na rzekach wyczyszczone były, a dopiero po tym zniesienie Młynow nakazane, a to z powodów, iżby Kommissya Skarbowa nie doświadczywszy wprzod czy rzeka która może służyć do spławu lub nie? na próżno Młynow poznosić nie kazała, z których rachowana iest w Kommissyach Podatkowych Intrata, a z tey odtrącony Podatek.

Posłowie Wdztwa Sieradzkiego nie pozwalali na taki warunek przywodżąc dawne Prawa oczyszczenie rzek spławnych z Młynow nakazuiące, uwiadomili oraz, iż dla przywiedzenia tych Praw do exekucyi Młyny na rzece Warcie, przez które wylew wody znaczną corocznie okolicznym Wsiom szkodę przynosi, do Intraty rachowane nie były.

IP. Walewski Wda Sieradzki oświadczył: iż sam znaiąc przez wylew rzeki Warty wielu Wsi zatracenie, nie sprzeciwia się zniszczeniu na niey Młynów, lecz tylko żąda warunku względem tych rzek, na których zniesienie Młynów żadnegoby awantażu nie przyniosło, a uczyniłoby znaczną szkodę Obywatelom, [s. 335v] taką w szczegulności okazał rzekę Horyń, i przynaymniey względem niey chciał mieć dołożony, żądany przez siebie warunek.

IP. Ożarowski Kln Woynicki równe czynił ostrzeżenie względem rzeki Nidy za spławną poczytaney, aby natenczas dopiero Młyny na niey zniesione były, kiedy sposobna do defluitacyi stanie się.

IP. Suchodolski Chełmski przyznał, iż słuszną iest rzeczą, aby Obywatele maiący na rzekach spławnych Młyny, ustąpili ich dla awantażu Publicznego, lecz tam gdzie awantaż publiczny bydź nie może, uszkadzać Obywatelow nie należy, bo i Aktem Konfederacyi każdego własność iest zabeśpieczona, Rzeka Horyn przez JP. Wdę Sieradzkiego wspomniona, gdy nie od początku wybiegu swego, ale dopiero poniżey okazuie się bydź zdatną do spławu, więc od tego tylko mieysca nakaz zniesienia Młynów następować może.

[s. 336]

JP. Kossowski Podskarbi Nadw. Kor: zaspokaiaiąc tę troskliwość, oświadczył. Iż iak Kommissya Skarbowa względem rzeki Pilicy postąpiła, że wprzód wysłała Indżinierów dla zrewidowania rzeki i uformowania Mappy, a potym iednego Kommissa[???] [???]zyi i skonfrontowania teyże sporządzoney przez Indżinierów Mappy, dopiero po takiey ubikacyi, od którego mieysca okazała się bydz rzeka zdatną do spławu, od tego tylko Dekretem przynagliła Obywatelów do znoszenia Młynów, tak rownego i względem innych rzek użyie prawidła.

JP. Walewski Wda Sieradzki odstąpił żądanego warunku, oświadczaiąc: iż lubo sam ma Młyny kilkanaście Tysięcy importuiące Intraty, lecz dla szacunku drogiego czasu, woli uczynić z nich straty ofiarę, iak dłużey tą kwestyą zatrudniać Stany.

W dalszey potym kontynuacyi czytania Proiektu, czynione były niektóre dodatki, iuż to względem dróg traktowych, aby naprawione, i ile możności [s. 336v] wyprostówane były, iuż względem drzew koło drogi wysadzonych, aby pod karą na Szlachcica pieniężną, a na Chłopa osobistą, wycinanie zakazane zostało, aby równa kara i na wypalaiących lasy rozciągnięta była; aby Fundusze [???] celem Edukacyi Młodzieży poczynione pod dozorem Kommissyow Porządkowych skutkowane były, iuż to nakoniec i inne liczne odmiany i przydatki, które przyięte i umieszczóne w tym Proiekcie zostały.

Po skończonym czytaniu, gdy JP. Marszałek Seymowy zapytał się na cały Proiekt o zgodę, JP. Suchodolski Chełmski maiąc iesze względem niego swoie uwagi, zabrał Głos, w którym wyraził: iż rocznica Koronacyi Wolnego Krola nie może piękniey bydź obchodzona, iak zachowaniem Wolności Obywatelskiey, stosownie do tego uczynił wynikaiącą z Proiektu kwestyą, czyli Obywatele nieprzytomni na Seymikach mogą bydź za Kommissarzow obrani? i gdyby niezasiadali na Kadencyach, odsądzeniem 3letnim ab Activitate karani? tu wystawił istotne zgwałcenie wolności [s. 337] Polaka mowiąc iż słyszał sarkanie Obywatelów po pierwszym podobnym Kroku wyznaczenia Kommissarzow Woiewodzkich do wyciągnięnia intrat, i że im zaręczył mocą Prawa; iż to tylko na ten ieden raz dla przyśpieszenia Podatkow stało się, odebrał od nich zlecenie wzbraniania ile możności podobnego kroku drugi raz, oświadczył iż tak usprawiedliwszy się przed Obywatelami z iednego, i takie od nich wziąwszy zalecenie, niemoże pozwolić drugiego zgwałcenia wolności, że ty Obywatelu czyli chcesz czyli niechcesz i choć nie przytomny obrany będziesz, ieżeli nie z iedziesz nakadencyą ukaranym 3letnim ab Activitate odsądzeniem zostaniesz; nie należy sądzić tak o Polakach, iżby z własney chęci do pełnienia usług dla Narodu nieubiegali się tym bardziey, że bez tey posługi publiczney, do żadnego Urzędu doyść niepotrafią; rozpaczać by iuż Polszcze przyszło gdyby które Woiewodztwo nieznalazło 16. Obywatelów ochotnych do służenia dla dobra Publicznego, a chociaszby i tak (co iest rzeczą niepodobną) było, gwałtu w żaden sposob wolnemu Obywatelowi czynić [s. 337v] niegodzi się, przymuszenie Obywatela do Urzędu byłoby takim gatunkiem niewoli iakiego i pod adsolutnym Panowaniem żaden doznawać niemoże. To przełożywszy żądał albo wyłączenia tego słowa z Proiektu nieprzytomni albo dołożenia, iż Obywatel nieprzytomny, na Seymiku obrany. ieżeli przyiąc Urzędu tego nieżechce Kommissya porządkowa innego chcącego na iego mieysce obrać może.

JP. Zieliński Nurski rożnego będąc zdania tłumaczył się z iego powodów, iż tak nieszczęśliwe są niektóre Woiewodztwa, że ledwie uprosić można iednego Obywatela na funkcyą Deputata a iakże można bydź pewnemi znaleść do takiey pracy 16. ochoczych Obywatelów, excepcya więc nieprzytomnych zawiedłaby skutek tego Prawa, które ma bydź twierdzą spokoynosci Obywatelskiey, i opatrzeniem Zołnierza. Absolutnego rządu przykład względem wolnego Narodu nic zastanawiać niepowinien, bo tam każdy Poddany dopełniaiąc szczegolnie obowiązków Poddaństwa, żadnego do posługi Kraiowey kroku uczynić niewykł bez nadgrody, tu zaś sława iest dla wolnego Obywatela [s. 338] wszystkie przewyższaiącą nadgrody, wspomniał sławnego Autora Montesquieu który o rządzie Republikantskim pisząc mowi, iż w Rzeplitey Obywatel wymawiać się od usług publicznych nie ma Prawa, wyraził iż naywięcey unas o Podsędkostwa, Pisarstwa znaki orderowe i Urzędy Dignitarskie cisną się do Tronu, i wnosił, iż taka Klassa Obywatelów zapewne usunąć się pragnie od pracowitey a bezpłatney funkcyi Kommissarza, czemu zagradzaiąc i chcąc mieć wpewney exekucyi Prawo na żadną excepcyą bądź przytomnych, i nieprzytomnych, chcących, i niechcących niepozwalał y o Turnum dopraszał się.

JP. Marszałek Seymowy oddawszy sprawiedliwość tak iedney iako i drugiey strony słuszney troskliwości, dla załatwienia iey podał dodatek który JP. Sekretarz przeczytał, iż gdyby który z nieprzytomnych obrany przyiąc funkcyi wzbraniał się, i wprzeciągu tygodni 6. to przed Kommissyą porządkową oświadczył, Kommissya iednomyślnością czyli większością innego na iego mieysce obierze.

[s. 338v]

JP. Zieliński Nurski stanął powtornie przeciwko takiey excepcyi z oppozycyą.

Krol Jmć pochwaliwszy Obydwoch stron powody że z miłości Oyczyzny i dobra publicznego pochodzą, radził przez wzięcie między temi dwiema rożnemi zdaniami srzodka skłonić obydwoch iednomyślność, przyznał iż narzut osobliwie na nieprzytomnego funkcyi może bydź zagwałt wolności poczytany, bo niepodobna aby czasem niemiał takich przeszkod, że przymuszenie stałoby mu się niewolą, sądził więc dla nieprzytomnych zostawić wolność przyięcia lub podziękowania za funkcyą, przytomnych zaś lubo w rownym mogą się znaleść zdarzeniu, lecz że będąc bliskiemi zostanie im łatwość, przełożenia swych przeszkod i wyprzoszenia się Obywatelom, zostawić przy obowiązkach w Proiekcie przepisanych.

JP. Zieliński Nurski i Suchodolski Chełmski oświadczywszy powolność przyięli zgodnie ten śrzodek przez JKMc podany do którego stosowny umieszczony został w Proiekcie dodatek, iż gdyby obrany z nieprzytomnych przyiąć funkcyi wzbraniał się [s. 339] Kommissya na iego mieysce chcącego choć nieprzytomnego obierze.

Gdy po ułatwioney tey kwestyi JP. Mar: Seymowy ponowił zapytanie na cały Proiekt o zgodę.

JPP. Walewski Sieradzki i Suchodolski Chełmski czynili ostrzeżenie względem Poczt, aby dla expedycyi Kommissi porządkowych do znoszenia się z Kommissyami Woyskową i Skarbową obowiązanych były wolne bez opłaty, zanosząc proźbę do JK. Mci. iżby dozwolic na to raczył, iako iuż dla expedycyi Kommissyi Woyskowey łaskawie to uczynił.

Krol Jmc \dobrotliwie z Tronu/ oświadczył; iż dogadzaiąc troskliwości JPP. Chełmskiego i Sieradzkiego, iak tyle w dziele pocztowym okazał że iest ułątwiaiącym wygody publiczne, tak i teraz będzie skłonnym układ uczynić taki, który Kommissye Porządkowe od expesy uwolni \byle/ ostrzegaiąc sobie aby pod Jmieniem tychże Kommissyi inni partykularni niemieścili Listow swoich.

[s. 339v]

JP. Suchodolski Chełmski podawszy sposob uniknienia uszkodzeń poczty przez oznaczenie expedycyi Kommissarskiey pieczęcią Woiewodzką, podziękował wraz z JP. Sieradzkim JKMci. załaskawe proźby ich w skutku przyięcie.

Po czym Proiekt cały względem ustanowienia Kommissyów porządkowych Woiewodzkich z namienionemi poprawkami odmianami, i dodatkami, za trzykrotnym na zapytanie się JP. Marszałka Seymowego odgłosem zgody, iednomyślnie w Prawo zamieniony został. (*)

Krol JMc wezwawszy Ministeryum do siebie wyraził;



iż na dniu dzysiezszym doznał tey prawdy którą tylekroć zegluiący doświadcza, że naymilsze wtedy doyście do portu, kiedy podroz odprawiona była trudna i niebezpieczna, \Litt a/ Ieżeli te przykre nieszczęścia [s. 340] które w głosie swoim wspomniał zacny Marszałek Seymowy zasmuciły pierwsze lata Dwudziesto pięcioletniego panowania, tym bardziey czuć się daie słodycz w dzisieyszych skutkach rostropności, i żarliwości Stanów teraz Seymuiących, którzy doszli do takiego stopnia, w iakim zdawna żądanie było zostawać a niemożność wzbraniała. Bog Łaskawy i Wasz Patryotyzm przełamał te trudności które Nas oddalały od pożądaney mety, Gdy na dniu iutrzeyszym w przybytku Pańskim przyidzie nam obchodzić zwykły obrządek, i czynić tę ofiarę, którą wdzięczność i podległość ludzka Naywyższemu Panu iest winna, Ja z Osoby Moiey będę składał dzięki, iż tak zrządzić raczył, że z okoliczności użytkować pozwolił, i że cnotliwych Obywatelów na Seym teraźnieyszy zgromadzonych ścisłym gorliwości, i patryotyzmu połączył związkiem Przyimuię chętnie za wiązanie to Prawo które iednomyślnością Stanów stwierdzone, iest ozdobą Narodu, i ugruntowaniem powszechney spokoyności. Przychodzi mi także dziś cenić prace i trudy zacne Marszałka Seymowego, tak przezornie i tak cnotliwie Styr Obrad trzymaiącego, \Litt b/ który dzisiay dopełnia te życzenia, które odbierałem od rodzonego Jego Brata JP. Kanclerza [s. 340v] Koron: natym samym mieyscu przed lat dwudziestą kilka, ten będąc Marszałkiem Seymu Coronationis tego mi życzył, co rodzony Brat iego dziś uskutecznił, iest to właśnie pierwszym a w poźne czasy pamiętnym przykładem widzieć razem trzech, żyiących rodzonych Braci, którzy wszyscy Marszałkami byli pamiętnych i pożytecznych Seymów. Niedogodziłbym własnemu uczuciu, gdybym nie wyraził iak wdzięczny iestem Prowincyi Lit: że przykładem swoim utorowała drogę Prowincyom Kor: do tak pożytecznego dzieła, a w tey szczegulnie Xiążęciu Sapieże Styr rzeczoney Prowincyi trzymaiącemu, który w Domu swoim znalazł przykład chwalebnego zachęcenia, ponawiam oświadczenie wdzięczności moiey Przezacnym Stanom za tak miły upominek, a iutro Bogu przed Ołtarzem dziękować za niego będę.

JP. Mar: Seymowy i Xże Mar: Konfederacyi Lit: złożywszy JKMci. podziękowanie za zaszczycenie Osob Jch łaskawemi wyrazy, powtorzyli swe proźby swoim i Kollegów Jmieniem, aby Łaska Jego Krol: Mci w pozwoleniu ucałowania Ręki Swey Pańskiey od początku Sessyi upragniona, a dla stania się iey godnieyszemi do ukończenia Proiektu [s. 341] iuż w Prawo zamienionego wstrzymana, uszczęśliwiła Ich skutkiem. Potym oświadczeniu, Senatorowie Ministrowie i Posłowie maiąc na czele swoich Marszałków całowali rękę JKMci.

Gdy wszyscy nazad namieysca swoie powrocili JP. Trypolski Kijowski wzabranym głosie wystawił uciśnionego pienią Wdztwa swego Obywatela JP. Charlęskiego skaranego 12letnim aresztem, upraszaiąc iżby rocznica Koronacyi JKMci oznaczona była łaską i względnością Stanów, w oswobodzeniu od takiego ucisku spokrewnionego z wielu Domami w Wdztwie Kiiowskim Obywatela, do czego stosowny Proiekt podał do Laski dopraszaiąc się o iego przeczytanie.

Ządanie to dla zaszłey wielu Posłów oppozycyi skutku swego niewzięło.

JP. Potocki Lubelski uczynił wniosek, iż gdy w rządzie Republikatskim bardziey chęć zaszczytu i chwały iak pienięzna nadgroda Obywatela do usługi publiczney wiedzie, aby Kommissarzom Woiewodzkiem też same zaszczyty co i Deputatom na Trybunał przyznane były, zamawiaiąc sobie umieszczenie [s. 341v] tego wniosku przy układzie Tabelli, mieysc dla Kommissyow Woiewodzkich oznaczyć maiącey.

Xże Jabłonowski Kasztl: Krakowsk. iako prezyduiący w Deputacyi do wynalezienia zrodeł Podatkowych z Miasta Warszawy wyznaczoney, uczynił doniesienie, iż ta dzieło swoie zupełnie zakończyła i upraszał iżby Stany oznaczyły czas do zdania zczynności Jey sprawy.

Sessya potym solwowana na następuiący Czwartek.

(J. T.)

[s. 342]


Mowa JW. Mniszcha Marszałka Wielkiego Koronnego na Sessyi Seymowey dnia 24. Listopada 1789. Roku miana.

Nayiasnieyszy Krolu Panie Moy Miłosciwy

Ciąg Obrad Seymowych wystawił koleyne obrządki Panowania W.K.Mci. Obiął zwrot roczny ich pamięć, Nasz obchod, Stanom tłomaczenie. Oświadczyliśmy co czuiemy, y co czuć powinnismy, chlubną tą wolnością, którey wyrazem prawda, ktorey cechą przekonanie. Żaden z rzędu władaiących, rzetelnieyszego nad W.K.Mość P. Miłł nieodbiera hołdu, bo od wolnie poddanych, od wolnie myslących od wolnie mowiących złozony. (

Iezeli Rzplta mieć chciała Krolow obierczych, to pewnie celem nieinnym, tylko by Sobie wdzięczność, by Im poufanie zaręczyła. ( Szedł Narod tym natchnieniem względem W.K.Mci, Narod uroczyście zebrany, w Sprawie naycelnieyszey Narodu; rzekł, chcemy Króla z łona Oyczyny, dla Oyczyzny, chcemy Ciebie z pośrod wielu, dla wszystkich. Wyrzeczenie te co zamykało, poznałeś, ześ poznał dowiodłeś, ześ dowiodł zaświadczamy ( Tu iuz wybor zaletą Tronu, Obywatelstwo twierdzą, trudy nadzieią, łaskawość zaś uwieńczeniem czoła; na ktorym przystępuiący zachęcenie, potrzeby wsparcie, a odmowiony nawet, załość odmowienia rzeczywiście czyta. Prześwietne Skonfederowane Stany, Kryślę wszak Obraz naylepszego z Krolow, Kryslę y wzor Krolów, iak być powinni w Rzpltey. (

Ręką Opatrzności Nam skazany, iednością serc wyniesiony, uwielbienie dzieła Narodu, staie się powinnością, zasługą y cnotą (