Sessya 130

Dnia 28. Lipca

Zagaił JP Marszałek Seymowy w te słowa = Jeżeli każdy żyiący & =

Litt:

JP. Gutakowski P. Orszanski prosił o decyzyą względem Pensyi Hetmanow.

A JP. Mierzeiewski P. Podolski obstawał przy całosci pensyi y Prerogatyw Hetmanskich dowodąc, że gdy świeże Prawo obowiązuie Hetmanów do punktualnego zasiadania Kwartałami w Kommissyi Woyskowey nie można ich pokrzywdzać uszczuplaniem pensyi, nadto iż Feld-Marszałkowie Pruscy y Cesarscy nierownie większe maią dochody.

JP. Gutakowski P. Orszanski rzekł:



Nie było nigdy myślą moią tych wiekami wsławionych krzywdzic Urzędow, gdy y owszem dałem dowody że byłem za powagą Hetmanow, zażalaiąc owe gwałtowne 1776. Ru czynności, kiedy Władzę Hetmanom odcięto. Nie chodzi więc tu o ich zaszczyty, ale chodzi o niedostatek w którym Rzplta dziś znayduie się. Kiedy Kray był cały, kiedy Obywatele żadnym prawie nie byli ucisnieni Podatkiem; wtedy łatwiey było Polszcze, choc zbytnie dawać pensye; Ale dzis odpadły Woiewodztwa, Woysko nieznane w Polszcze podniesione 20 lat. blisko Woyna Kray niszcząca, Każdy Stan, każdy Obywatel ięczy pod [s. 741v] Podatkiem: W tym zwrocie okolicznosci, nie mogę z mysli moiey spuscić. JW. Hetmani, nie mieli bydź tkliwie tym przeięci wyobrażeniem. Nie można kłaść tu przykład za Argument bo Nas to wiązać nie powinno, że Cesarz Jm. lub Król Pruski, znaczne opłaca Feld-Marszałkow Woysk. swoich Pensye, bo My w ubóstwie Naszym z iedną tylko Szwecyą rownać się możemy. A więc ieżeli idzie o porownanie Pensyi, iak w inszych Państwach Ia się zgodzę, aby taką Nasi Hetmani mieli, iaką bierze Feld-Marszałek w Szwecyi, inaczey gdy nie zaydzie iednomyslność o Turnum upraszam.

Odezwał się JP. Potocki P. Lubel:



Podwoyne na dniu wczorayszym względem Hetmanow było wniesienie Pierwsze JWo Orszanskiego, ktory chciał aby Hetmani Wielcy y Polni Pensye swoie mieli zmnieyszone. Drugie [???]: aby Ciż Ministrowie w całkowitosci przy Pensyach zostawieni zrzekli się Gaży Szeffowskiey. Mniemałem że tym powtornym moim wniesieniem dogodzi się zarazem y oszczędnosci Skarbu y Urzędy Ministrowskie przy Lustrze y Intracie swoiey w całosci zostawszy, będą zachęceniem ile w Kraiu nie bogatym do Cnoty y Usług Oyczyznie, bo gdybysmy Ministrowskie zmnieyszyli [s. 742] Pensye, został by się tylko ten Urząd dla możnych, posiadać by go niemogł przy naywiększych Talentach Ubogi, bo chybaby nie dostatek swoy przekupstwem, lub Intrygą musiał podsycać. A nakoniec Sam WKmc utraciwszy Szafunek Krolewszczyzn, nie miał byś sposobnosci nadgradzać Cnoty y Zasług Oyczyznie. A zatym iak nieżyczyłem ogałacać Ministrowskie Urzędy z Pensyi, tak przychylałem się do oszczędnosci y tę proponowałem w skassowaniu Gaży Szeffowskiey. Lecz odpowiedziano mi, że rzecz nie iest na swoim wniesiona mieyscu bo niżey Artykuł iest o Szeffach. Nie wiem gdy rzecz przyidzie o Szeffach, czy nie znowu nie będzie powiedziane, że trzeba było mowic pod Artykułem Hetmanow a tak zgory na doł, z dołu na gorę odsyłanym będę, boiąc się aby przez względną powolność moią decyzya tey Materyi nie była opuszczoną; proszę w tym mieyscu o decyzyą Gaży Szeffowskiey, na zmnieyszenie zaś Pensyi Ministrowskich pozwolić nie mogę, bo bym wolał raczey Fassyą Cesarską na nie widzieć włożoną. Co do drugiego mego wniosku, NNe Stany, gdy dawniey pogrom Władzy Hetmanskiey był przewagą Tronu, exystencya Hetmanow zdawała się koniecznie potrzebną; Lecz dzis widząc bez Władzy Hetmanów, widząc że iuż przewagą Tronowi bydź nie mogą, bo tylko, gdzie iest siła iednego przeciw drugiemu wystawiona, tam Szala w rowney wadze bydź może; Niech mi wolno powiedzieć [s. 742v] będzie, że ich w dzisieyszym Składzie rzeczy uważam czczemi, a gdy tak iest w moim widoku, wolno mi było powiedzieć, aby Urząd ten z Życiem dzisieyszych zakończył się. Może mi tu kto powie, że iuż rzekliśmy o Hetmanach pod Artykułami Kommissyi Woyskowey, gdzie ieden co Kwartał powinien prezydować, drugi w Woysku dowodzic. Ja z uszanowaniem Prawa tego odpowiem ześmy pobłądzili, ale niech tak będzie, niech się stanie zadosyc Prawu bo naymnieysza iest Kwestya o Urząd Prezesa. Idzie tu raczey o dowodzenie Woysku, y sądzę, iż trzeba aby przynaymniey Hetmani Kommend nie mieli. Gdyby nieszczęsliwym losem dla Narodu w takim znalezlismy się zdarzeniu, żeby Nieprzyiaciel wtargnął w Kray Nasz, a Hetman ieden był chorobą złożony drugi Latami obciążony, trzeci nie dołężny, czwarty iakim nieprzewidzianym zatrudniony zdarzeniem lub w Kraiu nie przytomny, iakaż wtedy pomoc dla Narodu z Hetmanów, ruszać ich z Urzędu niemożna, bo im dożywocie Prawo waruie Pensyą opłacać należy bo to iest im także Prawem nadana, spodziewać się iednak od żadnego z nich obrony nie należy bo wszyscy zaięci. Czyż w takim przypadku nie uyrzemy się obłożeni ciężarem? Czyż tracić nie będziemy na tym, że nam wolno nie będzie spodziewać się od Hetmanow obrony. [s. 743] czyż nakoniec nie uyrzemy y nie przekonamy się, że iest zamknięta droga nadgrody dla Cnoty y waleczności ( Moim zdaniem, trzeba mieć wzgląd na taki przypadek rozwiązać ręce Kommissyi Woyskowey, aby zdatność tylko y talenta do Przewodnictwa Woysku w każdym zdarzeniu wybierała, czym otworzylibysmy drogę nadgrody, zachęcilibyśmy Szlachetny zapał walecznosci w Narodzie, y w tedy był bym pewien, że nie moc Intrygi ale talenta y zdatność choć przy szczupłym maiątku, słały by drogę do tego Stopnia.

Zabrał głos JP. Walewski Woiewoda Sieradzki wyraziwszy: iż kto wolność kocha ten chętnie dla dobra publicznego wszystko poświęca; A kto chce kassować Urzędy, to albo do Monarchicznego Rządu wzdycha, albo sobie sprzykrzył Republikantski, y że Hetman pełniący swoie obowiązki strzeże wolności, a Feld-Marszałka Kommenderuiącego Woyskiem łacno uiąc można = oswiadczył oppozycyą na zmnieyszenie Pensyi, lub skassowanie Urzędow Hetmańskich.

Odezwał się JP. Potocki Marszałek Nadwor. Litt: w te słowa



"Cokolwiek załatwiać może zaięty spor w Materyi Etatu Woyska, a wdzisieyszey okoliczności przywrócić między Rzpltą, a Obywatelem harmonią, to wszystko rozumiem, że od WKMci JPPh Stanów mile wysłuchanym będzie. [s. 743v] Zaiste nayczystsza gorliwość JWo Orszańskiego, złączona z powinnoscią Instrukcyą przepisaną, podała mysl, aby pensya Hetmanom zmieyszona była; Lecz pozwoli sobie przełożyć ten gorliwy Mąż, że to iest Materya Skarbowa, która gdy przyidzie do decyzyi, wtedy mieć będzie mieysce mówienia, aby daninę od Pensyi naznaczono, dogodzi się wtedy powszechnemu żądaniu, kiedy ogólna na wszystkich rozciągnie się Reguła dzis zaś Rzplta nic nie traci na tym, gdy Hetmanów przy oznaczoney utrzyma pensyi. Co do drugiego wniesienia, ktore utrzymuiąc Pensyą Ministrowską skassowanie Gaży Szeffowskiey przekładał Znayduię równie gorliwość, która myśl tę podała, lecz zastanawiaiąc się nad porządkiem y czasem, rozumiem że nie tak z powolności iak z przekonania się ta Propozycya do mieysca swego odłożoną będzie, bo dosyć iest powiedzieć o Szeffowskich Gażach, że iest niższy Artykuł y ma mieysce w Etacie, a zapewniać się nawet nie potrzeba Warunkiem, że decyzya Pensyi dla Hetmanów, nie będzie przeszkadzała mówienia o Gaży Szeffowskiey, bo gdy przyidzie z porządku Etatu Gaża Szeffow, wtedy domowić się każdemu wolno będzie, bo Pensya Hetmanów nie ma związku z Szeffowską, [s. 744] teraz zaś nie zostaie tylko albo unanimiter zgodzić się na umnieyszenie Pensyi Hetmanom, albo per turnum rzecz załatwić, do czego upraszać będę JWo Marszałka Seymowego o podanie Propozycyi, czy ma bydź zostawiona Pensya Hetmanom, czy zmnieyszona.

Xże Marszałek Konff. Litt:



Idąc nieprzerwanym Cnoty torem y tę chcąc mieć za przewodniczkę, widzę że są takie okoliczności, w których Człowiek nayszczerszym myslenia sposobem tchnący podać się może w posądzenie. Mówiłem zawsze, tam gdzie mi słuszność mówić kazała, a gdy przyszła okoliczność mowienia o Hetmanach znałem za chlubę bydz z niemi złączonym, ale znałem rownie występkiem, gdybym w przekonaniu \moim z/mogo skłonnosci Serca czynił offiarę. Minął czas dziesięciomiesięczny Seymowania ( Naszego, iednak dotąd porządku zachowywać nie chcemy. Była mowa o Pensyi Hetmanów iako Ministrow, przydano do Niey wzmiankę o Gaży Szeffowskiey. Gdzie idzie o zyski y powiększenie Dochodów ( Skarbu Naszego tam ia zawsze obstawać za tym, znam moią powinnoscią, bo wiem że gdy Skarb możny będzie, siły nasze zwiększonemi zostaną, ale nigdy dla zysku nie było zamiarem moim odpisywać się [s. 744v] od słuszności. Kara tylko za występek następować powinna dziś bez winy, słyszę wniosek Kary na Hetmanów, stanąć y bronić Jch honoru powinienem pamiętaiąc na tę maxymę = dum omnia perdes, famam servare memento = krzywdzić ani Urzędu, ani Osoby nie iest w mocy Naszey; dnia wczorayszego była mowa o zmnieyszenie Pensyi Hetmańskiey, tłómaczyłem się że Prawo własności czynić tego zabrania, że Karę na Pensyach poprzedzać powinien występek, na koniec dowodziłem przykładem swieżey Uchwały Naszey, ześmy naznaczaiąc dla Biskupów po 100m na przyszłość, teraznieyszych Possessorow przy całkowitych iakie posiadaią ad vitae tempora zostawili Intratach. Tam gdzie się Prawo łamie, dosyć iest oppozycya iednego Pensya; lubo rzecz mnieyszey Wagi, wszelako Prawem zabespieczona, przy słuszności aby odeymowaną nie była stawałem; Iak na lekarstwo użyto tego srzodka zabespieczenia Pensyi Hetmanskich proponuią odebranie Szeffowskich, bo ochraniaiąc 20m proponowano odiąc 36m ; Lecz mnieysza y oto, ieżeli ma bydź ten wyrok aby Jm odięto Szeffowskie Pensye, niechże będzie mowa o tym w swoim mieyscu, na cóż tu domagać się warunku, że można będzie o tym mówić wszak wiemy wszyscy, że Rzplta iest samowładna, [s. 745] iedna excepcya, gdy położona zostanie poydą pensye pod Kwestye, ieżeli nie będzie zgody, to większość załatwi; tym bardziey spodziewać się mogą Pe Stany że Hetmanow nie wiedzie Interess 10. lub 20. Tysięcy, mniey lub więcey dla nich dochodu, dyfferencyi Im nie uczyni. Wszak bydź mogą czynione o to excepcye, wszak przy Etacie Koron. dla Szeffa Regimentu Jmienia Potockich, przy Litewskim dla JWo Woiewodzica Niesiołowskiego iako Szeffa Regimentu Jmienia Massalskich iest położona excepcya. Ale ieżeli porządek mieszać będziemy, ieżeli obce Materye, przerywać ciąg zagaioney będą, to Nam się samym ciężko będzie zrozumieć y trafić do końca. Lubo wsrzod Materyi Etatowey w czasie tym, gdzie Nam mysleć o opłacie Żołnierza należy, nie wmieyscu wprowadzona słyszeć się dała okoliczność, iednak stoiąc przy słuszności, Sprawiedliwości y Prawie, winienem na to odpowiedzieć wniesienie, że ruszenie iakiego Ministerium bydź nie może, a tym bardziey Hetmanów, gdy stanęło Prawo że Hetmani w Kommissyi Woyskowey z obowiązku y pod utratą Pensyi prezydować powinni, y gdyby którego nawet Woyna w tym czasie zastała, już Kommenderować nie może. Pytam się tedy, ieżeli na tym Seymie tak czynnym y szczęscie dla Narodu rokuiącym ustanowione Prawo, tak [s. 745v] rychło łamać, mazać y znosić, będzie dla Nas chlubą? Lecz nie chcąc się upornym okazać, że tylko przy Prawie stoię idę do samey racyocynacyi. Hetmani byli zawsze między Tronem y Narodem Posrzednikami. Wyżsi od Hetmanow wszczynali Woyny, aby bydź Panami Woyska, a z tąd Panami Narodu, ale nikt mi nie pokaże żeby Hetmani kiedy Narod zdradzili. Ieszcze nie wyrzekliśmy względem Kommendy Woyska, a iuż odbierać mamy zamiar Hetmanom, y teraz były zewnętrzne y \we/zewnętrzne niebespieczeństwa y czy chciał który Hetman Kommendy. Oto ią Generałowi Leutnantowi oddano. Chcąc Urząd Kassować, trzeba mi pokazać powody skassowania onego, za Granicą są Feld-Marszałkowie, u Nas Hetmani, ale zawsze wyżsi nad Generał Leutnantow nad Generał en Cheff. Słyszałem skargę, że Hetmani nie zdatni do Kommendy niech mi będzie wolno na to zapytać się, czy były Woyny? Cały Kray wsrzód Niebespieczeństwa y burzy znayduiący się bez żołnierza bez potrzebney obrony przy odięciu Władzy Hetmanow, przy wskrzeszeniu obcą przemocą Po Departamentu Woyskowego, czy mogłże bydź polem Hetmanowi do cwiczenia się? Ieżeli dla tego, że kto więcey umie, Kommenderować ma, to nie powinnismy wyrzuty czynić nikomu, bo w każdym Woysku znaydzie się, że y Pułkownik, lub [s. 746] ieszcze niższy nad wyższych swoich posiadać może talenta, y to nieprzeszkadza wyższemu, aby nie miał kommenderować. Kiedy Miłł: Panie!, nad zasługi moie w młodosci ieszcze lat moich zostałem Generałem Artyleryi, dasz Mi WKMc Swiadectwo, iż Starałem się cwiczyć w tey Sztuce, którey poswięciłem się a przecież chlubić się nie mogę, żeby lepsi odemnie nie byli. Gdby przyidzie mieysce temu, wnosic tu będę proźby to WKMci za JPm Pułkownikiem Kron\z/manem, który nie tylko w Teoryi, ale y w praktyce musi bydź biegłym, gdy był w Woynie, a talentów y wiadomosci swoiey okazał proby. Pod tego to Nauczyciela starałem się postępować okiem, wstydzić się nie będę, ieżeli w czym nie mam ieszcze wiadomosci, uczyć się będę. Lecz dla tego nie rozumiem żeby w służbie Woyskowey, porządek miał bydź odmieniony. Ieżeli Hetmanów możnych zawsze mieć chcemy, to dlatego żeby w czasie Woyny koszta potrzebne zastąpić mogli. Monarcha Absolutny, gdy wiedzie Woynę, musi mieć zapasy, bo te iego decyduią losem, ale w Polszcze gdzież mamy zapasy? Podatek składać się zwykł tylko z tey wielosci, aby na Woysko wystarczył, więc w czasie Woyny Hetmani, z swoiego grosza służyć powinni a [s. 746v] częstokroć Woyska opatrywać potrzeby. Mowiąc o przemocy Hetmańskiey. Wspomniymy sobie na owe okropne czasy 1776 Ru kiedy na Hetmanow Władzę zasadzki czyniono, na owe mówię czasy, kiedy to na Seymikach Krew się rozlewała Obywatelów. Pytam się iak się stawili Hetmani, czy gwałtem gwałt odpierali, y teraznieyszego Seymu sciskano Władzę Hetmanów, milczeli, milczałem y Ia, bo będąc za zniesieniem Departamentu Woyskowego, ktory na rozwalinach Władzy Hetmańskiey przemoc kuiąca na Nas kaydany fundowała, nie dzwigałem Władzy Hetmanów, bo chciałem oddziału Kommissyi Woyskowey y Zwierzchnictwa. Żałuię w ten moment że mię przyiaźni y Krwi związki łączą z Hetmanami. Koń[???]czę, bo co tu było w tych murach na obronę Hetmanow mówiono, zapewne chlubnym iest dla nich swiadectwem do czego Ia nie mam dosyc prezumpcyi, abym co dodał, ale przypomnieć winienem słowa Hetmana Polnego Koron. Rzewuskiego; Mówił ten Zacny Mąż: Zła Władza Hetmanska, trzeba ią znieść, Zły Jan Zamoyski, który Maxymiliana wziął w niewolą, zły Chodkiewicz, Tarnowski, Żołkiewski &&. Ia dodam zły Wacław, zły Seweryn Rzewuski, którzy gdy wszyscy milczeli to oni [s. 747] na niewolą dla wolności podali się. Przywiodę nakoniec słowa na tym Seymie przez JWo Czackiego powiedziane, = Nie na Buławie, ale z Buławy wyżey idąc, psuli się Obywatele; takim był Ian Sobieski gdy Przyłbicę w Koronę przeminił.

Mowił JP. Trypolski P. Kijowski (

Litt:

Odezwał się JP. Rzewuski P. Podols. w te słowa =



Za Osobami posiadaiącemi Dostoieństwo Hetmanow mowic nie iest moim zamiarem ( ale tylko co do Urzędu; Przepomnieć tu nie mogę oswiadczenia wdzięcznosci za łaskawe wspomnienie Imienników y Krewnych moich. Materya wprowadzona miała w zamiarze zmnieyszenie Pensyi Hetmańskich, lecz dalsze wnioski z tego pochodzące źrzodła, że Hetmani mniey są potrzebni, y że od vitae tempora dzisieyszych utrzymawszy, na potym Urząd ten skassować, nadto są ważne, abym niemiał, podnieść głosu za Hetmanami, a podnieść do słusznosci y sprawiedliwosci Waszey PPe Stany. Za coż mówiemy, że Hetmani dotąd nie czynni, y do niczego używani nie byli, Krotka odpowiedź, że dotąd żadney Woyny nie mielismy; lecz czyli iest potrzebny Urząd Hetmanow, dosyc iest czytać Historyą, z ktorey niech wolno mi będzie tu powiedzieć, że bywali zawsze przewagą Tronu. [s. 747v] Będą czynnieyszemi, ale niech będą z Woli Narodu; Przeto zdaie mi się że tu nie chodzi tak o Pensye iak o Jstotę Rządu Rzpltey więc, iako iuż powiedziałem, tak powtarzam, że za Pensyą Hetmanow nie domawiam się, ale za Urzędem Stawam. Podaię w tym mysl moią, niech Hetmani będą na Seymach obierani z Kandydatow od Woyska, a mianowicie od Kawaleryi Narodowey podawani. Wtenczas Rzplta nie będzie żałowała wyboru swego, bo Hetmani będą zdatnemi y Staną się użytecznemi. Nie woła Oyczyzna na Nas uszczuplaymy Podatku, ale woła abysmy przezorność wszafunku zachowali. Zwracam mysl do Hetmanow takich iacy powinni bydź od Narodu wybierani, ażeby byli czynni y użyteczni Oyczyznie, y ażeby ieden po drugim Hetman wyższe zabierał mieysce, o to w swoim czasie stosowny, bo teraznieyszego wniesienia podam Proiekt.

Rzekł JP. Matuszewic P. Brzesk. Litt: Etat woyska wzięlismy do decyzyi; zastanowmy się nad tym co czas niszczy; iedna Materya wprowadzona, kilkanascie zrodziła ubocznych porzućmy ie wszystkie, a decyduymy, czy ma bydź pensya zmnieyszona dla Hetmanow, lub nie?

Poparł to wniesienie JP. Gutakowski P. Orszanski mowiąc: Dwa dni traciemy [s. 748] nad pierwszym wierszem Etatu, które więcey już kosztuią iak 120/m Zadecyduymyż per Turnum, gdy iednomyslność nie zachodzi.

Podał zatym JP. Marszałek Seym. Propozycyą ad Turnum w te słowa = Czyli Pensya Hetmanom ma bydź zmnieyszona lub nie? Ma bydź zmnieyszona affirmativè nie ma bydz zmnieyszona,negativè .

Zabrał głos JP. Suchodolski Poseł Chełmski w te słowa =



Gdy iuż do Etatu Woyskowego przystąpilismy, powinnismy iśc tym trybem, abysmy iak nayrychley to Dzieło uskutecznili na ktorego ( ukonczenie cały Narod oczekiwać zdaie się z Żalem przychodzi Mi patrzeć na to, że przez 20. lat prawie cierpi Urząd Hetmanow. Examinowałem co tez zawinił? aby Rzplta wtenczas kiedy nad Etatem zastanawia się mogła odpowiadaiącą występkowi wymierzyć Karę, lecz nie upatruię inney winy, chyba tę /:iak w głosie JO Xcia Marszałka Konff. Litt: słyszeć się dało:/ Która Hetmanom honor, sławę y powagę przynosiła; bo wspomniymy sobie, ktoż to naypierwey zaczął czynić zasadzki y obalać Władzę Hetmanów? O to ta Potencya, która upatrywała to dobrze, że nie przyidzie do przemocy nad wolnym Narodem, poki nie pognębi Władzy y Powagi Hetmanów, [s. 748v] poradziła więc w tym sobie y [???] bylismy skutkow tego, przemysłu swiadkami, kiedy zapatrywać Nam się przychodziło na Karabiny tę Izbę otaczaiące. Bydz karanym bez Winy iest cierpieć dwoiako, bo y patrzec się na pocisk niesłusznie rzucony y ulegać karze. Te słodycz iedyną maią Hetmani w ucisku swoim, że mogą powiedzieć że ucierpieli pod iarzmem Moskalow mogą powiedzieć co ucierpiał Hetman Branicki, co ucierpiał y Rzewuski, za to że się przy wolności upierał; ale niedość na tym ieszcze iedną Tarczę widzę dla Hetmanow, oto kiedy w Roku 1776. ta nader przyiazna Nam potencya na podkopanie Władzy Hetmanskiey zasadzki czyniła, Hetmani powinni się byli opierać y opierali się po części, ale ile mogli oszczędzali wylewu Krwi Własnych Współ Braci, nie ruszali tak, iak ruszać powinni byli, bo należało wypędzać z Kraiu obcego Żołnierza; Nie zrobili iednak tego, bo się lękali posądzenia, żeby nie mówiono, że Jch Własna Miłość uwiodła; Mamy tu w Gronie Naszym Synowca iednego Hetmana u którego Kilkadziesiąt Szlachty Moskale zabili, chcących bronic gwałtu, który na Hetmanie wymierzyć usiłowano. Cóż im za wdzięczność za to dziś wyrażamy? Zakończył dni życia [s. 749] swoiego na wiosce schroniony Wacław Rzewuski po Szlachecku, a nie po Ministrowsku, zakończył mowię w tey ( słodyczy Serca swoiego, że nigdy nie był przeciw Oyczyznie, nigdy go Miłość Własna nie uwodziła, bo Dobro Oyczyzny, w pierwszym u Siebie miał celu. Kiedy go brać przychodzono, Officyer leżał Mu u Nóg prosząc o Ordynans, by gwałt mógł odeprzeć, on iednak bronić niekazał, bo sądził, że go wszyscy bronic będą y tak szanownie zakończył życie swoie, że nigdy nie zbiiał się nad rowność ale zawsze starał się bydź użytecznym Oyczyznie. W Wsłyszanym tu głosie lękać Nam się kazano żeby na te Urzędy moznieysi nie cisnęli się, już temu zapobiegać zdaie się Proiekt JWo Podolskiego. Więc każdy Szlachcic będzie mogł iść do tego Stopnia, kiedy Szlachcic Polski ma ten zaszczyt, że może bydź Królem, tym prędzey może bydź y Hetmanem, skoro go ( talent ubogaci y od Woyska rekommendowanym zostanie. Teraz więc zostaie mu ieszcze powiedzieć aby Hetmani byli czynnemi. Ieżeli to iest prawda że mamy Prawo, aby Hetman w czasie woyny Kommenderował, więc trzeba, żeby y wczasie pokoiu był do tego [s. 749v] użyty. Wszakże to Dzieło nie iest własney Miłości Hetmanow, ale Prawa. Jeżeli więc Prawo tak mieć chce, zacoż my go łamiemy. Powiadam że równie Hetman w Polskim Nazwisku, iak Feld-Marszałek w Obcey Nacyi może bydź użytecznym ale daymy mu pracę włożmy na niego obowiązki, wszak to iest mocą Rzpltey, gdyż teraz ani Woysko Hetmana ani Hetman Woyska niema, ale niech będzie Hetmanow obowiązkiem przy Woysku obozować, kiedy będzie Jch obowiązkiem przyzwyczaiać się do trudow y nie wywczasow woyskowych wtenczas dopiero gdy który uchybi karać go Rzplta będzie mogła. Teraz iednak mierzyć pociski do Urzędu nie można, bo byto było chęci Jch dobrey bydź użytecznemu Oyczyznie przeszkadzać. Jeżeli Rzplta zostawi Urząd Skarany bez winy, więc spadnie na Rzpltą ta plama, ktora wszystkie chwalebne Iey na teraznieyszym Seymie czynności kazić by mogła. Gdy więc żądam tego, aby Hetmani byli czynnemi by powinności swoich przy obozach dopełniali, żądam co koniecznym iest dla Woyska, co użytecznym będzie dla Oyczyzny. A gdy to uchwalić Rzpltey spodoba się, więc należy Jch dobrze płacą opatrzeć, żeby się ktory w niedostatku [s. 750] nie targnął na przekupstwo. Mniemam Ja, bo koniecznie tak rozumieć powinienem, że Pe Stany nad przepisem obowiązków temu Urzędowi własciwych zastanowią się, a gdy doydziemy tego celu, że Woysko dawać będzie y wybierać Kandydata na Hetmana, w tedy dogodzić się Sprawiedliwości że y Ubogi Szlachcic przy talentach będzie miał pole postępować a dobrze płatny Urząd Hetmański nadgrodzi mu ten los, że mu nie wolno było bogatym urodzić się; Stoiąc więc przy całości Pensyi Hetmanow ieżeli na to nie zaydzie zgoda proszę y Ia o Turnum.

Powtorzył JP. Marszałek Seymowy tęż co wyżey Propozycyę ad Turnum.

JP. Tymowski P. Sieradzki podał Proiekt do Propozycyi z dodatkiem JPa Potockiego P. Lubel. względem Gaży Szeffowskiey.

Odezwał się JP. Potocki P. Lubel. w te słowa:



Zalić mi się tu należy na nieszczęście moie, że wyrazy w Ustach moich użyte opacznemu podpadły tłómaczeniu. Znam to y każdemu przyznaię, że gdy się znayduię na tym mieyscu, wolno mi zdanie moie otworzyć, ale iak daleki zawsze iestem od gwałcenia Prawa, tak równie poważaiąc z wielu miar osobistość, nigdy iey narażać sobie nie umiem y nie [s. 750v] staram się. Otworzyłem mysl moię co mi się zdawało w teraznieyszym składzie rzeczy względem Urzędu Hetmanów na własną osobistość nie targnąłem się, bo znałem to bydź przeciwnym Prawu, tym bardziey, gdy miło mi iest pierwszego z JWWh Hetmanów zaszczycać się przyiaznią, drugiego Pokrewienstwem, innych Zaufaniem, a u wszystkich na szacunek zasługiwać iest pierwszym zamiarem moim. Mogłem że bydź nie nawistny tym Mężom, za któremi Prawo, Słuszność, Przyiaźń, Pokrewieństwo, Zaufanie, y Szacunek wołało do Serca mego, a więc ieżeli mówiłem, mowiłemsalvis modernis , mowiłem do Następców ztych, iako nikogo nie znam, iako bydź może moy Brat, Syn, Krewny, każdy Polak, tak nie chętnym mi bydź nie może. Nie żaden Interess, ale chęć służeniu Oyczyznie miałem na celu, bo zawsze szlachetnie mysląc, nigdy mną nienawiść nie powoduie. Wiem zapewne, cosmy winni tym Zacnym Mężom, którzy tu byli wspominani, których Sława wraz z martwemi Jch popiołami nie pogrzebiona, ale dotąd iasnieie, y wiekopomnie, nie tylko u Nas Samych, ale y w obcych Narodach [s. 751] iasnieć będzie. Wiem cośmy winni Tarnawskiemu który zginął pod Warną ale wiem także, że Tarnawski nie był dożywotni. Wspomniany ow Sławą okryty Pogromca obcych Narodow Jan III. ze za Przyłbicę wzmienił Koronę ( przydał Lustru Urzędowi Hetmanów; Ale nie oto tu idzie: Cnota Sobiewskiego iasniała na Tronie, iasniała y na Urzędzie, ieżeli iednak wolno mi iest grzech mu wyrzucić, to powiem, iż dla tego został Królem że był Hetmanem, Woysko mu na Głowę Koronę włożyło. Swiatłą mysl JWo Podolskiego, aby Kawalerya Narodowa Hetmanow wybierała nie mogę tylko uwielbiać, ale pytam się, czyli ten Seym Woyskowy nie zagrozi Rzpltey, czy nie będzie hasłem do Rokoszu. Niechcę bydź posądzonym, iż dlatego podkopywać ten zaszczytny Urząd w Narodzie starałem się, abym utrwalił Kommendę Generała Artyleryi Koron., bo iuż powiedziałem y to powtarzam, gdyby Władza Hetmanow była w całey swoiey swietnosci, iak pierwey, gdyby ogołoceni z Swych Prerogatyw nie byli, gdyby stawać się mogli przewagą Tronowi będąc cząstką Narodu byłbym z Narodem, [s. 751v] stałbym przy Prerogatywie Hetmanow y Urząd Jch nigdy niewzruszony mieć chciałbym bo znał bym to, że na Jch Powadze Jch Władzy całość Swobod wolnosci y bespieczeństwa Narodu zawisła. Ale gdy widzę Jch ogołoconych z Prerogatyw, gdy widzę, że stać się już przewagą Tronowi nie mogą, bo Narod przelał to wszystko w Skład Kommissyi Woyskowey, w takim widoku uważałem Hetmanow bezczynnych, Hetmanow mniey potrzebnych. Nie wniosłem tego aby Jch odmieniać w Feld-Marszałkow, ale mówiłem niech będą Hetmani nie dożywotni dokładaiąc zawsze salvis modernis. Co zas do Pensyi, Szeffowską tylko chciałem mieć skassowaną.

Powtorzył znowu JP. Marszałek Seymowy Propozycyą a JP. Kochanowski P. Sandomir. rzekł: Pewni bydź nie możemy, czy się utrzyma całkowicie Pensya Hetmanów, lub nie? Lecz gdy by się utrzymała, topraejudicatum zasłaniać nie powinno innych Ministrow; ( Więc czynię wczesnie Warunek aby utrzymanie się Pensyi ( Hetmańskiey nie wiązało Nas do podobnego utrzymania przy pensyi innych JWh Ministrów.

Gdy odstąpił oppozycyi swoiey JP. Tymowski P. Sieradz: ogłosił JX. Referendarz Koron. następuiącą [s. 752] ad Turnum propozycyą = Czyli Pensya Hetmanów ma bydź zmieyszona, lub nie? = Ma bydź zmnieyszona affirmativé, nie ma bydź zmnieyszonanegativè .

Po ukończeniu turni ogłoszono Vota Senatorow y Ministrów affir: ( Negativè 18. Z Stanu Rycerskiegoaffirmativ e 18. Negativ è 60. Junctim affirmativè 18. Negative 78. (

Jeden z Ministrów JP. Tyszkiewicz nie wotował, a nieprzytomnych Posłow było 98.

Popierał JP. Kochanowski P. Sandomir. zamówione in tractu turni sekretne Kreski; Lecz na prozby wielu odstąpił.

Gdy iuż spoźniona była chwila, rzekł JP. Marszałek Seym. nie widząc tak naglących potrzeb, dla których by dzień jutrzeyszy nie miał bydź oznaczony odpoczynkiem, przeto osmielam się upraszać WKMCi ( abyś raczył zalecic zasolwowanie Sessyi podług upodobania Swego.

Za wezwaniem przeto Ministerii do Tronu, Sessya Solwowana na Czwartek na Godzinę 10tą.

[s. 752v] [s. 753]


Jeżeli każdy żyiący do powzięcia zdania wkład wpród swey mysli czyni wchodząc w poznanie rzeczy ciąg iey sobie wystawuiąc; a zniego Skutek dopiero oznacza; to szczególniey w takich zastanawiać się mocniey potrzeba okolicznosciach, gdzie idzie nie tylko o godzenie potrzebie, lecz o Sławę Władzy Rządowey. Pierwsze Woyska naszego formowanie zaostrzało obcych ciekawość, zostaiąc w posrzodku takich Mocarstw, gdzie iedno nad drugie pragnie celować przebiegłoscią znaiomosci w Sztuce Woyskowey, w ktorey coraz nowsze doswiadczenia wiadomosci przybywaią. My zas przy szczupłosci Woyska, a nie maiąc od dawnego czasu experyencyi w użyciu go, przystąpiliśmy do iego powiększenia w troynasob, w bardziey nowoformuiącym, iak dokompletowanym nazwać się powinno, oznaczywszy iemu dość szczupły czas. To gdy ziszczonym zostało wprawiło w większą Zagranicznych ciekawość, która tęższym doziera okiem ustanowienie już tak licznego Woyska. Przeto nie tylko potrzebie winnismy dogadzac wdobrym woyska umiarkowaniu, lecz starać się abyśmy, choć w chęci iak naylepszey w czym nie ubliżyli uchybieniem Sławie Zwierzchniey Władzy Kraiowey. Te niosę życzenia te wystawiam chęci, lecz iak ie uskutecznić niepotrafiam bo niemam znaiomosci w tym chlubnym Rzemiesle. A przeto z wielką niesmiałoscią wywnętrzam me mysli. Stanęlismy na dniu wczorayszym na uformowaniu Sztabu generalnego, któren podobno w proporcyi Woyska bydz ma stanowionym, do Stotysięcznego powiększony, do szesciudziesiątego zmnieyszony a gdy w chęci upragnioney Stutysięczne Woysko wystawiać sobie będziem, do ktorego Generałow oznaczemy, gdy do liczby tey doprowadzonym nie będzie, przez nie dostarczenie dochodow, utrzymuiących tę liczność, to nadawny wpadniemy Stopień Woyska, gdzie liczność Generałow, a Szczupłość Gemeyna okazywała się, bo snadniey prostego Żołnierza skassować iak z wyższey Rangi umnieyszyć. Widziemy w roku 17 przy zwinieniu Woyska, iak wszystkie Szarze Woyskowe do Czterdziestu tysięcznego [s. 753v] Woyska oznaczone utrzymały się, a poczet Żołnierza zmnieyszył się. Jm wyższa Ranga, tym trudnieysza do iey zniesienia, a sowitszey wymaga płacy; Przez co uskromiemy liczbę Zołnierza, o którego powiększenie powszechnie daie się słyszeć zdanie; Instrukcye Nam dane zniewalaią Nas mowić o powiększeniu Woyska, lecz w prostym żołnierzu, nie dopuszczaiąc nowych formacyi Korpusów, lecz dawne aby były dokompletowane. Wyraziwszy co Duch Obywatelski doradza, co Instrukcya mnie zaleca, co odgłos Powszechnosci zyczy; resztę skromnosci mowienia poswięcam strzegąc się abym nie był komu przykrym przez dłuższe w nieznaney rzeczy traktowanie, Zwracam się do wywiązania się tey powinnosci, do ktorey w zaszczycie mnie przez łaskawe zaufanie Kolegow iestem powołany. Przystępuię do otwarcia Sessyi w zapytaniu się czy Kwestya między Nami wszczęta o zmnieyszenie Gaży dla Jch. Hetmanow lub iey utrzymanie w całosci iest dokładnieyszym porozumieniem się zaspokoioną, w którey gdyby rożność zdania miała się okazywać, przystąpił bym do uformowania Propozycyi ad Turnum na czym wczoraysza Sessya była solwowaną (

[s. 754]


JW. Wybranowski d. 28. Julij in turno w Materyi Pensyi dla Hetmanów.

Jeżeli grunt Czynnosci Naszych Seymowych na Obronie Religii, na utrzymaniu Prerogatyw Tronu, na ubespieczeniu w ogule y szczegule całosci Kraju, na wybiciu się z przemocy y podległosci, na nadziei Konsyderacyi u Obcych Potencyi ma swoię Zasadę. Jeżeli mowię ten sam Seym poprzedzaiące lata w bezprawiu pędzone dzis swoią exystencyą tamtego Seymu, boday z Xiąg y pamięci wymazanego, gasi Czynnosci. Jeżeli /:coiest aż nad to jawno:/ Cnoty nadgrodę, przestępstwa odbieraią Karę, już tedy nadto pewno bydź powinno, że Jntryga nie ma swego siedliska w gronie Serc miłoscią Oyczyzny pałaiących, nie ma mieysca w Zdaniach y Szlachetnych umysłach iedyne hasło maiących: aby dobrze było Oyczyznie. Nie może bydź nikt tego hasła gorliwszym nademnie, ktorego dopełniaiąc nie tylko życzyć skutecznie, ale radzic zbawiennie mam sobie za Maximę. I tak dałem tego wielokrotne dowody, kiedy Kawalerow Maltanskich Jntratę, do Ambicyi tylko Posiadaczów przywodzącą, za zrzodło posiłkuiące podałem decyzyi Stanów, Kiedy Starostwa Jntratne własnie zarzucone, w nieużytecznych ręku będące, na powiększenie Skarbu wynalazłem, y te to są zrzodła pewne; Lecz mowiąc nie interessownie, bo zadnego nie mam powodu, lecz mówiąc za Sprawiedliwoscią oczywistą, przeciwnosc oney widziałbym, gdyby ta wysłużona Hetmanów, iako pierwszych do boiu na Czole Woyska nadgroda, iako nayczulszych Ażardownikow Życia ten przyzwoity onym w proporcyą innych Woyskowych wymierzony, miał bydź odięty żołd; Wszak przecież Dyrekcya Woyskiem, a ieszcze tak Amplejowanym, swoiey zawsze warta rekompensy, wszak nikt darmo wyższey nie ma władzy nad nizszym. Do obszernego na dniu wczorayszym JW. Trockiego głosu, wyliczaiącego Zasługi, prace, Ażardy JWW. Hetmanów, do wyłuszczonych przeto nadgrod koniecznie potrzebnych, usilnie na Rzpltey wymaganych dla tychże Wodzów, więcey przydać nie masz co, iak tylko równych względów u Nayiaśnieyszych Stanów y sprawiedliwych Animadwersyi dopraszac się. Nic pewnieyszego że umnieyszona Pensya Hetmanom dzis, za widzialne onych w Oyczyznie Usługi na Woysko baczność Subordynacyi regularność, jutro powiększoną, gdy będzie, zostawi Nam plamę wymierzaiącym nadgrody za Cnotę, za występstwa Karę, opaczną Suspicyą, y dlatego piszę się affirmativè.

[s. 754v] [s. 740]


Zdanie Tegoż in turno czy zmnieyszyć Pensyą Hetmanom 28 Lipca 1789.

Niedlatego ze mam chlubę Kollegować JWW. Hetmanom, niedlatego ze trzech Ich liczę bliskim Krwi związkiem ze mną złączonych: ale dla tego ze oszczędność w przydawaniu, ale nie w uięciu mniemam za słuszną, ale dla tego ze tak mierne Hetmanom opatrzenie, mierne mowię, w stosunku Ich wydatkow, w stosunku Ich dostoyności, zdaie mi się że kłaść niepowinienem ( obok własności, obok uzycia, obok Prawa: piszę się za własnością, za uzyciem, za Prawem

Mniszcha MWKo