Sessya 183
Dnia 3. Listopada
Zagaił JmP Marszałek Seymowy w te słowa "Trudna pracuiących -
Litt (
Przystąpił JP Sekretarz do czytania Noty Kommissyi Skarbu Kor.
Litt (
Gdy po przeczytaniu tego Projektu zapytał się JmP Marszałek Seymowy o zgodę na niego JmP Stoynowski Wołyński żądał aby gdzie iest wyraz determinuiący Summę Milliona, natomiast połozyć tyle ile potrzeba dodaiąc ze Kommissya Skarbowa może się znaleść w potrzebie większego podięcia wydatku, a nie maiąc mocy bez woli Stanow, na nadzieiach dochodu z fabryki tytuniowey mogłaby być omylona.
Przełożył JP. Jezierski Kasztelan Łukowski, że gdy nie widzi Naczelnikow Kommissyi Skarbowey, iako naywiadomszy ile niegdys nayduiący się w Kompanii tabaczney rzecz winien wytłomaczyć. Doniosł przeto ze po zapadłym Prawie, pierwszy rok sam trzymał Skarb na siebie tabakę y tylko 15000 Złł liczył zniey dochodu. Na drugi rok kazała Kommissya Skarbowa swoim Kommissantom szukać Entreprenerow, ktorzy znalezli w Wiedniu iednego zyda nieiakiego Wesla, a ten za 300 000 Złł podiął się przyiąć Kontrakt. Co gdy wielu Obywatelom nie zdawało się, aby Zagraniczny z tey Entrepryzy miał zyskiwać, więc traktowano z JmP Blankiem, który pisał do swego Mecenaza [s. 3v] do Wrocławia po Jnformacyą z powodu, że tenże Mecenas iego lat 16 w Kompanii Pruskiey znaydował się, ktory gdy ma Entrepryzę pochwalił, y sam się ofiarował do Kompanii, podaliśmy w tedy Projekt Kommissyi Skarbowey, ofiaruiąc iey 15. groszy zysku na kazdym funcie tytuniu płacić. Gdy przyięła Kommissya ten Projekt w pierwszym zaraz roku liczyła dochodu z tabaki million zgorą, ktoremu zyskowi ia dałem pochop. Z tego przeto powodu wiedzieć muszę, y swiadczyć mogę ze gdyby do stopnia doskonałosci Fabryka ta doprowadzoną była, nadspodziewane zyski do Skarbu przynieść może. Nim zas przyidzie do tey Kray perfekcyi, aby Plantacya tytuniow zwrociła się Ja ofiaruię się Kommissyi Skarbowey postawic Ormianow, ktorzy tytuniow za mierną cenę dostarczac będą. Nie iestem przeciwny uzyciu Summy az do Milliona, ale z tym warunkiem, iż ieżeli Kommissyi z tey Summy co zostanie nad potrzebną Expens, to aby na fabryki Solne y stalowe oszczędzoney reszty Summy uzyła więc za dołozeniem tego warunku pozwalam na przeczytany Projekt.
JmP Walewski Woiewoda Sieradzki czynił uwagę, ze wprawie względem płacy Woyska iest warunek aby nad wszystkie expensa na samprzod płatne było, dla uniknienia więc wprawie Kontradykcyi, żądał wymazania słowa ante omnia
Rzekł JmP Marszałek Seymowy Lubo się spodziewać się nalezy ze Kommissya [s. 4] Skarbowa nie uzyie do tabaki funduszu przeznaczonego na Woysko, ale tylko Summy z nich dochodow swoich, z ktorych Listę Cywilną opłaca obroci na wydatki Tabaczne iednak dla uniknienia wprawie Kontradykcyi to słowo ante omnia wymazę - Zmazano.
JmP Szyrma Pinski ządaiąc aby y Skarb Litt mogł korzystać z podobnego dochodu podawał srzodek, aby Summa 50,000 Złł przez Kommissyą Skarbu Litt za Kamienicę sprzedaną wzięta uzytą było na zakupienie tytuniu dla Litwy y potrzebę administracyi tey fabryki
Odezwał się JmP Kasztelan Łukowski "byłem y w Kompanii Tabaczney Litt, to także swiadczyć mi zostaie, że nie wielkiego obrachowania z tamtąd spodziewać się nalezy bo y Prowizyą całą straciłem y Kapitału nie dobrałem.
Gdy oswiadczył JmP Marszałek Seym: że osobnym Projektem może bydź oznaczony fundusz dla Litwy zapytał się na przeczytany Projekt Tabaczny na Koronę o zgodę, Ktora iednomyslna nastąpiła.
Xze Marszałek Konf: Litt przełożywszy nieszczęscie w tym dla Prowincyi Litt, iż Kommissya Skarbowa mieyscem oddalona y dawniey tylko Kadencyami odprawuiąca swoie urzędowanie, nie moze tak rychło dawać opinii o potrzebach swoich upraszał iżby wraz z JW Marszałkiem Seymowym odebrał Zlecenie zaciągnienia wiadomości od Kommissyi Skarbu Litt, wiele moze potrzebowac funduszu [s. 4v] na administracyą Fabryki Tabaczney. Z zaleceniem iey oraz, aby wtey mierze zdanie swoie względem fabryki Tabaczney Stanom nadesłała.
Przymowił się JmP Stroynowski Wołynski wtey osnowie (
Dochod tabaczny nie iest tak mały, zeby mogł być mniey wazony, y zeby natychmiast nie decydować o nim. Lubo iestem Posłem Prowincyi Koronn. y pozytki Skarbu Kor. nayistotniey mnie interessować powinny, lecz przepomnieć tego nie mogę, ze Litwa y Korona rownych swobod uzywaią do rownego udziału pomyslnych losow, iako scisle z sobą złączone Narody nalezą. Gdy idzie tu o zysk w ogolności mowię całego Kraju Rzpltey, niech mi wolno będzie przytoczyć pozyteczne wiadomości z dzieła JPa Nekiera Ministra Francuzkiego, które czyni o Tabace. Okazuie on ze 30 Millionow Liwrow Francuzkich ten podatek przynosi Krajowi Francuzkiemu, lubo ieszcze niektore Prowincye są od niego wyięte, bo gdyby wszystkie podpadały temu podatkowi, to 33. Miliony Liwrow Francya zokładem miałaby z tabaki dochodu. Wiemy ze Narod Francuzki zamyka ze 24 Millionow ludności, biorąc tedy proporcyą do Polski, ktora ma 8 millionow ludzi, y tęz proporcyą stosuiąc do przychodu z tabaki zredukowawszy liwr na groszy 46 tobysmy naymniey 20 millionow Złł Pol z dochodu tabacznego miec powinni. Choćbym też nakoniec spuscił na piątą lub niżey ieszcze część ludności Polski iaka iest we Francyi; tobysmy mieć powinni z tabaki naymniey 10. millionow. Druga uwaga moia, iest ta kiedy Gallicya brać się moze tylko za 6tą część Kraiu naszego, a 12 millionow importuie, więc łatwo wziąść można proporcyą, [s. 5] iaki dochod z Korony y z Litwy być może. Przeto upraszać mi zostaie, aby Kommissya Skarbu Litt wraz z Koroną administrowała dochod tabak, y abysmy zarazem pozwolili uzycie na to funduszu iaki wyznaczyc zdawać się będzie Przeswietnym Stanom.
Odezwał się JmP Dziekoński Podskarbi Nadw: Litt: w dowodzie ze wielka iest roznica przysady Litwy do Korony, bo Litwa tyle miast nie ma co Korona, a kazdy nie mal Obywatel ma u siebie Plantacyą tytuniu, więc ta iest przyczyna, ze wyrownac proporcyi w dochodzie swym do Korony nie potrafi. Oswiadczył przeto iż się zgadza na oznaczenie funduszu dla Kommissyi Skarbu Litt w zamiarze zastąpienia potrzeb administracyi przy fabryce tabaczney y na skupienie tego produktu, lecz nie wprzod, az nadeydą Rapporta, czyli fundusz Skarbu Litt dostarczy na opłatę Woyska.
Przymawiaiąc się JmP Kln Łukowski, Do wniosku JP Wołynskiego, oswiadczył iż gdy tak ścisle administracya tabaki urządzoną będzie, iak iest we Francyi, to nie rownie większe ieszcze zyski przynieść moze dla Skarbu, niż przełożył JmP Wołynski, zwłaszcza gdy się zagrodzi Kontrabandzie, gdy Cudzoziemskie tabaki do Kraiu wchodzić nie będą, a dochod nawet większy z tąd dla skarbu będzie, bo w Polszcze więcey nierownie y tabaki y tytuniow zazywaią niz we Francyi. Łączył nakoniec zdanie swoie, aby y dla Litwy wraz był fundusz na fabrykę tabaczną oznaczony.
Xze Marszałek Konfederacyi Litt wyraził: Iz Prowincya Litt nie bez układu na Prowincyonalney Sessyi poprzedzaiącego decydować w Jzbie nie zyczy, a ten poprzedzic ieszcze [s. 5v] powinna opinia samey Kommissyi Skarbu Litt. Dla tego upraszał o zawieszenie w tey mierze Decyzyi do dni Kilku, przyrzekaiąc wraz ieszcze dnia dzisieyszego wysłac Sztaffetę z rekwizycyą do Kommissyi Skarbu Litt o obiasnienie
Gdy odstąpił JmP Stroynowski Wołyński wniosku swego, zagaił JmP Marszałek Seymowy czytanie dalszego przełozenia od Kommissyi Skarbu Kor ktore czytał JmP Sekretarz.
Litt
Po przeczytaniu tego przełożenia y Projektu do Rezolucyi Stanow, zapytywał się JmP Marszałek Seymowy, czyli zezwalaią PPe Stany na przedłużenie czasu do wpływu podatkow do dnia ostatniego Decembra.
JmP Kublicki Jnflantski rzekł: Ia się zgadzam nato, ale razem proszę o dołozenie tego warunku, aby Kommissye Powiatowe, unikaiąc Kommissyi Koekwacyiney starały się same poprawic położoną produktom cenę.
JmP Roznowski Gniezniński dodał "Znaiome mi są Raty, w ktorych wypłacać ma Kommissya Skarb: gazę dla Woyska ale także wiem y to, ze fundusz nie iest pomnozony teraz do proporcyi Woyska, ktoresmy zwiększyli w głowach. Więc wprzod zapytac mi się zostaie Kommissyi Skarbu Kor iaki zapas ma u siebie na płacę Kwartalną dla Woyska? a wtedy dopiero będę wiedział, iaki decydować termin.
Na wniosek JmP Jeziersko Kasztelana Łukowskiego, ze Kawalerya Narodowa inkonweniencye dlatego czyni ze iest nie płatna, donosząc iż Chorągiew JW Hełmskiego w tym iest przypadku. Odpowiedział JmP Suchodolski [s. 6] Chełmski, ze Chorągiew iego nie odebrała ieszcze gazy, ze Kommissya Skarbowa zaassygnowała wprawdzie na Ukrainę, gdzie iest Konsystencya tey Chorągwi 70,000 Złł, ale na powrot przyszła assygnacya, iż nakoniec sprawiedliwość oddać nalezy Kawaleryi narodowey, temu to Żołnierzowi którym zapewne sama szlachetność powoduie, ze iezeli iakie inkonweniencye drobne mu zadawano, tych iest bardzo mało, ale gdyby Rzplta nie zapłaciła przez poł roku Woysku, toby zapewne nie iednemu Obywatelowi przyszło ięczyć pod uciskiem exorbitancyi zołnierza y dopieroby uczuła swoy cięzar, ktorym Kawalerya Narod: stac się nigdy dla własney Oyczyzny nie moze.
Xze Marszałek Konfederacyi Litt wyraził
"Zagadniona Kommissya Skarbu Litt. gdy tu w osobie JW Podskarbiego Nadwornego Litt znayduie Reprezentanta, niech się tłomaczy, ia nie mogę tylko w zamiarze nie trucia czasu stanąc. Domysleć mi się zostaie, iz dlatego Kawalerya Narodowa zupełnie dotąd płatną nie iest, ze Brygady nie są ieszcze podzielone. Tak tedy miło nie iest stawać w usprawiedliwieniu Magistratury iaką iest Kommissya Skarbowa y spodziewam się ze gdy plan dyslokacyi przyniesionym nam będzie, to się kazdy dopiero o przyczynie przeswiadczy. Co się dotycze drugiego wniosku, gdy znayduię zapytanie względem protunkowego podatku, ktory w niektorych mieyscach dobrowolną ofiarę przenosi, wyznać mi zostaie, iż w ręku iest waszych [s. 6v] Przes: Stany dobrać skuteczne sposoby tedy kazdy był dorowney pociągniony opłaty bo naysmutnieyszym byłoby to losem dla Narodu, gdyby ieden przez gorliwość swoię ku Oyczyznie nadto był uciązonym a drugi usuwał się od proporcyonalnego intratom swoim znoszenia cięzaru, Zakończył, aby Kommissya Skarbowa tak iak względem tabaki dała Projekt zlecenia dla siebie od Stanow.
Czytał JmP Sekretarz powtorny raz notę Kommissyi Skarbowey Kor. względem potrącenia podatku Protunkowego.
Odezwał się JmP Suchorzewski Kaliski
"Uwielbiam gorliwość Kommissyi Skarbu Kor. w zapytaniu się iakby sobie w wątpliwosciach roznych postąpić miała, ale poniewaz
szczegulnieysza wątpliwość iest teyże, iakby sobie postąpić miała w przyrzeczoney Prawem detrunkacyi Protunkowego Podatku
przekładaiąc wtym czasie wiele potrzeb Rzpltey, a mało pieniędzy w Kassie, nalezy mi przeto iakie mam wtey materyi oswiadczyć
zdanie iż nie iestesmy dość mocni Jmieniem wspoł Braci pozostałych w domach, bez wyrazney ich woli na Rzpltą onegoz odstępować,
ale iestesmy dość mocni przy pierwszey Racie exekucyą Prawa detrunkacyi Protunkowego Podatku zasuspendować, a wyiasniwszy
wspoł Braciom naszym powody tego postępku z ktorych ta nayszczegulnieysza, ze ustanowiwszy Woysko y pomnozywszy go w aktualney
iuż liczbie pięcdziesiąt Tysięcy, niechcieliśmy go miec bezpłatnym, niechcielismy porobić z nich włoczęgow szukaiących Kawałku
Chleba
[s. 7]
/:a moze z niebezpieczenstwem Ziemianow/ zostawic dalszey ich woli, czyli zechcą miec sobie powrocony ten Protunkowy Podatek,
lub nie. Ja się spodziewam po gorliwości Obywatelow, po gorliwości mowię całego narodu, ze go zechcą Rzpltey darować, ile
ze nie wieleby partykularnych potrzeb podsycił, a znaczneby deficit przyniosł dla Skarbu. W razie ktorym Ktoz ieżeli nie my,
ieżeli nie wspoł Bracia nasi, zaradzićby musieli, a moze niewczesnie, a może po klęskach, o ktoreby nas Woysko niepłatne przymuszone
było przyprawić. Ządanie drugie teyze Kommissyi Skarbowey, aby przedłużyc czas w odbieraniu Podatku z Offiary Obywatelskiey
do 15 Decembra, a to z okazyi nie nadesłanych dotąd Protokułow od Kommissyow Powiatowych skazuiących Perceptę Skarbową, iak
iest sprawiedliwe, tak chętnie zgodzę się na nią, ale zeby uprzątnione były wszelkie zawady w Percepcyi od dnia 15. Decembra
iest moie zdanie, iż trzeba srzodek iaki wynaleść, aby wątpliwości y zapytania Kommissarzom Powiatowych rozwiązanemi byc mogły.
Wyznać w tym mieyscu muszę, iz kiedy tu JW Marszałek Seymowy podał w zamiarze załatwienia wątpliwości Kommissarzow Wdzkich
Projekt pod tytułem = Zale\ce/nie Kommissyom Skarbowym aby dawały odpowiedzi na zapytania. Ja pierwszy byłem, który tak zbawiennemu sprzeciwiałem się Projektowi,
miałem bowiem rozkazy Wspoł Braci, ktorzy mnie tu wysłali na zywey pamięci, iżby tego
[s. 7v]
niedopuszczać, by ich Fiskalność Kommissyow Skarbowych uciązać kiedy miała. Znaiąc iednak potrzebę rozwiązania tak licznych
zapytan y wątpliwości Kommissarzow Wdzkich, radziłem nato miast y prosiłem, aby Deputacya z Nas Seymuiących była wyznaczona
do tego. Srzodek ten przezemnie podany gdy nie wziął dotąd skutku, nie widzę innego sposobu iak podnieść proiekt JW Marszałka
lub tez ponowić wniosek wyznaczenia z Nas Deputacyi. Iest mi do tego powodem wieloliczna odezwa Kommissarzow Wdzkich, a tych
iako Funkcyą publiczną sprawuiących tym mocniey obowiązanym sądzę się dopełniać rozkazy, gdy mam sobie za powinność y za honor
dopełniać tez rozkazy przez Obywatela w szczegulności kazdego. ( I tak zgłosili się do mnie y do JW JO. Marszałkow Kommissarze
Powiatu Pyzdrzkiego, ze Possessorowie dobr Krotoszynskich przez Człowieka notowanego Klassyfikuiąc tez Dobra, z uszczerbkiem
Skarbu Rzpltey okazali tych Dobr Intraty, że dwa Folwarki zataili, ze tysiąc siedmset beczek piwa mniey podali, ze żądaią
woli stanow iaki krok dalszy maią względem tych Dobr przedsięwziąść, gdy Prawo nie dozwala tylko tam posłac Lustracyą, gdzie
Possessor Dobr do Klassyfikacyi nie stawi się, tu zas stawił się, ale z Krzywdą oczywistą Skarbu, na dowod czego czytam List
od JWW Kommissarzow pisany do mnie; Tabelle podanych Jntrat, y rezolucye na tez. - Tu czytał List JWW. Kommissarzow Powiatowych,
ktoreg po ktorym przeczytanym Kontynuował
[s. 8]
głos wten sposob: Kto zapytanie więc wtey mierze trzeba konieczney odpowiedzi, Jest innych wiele od Kommissarzow Prowincyi
naszey; iako to względem Summ Duchownych Kadukowi podpadać mogących, iako tez y względem Summy nazwaney Mons Pietatis y na
te trzeba odpowiedzi. Upraszam więc JW Marszałka, aby raczył przychylić się do srzodkow załatwiaiących skutecznie te wątpliwości.
Łącząc się z zdaniem JP Kaliskiego JmP Skorzewski Kaliski radził przedsiebrać krotszą drogę, aby JW JO Marszałkowie Konf: zasłali zalecenie do Kommissyi Powiatu Pyzdrskiego, iżby natychmiast samę Lustracyą Dobr Krotoszyna przedsięwzięła.
Popierał wniosek JP Kaliskiego JP Zakrzewski Pozn: aby Deputacya wyznaczona była do przyimowania zapytan od Kommissyow Powiatowych ale nic nie decydowała, tylko do Stanow odwoływała się. Co się zas dotycze okoliczności Dobr Krotoszyna dodał iż wiedzieć należy, ze nie Obywatel zaden Krajowy na szkodę Skarbu tey defraudacyi dopuscił się, ale Administracya Zagraniczna temi Dobrami zarządza.
Xze Marszałek Konfederacyi Litt w zabranym głosie przełożywszy okoliczność względem dobr Krotoszyna z iakiego powodu defraudacya Skarbu publicznego stała się dodał, iz Kommissye Wdzkie nie miały tego warunku dla siebie Prawem opisanego, aby [s. 8v] postrzegały notowanych ludzi, onych od przysięgi oddalały, nad to ze ta okoliczność iuż nie Seymu, ale sądu bydz powinna objektem, a że nie tylko ieden ten Krotoszyna Przypadek znaleść się moze, dlatego rozumiał naydogodniey, aby ta okoliczność w oguł zaięta była, a do rozwiązania wszelkich Kwestyi, albo Deputacya z Jzby wyznaczoną została albo do Kommissyi Skarbowey odesłane nastąpiło.
JmP Marszałek Seymowy oswiadczył, ze Kommissye Wdzkie maią dla siebie przepisane prawidła y w zdarzeniu takim Lustracye wysyłac mogą, zagaił w dowodzie tego czytanie Prawa.
Po przeczytaniu Prawa rzekł JmP Kaliski, to iest Prawo in casu renitentcie gdyby obywatel za rekwizycyą Kommissyi nie stanął do Likwidowania Jntrat swoich; ale służyć nie moze do przypadku defraudacyi, kiedy stawa z podaniem Jntrat.
JmP Stroynowski Wołynski ządał, aby załatwiaiąc te materyą JW y JO Marszałkowie Konf: ON. napisali List do Kommissyi Pyzdrskiey, izby wtym przypadku Lustracyą przedsięwzięła. A JmP Kasztelan Łukowski wniosł aby do wszystkich Kommissyi Wdzkich wtey samey osnowie napisac
JmP Butrymowicz Pinski popierał zdanie JmPa Klna Łukowsko dodaiąc, ze ieżeli na okoliczność tylko Krotoszyna y krzywoprzysięstwo ma być zastanowienie, to tysiąc podobnych wynaleśćby [s. 9] można, ządał zatym aby na cały ogoł Kraiu napisane było Prawo.
Xze Czartoryski P. Lubelski przełożył ze gdy okazuie się, iz gorliwość w Obywatelach niektorych ostygła, y srzodki wzięte nie odpowiadaią zamiarom naszym y spodziewać się nie można ratunku od Kommissyi Koekwacyiney, bo z tego utworu nie tylko wielkie zamięszanie powstałoby ale nadto spoznienie wpływu Podatku do Skarbu, ztąd wstrzymanie płacy Woysku y dalsze ieszcze Inkonweniencye. Więc ztych względow rozumiałbym naydogodnieyszy srzodek abysmy się wrocili do Projektu JW Moszynskiego Bracławskiego, który początkowo był tu podany, a ten wszystko załatwićby potrafił. Wniesienie to przez głosny dosyć Jzby okrzyk potwierdzone zostało.
Odpowiedział JmP Marszałek Seymowy, wysokie mysli podane nam przez JO Xcia Lubelskiego, gdy zdaią się zdolnemi załatwić toczącą się materyą mogłyby nam być na papierze podane y na przyszłey Sessyi decyzyą odebrałyby. Teraz zas co się dotycze samego Krotoszyna, zapytać mi się zostaie PP Stanow, czyli iest ich wola, abysmy napisali, do Kommissyi Pyzdrskiey, iżby natychmiast onych przedsięwzięła Lustracyą.
Odezwał się JmP Suchorzewski Kaliski
"Dlatego ieszcze nie pozwalam na zlecenie Lustracyi względem samego Krotoszyna, iz słyszę wnioski JW Kolegow ządaiących, aby wysyłana [s. 9v] była dotych wszystkich, o ktorych się Kommissya przekonywa, ze niesprawiedliwie podali Intraty. Iestem ia, są wszyscy tu przytomni z Generału Wielkopolskiego Posłowie, tego zdania, a to z powodu przywiązania do Prowincyi, izby iey zaprzeczeniem tego wniosku w Suppozycyą nie podać, tak mała importancya do Skarbu iaka się pokazuie z dobrowolney ofiary, bo tylko pięciu Milionow, winna bydz pobudką do usprawiedliwienia się Każdemu Wdztwu. Ja sądzę byc moią powinnością y usprawiedliwić postępowanie Kommissarzow Prowincyi moiey, y usprawiedliwić gorliwość Obywatelow Rzpltey dozących zapewne do uszczęsliwienia Kraiu, nie do krzywdzenia onegoz. Rzecz sama z siebie, sama z Projektu przez nas przepisanego do wyprowadzenia Jntrat wypadła, tak a nie inaczey musiało wypaść, nalezy to więc wyswietlić, aby przekonać całą Europę ciekawie na nas się patrzącą y odwrocić opinią Krzywdzącą Rzpltą, ze iest napełniona Krzywoprzysięscami, bo ktoz zaręczy, ze tak nie powiedzą? gdy nikt nie weyrzy w powody, nikt głębic przyczyn nie będzie, ze ta mała importancya z ofiary do skarbu nie iest skutkiem chciwości, nie iest skutkiem, aby Obywatele mieli załowac na wsparcie swey Oyczyzny zasiłku /:bo wszyscy stali przy tym, iż iezli to mało, dadzą więcey dadzą co Oyczyzny wyciągaią potrzeby:/ ale są Skutkiem błędu Projektu, który gdy początkowie przychodził pod roztrząsnienie Jzby /:odwołuiąc się do swiadectwa Seymuiących [s. 10] Stanow:/ zem stawał przy tym iżby zacząwszy od iaia, do naywiększego Artykułu Jntraty, nic nie opuszczaiąc ani excypuiąc podawać. Ostrzegałem ze ieżeli przepiszem Regułę wyciągania Jntrat stosownie do przedazy dobr. Jz w Prowincyi naszey do Jntraty Jarzyna wszelka Dobr z opłatą Prowentu z krow nie ma zwyczaiu u nas kupować, nie chciano moich przestrog słuchać, osądzili ie moze nie zarzetelne, odwołuią się do wszystkich znaiących sposob czynienia u Nas Tranzakcyi, czy taki nie był zwyczay czy Kommissarze zgrzeszyli, gdy stosownie do zwyczaiu, czynienia Tranzakcyi, nie rachowali wzwyz wzmiankowanego produktu do Jntrat. Odwołuię się do swiadectwa JO Xcia Jabłonowskiego, a Posła Wołynskiego posiadaiącego znaczne Jntraty z Prowincyi naszey, czy taki iest y był zwyczay? albo nie.
Te to Excepcye stosownie do zwyczaiu przedaży dobr czynione przez Kommissarzow y sprawiedliwie, kiedyzmy im tak rozkazali,
są przyczyną nie krzywoprzysięstwa /:ktore nie chce przeczyć, izby nie były szczegulne ale nie ogolne:/ iż mało ofiara przyniesie
do Skarbu. Ja sam znayduię się w takim przypadku, ze więcey z własney ochoty, niżeli z sprawienia się z moiey Jntraty przez
Kommissyą płacić będę. Nie miałem przyczyny krzywoprzysięgać, bo ia dobrowolnie ofiarowałem z wioski naprzykład iedney 500
Złotych płacić y
[s. 10v]
będę wiecznie płacić a podług reguł przez Kommissyą przepisanych nie można było więcey wyprowadzić do Jntraty opłaty podatku iak 250 Złł dla czego się tostało, oto dla błędu Proiektu, wady iego wyrokiem woli Stanow upowaznione nie
nadgrodzone Skarbowi niosą stratę. W wiosce mowie, o ktorey nadmieniłem mam 150 krow, z tych dochodu mam 300 Czerw. Złł, nie
mogłem ich podać do Jntraty, bo Kommissye tego Artykułu, iako nie wchodzącego do przedaży Dobr y nie pewney Jntraty, słusznie
nie rozkazały podawać. Ten to iest błąd, ktoregosmy się dopuscili w Seymuiących Stanach, o czym wczesnie go przewidziawszy
ostrzegałem. Mowiłem nadto wten czas, ze zadne Jarzyny w Prowincyi Wielkopolskiey do Jntraty w Tranzakcyą nie liczą się, chociaż
bezprawnie, iednak poczciwie postąpiły Kommissye Wdzkie, ze przecie ięczniony podciągneły.
Położyła taxę na Kopę zyta Złł 6. na Kopę pszenicy Złł 8. czy zgrzeszyłasz, ze stosownie do zwyczaiu to uczyniła, w czym odwołuię się do wszystkich wiadomych zwyczaiow Prowincyi naszey. Ieden iest tylko Powiat który moze ze zbłądził iż 4 Złł taksował Kopę zyta, ale czyz go nie powinien wymowić, daleki Transport Produktow, bo o 20 kilka mil. Owiec rachowano u kazdey wsi czy były czy nie były tyle set, ile set Kop zyta, y pszenicy, kazdą ocenioną do Jntraty po Złł 2. [s. 11] tak gdy postępowali Kommissarze możnaz ich winić, a ieśli nie ma tych Artykułow prawda, bo iarzyn y krow nie rozkazali podawać do Jntraty y tu moznasz ich winić gdy sobie postępowali podług prawideł przepisanych od Stanow.
Tak usprawiedliwiaiąc Kommissarzow Wdzkich Gnału Wielkopolsko nie chcę przeto zaprzeczać wnioskom Kommissyi Koekwacyiney, owszem sądze, ze iest potrzebna zeby zas Kommissarzow małą taxę stanowiących na produkta nie pokrzywdzać a wysoko ceniących ukontentować, sprawiedliwości przytym w opłaceniu podatkow przez kazdego dogodzić, taka iest mysl moia ktorą ia do Projektu Kommissyi Koekwacyiney podaię, ata iest taka, Poniewaz niektorych Wdztw Kommissarze gorliwoscią zbytnią uniosłszy się, wysoką cenę na produkta kładli przeto Cenę tę wysoko połozoną Produktow do Ceny nayniższey przez innych Kommissarzow ustanowioney znizamy. Tak gdy się porownamy, nie zal nam w ten czas będzie powiedzieć, daymy dwa, daymy trzy razy tyle, daymy tyle ile Rzplta potrzebuie.
Wniosek JO Xcia Czartoryskiego Gorliwego zawsze Posła ktorym radzi powrocenie się do Projektu JW Moszynskiego Pa Bracławskiego, nie moze tylko znaleść moie Kollegow Gnału Wielko Pol: oppozycyą, ten bowiem Projekt zasadzony [s. 11v] na wygurowaney Kalkullacyi stacby się musiał koniecznie uciązliwym z nieproporcyonalnego podatkowania, bo w Wielkiey Polszcze procz osad Hollenderskich, tak są liczne Dymy, iz gdybysmy z Tranzakcyi otaxowali dym, toby podatek przeniosł całą Intratę Dobr, takie naprzykład są Dobra Dolsk nalezące do Biskupstwa Poznan. Zwracaiąc się zas do Okoliczności przezemnie wniesioney względem Krotoszyna, iak iuż oswiadczyłem, tak powtarzam niech będzie napisane prawo, aby do tych wszystkich była wysłana Lustracya, o ktorych rzetelnym podaniu intrat Kommissye Wdzkie powątpiwaią
Zabrał głos JmP Zalewski wte słowa
"W smutney dzis znayduiemy się postaci, kiedy nadzieia nas omyliła, ktorąśmy zakładali w offierze dziesiątego grosza ku ratunkowi y uszczęsliwieniu Oyczyzny naszey Smutna ta nadzieia odkrywa się iuż przez Kommissyą Skarb. z odebranych dzieł Kommissyow Wdzkich iuż przez JWW Marszałkow do ktorych zapytania nadchodziły, iuż nawet przez nas samych, ktorzysmy partykularne zprowincyow odbierali o tym doniesienia. Z tych to zrzodeł gdy iuż przekonani iestesmy, że zgrzeszyły Kommissye Wdzkie, zgrzeszyli y obywatele smutney tey potrzebie do zaradzenia podaney, zbliżyć decyzyą iak nayrychley nalezy. Słysząc to ia ze wszyscy prawie czule zasmuceni iestesmy, nie mogę nie powiedzieć, co w tey mierze poięcie moie mi dyktuie, ze poki my [s. 12] sami w sobie nie uyrzemy z ubozenia do bogactwa nigdy nie przyidziemy. Nie myslę ia abym przez doniesienie ze są zli w kraiu Obywatele miał wspomodz Oyczyznę moię, ale rozumiem ze grzeszyłbym, gdybym zataił doniesienie, iz Wies Krotoszyn nie będzie to tylko iedna w Kraiu która na omylenie Skarbu odwazyła się, która oczewistą iego krzywdę iawnym krzywoprzysięstwem przez Człowieka złego, przez Człowieka notowanego utaić starała się, Iest więcey Krotoszynowi zdarzen podobnych, bo są wszędzie między dobremi y zli Obywatele, są nawet przez Samych Kommissarzy poczynione Manifesta, ktorzy sprzeciwiali się pluralitati, y notowanych do przysięgi nie dopuszczali, są także dobrzy Obywatele, ktorym iako prawdziwym Synom swoim winna Oyczyzna pochwały. Więc w takim składzie rzeczy nie radziłbym szczegulney na szczegulnych wymierzac Kary, bo między 28 tysięcami oddzielnych w Kraiu włosci moze się kilka tysięcy znaleść Krotoszynow, co zamieszanie nieiako w Kraiu sprawic mogłoby. Zostaię zatym przedsiewziąść łatwieyszy srzodek, gdy nieieden tylko iest Krotoszyn, który na omylenie skarbu odwazył się przymusić go należy aby był wiernieyszym aby był gorliwszym dlatey Oyczyzny która o iego całości zamysla wymagaiąc drobnego tylko za to od niego daru. Jezeli więc są Obywatele, ktorym ia Jmienia złosliwych Obywatelow zamilczec nie mogę, radzić Wam Pe Stany zostaie abyscie obmyslili srzodek porownania aby dobry dlatego ze wiernie wszystko [s. 12v] podał nie cierpiał, a złosliwy Obywatel nie korzystał z przemysłu, ktorego na omylenie skarbu uzył. Procz tego ze złosliwi Obywatele starali się Skarb omylić, w niektorych mieyscach Kommissye same wady popełniły, czego ia twierdzieć nie mogę czy domyslnie czy przez nierozumienie Prawa, iednak zawsze na iedno wypada ze Skarb na tym tracić musi. Gdy przeto podział iest między błędami tenze sam między poprawami być powinien. W ręku zatym Waszych Pe Stany zostaie utworzyć z Sładu tey Jzby Deputacyą ktoraby tę wady uproporcyonować mogła y starała się z przepisem dla niey prawidła, ze gdzie są wady przez samych zaskarzone Kommissarzow tu poprawione być nie mogą y nie powinny, ale do takich Obywatelow ktorzy podeyrzanemi zostali niech idą Lustracye. Ten zatym srzodek załatwiaiący smutną potrzebę naszą smiem podac, który do wyrokow waszych oddaię.
JmP Zielinski Nurski doniosł, ze pobliższe iego Sąsiedztwu Krolewszczyzny są takie które po 40m intrat swych liczą, a ledwie całego dochodu po 10m tylko likwidowały, ieden zas obywatel, ktory ma wies 12m Złł przynoszącą nie będzie płacił tylko 11 Czer. Złł całego procentu. Odpowidaiąc zas na wniosek Xcia Jmci Pa Lubelsko popieraiącego Projekt przez JmPa Moszynskiego początkowo podany, powtorzył przyczyny, dla ktorych był onemu przeciwny. Nakoniec oswiadczył, iż Projekt przez JmP Roznowsko Gniezn. podany, aby Possessorowie Krolewszczyzn połową wylikwidowanych Jntrat w gotowiznie kontraktowali się, a Dobra pod rząd Skarbu oddali, popierać będzie [s. 13] Co się naostatek dotycze okoliczności Krotoszyna żądał aby JW i JO Marszałkowie Konfederacyi zalecili Kommissyi Pyzdrskiey onegoz Lustracyą.
JmP Hryniewiecki Wda Lubelski łączył zdanie swoie za Lustracyą Krotoszyna. Co zas do wniesienia o Kommissyi Koekwacyiney oswiadczył ze srzodek ten iest ieszcze za wczesny, ale go iako lekarstwa na złe uzyć będzie wtedy można kiedy Kommissye Skarbowe wszystkie Taryffy nadesłane sobie miec będą, y z nich excerpta poczynione w Stanach Złozą. Na ządanie przedłuzenia terminu ad Ultimum Decembr. odpowiedział, ze iest termin za długi, y ze moze byc in Novembri oznaczony, a nim reszta Taryff nadeydzie z Prowincyow do Skarbu ządał aby nadesłane wyszły kwity do Exakcyi
Zagaił JmP Marszałek Seymowy czytanie Projektu pod tytułem - Zlecenie Kommissyom Skarbowym Oboyga Narodow, w tey treści "Gdy Exakcye bez wydawania Taryff zaczynać się nie mogą, więc czyni się Prolongacya terminu do dnia 15. Decembra. Że zas niektore Kommissye Wdzkie, mimo Prawa Summaryuszu przy wyciągniętych Jntratach nie przyłączaią, więc Skarb o nadesłanie onych zarekwiruie, przyczym Kommissye Woiewodzkie, ieżeliby miały iakie wątpliwości, tak te które iuż załatwic same mogły, iako y te ktore Decyzyi oczekuią w zapytaniu nadesłac do Kommissyow Skarbowych maią.
[s. 13v]JP. Zakrzewski P. Poznański przełozył że Proiekt przeczytany, nie iest stosowny do wniosku JW. Woiewody Lubelskiego, bo mogła by Kommissya Skarbowa dla wpływu rychleyszego do Skarbu pieniędzy wygotować nadesłane już Taryffy, Kwity odesłać na Prowincyą do Exaktorów.
Odpowiedział JP. Marszałek Seym. że lubo są nadesłane niektóre Dzieła Kommissarskie ale one Kommissya Skarbowa o niedokładność zaskarza, y to iest przyczyną że wydawać nie może Kwitów, dopoki wszystkie razem nadesłane nie będą, a niedokładne poprawione nie zostaną.
Na wniesienie JP. Mikorskiego Kaliskiego: że dać trzeba Kommissyom Skarbowym Rezolucyą, ieżeli w których mieyscach przenosi podatek protunkowy ofiarę dziesiątego grosza, czy tam ma bydź potrącany? podawał srzodek Xże Iabłonowski P. Wołyński, aby połowa tego podatku w teraznieyszey racie, a druga w następuiącey potrącona była.
Łączył się z zdaniem \tym/ JP. Rożnowski P. Gnieznien., a JP. Zielinski P. Nurski radził, aby potrącenie Protunkowego Podatku ad feliciora tempora dla Skarbu zawiesić, dodaiąc że gdy zostawał pod Panowaniem Cesarza JMci y był Process woienny o Bawaryą wtedy zapłacił donum gratuitum podobne do Naszego Protunkowego Podatku, które Monarcha iak naysolenniey zaręczył potracić, iednak dotąd tego nie uczynił.
JP. Tymowski P. Sieradzki przymawiaiąc się do punktu Zalecenia [s. 14] Kommissyom Woiewodzkim, aby przysyłały Summaryusze przełozył, że czas Urzędowania Kommissyow Woiewodzkich już się skończył, już się roziechali; iakimże więc sposobem, mogliby ten punkt y inne w zaleceniu umieszczone uskutecznić.
Opowiedział JP. Kochanowski P. Sandomirski, które Kommissye są ieszcze w urzędowaniu, te zalecenie dopełnią, a które roziechały się, to można dla nich osobne Prawo napisac, aby się na nowo ziechały.
Popieraiąc to zdanie JP. Butrymowicz P. Pinski do przeczytanego Proiektu zalecenia oddał dodatek, aby Kommissye na nowo ziechały się.
Gdy powtorzył JP. Sekretarz czytanie całego Proiektu z dodatkami, na który zapytywał się JP. Marszałek Seymowy o zgodę; Oświadczył JP. Zielinski P. Nurski że nie zdaie mu się, aby pisąc zalecenie do Kommissyi Skarbowey; nadawana Iey była moc nad Kommissyami Woiewodzkiemi, ktore w rowney Konsyderacyi bydź powinny, iak y Kommissya Skarbowa, bo są rowne, tak iak y ona utworem Stanow Seymuiących dodaiąc że powszechne niesie Axioma,par super parem non dominatur . Co zas dotycze, protunkowego podatku, radził zawieszenie potrącenia onego do lat 3h. a ieżeliby y to dobrodzieystwo dla Skarbu nieusposobiło go w dostarczaiący fundusz na opatrzenie existuiącego teraz Woyska, tedy wypada konieczność, aby się wziąść do innych zrzodeł Podatkow [s. 14v] pomiędzy któremi podublowanie Dymow proiektował.
Odezwał się JP. Zaleski P. Trocki
Zbudowałem się z gorliwosci JWo Nurskiego, ktory uznaiąc potrzeby Rzpltey smutny Iey wystawuiąc obraz, gdy na żołd zaciągnionego Woyska zabrakło funduszu,
radzi zawieszenie Protunkowego podatku. Zastanowić się iednak potrzeba, że niekładlismy na Obywatela podatek, ale daninę,
którą powrocic mu przyrzekliśmy. Grzeszylibysmy bardzo, gdybysmy omylili nadzieie iego, y iuż tym samym rzetelność w Prawodactwie
obrazilibysmy. Więc nie zostaie, tylko im słowa dotrzymać, aby ufali Prawodactwu. Gdy przeto te dwie siły w Nas walczyć zdaią
się, toiest konieczność dotrzymania danego słowa, y zaradzenie nieodbitym potrzebom Rzpltey, Ia srzodek taki podać osmielam
się. Niech Kray cały, niech Bracia Nasi w Domach pozostali wiedzą, co Nas zatrudnia, niech ich Jm wiadome będą, Stan Skarbu teraznieyszy, y potrzeby wydatku na Woysko. Doniesmy Im o tym, ogłośmy przez Uniwersały, niech
smutna postać Stanu Rzpltey będzie Jm z Nami wspolna, niech Nas nauczą, co w tey mierze czynic mamy, czy danego Jm słowa,
ktore zaręczylismy, iako Prawodawcy mamy dotrzymać, a tym samym narazić się na Skutki nieszczęść, które nam niedostatek Skarbu
rokuie, czyli toż słowo cofnąc Własnoscią Jch iest protunkowy podatek, my już władzy rozrządzać Nim nie mamy, a więc iak
[s. 15]
do Nich należy rozrządzenie własnoscią tak zapewne niepomału Jch zastanowią potrzeby Rzpltey że się skłonią do dobrowolnego
odstąpienia. Więc polećmy JW. JO. Marszałkom Konfederacyi, aby zatrudnili się wygotowaniem Uniwersału, do Wszystkich Obywatelów
z przełożeniem potrzeb y Stanu teraznieyszego Rzpltey, co da Jm pobudkę do zrzeczenia się przyrzeczenia Naszego, ktore Prawem
ubespieczylismy; A tym sposobem y Prawo nie naruszy się y potrzeby zaradzenie zyskaią.
Odpowiedział JP. Marszałek Seym: Chlubnym zaiste zaliczam to dla siebie zaszczytem, że w Gronie tak swiatłych umieszczam się Mężow, gdzie codziennie na przemiany ku zaradzeniu potrzebom Rzpltey ubiega się gorliwość. Uwielbiam Ja mysl JW. Trockiego wkładaiącą na Nas obowiązek wysłania Uniwersałów, przez którą y gorliwosci Naszey y potrzebie Skarbu, y własnosci Obywatelskiey, a nakoniec samemu Prawu dogodziłoby się; ale niech mi tu będzie wolno dołączyć Uwagę, iż dało mi się słyszeć, że nie ktore już Powiaty, zaliczywszy ofiarę dziesiątego grosza, potrąciły z niey Podatek protunkowy, w doysciu zas Uniwersałow do wszystkich Obywatelow, niech bym naykrotszy czas dwuniedzielny zamierzył, to w tym przeciągu, może wszystkie Woiewodztwa y Powiaty wniosą do Skarbu na fundamencie Prawa Ofiarę z potrąceniem Podatku [s. 15v] protunkowego. A zatym, rozumiałbym, że wydanie Uniwersałow, mniey by skutkowało.
Gdy długa na tym trwała Kontrowersya, rzekł JP. Niemcewicz P. Jnflantski: Reprezentant Narodu, przykład Narodowi dać z Siebie powinien. Niech każdy Senator, niech każdy Poseł oswiadczy z swoiey Osoby odstąpienie Protunkowego Podatku, a tym zapewne zachęci się cały Narod do podobnego czynu.
Poparł ten wniosek JP. Jezierski Kaszt: Łukowski, oswiadczaiąc odstąpienie z strony swoiey iedney Raty protunkowego podatku, y cały Senat do podobnego postępku zachęcaiąc.
JP. Tymowski P. Sieradzki oswiadczył: iż niemaią w zleceniu od Wspoł Braci swoich, których reprezentuie, aby odstępował potrącenia protunkowego Podatku, przeciw nawet iednogłosnemu okrzykowi, sam iest gotow stanąc z oppozycyą, a stanąc przy wyroku Prawa; z Osoby iednak swoiey chętnie uczyni Ofiarę.
JP. Marszałek Konff. Litt. wyraził: Ta iest własność Dusz wspaniałych, iż nie dla chluby, lecz przez ten iedyny pociąg, iaki czyn chwalebny w sobie zamyka, wszystko czynić zwykły. Niechciałes N. Panie, by to co w partykularnosci Nam Marszałkom oswiadczyłes, było na jaw wydane; Lecz my znamy się obowiązanemi donieść Stanom, co dobroć Serca WKMci podyktowała dla dobra publicznego. Kiedysmy stanowili Podatki, zastały pod nie podciągnione [s. 16] y Dobra WKMci Stołowe. Gdym przyszedł z zapytaniem do WKMci, względem potrącenia Protunkowego Podatku z tych Dobr, raczyłeś WKMc oswiadczyć iż wzrostu onegoż odstępuiesz, za co pozwol WKMc złożyć u Tronu Swego hołd nayżywszey od Narodu wdzięcznosci.
Król JMc rzekł z Tronu: Szczęsliwym się sądzę zawsze, kiedy mogę Oyczyznie Moiey darowiznę uczynić.
JP. Zaleski P. Trocki popierał wniesienie swoie względem wydania Uniwersałow, dowodząc, że gdyby teraz Podatek Protunkowy miał bydź potrącony to Woysko poszło by w rozsypkę.
JP. Ostrowski Kaszt. Czerski odpowiedział: Że wczesnie się Nam samym trwożyć nie należy, że nie wiemy ieszcze, czy przenosi Protunkowy Podatek ofiarę, że Woysko ad ultimam Nowembris iest zapłacone, a gdy mu przyidzie płacić następuiącą Ratę Kwartalną a prima Decembris, to będzie na to fundusz z pożyczki, procz tego wnidzie do Skarbu dochod z Kwarty y z innych zrzodeł; nakoniec zdadza się, aby iednę Ratę teraz potrącić, a drugą zawiesić.
Popierał ten wniosek JP. Moszynski P. Bracławski; Lecz gdy to sporu nie kończyło, rzekł JP. Potocki P. Lubel: Przy tak spoznioney porze, przy tak rozrożnionych umysłach, smiem podać srzodek zakończenia na tym, naczym zaczynać należało. Iest proźbą moią, aby Kommissya Skarbowa doniosła Nam na następuiącą Sessyą, czyli iest w Stanie zapłacenia Woysku lub nie?
[s. 16v]JP. Suchorzewski P. Kaliski uczynił doniesienie, że Podatek protunkowy wynosił 5,383,000 Złł. a Ofiary więcey spodziewać się nie można, iak 6. Millionow, więc wypada tylko reszty 700,000 Złł. ale gdy yte na użytek Administracyi Tabaczney oddalismy na dzisieyszey Sessyi, więc wypada, że nic w Skarbie nie zostaie się. Dlatego łącząc się z zdaniem JP. Trockiego, upraszał, aby ad tempus bene visum potrącenie Protunkowego Podatku zawiesić.
JP. Małachowski Wda Mazowiecki, iako zasiadaiący w Kommissyi Skarbu Koron. oswiadczył Jmieniem teyże Kommissyi, że iest ieszcze w Skarbie tyle zapasu, iż pro prima Decembris Woysko zapłacone będzie.
JP. Zielinski P. Nurski żądał, aby Kommissya Skarbowa na pismie to zaręczyła.
Rzekł JP. Marszałek Seym. stosuiąc się wniosku JP. Lubelskiego zgłosiemy się do Kommissyi Skarbu Kor. aby Nas na następuiącą Sessyą o funduszu płacy na Woysko obiasniła.
JP. Suchodolski P. Chełm. wyraził:
Niedawno widziałem niedostatek Kommissyi Skarbu Koron. na zapłatę Woyska, teraz widzę nadzieię, że będzie zapłacone. Nie należy abysmy samych siebie mamili. Potrzeba zapatrzyć się czyli nakazane kompletowanie Regimentow y Rekrutów wzięły skutek? czyli Konie dla Kawaleryi Narodowey sprowadzone? Na co dzis iednym słowem zacierać, że Woysko zapłaciemy, y dlatego całą Sessyą zwłoczyć, wszak Kommissya Skarbowa znać powinna Prawo zapadłe, a w Prawie cofać się nie będziemy. Wypadła Kwestya o potrąceniu protunkowego podatku. Stanął JW. Sieradzki przy Prawie to iest swięte, y Ia nie mam nic mowic przeciwko temu; ale dodaię: iz skoro rzeklismy ze 100,000 Woyska mieć chcemy, skoro przyrzeklismy Narodowi tę nayszczęsliwszą Epokę w wystawieniu 100,000 Woyska skoro Narod skutku tey obietnicy po Nas oczekuie, tedy nie idzie o zniszczenie, lub zawieszenie protunkowego podatku, ale trzeba rzec Narodowi, że okoliczności wypadną, iż dawać coraz więcey ieszcze musiemy. Nie lękam się Ja Narodu, aby mi nie wymawiał, żem go obciążył podatkiem, ale lękał bym się w tenczas, gdybyśmy czas pomyslny wytrzymawszy, iednych obywatelow obarczywszy, drugich ani dotknąwszy nie postawili Woyska na Nogach. Wtenczas lękałbym się Obywatela, aby na mnie nie narzekał, zem go zgubił z Narodem. Ale przeciwnie gdy okażę Obywatelowi, iż go nie prożno obciążyłem, bo znaydzie zabespieczenie wolności y swobod swoich; wtedy nie tylko boiaźni, lub sarkania iakiego bać się nie będę, ale owszem wdzięcznosci będę się miał Prawo spodziewać. Trzeba Nam tutay szczególną baczność rzucić na wszystkie okolicznosci, które Nas zaskoczyć mogą. Dzis gotuymy się na wszystkie nieszczęscia, które Nam się wystawiać mogą, a maiąc gotowe siły, zabespieczemy siebie.
JX. Garnysz Podkanclerzy Koron: solwował od Tronu Sessyą na następuiących Czwartek.
[s. 17]DZIENNIK
Seymu Głównego Ordynaryinego Warszawskiego pod związkiem Konfederacyi Oboyga Narodów Roku 1789.
z ZLECENIA STANOW.
SESSYA CLXXXIII.
Dnia 3. Listopada we Wtorek.
Jmć Pan Marszałek Seymowy w zagaieniu wyraził: Ze lubo przebyte wielokrotne materye, zdołały uwięczyć sławą Seym teraźnieyszy, nie przestaią atoli Stany Seymuiące umyśleć nad wynaydowaniem śrzodków, które szczęśliwość dla Kraiu, niepodległość dla Obywatela, zabeśpieczenie całości maiątku iego, zgoła konsyderacyą między Narodami Europeyskiemi, [s. 17v] dla Rzeplitey rokuią; którym zamiarom luboby nie rad kłaść tamy, ale że równie ważną potrzebą bydź sądzi odpowiedzieć na niektóre zapytania Kom: Skarbowey Kor: do Stanów nadesłane, przeto od czytania ich Sessyą dziesieyszą rozpoczyna.
Przystąpił JP. Sekretarz Seymowy do czytania Noty od Kom: Skarbu Kor: w tey treści: "Kommissya, troskliwa zawsze będąc w uskutecznieniu zaleceń Stanów, co miała iuż honor dawniey przełożyć, to powtarza, że Obywatelów do plantowania Produktów tytuniów zachęciła, Kolonistów Amerykańskich iako naywięcey znaiących się na tym produkcie użyła, sprawiedliwość w wadze Skarbowey ostrzegła, Cło wychodowe zmnieyszone do ceny Taryffy podniosła; iednak wykonawszy, co tylko rozumiała być naypotrzebnieyszym dla użytku Skarbowego, nie znalazła ieszcze dostarczaiącey wielości tytuniów w Kraiu, do potrzeby swoiey; dla tego przymuszoną była w Gallicyi 30,000. Kamieni zakupić, i takową tabakę z zyskiem dla Kraiu przedaie; lecz oświadcza że awans 300,000. Złł: iest za mały; więc żąda, aby ad complementum miliona, Summy 700,000 zł. [s. 18]
na administracyą Tabaki tabaczney użyć mogła, doczego stosowny przyłącza Proiekt. Który przeczytał także JP. Sekretarz".Gdy po przeczytaniu tego Proiektu zapytał się JP. Mar: Seymowy o zgodę na niego, JP. Stroynowski Wołyński żądał, aby gdzie
iest wyraz determinuiącey Summę milliona, natomiast położyć tyle ile potrzeba , dodaiąc: że Kom: Skarbowa może się znaleść w potrzebie większego podięcia wydatku, a nie maiąc mocy bez woli Stanow, na
nadzieiach dochodu z Fabryki tytuniowey mogłaby bydź omylona.
JP. Jezierski Kasztelan Łukowski przełożył:
że gdy nie widzi naczelników Kom: Skarbowych, iako naywiadomszy, ile niegdyś znayduiący się w Kompanii tabaczney rzecz winien wytłumaczyć. Doniosł przeto że po zapadłym Prawie, pierwszy rok sam trzymał Skarb na siebie tabakę, i tylko 150,000. złł. liczył z niey dochodu. Na drugi rok kazała Kom: Skarbowa swoim Kommissantom szukać Entreprenerów, którzy znaleźli w Wiedniu iednego żyda nieiakiego Wesla, a ten za 300.000 złł: podiął się [s. 18v] przyiąć Kontrakt. Co gdy wielu Obywatelom nie zdawało się, aby zagraniczny z tey Entrepryzy miał zyskiwać, więc traktowano z JP. Blankiem, który pisał do swego Mecenasa do Wrocławia po Informacyą, z powodu, że tenże Mecenas iego lat 16. w Kompanii Pruskiey znaydował się; który gdy mu entrepryzę pochwalił, i sam się ofiarował do Kompanii, podaliśmy w tedy Proiekt Komm: Skarbowey, ofiaruiąc iey 15. groszy zysku na każdym funcie tytuniu płacić. Gdy przyięła Kommissya ten Proiekt, w pierwszym zaraz roku liczyła dochodu z tabaki million z górą, któremu zyskowi ia dałem pochop. Z tego przeto powodu wiedzieć muszę, i zaświadczyć mogę, że gdyby do stopnia doskonałości Fabryka ta doprowadzoną była; nadspodziewane zyski dla Skarbu przynieść może. Nim zaś przyidzie do tey Kray perfekcyi, aby plantacya tytuniów zwróciła się, Ja ofiaruię się Kom: Skarbowey postawić Ormianów, którzy tytuniów za mierną cenę dostarczać będą. Nie iestem przeciwny użyciu Summy aż do milliona, ale z tym warunkiem: iż ieżeli Kommissyi z tey Summy co zostanie nad potrzebną expens, to aby na Fabryki Solne i Stalowe oszczędzoney reszty summy użyła. [s. 19] Więc za dołożeniem tego warunku pozwalam na przeczytany Proiekt.
JP. Walewski Wda Sieradzki czynił uwagę: że w Prawie względem płacy Woyska, iest warunek, aby nad wszystkie expensa na sam przód płatne było; dla uniknienia więc w Prawie kontradykcyi żądał wymazania słowa ante omnia .
Rzekł JP. Mar: Seymowy: Lubo spodziewać się należy że Kom: Skarbowa nie użyie do tabaki funduszu, przeznaczonego na Woysko, ale tylko summy z innych dochodów swoich, z których Listę Cywilną opłaca, obróci na wydatki tabaczne, iednak dla uniknienia w Prawie kontradykcyi to słowo ante omnia wymażę. - Zmazano.
JP. Szyrma Piński żądaiąc, aby i Skarb Lit: mógł korzystać z podobnego dochodu, podawał śrzodek: aby summa 50,000, zł: przez Kom: Skarbu Litt: za Kamienicę sprzedaną wzięta, użytą była, na zakupienie tytuniu dla Litwy, i potrzebę administracyi tey Fabryki.
Odezwał się JP. Kasztelan Łukowski, byłem i w Kompanii Tabaczney Litt: to także [s. 19v] zaświadczyć mi zostaie, że niewielkiego obrachowania ztamtąd spodziewać się należy, bo i Prowizyą całą straciłem i Kapitału nie dobrałem.
Gdy oświadczył JP. Mar: Seymowy że osobnym Proiektem może bydź oznaczony fundusz dla Litwy, zapytał się na przeczytany Proiekt tabaczny na Kor: o zgodę, która iednomyślna nastąpiła.
Xże Mar: Konf: Litt: przełożywszy nieszczęście w tym dla Prowincyi Litt: iż Kom: Skarbowa, mieyscem oddalona, i dawniey tylko Kadencyami odprawuiąca swoie Urzędowanie, nie może tak rychło dawać opinii o potrzebach swoich, upraszał: iżby wraz z JW. Mar: Seymowym odebrał zlecenie zasiągnienia wiadomości od Kom: Skarbu Litew: wiele może potrzebować funduszu na administracyą Fabryki tabaczney? Z zaleceniem Iey oraz aby w tey mierze zdanie swoie względem Fabryki tabaczney Stanom nadesłała.
JP. Stroynowski Wołyński przymówił się:
"Dochód Tabaczny nie iest tak mały, żeby mógł bydź mniey ważony, i żeby natychmiast niedecydować o nim. Lubo iestem [s. 20] Posłem Prowincyi Kor: i pożytki Skarbu Kor: nayistotniey mnie interessować powinny, lecz przepomnieć tego nie mogę, że Litwa i Kor: równych swobód używaiąc do równego udziału pomyślnych losów, iako ściśle z sobą złączone narody należą. Gdy idzie tu o zysk w ogólności, mówię całego Kraiu Rzplitey, niech mi wolno będzie przytoczyć pożyteczne wiadomości z dzieła JP. Neckiera Ministra Francuzkiego, które czyni o tabace. Okazuie on, że 30. Millionów Liwrów Francuzkich ten podatek przynosi Kraiowi Francuzkiemu, lubo ieszcze niektóre Prowincye są od niego wyięte; bo gdyby wszystkie podpadały temu podatkowi, to 33. Milliony liwrów Francya z okładem miałaby z tabaki dochodu. Wiemy że Naród Francuzki zamyka ze 24. Millionów ludności; biorąc tedy proporcyą do Polski, która ma 8. Millionów Ludzi, i też proporcyą stosuiąc do przychodu z tabaki, zredukowawszy liwr na groszy 46. tobyśmy naymniey 20. milionów Złł: Polskich z dochodu tabacznego mieć powinni. Choćby też nakoniec spuścił na piątą lub niżey ieszcze część ludności Polski, iaka iest we Francyi; tobyśmy mieć powinni z tabaki naymniey 10. [s. 20v] millionów. Druga uwaga moia, iest ta kiedy Gallicya brać się może tylko za szóstą część Kraiu naszego, a 12. Millionów importuie; więc łatwo wziąść można proporcyą iaki dochód z Korony i z Litwy bydź może. Przeto upraszać mi zostaie, aby Kom: Skarbu Litt: wraz z Koroną administrowała dochód tabaki, i abyśmy zarazem pozwolili użycie na to funduszu iaki wyznaczyć zdawać się będzie Prześwietnym Stanom."
Odezwał się JP. Dziekoński Podskarbi Nad: Lit: w dowodzie, że wielka iest różnica przysady Litwy do Korony; bo Litwa tyle Miast nie ma co Korona, a każdy nie mal Obywatel ma u siebie plantacyą tytuniu, więc ta iest przyczyna, że wyrównać proporcyi w dochodzie swym do Korony nie potrafi. Oświadczył przeto, iż się zgadza na oznaczenie funduszu dla Kom: Skarbu Litt: w zamiarze zastąpienia potrzeb administracyi przy Fabryce tabaczney i na skupienie tego produktu, lecz nie wprzód, aż nadeydą Rapporta czyli Fundusz Skarbu Litew: dostarczy na opłatę Woyska.
[s. 21]Przymawiaiąc się JP. Kasztelan Łukow: do wniosku JP. Wołyńskiego, oświadczył: iż gdy tak ściśle administracya tabaki urządzoną będzie, iak iest we Francyi; to nierównie większe ieszcze zyski przynieść może dla Skarbu, niż przełożył JP. Wołyński; zwłaszcza gdy się zagrodzi Kontrabandzie, gdy Cudzoziemskie tabaki do Kraiu wchodzić nie będą; a dochód nawet większy ztąd dla Skarbu będzie, bo w Polszcze więcey nie równie, i tabaki i tytuniów zażywaią niż we Francyi. Łączył nakoniec zdanie swoie, aby i dla Litwy wraz był fundusz na fabrykę tabaczną oznaczony.
Xże Marszałek Konf: Lit: wyraził: Jż Prowincya Lit: nic bez układu na Prowincyonalney Sessyi poprzedzaiącego decydować w Izbie
nie \życzy/może, a ten poprzedzić ieszcze powinna opinia samey Kom: Skarbu Lit:. Dla tego upraszał o zawieszenie w tey mierze decyzyi do
dni kilku, przyrzekaiąc wraz ieszcze dnia dzisieyszego wysłać Sztafetę z rekwizycyą do Kom: Skarbu Lit: o obiaśnienie.
Gdy odstąpił JP. Stroynowski wniosku swoiego, zagaił JP. Marszałek Seymowy czytanie \dalszego/drugiego punktu przełożenia od Kommissyi
[s. 21v]
Skarbu Kor: o schyłku raty Septembrowey, o niedokonaniu Summaryuszów taxy Dobr przez Kommissye Woiewodzkie, o niedokładności taxy, a nadmierności
podatku protunkowego, zatym inkonweniencyi w potrącaniu onego, o potrzebie funduszu płacy na Woysko, &c.
Po przeczytaniu tego przełożenia, i Proiektu do rezolucyi Stanów, zapytywał się JP. Marszałek Seymowy, czyli zezwalaią Prześw: Stany na przedłużenie czasu do wpływu Podatków do dnia ostatniego Decembra.
JP. Kublicki Inflantski rzekł: Ja się zgadzam na to, ale zarazem proszę o dołożenie tego warunku, aby Kommissye Powiatowe, unikaiąc Kommissyi Koekwacyiney, starały się same poprawić położoną produktom cenę.
JP. Rożnowski Gnieźnieński dodał = Znaiome mi są Raty, w których wypłacać ma Kommissya Skarb: gażę dla Woyska; ale także wiem i to, że fundusz nie iest pomnożony teraz do proporcyi Woyska, któreśmy zwiększyli w głowach. Więc wprzod zapytać [s. 22] mi się zostaie Kommissyi Skarbu Kor: iaki zapas ma u siebie na płacę Kwartalną dla Woyska? a wtedy dopiero będę wiedział iaki decydować termin.
Na wniosek JP. Jezierskiego Kasztelana Łukowskiego, że Kawalerya Narod: inkonweniencye dla tego czyni, że iest niepłatna; odpowiedział JP. Suchodolski Chełmski, że Chorągiew iego nie odebrała ieszcze gaży, że Kommissya Skarbowa zaassygnowała w prawdzie na Ukrainę, gdzie iest Konsystencya tey Chorągwi, 700,000. Zł. ale na powrot przyszła assygnacya; iż nakoniec sprawiedliwość oddać należy Kawaleryi Narodowey, temu to Zołnierzowi, którym zapewne sama Szlachetność powoduie, że ieżeli iakie inkonweniencye drobne mu zadawano, tych iest bardzo mało; ale gdyby Rzplita nie zapłaciła przez pół roku Woysku, toby zapewne nie iednemu Obywatelowi przyszło ięczyć pod uciskiem exorbitancyi żołnierza, i dopieroby uczuła swoy ciężar, którym Kawalerya Narod: stać się nigdy dla własney Oyczyzny nie może.
Xiąże Marszałek Konf: Lit: wyraził:
Zagadniona Kommissya Skarbu Lit: gdy tu [s. 22v] w osobie JW. Podskarbiego Nadw: Lit: znayduie Reprezentanta, niech się tłomaczy, Ja nie mogę tylko w zamiarze nie trucia czasu stanąć. Domyślać mi się zostaie, iż dla tego Kawalerya Narodowa zupełnie dotąd płatną nie iest, że Brygady nie są ieszcze podzielone. Tak tedy miło mi iest stawać w usprawiedliwieniu Magistratury iaką iest Kommissya Skarb: i spodziewam się, że gdy plan dyslokacyi przyniesionym nam będzie, to się każdy dopiero o przyczynie przeświadczy. Co się dotycze drugiego wniosku, gdy znayduię zapytanie względem protunkowego podatku, który w niektorych mieyscach dobrowolną ofiarę przenosi, wyznać mi zostaie iż w ręku iest waszych Prześw: Stany dobrać skuteczne sposoby, aby każdy był do równey pociągniony opłaty, bo naysmutnieyszym byłoby to losem dla Narodu, gdyby ieden przez gorliwość swoię ku Oyczyźnie nadto był uciążonym, a drugi usuwał się od proporcyonalnego intratom swoim znoszenia ciężaru. Zakończył: aby Kommissya Skarb: tak iak względem Tabaki, dała Proiekt zlecenia dla siebie od Stanow.
Czytał JP. Sekretarz oddzielne zapytanie Kommissyi Skarbu Kor: Czyli ma czynić [s. 23] folgę za Podatek Protunkowy, który przenosi grosz 10ty?
Odezwał się JP. Suchorzewski Kaliski:
"Uwielbiam gorliwość Kommissyi Skarbu Kor: w zapytaniu się iakby sobie w wątpliwościach różnych postąpić miała, ale ponieważ szczególnieysza wątpliwość iest teyże, iakby sobie postąpić miała w przyrzeczoney Prawem detrunkacyi Protunkowego Podatku przekładaiąc w tym czasie wiele potrzeb Rzeczypospolitey, a mało pieniędzy w Kassie; należy mi przeto, iakie mam w tey materyi oświadczyć zdanie: iż nie iesteśmy dość mocni Imieniem Współ-Braci pozostałych w Domach, bez wyraźney Ich woli, na Rzplitą onegoż odstępować, ale iesteśmy dość mocni przy pierwszey Racie exekucyą Prawa detrunkacyi Protunkowego Podatku zasuspendować; a wyiaśniwszy Współ-Braciom Naszym powody tego Postępku (z których ta nayszczególnieysza, że ustanowiwszy Woysko i pomnożywszy go w aktualney iuż liczbie Piędziesiąt Tysięcy, nie chcieliśmy go mieć bezpłatnym, nie chcieliśmy porobić z nich włoczęgów [s. 23v] szukaiących kawałka Chleba, a może z niebeśpieczeństwem Ziemianów,) zostawić dalszey Ich woli, czyli zechcą mieć sobie powrócony ten Protunkowy Podatek, lub nie; Ja się spodziewam po gorliwości Obywatelów, po gorliwości mowię całego Narodu, że go zechcą Rzeplitey darować, ile że nie wieleby partykularnych potrzeb podsycił, a znaczneby deficit przyniosł dla Skarbu. W razie którym, któż ieżeli nie My, ieżeli nie Współ-Bracia Nasi, za radzićby musieli, a może niewcześnie, a może po klęskach, o któreby Nas Woysko niepłatne, przymuszone było przyprawić.
Ządanie drugie teyże Kommissyi Skarbowey, aby przedłużyć czas w odbieraniu Podatkow z Ofiary Obywatelskiey do 15. Decembra, a to z okazyi nie nadesłanych dotąd Protokułów od Kommissyow Powiatowych, skazuiących Perceptę Skarbową, iak iest sprawiedliwe, tak chętnie zgodzę się na nie; ale żeby uprzątnione były wszelkie zawady w Percepcyi od dnia 15. Decembra, iest moie zdanie: iż trzeba śrzodek iako wynaleść, [s. 24] aby wątpliwości i zapytania Kommissarzów Powiatowych rozwiązanemi bydź mogły. Wyznać w tym mieyscu muszę, iż kiedy tu JW. Marszałek Seymowy podał w zamiarze załatwienia wątpliwości, Kommissarzow Woiewodzkich Proiekt pod Tytułem: Zlecenie Kommissyom Skarb: aby dawały Odpowiedzi na zapytania. Ja pierwszy byłem, który tak zbawiennemu sprzeciwiałem się Proiektowi, miałem bowiem rozkazy Wspoł-Braci, którzy mnie tu wysłali na żywey pamięci, iżby tego nie dopuszczać, by Ich Fiskalność Kommissyów Skarbowych uciążac kiedy miała. Znaią iednak potrzebę rozwiązania tak licznych zapytan i wątpliwości Kommisarzow Woiewodzkich, radziłem natomiast i prosiłem, aby Deputacya z Nas Seymuiących była wyznaczona do tego. Srzodek ten przezemnie podany, gdy nie wziął dotąd skutku, nie widzę innego sposobu, iak podnieść Proiekt JW. Marszałka lub też ponowić wniosek, wyznaczenia z Nas Deputacyi. Jest mi do tego powodem wieloliczna odezwa Kommissarzów Woiewodzkich, a tych iako Funkcyą publiczną sprawuiących tym mocniey obowiązanym sądzę [s. 24v] się dopełniać rozkazy, gdy mam sobie za powinność i za honor dopełniać też roskazy przez Obywatela w szczegolności każdego.
I tak zgłosili się do mnie i do JW. JO. Marszałków Kommissarze Powiatu Pyzdrskiego: że Possessorowie Dobr Krotoszynskich przez Człowieka notowanego klassyfikuiąc też Dobra z uszczerbkiem Skarbu Rzplitey okazali tych Dóbr Intraty, że dwa Folwarki zataili, że tysiąc siedmset Beczek Piwa mniey podali, że żądaią woli Stanów iaki krok dalszy maią względem tych Dóbr przedsięwziąść, gdy Prawo niedozwala tylko tam posłać Lustracyą, gdzie Possessor Dobr do klasyfikacyi nie stawi się, tu zaś stawił się, ale z krzywdą oczywistą Skarbu, w dowod czego, czytam List od JWW. Kommissarzow pisany do mnie; Tabelle podanych Intrat, i rezolucye na też.
Tu czytał List od JWW. Kommissarzów Powiatowych, którego kontenta opuszczaią się dla zmnieyszenia Dziennika; po którym przeczytanym kontynuował [s. 25] głos w ten sposób: Na zapytanie więc w tey mierze trzeba konieczney odpowiedzi, iest innych wiele od Kommissarzow Prowincyi Naszey, iako to względem Summ Duchownych, Kadukowi podpadać mogących, iako też i względem Summy nazwaney Mons Pietatis , i na te trzeba odpowiedzi. Upraszam więc JW. Marszałka, aby raczył przychylić się do srzodków załatwiaiących skutecznie te wątpliwości.
Łącząc się z zdaniem JP. Kaliskiego, JP. Skorzewski Kaliski radził przed się brać krótszą drogę, aby JW. JO. Marszałkowie Konf: zasłali zalecenie do Kommissyi Powiatu Pyzdrskiego, iżby natychmiast samę Lustracyą Dobr Krotoszyna przedsięwzięła.
Popierał wniosek JP. Kaliskiego JP. Zakrzewski Poznański, aby Deputacya wyznaczona była do przyimowania zapytań od Kommissyow Powiatowych, ale nic nie decydowała, tylko do Stanów odwoływała się. Co się zas dotycze okoliczności Dobr Krotoszyna, dodał: iż wiedzieć należy, że nie Obywatel żaden Kraiowy na szkodę Skarbu tey defraudacyi dopuścił się, ale Administracya zagraniczna temi Dobrami zarządza.
[s. 25v]Xiąże Marszałek Konf: Lit: w zabranym głosie przełożywszy okoliczność względem Dobr Krotoszyna z iakiego powodu defraudacya Skarbu Publicznego stała się dodał: iż Kommissye Woiewodzkie nie miały tego warunku dla siebie Prawem opisanego aby postrzegały notowanych Ludzi, onych od przysięgi oddalały; nadto, że ta okoliczność iuż nie Seymu, ale Sądu bydź powinna obiektem; a że nie tylko ieden ten Krotoszyna przypadek znaleść się może, dlatego rozumiał naydogodniey, aby ta okoliczność w oguł zaięta była, a do rozwiązania wszelkich kwestyi, albo Deputacya z Izby wyznaczoną została, albo do Kommissyi Skarbowey odesłane nastąpiło.
JP. Mar: Seymowy oświadczył: że Kom: Woiewodzkie maią dla siebie przepisane prawidła, i wzdarzeniu takim Lustracye wysyłać mogą, zagaił w dowodzie czytanie Prawa.
Po przeczytaniu prawa rzekł JP. Kaliski, to iest: Prawo in casu renitentie , gdyby Obywatel za rekwizycyą Kommissy nie stanął do likwidowania Intrat swoich; ale służyć nie może do przypadku defraudacyi, kiedy stawa z podaniem intrat.
[s. 26]JP. Stroynowski Wołyński żądał aby załatwiaiąc tę materyą JW. i JO. Marszałkowie Konf: Oboyga Narodów napisali List do Kommissyi Pyzdrskiey, iżby w tym przypadku Lustracyą przedsięwzięła. A JP. Kasztelan Łukowski wniósł aby do wszystkich Komm: Woiewodzkich w tey samey osnowie napisać.
JP. Butrymowicz Piński popierał zdanie JW. Mar: Seym: oraz JP. Kasztelana Łukowskiego dodaiąc że ieżeli na okoliczność tylko Krotoszyna i krzywo przysięstwo ma bydź zastanowienie, to tysiąc podobnych wynaleśćby można, żądał zatym aby na cały ogół Kraiu napisane było Prawo.
Xże Czartoryski Lubelski przełożył: że gdy okazuie się, iż gorliwość w Obywatelach niektórych ostygła; a śrzodki wzięte nie odpowiedaią zamiarom naszym, i spodziewać się nie można ratunku w Kommissyi Koekwacyiney, bo z tey utworu nie tylko wielkie zamięszanie powstałoby, ale nadto spoźnienie wpływu podatku do Skarbu, a ztąd wstrzymanie płacy Woysku i dalsze ieszcze inkonweniencye. Więc z tych względów rozumiałbym naydogodnieyszy śrzodek abyśmy się [s. 26v] wrócili do Proiektu JW. Moszyńskiego Bracławskiego, który początkowo był tu podany, a ten wszystko załatwićby potrafił. Wniesienie to przez głośny dosyć Izby okrzyk potwierdzone zostało.
Odpowiedział JP. Marszałek Seymowy: wysokie myśli podane nam przez JO Xcia Lubelskiego, gdy zdaią się zdolnemi załatwić toczącą się materyą, mogłyby nam bydź na papierze podane, i na przyszłey Sessyi decyzyą odebrałyby. Teraz zaś co się dotycze samego Krotoszyna, zapytać mi się zostaie Prześw: Stanów, czyli iest ich wola abyśmy napisali do Kommissyi Pyzdrskiey, iżby natychmiast onych przedsięwzięła Lustracyą.
Odezwał się JP. Suchorzewski Kaliski.
"Dla tego ieszcze nie pozwalam na zlecenie Lustracyi względem samego Krotoszyna, iż słyszę wnioski, JW. Kollegów żądaiących, aby wysyłana była do tych wszystkich, o których się Kommissya przekonywa, że niesprawiedliwie [s. 27] swoie podali Intraty. Jestem ia, są wszyscy tu przytomni z Generału Wielkopolskiego Posłowie, tego zdania, a to z powodu przywiązania do Prowincyi, iżby iey zaprzeczaniem tego wniosku w suppozycyą nie podać, tak mała importancya do Skarbu iaka się pokazuię z dobrowolney ofiary, bo tylko piąciu Milionów, winna bydź pobudką do usprawiedliwienia się każdemu Woiewództwu. Ja sądzę bydź moią powinnością, i usprawiedliwić postępowanie Kommissarzów Prowincyi moiey, i usprawiedliwić gorliwość Obywatelów Rzplitey dążących zapewne do uszczęśliwienia Kraiu, nie do krzywdzenia onegoż. Rzecz sama z siebie, sama z Proiektu przez nas przepisanego do wyprowadzania intrat wypadła, tak a nie inaczey musiało wypaść, należy to więc wyświetlić, aby przekonać całą Europę ciekawie na nas się patrzącą, i odwrócić opinią krzywdzącą Rzplitą, że iest napełniona krzywoprzysięscami, bo ktoż zaręczy, że tak nie powiedzą? gdy nikt nie weyzrzy w powody, nikt głębić przybzyn nie będzie, że ta mała importacya z ofiary do [s. 27v] Skarbu nie iest skutkiem chciwości, nie iest skutkiem, aby Obywatele mieli żałować na wsparcie swey Oyczyzny zasiłku (bo wszyscy stoią przy tym, iż ieźli to mało, dadzą więcey, dadzą co Oyczyzny wyciągaią potrzeby) ale są skutkiem błędu Proiektu, który gdy początkowie przychodził pod rostrząśnienie Izby, (odwołuię się do świadectwa Seymuiących Stanow) żem stawał przy tym, iżby zacząwszy od iaia, do naywiększego Artykułu intraty, nic nie opuszczaiąc ani excypuiąc podawać. Ostrzegałem, że ieźli przepiszem regułę wyciągania intrat stosownie do przedaży dóbr. Iż w Prowincyi naszey do intraty Jarzyna wszelka, Dobr z opłatą prowentu z krów niema zwyczaiu u nas kupować, niechciano moich przestrog słuchać, osądzili ie może nie za rzetelne, odwołuie się do wszystkich znaiących sposob czynienia u nas tranzakcyi, czy taki nie był zwyczay, czy Kommissarze zgrzeszyli, gdy stosownie do zwycyaiu, czynienia Tranzakcyi, nie rachowali wzwyż wzmiankowanego Produktu do intrat, odwołuię się do świadestwa JO. Xcia Jabłonowskiego, a Posła Wołyńskiego posiadaiącego [s. 28] znaczne intraty w Prowincyi naszey, czy taki iest i był zwyczay, albo nie?
Te to Excepcye stosownie do zwyczaiu przedaży Dobr czynione przez Kommissarzów i sprawiedliwie, kiedyśmy im tak rozkazali, są przyczyną nie krzywoprzysięstwa, (które nie chcę przeczyć, iżby nie były szczegolne, ale nie ogólne) iż mało ofiara przyniesie do Skarbu. Ja sam znayduie się w takim przypadku, że więcey z własney ochoty, niżeli z sprawienia się z moich intrat przed Kommissyą płacić będę. Nie miałem przyczyny krzywoprzysięgać, bo Ja dobrowolnie ofiarowałem z wioski na przykład iedney 500. Złotych płacić, i będę wiecznie płacić, z podług reguł przez Kommissyą przepisanych nie można było więcey wprowadzić do opłaty podatku iak Dwiescie pięćdziesiąt Złotych, dla czegoż się to stało, oto dla błędu Proiektu, wady iego wyrokiem woli Stanów upoważnione nie nadgrodzoną Skarbowi niosą stratę. W Wiosce mówię, o którey nadmieniłem mam 150. Krów, z tych dochodu mam 300. Czerw: Zł. nie mogłem ich podać [s. 28v] do Intraty, bo Kommissye tego artykułu iako niewchodzącego do przedaży Dobr i niepewny intraty, słusznie nie roskazały podawać.
Ten to iest błąd, któregośmy się dopuścili w Seymuiących Stanach, o czym wcześnie go przewidziawszy ostrzegałem. Mowiłem nad to wtenczas, że żadne Jarzyny w Prowincyi Wielkopolskiey do Intraty w Tranzakcyą nie liczą się, chociaż bezprawnie, iednak poczciwie postąpiły Kommissye Woiewodzkie, że przecie Jęczmiony podciągnęły.
Położyła taxę na kopę Zyta złotych sześć, na kopę Pszenicy złotych ośm, czy zgrzeszyłaż, że stosownie do zwyczaiu to uczyniła, w czym odwołuię się do wszystkich wiadomych zwyczaiów Prowincyi naszey. Jeden iest tylko Powiat, który może że zbłądził, iż cztery złote taxował kopę żyta, ale czyż go nie powinien wymowić, daleki transport Produktów, bo o dwadzieścia kilka mil. Owiec rachowano w każdey Wsi czy były czy nie były tyle set; ile set kop żyta [s. 29] i Pszenicy, każdą oceniono do intraty po złotych dwa, tak gdy postępowali Kommissarze, możnaż ich winić, a ieźli niemałych Artykułów prawda, bo Jarzyn i Krów nie roskazali podawać do Intraty, i tu możnaż ich winić, gdy sobie postępowali podług prawideł przepisanych od Stanów.
Tak usprawiedliwiaiąc Kommissarzów Woiewodzkich Generału Wielkopolskiego, nie chcę przeto zaprzeczać wnioskom Kommissyi Koekwacyiney, owszem Sądzą że iest potrzebna, żeby zaś Kommissarzów małą taxę stanowiących na Produkta nie pokrzywdzać, a wysoko ceniących ukontentować, sprawiedliwości przytym w opłacaniu podatków przez każdego dogodzić, taka iest myśl moia, którą Ja do Proiektu Kommissyi Koekwacyiney podaię, a ta iest taka: Ponieważ niektórych Woiewodztw Kommissarze górliwością zbytnią uniosłszy się, wysoką cenę na produkta kładli, przeto cenę tę wysoko położoną produktów, do ceny nayniższey przez innych Kommissarzów ustanowioney zniżamy. Tak gdy [s. 29v] się porównamy, nie żal Nam w tenczas będzie powiedzieć, daymy dwa, daymy trzy razy tyle, daymy tyle ile Rzeczpospolita potrzebuie.
Wniosek JO. Xcia Czartoryskiego, górliwego zawsze Posła, którym radzi powrocenie się do Proiektu JW. Moszyńskiego Posła Bracławskiego, nie może tylko znaleść moie, Kollegów Generału Wielkopolskiego oppozycyą, ten bowiem Proiekt zasadzoney na wygurowaney kalkulacyi staćby się musiał koniecznie uciążliwym z nieproporcyonalnego podatkowania, bo w Wielkieypolszcze procz osad Hollenderskich, tak są liczne dymy, iż gdybyśmy z Tranzakcyi otaxowali Dym, toby Podatek przeniosł całą intratą Dobr takie naprzykład są Dobra Dolsk należące do Biskupstwa Poznańskiego. Zwracaiąc się zaś do okoliczności przezemnie wniesioney względem Krotoszyna, iak iuz oświadczyłem, tak powtarzam, niech będzie napisane Prawo, aby do tych wszystkich była wysłana Lustracya, o których rzetelnym podaniu intrat Kommissye Woiewodzkie powątpiwaią.
JP. Zaleski Trocki przełożywszy że nietylko ieden iest w Kraiu Krotoszyn, który na defraudacyą Skarbu odważył się, ale iest więcey takich Obywatelów, którym imienia złośliwych zamilczeć niemożna; są nawet i błędy samychże Kommissarzów Woiewódzkich, czego dowodem Manifesta zaskarżaiące pluralitatem z okoliczności dopuszczenia notowanych do przysięgi, więc niemasz srzodka, iak tylko wyznaczyć Deputacyą, któraby te wady poprawiła.
JP. Zieliński Nurski doniosł, że pobliższe iego Sąsiedztwu Królewszczyzny są takie, które po 40,000. Intrat swych liczą, a tylko całego dochodu po 10,000. ledwie likwidowały, ieden zaś Obywatel, który ma wieś, 12,000. Złł: przynoszącą, nie będzie płacił tylko 11. Czerw: Złł: całego procentu. Odpowiadaiąc zaś na wniosek Xcia Jmci Posła Lubelskiego, popieraięcego Proiekt przez JP. Moszyńskiego początkowo podany, powtórzył przyczyny, dla których był onemu przeciwny. Nakoniec oświadczył: iż Proiekt przez JP. Rożnowskiego Gnieźnieńskiego podany, [s. 30v] aby Possessorowie Królewszczyzn połową wylikwidowanych Intrat w gotowiźnie kontentowali się, a Dobra pod rząd Skarbu oddali, popierać będzie. Co się naostatek dotycze okoliczności Krotoszyna, żądał aby JW. i JO. Marszałkowie Konfed: zalecili Kommissyi Pyzdrskiey, onegoż lustracyą.
JP. Hryniewiecki Woiewoda Lubelski łączył zdanie swoie za lustracyą Krotoszyna. Co zaś do wniesienia o Kommissyi Koekwacyiney,
oświadczył: że śrzodek ten iest ieszcze zawczesny; ale go iako lekarstwa na złe, \uzyć/uczynić będzie w tedy można, kiedy Kommissye Skarbowe, wszystkie Taryffy nadesłane sobie mieć będą, i z nich excerpta poczynione
w Stanach złożą. Na żądanie przedłużenia terminu ad Ultima Decembris odpowiedział, że iest ten termin za \d/gługi, i że może bydź in Novembri s naznaczony, a nim reszta Taryff nadeydzie z Prowincyów do Skarbu, żądał, aby na nadesłane, wyszły Kwity do \exakcyi/exekucyi.
Zagaił JP. Marszałek Seymowy czytanie Proiektu pod Tytułem: Zlecenie Kommissyom Skarbowym Oboyga Narodów, w tey treści: "Gdy \exakcye/exekucye bez wydawania taryff, zaczynać się nie mogą, więc czyni się Prolongacya Terminu do dnia 15. Decembra. Ze zaś niektóre Kommissye
Woiewódzkie, mimo Prawa, Summaryuszu przy wyciągniętych Intratach nieprzyłączaią, więc Skarb o nadesłanie onych zarekwiruie;
przyczym Kommissye Woiewódzkie, ieżeliby miały iakie wątpliwości, tak te, które iuż załatwic same mogły, iako i te, które
Decyzyi oczekuią, w zapytaniu nadesłać do Kommissyow Skarbowych maią."
Na wniesienie JP. Mikorskiego Kaliskiego: że dać trzeba Kommissyom Skarbowym rezolucyą, ieżeli w których mieyscach przenosi podatek protunkowy ofiarę Dziesiątego grosza, czy tam ma bydź potrącony? podawał śrzodek Xiąże Jabłonowski Wołyński, aby połowa tego podatku w teraźnieyszey Racie, a druga w następuiącey, potrącona była.
[s. 31v]Łączył się z tym zdaniem JP. Rożnowski Gnieźnieński, a JP. Zieliński Nurski radził, aby potrącenie Protunkowego Podatku ad feliciora tempora dla Skarbu zawiesić, dodaiąc, że gdy zostawał pod Panowaniem Cesarza Jmci i był process woienny o Bawaryą, wtedy zapłacił donum gratuitum podobne do naszego Protunkowego Podatku, które Monarcha iak naysolenniey zaręczył potrącić, iednak dotąd tego nie uczynił.
JP. Tymowski Sieradzki przymawiaiąc się do punktu Zalecenia Kommissyom Woiewódzkim, aby przysyłały Summaryusze przełożył: że czas Urzędowania Kommissyow Woiewodzkich iuż się skończył, iuż się roziechali; iakimże więc sposobem mógliby ten punkt, i inne w zaleceniu umieszczone, uskutecznić?
Odpowiedział JP. Kochanowski Sandomirski, które Kommissye są ieszcze w urzędowaniu, te zalecenie dopełnią; a które roziechały się, to można dla nich osobne Prawo napisać, aby się na nowo ziechały.
[s. 32]Popieraiąc to zdanie JP. Butrymowicz Piński do przeczytanego Proiektu zalecenia oddał dodatek: aby Kommissye na nowo ziechały się.
Po przeczytaniu całego Proiektu z dodatkami, gdy JP. Marszałek zapytywał się o zgodę, JP. Zaleski Trocki oświadczył: iż z porządku rzeczy wypada; aby naypierwey względem niepotrącania Podatku Protunkowego dać rezolucyą; podaiąc srzodek: aby Prolongacya tym czasownie udeterminowaną była, a gdy nie iest iuż w naszy mocy i z powagą Prawodawctwa niezgadzałoby się, co tak zaręczenie potrącenia Protunkowego Podatku; tedy możnaby przez Uniwersały wydane z przełożeniem potrzeb, i niedostatku Skarbu, zachęcać Obywatelow do odstąpienia Protunkowego Podatku.
JP. Marszałek Seymowy uwielbiwszy to zdanie, uczynił uwagę, iż w wielu mieyscach iuż złożono Podatek Dziesiątego grosza, i z niego potrącono Protunkowy, zaciągaiąc w tey mierze zdania Prześ: Stanów.
[s. 32v]Gdy długa nad tym trwała Kontrowersya, rzekł JP. Niemcewicz Inflantski, Reprezentant Narodu, przykład Narodowi dać z siebie powinien. Niech każdy Senator, niech każdy Poseł, oświadczy z swoiey Osoby odstąpienie Protunkowego Podatku, a tym zapewne zachęci się cały Narod do podobnego czynu.
Poparł ten wniosek JP. Kasztelan Łukowski oświadczaiąc odstąpienie z strony swoiey iedney Raty Protunkowego Podatku, i cały Senat do podobnego postępku zachęcaiąc.
JP. Tymowski Sieradzki oświadczył: iż niemaiąc w zleceniu od Współ-Braci swoich, których reprezentuie, aby odstępował potrącenia Protunkowego Podatku, przeciw nawet iednogłośnemu okrzykowi sam iest gotów stanąć z oppozycyą, a stanąć przy wyroku Prawa; z Osoby iednak swoiey chętnie uczyni ofiarę.
Gdy JP. Zaleski Trocki popierał wniesienie swoie względem wydania [s. 33] Uniwersałów, dowodząc, że gdyby teraz Podatek Protunkowy miał bydź potrącony, to Woysko poszłoby w rozsypkę. JP. Ostrowski Kasztelan Czerski odpowiedział: że wcześnie się nam samym trwożyć nienależy; że nie wiemy ieszcze czy przenosi Protunkowy Podatek ofiarę; że Woysko ad Ultimam Novembris iest zapłacone; a gdy mu przyidzie płacić następuiącą Ratę Kwartalną, à prima Decembris , to będzie na to fundusz z pożyczki; prócz tego wniydzie do Skarbu dochód z Kwarty i z innych źrzódeł; nakoniec zgadzał się, aby iednę Ratę teraz potrącić, a drugą zawiesić.
Popierał ten wniosek JP. Moszyński Bracławski.
Lecz gdy to sporu nie kończyło, rzekł JP. Potocki Lubelski: Przy tak spóźnioney porze, przy tak rozróznionych umysłach, śmiem podać śrzodek zakończenia na tym, na czym zaczynać należało. Iest proźbą moią, aby Kommissya Skarbowa doniosła nam na następuiącą Sessyą, czyli iest w stanie zapłacenia Woysku, lub nie?
[s. 33v]JP. Suchorzewski Kaliski uczynił doniesienie, że Podatek Protunkowy wynosił 5,383,000 Złł: a z ofiary więcey spodziewać się nie można iak 6. Millionów, więc wypada tylko reszty 700 000. Złł: ale gdy i te na użytek Administracyi Tabaczney oddaliśmy na dzisieyszey Sessyi, więc wypada, że nic w Skarbie nie zostaie się. Dla tego łącząc się z zdaniem JP. Trockiego upraszał, aby ad tempus bene visum potrącenie Protunkowego Podatku zawiesić.
JP. Małachowski Woiewoda Mazowiecki, iako zasiadaiący w Kommissyi Skarbu Koronnego, oświadczył imieniem teyże Kommissyi, że iest ieszcze tyle w Skarbie zapasu, iż pro prima Decembris Woysko zapłacone będzie.
JP. Zieliński Nurski żądał aby Kommissya Skarbowa na piśmie to zaręczyła.
Rzekł JP. Marszałek Seymowy, stosuiąc się do wniosku JP. Lubelskiego, zgłosiemy się do Kommissyi Skarbu Kor: aby nas na następuiącą Sessyą o funduszu płacy na Woysko obiaśniła.
[s. 34]JP. Suchodolski Chełmski wyraził:
Niedawno widziałem niedostatek Kommissyi Skarbu Koron: na zapłatę woyska, teraz widzę nadzieię, że będzie zapłacone. Nie należy,
abyśmy samych siebie mamili. Potrzeba zapatrzyć się, czyli nakazane kompletowanie Regimentów i Rekrutow wzięły skutek? czyli
konie dla Kawaleryi Narodowey sprowadzone? Na co dziś iednym słowem zacierać, że Woysko zapłaciemy, i dla tego całą Sessyą
zwłoczyć; wszak Kommissya Skarb: znać powinna prawo zapadłe, a w prawie cofać się nie będziemy. Wypadła Kwestya o potrąceniu
protunkowego podatku. Stanął JW. Sieradzki przy prawie; to iest święte, i ia nie mam nic mowić przeciwko temu. Ale dodaię:
iż skoro rzekliśmy, że 100,000. Woyska mieć chcemy, skoro przyrzekliśmy Narodowi tę nayszczęśliwszą epokę w wystawieniu 100,000.
Woyska, skoro Narod skutku tey obietnicy po nas oczekuie, tedy nie idzie o zniszczenie lub zawieszenie protunkowego podatku,
ale trzeba rzec Narodowi, że okoliczności wypadną, iż dawać coraz więcey ieszcze musiemy. Nie lękam się ia Narodu, aby mi
nie wymawiał,
[s. 34v]
żem go obciążył podatkiem; ale lekałbym się w tenczas, gdybyśmy czas pomyślny wytrzymawszy, iednych obywatelow obarczywszy,
drugich ani dotknąwszy, nie postawili Woyska na nogach. W tenczas lękałbym się obywatela, aby na mnie nie narzekał, żem go
zgubił z Narodem. Ale przeciwnie gdy okażę Obywatelowi, iż go nie prożno obciążyłem, bo znaydzie zabeśpieczenie wolności i
swobod swoich; wtedy nie tylko boiaźni lub sarkania iakiego bać się nie będę, ale owszem wdzięczności będę się miał prawo
spodziewać. Trzeba Nam tutay szczególną baczność rzucić na wszystkie okoliczności, które Nas zaskoczyć mogą. Dzis gotuymy
się na wszystkie nieszczęścia, które Nam się wystawiać mogą, a maiąc gotowe siły, zabeśpieczemy siebie &c.
JX. Podkanclerzy Koronny solwował od Tronu Sessyą na następuiący Czwartek.
Truda pracuiących dokładniey wystawia się, gdy ciągiem iest utrzymywana; przerwanie zas iey iest dla żyiących milsze, lecz uymuiące chlubę pracowitosci. Gorliwym Pe Stany zaięte zamiarem, pragną nie tylko Sławy dosiągać przez doskonałe swey Oyczyznie zaradzenia; Ale oraz pracowitość swę nieprzerwaną okazać. Uwielbiam ią winnie, znam dla niey poważenie, a iey sławienie oddaię publicznosci, która sprawiedliwym cenieniem przeniesie potomności, iż Seym ten nie tylko był dla Kraiu z swych Ustaw użytecznym, ale oraz w okazałosci Powagi Seymowania tak ciągło pracowitym, nie biorąc miary z dawniey wziętego sposobu w powierzeniu niektorym zaradzenia Interessom Kraiowym, a innych uwalniaiąc od powziętey chęci ukazania szczerego swey Oyczyznie usłużenia. Lecz iak Seym ninieyszy rożni się od Ustaw wypadłych z przeznaczonych tylko do Seymowania, tak y sposobu nawet wzdrygał się przyiąc, aby nie bydź choć cieniem iemu podobnym. Przebyte iuż niektóre Materye zdołały by uwiecznić Sławą prawiących w Seymowaniu dzisieyszym, ale Pe Stany przestaią na nich znaiąc, że nie są tak dokładnemi przez ich nieukonczenie, aby mogły bydź Kraiowi uzytecznemi w mierze tey, co sobie Pe Stany zakładaią; A przeto oznaczyły sobie warunek zwrocenia do nich y ie z pewnym dla Kraiu użytkiem, a zchwałą dla siebie ustanowić. Chciał bym tak chlubnym Ph Stanów dogodzić zamiarom w nayprędszym do nich zwroceniu, lecz ciąg rozpoczętych Materyi Skarbowych dochody publiczne zasilaiących zbraniania mi od ich przystąpienia. Zaczym postępuiąc w nich, a maiąc iuż od nie małego czasu podane niektóre od Kommissyi Skarbowey do Przeswietnych Stanów zapytania obiecuiące zasilenie [s. 35v] Skarbowi, którym stałość y pewność Ustaw Seymu ninieyszego nayokazaley zatwierdzić się może. Więc od nich dzisieyszą otwieram Sessyą, wzywaiąc JP. Sekretarza aby raczył swym ich przeczytaniem wystawić -