Sessya 189.
Dnia 13. Listopada.
JP. Marszałek Seymowy zagaił w te słowa = Zgadzam się &.
Litt.
JP. Suchorzewski P. Kaliski zabrawszy głos mowił w tey tresci:
Z miłym ukontentowaniem podnoszę głos dzisieyszy, bo gdy była traktowana Materya względem zaradzenia o Szpitalach, wniosłem aby Marszałkowie wydali Uniwersał zachęcali Obywatelow do donoszenia o funduszach przez Poprzednikow Naszych uczynionych, a potym nieprzyzwoicie zatartych y zagubionych ieszcze ten Uniwersał nie wyszedł, a iuż Obywatele na moy wniosek troskliwi maiąc wiadomość o funduszach uzytecznych, ręferowali się do Mnie, z pomiędzy których ieden doniosł o Funduszu niegdyś przez JP. Lipnickiego w Summie 15.000 w Dobrach swoich zapisaney, uczyniony z przeznaczeniem Prowizyi od tey Summy na zastępowanie w opłatach podatkowych Chałupnikow, Komorników y Zagrodnikow Powiatu Sandomirskiego. Seym 1647. Konstytucyą ten fundusz approbował, a na Seymie 1775. targniono się na niego dwiema Sancytami zagarniony został. Ieden Sancyt przywiązał go do piora Podkomorskiego Sandom., które nie rozumiem aby było tak ubogie, izby odbierać mogło Fundusz na zastąpienie w Podatku nędzych Chałupnikow przeznaczony, powtornym Sancytem wziął go także prywatny Obywatel; Ci dway kłocą się teraz o niego, nayprawniey stanie się gdy Rzplta wnidzie [s. 180v] w Ich pogodzenie, y Fundusz prywatnie przywłaszczony do dawnego powroci celu. A gdyby Chałupnicy, Zagrodnicy y Komornicy Powiatu Sandomirskiego nie potrzebowali tey Summy, iest wiele nędznych Łazarzow na których ytu w Warszawie, nie bez czułego ich nędzy uczucia zapatrywać się musiemy, niech ten fundusz pozbawi Nas tego niesmaku z widzenia nędzą y kalectwem dotkniętego Ludu pochodzącego, po między ktorym mimo przykrych widokow żal w ludzkosci poruszaiących znayduie się zgorszenie, sam widziałem, że iedna Matka /:a może y nie Matka:/ Dziecie umyslnie szczypała aby płakało, które potym puszczone uciekało od niey, należy do Policyi weyrzyć, aby Dzieci na oszukaństwo od Kobiet sadzane, osobliwie wczasie Zimy nie stawały się smutną z przeziębienia śmierci offiarą, ieżeli nie na co innego to na to chciał bym ten Fundusz mieć obrocony. W tym mieyscu czytał Memoryał JP. Ignacego Iawornickiego Dobr Brzezia /:na ktorych ta Summa lokowana:/ Dziedzica, zawieraiący w sobie prozbę do Stanów, aby mysl Fundatora swoy odebrała skutek, lub na inny użytek Kraiowy ten Fundusz był obrocony, a Sądowi Sandomirskiemu teraz agituiącemu się wstrzymywanie wyrokow w tey Sprawie zalecone było - Czytał potym Konstytucyą 1647. Ru approbuiącą ten Fundusz, y oswiadczył, iż nie tylko domagać się będzie przywrocenia tego Funduszu do zamierzoney Fundatora mysli, ale nadto o Sąd prosić będzie na tych ktorzy targnąć ważyli się na rzeczony Fundusz.
Zabrał głos JP. Butrymowicz P. Pinski -
Litt:
[s. 181]JP. Marszałek Seym. uwielbiwszy czułość JP. Pińskiego y przyz\n/awszy wnioskom Iego ważność, oswiadczył, iż sam starać się będzie w powolnieyszym czasie ożywić tę okoliczność.
JP. Walewski Wda Sieradzki rownie sądził bydź godnym poparcia przeczytany JP. Pinskiego Proiekt lecz uważaiąc go trudnym w exekucyi, radził dołożyć go do Kommissyów Woiewodzkich, które będą examinować wszystkie ukryte Fundusze, a przystąpić na tym Seymie do ukończenia dwóch pryncypalnych obiektów Woyska y Podatkow.
JP. Butrymowicz P. Piński na wniosek powyższy w poleceniu Kommissyom Woiewodzkim dozoru wszystkich Funduszow zgadzał się, lecz żądał iżby Proiekt względem tychże Kommissyów był zaraz decydowany, mimo tego iednak sądził koniecznie bydź potrzebne wyznaczenie Deputacyi, skazuiąc do tego powod, iż Kommissye będą miały tylko moc exekwuiącą, ale nie będą władne zwrocenia tych Funduszow które odpadły, lub naturę zmieniły, Deputacya zas referenter do Stanow zupełnie tę okoliczność załatwi.
Zabrał głos JP. Wołłowicz P. Ciechanowski:
Sessya wczoraysza mimo Rapportow od Kommissyi Woyskowey, zaięta była czytaniem Proiektów in ordine podatkowania y coraz większego wpływu do Skarbow Rzpltey. Znayduie więc dzisiay za przyzwoitość y słuszność godziwą, nieprzerywac takowey Materyi żadną uboczną, gdyż [s. 181v] trudno będzie tłoczyć większe ciężary na Wspołziomkow Obywatelów, a Braci Naszych, ktorych wolą My tu wypełniamy y dobrocią Ich Serc na tym mieyscu osadzeni iesteśmy! mowię daley te Powiatowe Kommissye wyciągaiące dziesiąty grosz na rzecz Skarbu publicznego dały iuż uczuć każdego poczciwego wszczegolnosci Maiątkowi, bo niesądząc o nikim zle, ominuię, że gdy Obywatel podaiąc Maiątku swego pożytki winien ie był wiernie podać koniecznie realność czego nayswiętszym skutkiem zaręczał, bo Przysięgą stwierdzał - moznasz bydź przeciwko tym, ktorzy Nas tu wysłali na bronienie, nie zaś ciemiężenie Siebie? możnaż ten niesmak, y ucisnienie powszechne sporządzać? taż to nadgroda będzie Obywatelom odbywaiącym posługę Kommissyow Woiewodzkich ktorzy y koszta ponosili y w naydroższy czas, bo w momencie Żniw Domy swoie porzucali, to wszystko służy za pobudkę że na Kommissye Koekwacyine zwłaszcza w sposobie wczoray podanego Proiektu żadną miarą pozwolić nie będę mogł, y choć bym się nie podobał Komu Wspołkoleguiącemu, darować mi ten raczy, iż trudno stać się offiarą przeciwnemu widokowi y przekonaniu memu, obawiaiąc się aby Obywatel Szlachcic obłożony Podatkami nie stał się leniwszym do posług publicznych Urodzeniu y Imieniowi Polaka własciwych, nadto aby niemożność znoszenia onychże nie zagroziła zrobieniem burzy w Kraiu y sporządzeniem domowego zamięszania tudzież obaleniem tego Dobra Narodu, o postanowienie ktorego z taką dzis usilnoscią staramy się.
[s. 182]Ze zas z rożnych rodzaiow brane pożytki, iakoto: Czopowe generalne ultimum consumentem tylko dotykaiące = Pogłowne Żydowskie, Donatywy mniey wspomnienia godnego Seymu 1775 = Zmoderowanie Listy Cywilney, y inne wynaleść się miane daią się spodziewać bydź wydostarczaiącemi na liczbę uchwaloną 100.000. Żołnierza. Z tych powodow proszę y Ia o podniesienie moiego Proiektu od dawnego czasu będącego pod Laską względem Propinacyow Mieyskich, ktoren Fundusz pieniędzy Mieszczanie zwykli między sobą trawić y tenże częstokroć używać na kłócenie Starostów przepominaiąc potrzebnieyszych Urządzeń tyczących się wewnętrznego Gospodarstwa, iako to wystawienia Ratuszow - naprawy dróg, urządzenia Grobel y innych temu podobnych Artykułow, zwłaszcza znayduie się slad w Prawach, że Miasta do Woyny przykładać się były powinny, a mimo inszych potrzeb, Wozy woienne Szafowały, ciężarem więc żadnym dla tychże nie będzie, że iedna połowa Summy z Arędy od Licytuiącego per plus offerentiam rok rocznie na Skarb Rzpltey oddana, a druga na wewnętrzne, a własciwe potrzeby Miasta salvo calculo odkładana zostanie bo Czopowe Mieyskie inną chodzi drogą, a Departament Policyi ustał, y nad to Kommissye Boni Ordinis nie w każdym Miescie zatrudniaią się doczynieniem sobie własciwym: his motivis upraszam o przeczytanie w tym rodzaiu moiego Proiektu.
Po przeczytaniu przez JP. Sekretarza żądanego Proiektu, JP. Gorski P. Zmudzki, domówił się za Proiektem na wczorayszey Sessyi przez JPa Skorzewskiego Kaliskiego popieranym względem Donatyw, aby był do decyzyi wzięty.
Rzekł JP. Czacki P. Czerniechowski. Ieżeli kilkanascie razem Materyi wprowadzonych będzie, żadna skutku nie weźmie, prosił zatym JPa Marszałka aby przystąpił do Materyi, do ktorey dzisieyszą zagaił Sessyą.
JP. Marszałek Seymowy stosownie do tego żądania zlecił JP. Sekretarzowi przeczytać Układ Kommissyi Skarbowey względem Starostw Lennych y Summowych przez Prawo teraznieyszego Seymu Kommissyom nakazany.
W Trakcie tego czytania JP. Swiętosławski P. Wołyński widząc obszerny tego Układu Opis, liczne w sobie zawieraiący szczeguły, przerwał, y wystawiwszy znaczną stratę czasu, gdyby miała następować iego rezolucyą, żądał wstrzymania tey Materyi aż do zakończenia ważnieyszych.
JP. Marszałek Seym: przyznał słuszność troskliwości JP. Wołyn. że rozpoznanie tego Dzieła Kommissyi Skarbowey wiele by aż do znużenia Stanow zabrało Czasu, lecz pomimo obowiązku nakazuiącego mu odesłane to od Kommissyi Skarbowey Dzieło z mocy Prawa uskutecznione wystawić Stanom, przełozył powod prędkiey w tey Materyi wymagaiącey Rezolucyi, toiest iż następuie Dzien normalny - wpływu Podatkow pierwszy Decembris a te Starostwa nie są ieszcze uregulowane [s. 183] wiele maią importować do Skarbu oddał to do woli Stanów, czy odesłać nazad do Kommissyi Skarbowey, czy też przez wyznaczoną Deputacyą zatrudnić się Dzieła tego roztrząsnieniem.
JP. Suchorzewski P. Kaliski rzekł: Naywiększą były pobudką odesłania po wyiasnienie do Kommissyi Skarbowey Dobr Lennych y Summowych bezprawia Seymow 1768. y 1775. Zapewne niechcielismy Praw przed temi Seymami nastąpionych nadwerężać, ale że wspomnianych Seymow czynnosci przekonywaią Nas o łupiestwach y zdzierstwach z Rzpltey, które wywrócić y ulepszyć nie iest w mocy Magistratury, ale w Naszey, a My wszyscy zapewnieni iesteśmy, że te wszystkie rzeczonych Seymów Konstytucye bezprawnie grabieży sobie pozwalały, przeto powinnismy powiedzieć, że Prawa przed 1768 Rokiem zapadłe, nienaruszone mieć chcemy, cokolwiek zas na Seymach 1768. y 1775. stało się z uszkodzeniem Rzpltey, to wszystko obalic każdemu co wziął niesłusznie odebrać y Rzpltey przywrocić należy; upraszał zatym iżby te Prawa Kommissya Skarbowa sposobem powyższym rozdystyngwowała y opinią swoią nie stosownie do Prawa 1768. y 1775 Roku, ale stosownie do Sprawiedliwosci y stosownie do wspaniałosci umysłow teraz Seymuiących przyłączyła.
Tłomaczył się JP. Kossowski Podskarbi Nadwor. Koron: Iż Kommissya Skarbowa dopełniaiąc wyroku Stanow sporządziła to Dzieło lecz nie była w mocy dawania opinii na zapadłe Konstytucye, bo to do [s. 183v] Samowładney Rzpltey należy, ieżeli by zaś zdawało się Stanom weyrzyć w tę Kommissyi Skarbowey czynność radził, albo rozdrukować to podanie, albo wyznaczyć do Rewizyi iego Osoby.
JP. Swiętosławski P. Wołyń. życzył to odesłać do Kommissyi Skarbowey przydawszy iey z osob Seymuiących Deputacyą, w ktorymby zas punkcie między niemi zachodziła dyskrepancya, ten w Izbie mogł by być załatwiony, inaczey czas nad tak licznemi szczegułami trawiąc y do traktowania ważnieyszych Interessow zagradzaiąc sposobność, przyidzie się pożegnać z tą Izbą y roziechać.
JP. Czacki P. Czerniechowski wyraził, iż nie tylko to w Roku 1768. y 1775. bywał obyczay krzywdzenia Rzpltey, bo w Dziele Kommissyi Likwiduiącey Długi, napatrzyć się można, iak wiele to razy Rzplta podchodzona była y wiele razy długi iedne po dwa razy przyznawane były, lecz iaka forma była wyznaczenia Kommissyi Likwiduiącey długi Rzpltey z 148. Millionow pretensyi do Rzpltey przez Obywatelów założoney sześc, czyli Ośm Millionow realnych pokazało się, takaż forma niech będzie teraz przeznaczona dla Kommissyi Skarbowey, lub inney Magistratury.
Zgadzał się na wniosek ten JP. Suchorzewski P. Kaliski, ale z dodatkiem wolnego dochodzenia Rzpltey krzywd swoich od tych, ktorzy, lub nieprawnie, lub też dłużey nad Prawo Possessye ich zabespieczaiące, Dobra Rzpltey trzymali, aby wzrocili brane nieprzyzwoicie Dochody, przywiodł iż w Woiewodztwie Kaliskim są takie Dobra, które przez dwie generacye niesłusznie Prawem lennosci [s. 184] trzymane były, dochodzenie więc tak znacznego Skarbu uszczerbku powinno bydź ostrzeżone wnosił.
Oswiadczył JP. Marszałek Seymowy, iż gdy gorliwość Seymuiących w Ru 1764. była w rownym Stopniu z teraznieyszą, więc mogą Stany na wzor tey Konstytucyi w teraznieyszey Materyi postąpić, y w tym zamiarze zlecił JP. Sekretarzowi przeczytać Prawo 1764. względem Dobr Lennych y Summowych, co JP. Sekretarz dopełnił.
Przełożył JP. Zalewski P. Trocki:
Wszystkie są ważne nazbyt Materye, wszystkie godne zatrudnienia, każda zawiera w sobie punkt gorliwości, każda pożytek dla
Oyczyzny skazuie, lecz wszystkie społem wniesione, razem skutkom odpówiedzieć nie mogą; toć to iest: że tyle wniesionych Materyi,
a ledwie cząstka iakaś maleńka zadecydowana została. Ia pragnę wrócić się do porządku, porządek da Nam szczęsliwość, prosił
bym więc JWo Marszałka Seym. aby wraz z Deputowanemi do Konstytucyi z złożonych u Laski Proiektów uczynił iakis porządek, ten ogłosił
w Stanach, y podług niego do decyzyi Proiektow przystępował. Nie iest to Szescioniedzielny Seym, ale już rok minął Seymowania,
czyż można spuscic się na pamięc, aby pamiętać ow Proiekt, który od toku podany y do deliberacyi wzięty, weśmy naukę z sławnego
mądroscią Cycerona który mowi:Neque occupata opera, neque impedito Animo res tantae ut Sunt Leges suscipi poterint, utrumque opus est et cura vacare et
ne gotio . Wyroki Nasze wspominać będzie
[s. 184v]
Potomność, mogąż bydź te dobre; ieżeli wszystkie na ieden czas skupione Proiekta decydować w tłumie będziemy. Co do toczącey
się Materyi, znaydował przyzwoity Krok Kommissyi Skarbowey że pełniąc wyroki Stanów, przełozyła Prawa Dobr Lennych y Summowych,
ale sądził oddalić tę Materyą do Czasu przyzwoitego, gdy z ułożonego Proiektow porządku do traktowania przypadać będzie. Woysko
/:mówił:/ czyni Kray obronnym, Skarb Woyska utrzymuie, iuż Kommissya Woyskowa okazała do iakiey iest liczby pomnożone, ale
Skarb nie ma dostarczaiącego na to Woysko opatrzenia. Myslemy bardziey o wielosci rożnych Tytułow podatkowych, niżeli o samych
Podatkach. Trzeba się spytać co to są Podatki? Oto expensa z Percept, Percepty zas u Nas pochodzą z Ziemi, więc pod iakimkolwiek
bądz Tytułem Podatek do Nas się samych sciągać się będzie. Wspomniał przed kilku dniami oswiadczone zdanie swoie za wydaniem Uniwersału pobudzaiącego Obywatelów
odkryciem Jm potrzeb Rzpltey, y odkryciem krokow Seymu usprawiedliwiaiących te potrzeby, aby Protunkowy Podatek darować raczyli,
y stosownie do tego uformowany przez siebie Uniwersał podał do Laski, a prosząc o przeczytanie iego, usprawiedliwiał krok
swoy iż nie może bydź winiony o przerwanie Materyi, ponieważ od samego Zagaienia nie widzi, aby iedna Materya traktowana była,
lecz różne wnoszone Proiekta.
JP. Marszałek Seym. uwielbił zdanie JP. Trockiego y zagaił przeczytanie [s. 185] Uniwersału podanego przez JP. Trockiego.
JP. Sekretarz czytał ten Uniwersał pod Jmieniem Marszałkow Konfederacyi do Obywatelów Koronnych y Litt: wystawuiący Obraz Kraiu, potrzeby iego y czynnosci Seymuiących donoszący oraz o odstąpieniu przez JKMc z Dobr Stołowych Podatku Protunkowego y o podobneyże Offierze przez Seymuiących y Woiewodztwo Sandomirskie uczynioney z zachęceniem Jch do podobnegoż dla miłosci Oyczyzny kroku.
JP. Walewski Wda Sieradzki oddał słuszność Sentymentom JP. Trockiego, lecz zastanowił uwagę iż na 100.000 a chociaż by y na 60.000 Woyska potrzebny iest Fundusz stały, darowanie zas Protunkowego Podatku, iest rzeczą małą y niewystarczaiącą do skompletowania Woyska, uczyniłoby to bardziey Obywatelom impressyą że za nastąpionym przez nich tym darunkiem, już więcey Rzplta potrzebować nie będzie Funduszow, to przełożywszy oswiadczył, iż nie ma celu przeciwienia się temu Uniwersałowi ieżeli Stanom zdawać się będzie, lecz życzy iak nayrychley przedsięwziąść złożone u Laski Proiekta Podatkowe.
Przymówił się JP. Seweryn Potocki P. Bracław: w tych słowach:
Sprzeciwiać się zupełnie Uniwersałowi temu niezawieraiącemu zadnego istotnego narzutu, nie mysle, ubolewać, atoli muszę Ne Stany iako Poseł Woiewodztwa Bracław., że czyli to sposobem narzutu nakazu czyli prozby czyli Proiektu zawsze y wszędzie upatruię
[s. 185v]
że Ziemie Ruskie nad wszelką miarę uciemiężane były y będą; Każdy iuz iest przeswiadczony! Że Offiara nakazana 10go grosza
w nierownie większey ilosci na nie spada. Prawo na Skóry naywięcey ich handlu dotknie. Proiekt Pogłownego zydowskiego Proiekt
Czopowego; mysl rzucona na rozmiar gruntów, wszystko do tego zmierzać się daie, aby też Ziemie rownie iak y część WXLitt.
podobne Gospodarstwo maiąca nad wszelką proporcyą do ciężarow publicznych przykładać się musiały; a teraz sposobem proźby
Jmieniem Oyczyzny uczynioney, toiest sposobem tym, co do każdego cnotliwego Serca mocniey od iakieykolwiek groźby woła widzę
iż się, zagrzewa do daru, lecz do daru żadney proporcyi niemaiącego -
Przykro powtarzać to co tyle razy w tey Izbie przytoczone już było że na 5000 Złł. np. Intraty są mieysca w Polszcze, gdzie y pięć Dymów nie trzeba, bo bywaią w Krakowskim tacy Kmiotkowie, co 1000 Złł. y więcey
do roku przynoszą; są inne mieysca gdzie na takiez 5000 Złł. Intraty nie trzeba więcey, iak Chłopow 10 w innych 15. Lecz wątpię
bardzo izby gdziekolwiek w Wielkiey Polszcze y w Mazurach trzeba było więcey, niż Chłopow Gospodarzy 20. lub ad \plurimum/maximum 25. gdy w Litewskim Polisiu czasem y 80. y sto Chłopów ieszcze niewystarczy toż samo u Nas na Ukrainie? Coż więcey na to
odpowiedzieć potrafię gdy mnie się Obywatele zapytaią, za coś na to pozwolił? Czemus Nas nieostrzegał? Czemus się sam niezastanowił,
gdy wszystkie niemal Instrukcye Nasze Koekwacyą Podymnego za
[s. 186]
Punkt naypierwszy do dzis dnia maią.
Miiam to Ne Stany że poczciwi Ludzie w Polszcze zawsze dla Oyczyzny wycięczali się y do dzis dnia wycięczaią, to przez Zaciąg ieżeli
Rotmistrzami, \to/po przez nie płatne Funkcye, to przez rożne ofiary trafiemy y tym ieszcze do nich, wyciągną się do ostatniego, a ia bym wolał
starać się obrócić traf tych Egoistów do tych Skąpcow do tych nakoniec spanoszonych przez Seymy dawnieysze Zdziercow Kraiu,
ktorzy smiać się ieszcze będą z tey Cnoty która u nich szalonego tylko Fanatyzmu Jmię nosi.
Nikt mnie zapewnie nie posądzi bym na ratunek Rzpltey Naszey Maiątku mego żałował. Złożyłem na początku Seymu w Domu JWo Marszałka więcey podobno, niż by na mnie ta protunkowa danina włożyć mogła. Chciałem od Orderu płacić ażeby szkodliwość Orderow w Polszcze opłatą iakowąs przynaymniey nadgrodzona była, coby nie mało Skarb publiczny wsparło.
Oswiadczam y teraz że z Dobr Dziedzicznych w Lubelskim Protunkowy Podatek daruię, a to dlatego że przynaymniey iakązkolwiek z innemi Woiewodztwami widzę proporcyą, ale z Dobr Ukrainskich nic nie dam, bo miał bym na sumnieniu, gdy bym Wspołziomkow swoich przykładem zachęcał do oddania dwa razy 10go grosza, toiest piątey częsci Intraty, gdy gdzieindziey y 20go nie dadzą - [s. 186v] Z mieysca zas mego dopraszam się, ażeby do proporcyi Dochodow y położenia kazdego Woiewodztwa podwoynego, lub potroynego podymnego składka umieszczona była w Uniwersale. Wszak y to nie będzie iak tylko prozbą y zachęceniem słusznym do rowney y proporcyonalney darowizny tych Obywatelow ktorzy w rownosci zyiąc rowną zawsze y Swobód Swoich y ciężarów utrzymywać powinni wagę.
Rożne daley względem tego Uniwersału zachodziły zdania. JPP. Matusewicz P. Brzes: Litt: Grabowski Wołkowyiski, Szymanowski Sochaczewski Gutakowski Orszański y Niemcewicz Inflantski popierali przyięcie tego Uniwersału, te nayistotniey przekładaiąc powody, aby Obywatele po Prowincyach uwiadomieni byli o czynnosciach tak długiego Seymowania wystawione mieli potrzeby Rzpltey, a tym widokiem poruszeni skłonili się do darowania Podatku Protunkowego, dowodzili oraz, iż krok taki iest nayprzyzwoitszy wolnemu Rządowi, aby Narod widział, że nie iest przyniewalany, ale tak słodkim sposobem proszony.
JP. Suchorzewski P. Kaliski równego będąc zdania, wyraził, iż mysl JP. Trockiego w Uniwersale zawarta wyiasni pozostałym w
Domach Braciom chęci troskliwe Seymuiących o polepszenie, Dobra publicznego, albowiem po Prowincyach Obywatele nie ktorzy
starali się chydzić czynnosci tego Seymu, że nie dązą do Dobra Rzpltey że maią zamiar skryty pod pozorem patryotyzmu zdradzania
Oyczyzny, trzeba /:mowił:/ to uprzedzić y wykorzenić
[s. 187]
mylne wpoienie przez oswiadczenie Uniwersałem, iż chęci Nasze troskliwe nie ugasły, nie nie brakuie gorliwosci, ale tylko na sposobach skutkuiących zbywa, trzeba ich przekonać, że iestesmy stałemi y poczciwemi
Polakami y nie oddalamy się od uszczęsliwienia Oyczyzny. Nie tak darunek Podatku Protunkowego /:lubo mam go za znaczny:/ iak
te wyrażone powody zniszczenia fałszywych uprzedzeń w Obywatelach o czynnosciach Seymowych do wysłania tego Uniwersału przekładam.
Jnni zas rożne w uskutecznieniu tego Uniwersału przekładali trudności, iako to: JP. Szydłowski Kasztelan Żarnowski, iż wysłane Uniwersały zalegną w Kancellaryach, a Szlachta wiadomosci o nich nie poweźmie, do ktorych zaś wiadomosci przyidzie, zapewniać się nieiako będą, iż już potym darunku od wszelkich uwolnieni zostaną Kontrybucyi. JP. Mierzeiewski P. Podolski, iż w tym czasie nie iest ieszcze wiadoma ilość wpłynąć maiących Podatkow, a Obywatelom potrzebaby okazać pewny Stan Skarbu, y aktualne Woyska potrzeby, powtore: iż zamiar Uniwersału tego iest tylko wspomożenie czasowe, a tu trzeba stałych wyszukiwać Funduszów, przychylał się do wniosku JP. Trockiego względem ułożenia porządnego Proiektów y porządkiem brania ich do decyzyi, daiąc iednak pierwszeństwo podług wniosku JP. Wdy Sieradzkiego Proiektom Woyska y Podatkow.
[s. 187v]Wyraził JP. Ankwicz Kasztelan Sandecki: Jz cel tego Uniwersału, nie będzie odpowiadał skutkowi co do Prowincyi Litt: bo ta iuż sobie potrąciła protunkowy podatek, ieżeli idzie o Prowincye Koronne, to każdemu do uczynienia Offiary iest otwarta droga, tak tu w Domu JP. Marszałka Seymowego, iakoteż po wszystkich Powiatowych Kancellaryach, y brał ten Uniwersał do deliberacyi.
Jnni nakoniec chcieli mieć w tym Uniwersale poczynione poprawki odmiany y przydatki, iako to: JP. Jerzmanowski Łęczycki, aby ziechać się mogli po Woiewodztwach Obywatele, radzić y wynaydować sposoby podatkowania, JP. Czacki Czerniechowski, aby nie cytować ogólnie Seymuiących, iako też całe Woiewodztwo Sandomirskie, że darowali Protunkowy podatek, ponieważ tak co do Seymuiących, nie wszyscy, iakoteż co do Woiewodztwa - Sandomirskiego, nie całe uczyniło z podatku protunkowego ofiarę, a przeto nie pewnych rzeczy umieszczać nie można - JP. Straż P. Sandomirski stosownie uczyniwszy doniesienie, iż nie całe Woiewodztwo Sandomirskie, ale w częsciach Obywatele Powiatu Sandomirskiego, Powiatu Wislickiego y Chencinskiego ustąpili protunkowego Podatku równie oswiadczył żądanie wyłączenia tego punktu.
JP. Swiętosławski P. Wołyń. nie upatrywał żadnego uzytku z tego Uniwersału, gdy złożony w Kancellaryach bez wiadomosci licznego [s. 188] Obywatelstwa leżeć będzie, z zgromadzenia się zas po Woiewodztwach przez JP. Łęczyckiego, wnoszonego, szkodliwe nastąpić mogące okazywał skutki, osobliwie przy tym nieukontentowaniu Narodu, do którego iest mu powodem nieczynność Seymu, lecz sądził, iż kto będzie miał chęć darować protunkowy podatek, daruie go bez Uniwersału /:mowił daley:/ czego mamy się sami mamić? Co za szczęscie z tego Uniwersału wrożemy dla Narodu? Czyż protunkowy Podatek zastąpi potrzebę Woyska? Robmy raczey stały podatek, bo iak będziem o protunkowym tylko mysleć zginiemy na zawsze, czyńmy tak ażeby dopełnione były intencye Obywatelskie, bo inaczey wezmą się sami do Obrony, podźmy do rzeczy ważnych, y gruntuiących siłę Narodu.
Xże Marszałek Konff. Litt: wynurzywszy swe czułe poruszenia nad stratą czasu z nie porządku przez wprowadzanie kilkorakich razem Materyi wynikaiącą, oswiadczył zdanie swoie, iż ten Uniwersał gdy zaszkodzić nie może, ale pomodz nie powinno wydanie onego bydź zaprzeczane, za uczynieniem nie ktorych poprawek. Co do Materyi Dobr Lennych przełożył, iż ieżeli Seym zatrudniać się będzie drobnemi szczegółami, iakich wiele Dzieło Kommissyi Skarbowey Koron. y Litt: zawiera w Sobie Izba prawodawcza zamieni się w Sądowniczą Magistraturę, radził zdać to na Kommissyą Skarbową; a chociażby drobne iakie [s. 188v] omyłki popełnione były, nie ostatni iest ten Seym, aby ich następny poprawić nie mogł. Wniesienie JP. Trockiego względem pożądanego ułożenia Proiektow za pożyteczne y dogodne uznał.
JP. Zaleski P. Trocki na te wszystkie względem podanego przez siebie Uniwersału czynione wnioski, odpowiedział iż niesprzeciwia się odmianom y poprawom; iakie swiatłe zdania Seymuiących potrzebnemi osądzą, bo niezakłada chluby w wyrazach lecz w szczerey chęci zbliżenia szczęsliwosci Kraiowey, ząda uskutecznienia tego Uniwersału w istocie.
JP. Marszałek Seym. uwielbiwszy, tę powolność JP. Trockiego, oswiadczył, iż gdy okoliczność zachodzi o niektore odmiany y poprawy Uniwersału, te stosownie do woli Seymuiących wraz z Xciem Marszałkiem Kolegą swoim ułatwiwszy, na przyszłą Sessyą Uniwersał pod approbacyą Stanow przyniesie.
JP. Strasz P. Sandomirski końcem załatwienia Materyi Dobr Lennych prędkiey Rezolucyi potrzebuiącey, podał Proiekt, ktory JP. Sekretarz czytał w tey tresci = Gdy Kommissye Skarbowe Oboyga Narodów uczyniły doniesienie względem lennosci Starostw Summami w sposobie hypoteki obciążonych, pro extenuation e w dożywociach zostaiących My Król &. rozpoznanie realnosci wniesienia Summ do Skarbu od roku 1768 Kommissyom Skarbowym zostawuiemy, Summy zas przed wspomnionym rokiem na [s. 189] Starostwa wniesione, po wyprobowaniu do nich Kompetencyi. Actoratus też Kommissye przyznaią y podług sprawiedliwosci, tam gdzie należeć będzie Procent po pięc od Sta z ogolnych Intrat Possessorom wytrącą. Gdy zas Kto ugruntowany na Prawie, Summy takowe nabył, których realność dowiedzioną nie byłaby ewikcyą do ustępuiącego waruiemy; ten Proiekt wzięty został do deliberacyi.
W zabranym głosie JP. Potocki P. Lubell. wyraził:
Z piękną ozdobionego Chwałą Seymowania w naywiększą wpadamy nieczynność. Nie Woiewodztwa Uniwersałem zagrzewać, lecz siebie
powinniśmy, ieżeli oziębnie gorliwość Nasza, iezeli ręce załamawszy, pytać się będziemy, co czynić mamy? Nic niezdziałamy
dobrego, ieżeli przychodzić będziemy na Sessyą, nie wiedząc iaką przedsięwziąść czynność, wyidziemy z niey, iak wychodziemy
często nic nie zrobiwszy, zgoła wszyscy w szczególnosci gorliwi, wszyscy w ogólności nie czynni iesteśmy, niknie czas, nikną
nadzieie, sama zostaie rozpacz; y myż Uniwersały wydawać będziemy do Obywatelów, kiedy oni Sami zagrzani miłosci Oyczyzny
Duchem poydą na iey obronę; dopokiż czekać ochydy mamy? zmienią się okolicznosci, y co w tylu głosach przepowiedziano było,
stanie się z Nami, nadeydzie piorun y ten Gmach z takim usiłowaniem
[s. 189v]
stawiamy obali. Trzeba porządnie układać Dzieła godne swoiego ukończenia. Zdanie JW. Trockiego uwielbiam. Niech JW. Marszałek
Seymowy z Deputowanemi do Konstytucyi Proiekta przeyrzy, ułoży y te porządkiem do decyzyi podaie, bo 20. Materyi razem wprowadzonych
niszczą Obrady, ktorych istotnym powinno bydź obiektem Woysko y Podatki nie Lennosci, bo z tych ledwo 30.000 spodziewać się
można, a dwóch tygodniowa naymniey strata czasu, czyż wyrówna temu Woyskowi? Wołaią na Nas nagłe potrzeby, temi Ia poruszony
ze łzami Jmieniem całey Polski dopraszam się, aby nie protunkowe, ale wieczne obmyslać dla Woyska Fundusze. Już spozniona
dzis Sessya, zwrot do Podatków czyni nie możnym, bo Materye takie rozważnie traktowane bydź powinny. Nie chciał bym iednak
aby dzisieysza Sessya przypisana była do Sessyi nieczynnych, o ktorych z podziwieniem Polska mówi y narzeka widząc skutek
z nich zguby, proszę więc abysmy przystąpili do Woyskowosci. Podałem wczoray na prędce napisany względem Rekrutu tymczasowego
Proiekt, nieuporny przy swoim zdaniu, oswiecony od Kolegow odmieniłem go. Tu wyszczególnił rożnicę między Proiektem wczorayszym,
a dzisiay odmienionym zachodzącą, która z przeczytania wczorayszego y dzisieyszego Proiektu dostrzeżona bydź może, y przekładaiąc
potrzebę nagłego rekrutu bez gwałtownosci, dla uniknienia z tąd
[s. 190]
znaczney emigrancyi Ludzi podał do Laski Proiekt.
JP. Matusewicz P. Brzes. Litt. domówił się za wniesieniem JP. Trockiego popartym swieżo przez JP. Lubelskiego, aby Marszałkowie z Deputowanemi do Konstytucyi ułozyli porządek między Proiektami, y przed zaczęciem Sessyi uwiadomiali, która Materya na Sessyi zostanie traktowana.
JP. Marszałek Seym. oswiadczył tym większą skłonność do żadosyc uczynienia temu żądaniu, iż chęci Jego od początku go uprzedzały, zwłaszcza gdy wszystkie Proiekta oddawane do Laski porządnie z datą dniow zapisywane były, co staraniu JP. Sekretarza Seymowego przyznał. Lecz niedość na tym, że ten porządek będzie /:iako y iest:/ w Kancellaryi, zależy to od Stanów Seymuiących, aby go wdecydowaniu zachowały, bo byłem tak nieszczęsliwy, że proźby moie wysłuchane nie były, azaliż od dnia dzisieyszego szczęsliwszych nie zaliczę momentów, uczynię zadosyc z Deputowanemi w uwiadomieniu przed każdą Sessyą Kolegow o maiącey bydź traktowaney Materyi, ieżeli zaś kto będzie wsuwał inną, zawczasu przepraszam, że mu powiem, iż extra Materiam mówi, - W liczney odezwie oswiadczona była na ten wniosek zgoda.
Wyraził JP. Suchodolski P. Chełmski, iż chociaż dzisieysza Sessya znayduie się do tego punktu wrzędzie bezczynnych, naywiększą by [s. 190v] iednak korzyść przyniosła, gdyby wniesienie JP. Trockiego względem porządku licznemi poparte głosami, wzięło swoy skutek, y sam dawał moc JP. Marszałkowi powiedzenia mu /:gdyby uboczną Materyą wnosił:/ że extra Materiam mowi, lecz uczynił zaraz ostrzeżenie na fundamencie Aktu Konfederacyi /:które czytał:/ aby żadne inne Materye wprowadzane nie były, dopoki pryncypalna rzeczonym Aktem Konfederacyi zamierzona, to iest: Woyska y Podatkow uskuteczniona nie będzie; popierał Proiekt JP. Lubelskiego względem Rekrutu, iako zagradzaiący inkonweniencyom y gwałtownosciom rownie Proiekt JP. Swiętosławskiego Wołyńskiego względem Szelężnego wczoray podany dogodnym bydź wystawił, a ieżeli nie wszystkim się spodoba, sądził go poddać decyzyi większości, bez wycięczenia czasu: Wszyscy iuż /:mówił daley:/ tak obłąkalismy się iż nie czyniąc porządnie, nic nie czyniemy; Coż Narod ma o Nas mysleć? widząc upływaiące Sessye, czyta te Dzienniki z żalem, a w ktorych często nie tak wyraznie, iak kto mowił znayduie się. Wszyscy - zostaiemy pod Sądem Narodu, wszyscy przed Wspoł-Bracią winni będziemy oddać z czynnosci rachunek. Nakoniec powtorzywszy chęci swoie za porządkiem Seymowania, upraszał JP. Marszałka, aby przed wszystkiemi innemi Materyami Proiekta Podatkowe przedsięwziął y do tych dopoty nie odstępował dopoki [s. 191] Woysko y potrzeby iego zupełnie opatrzone nie będą.
Zabrał głos JP. Walewski P. Krakowski -
Litt:
Oswiadczył JP. Kublicki Poseł Inflantski, iż pobudzony głosem JP. Lubelskiego, nie może Rekrutu protunkowego uważać za dostateczny, lecz w rowni go kładzie z podatkiem protunkowym, wystawił, iż iest gotowy Proiekt Kommissyow Woiewodzkich przez Prowincyą Litt: zgodnie ułożony, w ktorym gdy Materya o Rekrutach znayduie się, może bydź sposob rekrutowania obmyślony pewny, y trwały; oswiadczył, iż nie sprzeciwia się swiatłym myslom JP. Lubelskiego, lecz chce mieć wprzod decydowany Proiekt Kommissyi Woiewodzkich. W tym że głosie czyniąc wzmiankę o Uniwersale przez JP. Trockiego podanym, dowodził ważnosci onego.
Xże Marszałek Konff. Litt: przekładał potrzebę tymczasowego Rekrutu, nim się urządzenie iego trwałe ułatwi, gdyż Kommissya
Woyskowa nie iest w stanie wyexekwowania Prawa w Kompletowaniu Woyska, bo y tak iuż dosyc Skarg Obywatelskich na gwałtowność
w Rekrutowaniu, chociaż Rekrutow ieszcze mało, y iuż kilka Tysięcy Ludzi z Kraiu utracilismy, przez taki, iak się praktykuie
sposob rekrutowania, oswiadczył iż gdy zawsze stara się dowodem stwierdzać pilność swoią w Interessach Prowincyi Litt: wzglę nieomieszkał by y teraz poprzeć do decyzyi Proiekt teyże Prowincyi względem
[s. 191v]
Kommissyow Powiatowych, gdyby nie widział chęci Prowincyow Koronnych zatrudniaiących się z swoim Marszałkiem ułożeniem podobnego
dla siebie Proiektu y Ich życzeń, aby ta Materya wspolnie decydowaną była, upraszał nakoniec o przeczytanie Proiektu JP. Lubelskiego.
Czytał JP. Sekretarz Seym. Proiekt JP. Lubelskiego -
Litt:
JP. Czacki P. Czerniechowski okazawszy niektore mieysca niepodobne do dostawienia przez Possessorow Rekrutów, iako to maiących Poddanych z Wołochow, przez co mogli by ich utracić zupełnie, tudzież w Wielkim X. Litt: blisko Granic Kurlandzkich, żądał izby tych mieysc Possessorowie mogli za nieprzystawienie Rekruta z każdego Dymu po Złł. 3. zapłacić co ich niema wiązac koniecznie, gdy będą w stanie dostawić Rekruta.
Odezwał się JP. Gorski P. Zmudzki w te słowa:
Rozumiem iż nie mogę zostać posądzony o ustronney Materyi wprowadzenie, gdy upraszać będę J.W. Marszałka Seym. o podniesienie Proiektów Kommissyow Cywilno-Woyskowych y onego do decyzyi wzięcie, który iuż jednomyslnie przez Reprezentantow Prowincyi Litt. został ugodzony. Mowię, że nie można Mi zarzucić, iż przy decyzyi maiącey teraz nastąpić wprowadzonego przez JWo Lubelskiego Proiektu o Rekrutach, pretenduię rzeczy ustronney albowiem w układzie Kommissyow Cywilno-Woyskowych dla Prowincyi WXLitt: [s. 192] iest punkt stosowny co do Rekrutów, iak maią bydź przez Kommissye Woiewodzkie odbierani y do iakich Regimentow dostarczani. Nieznayduię istotney potrzeby, którą, czytam w Proiekcie JW. Lubelskiego, aby Ziazdy po Woiewodztwach y Powiatach w tym zamiarze miały bydź nakazane, bo te dla poruszenia Obywatelow, zawsze przykremi sądzę. Dyslokacya zas Regimentow przez Kommissyą Woyskową nastąpić maiącą uprzedzać zamianą w Prawo toczącego się Proiektu dla samego przystawienia Rekrutow nie widzę nagłey potrzeby, gdyż po nastąpioney Konsystencyi, czyli dyslokacyi po Woiewodztwach Regimentow z przywykłosci do mieysca oddany Rekrut, ochoczo służąc będzie pewnieyszy. Pamiętne mi iest na wczorayszey Sessyi doniesienie Kommissyi Woyskowey, że dla exystuiącego aktualnie teraz Woyska Oboyga Narodów na oporządzenie konieczne y opatrzenie we wszystkie Rekwizyta taż Kommissya Woyskowa potrzebney expensy do Szesciu Millionow Złł. pol. oznaczyła, na co wiemy wszyscy że Funduszu w Skarbie brakuie, ieżeliby zas w tymczasie ieszcze więcey zaciągnąć przyszło Rekruta to ani pierwszy, ani powtorny, ani w broń opatrzony, ani umundurowany nie będzie, a nadewszysto, że tym protunkowym Urządzeniem Rekruta, pomięszamy powszechnie przyięte Układy Kommissyow Woiewodzkich dla Prowincyi Litt. któreby służyć mogły y dla Korony. [s. 192v] Więc z tego powodu rozumiał bym abysmy Proiekt ten Kommissyow Woiewodzkich wprzód decydowali, w ktorym nawet Sąd Cywilno-Woyskowy w zatargach między Żołnierzem, a Obywatelem zdarzyć się mogących znayduie się, po czym dopiero do udeterminowania Rekruta przystąpilibysmy. Powod wniosku moiego wspieram, nawet na Prawie nakazuiącym mi ad triduum deliberować nad każdym Proiektem, że zas dopiero na dniu wczorayszym JW Lubelski wniosł ten Proiekt Rekruta Protunkowego, więc darowac mi raczy, iż przeyscia onego na mocy Prawa dzis nie dopuszczę. Ponawiaiąc prozby do JW. Marszałka Seym: aby podnieść raczył, y do decyzyi podać Proiekt JWo Stroynowskiego Wołynskiego pod Tytułem = Fundusz na Woysko w ktorym znayduie się dodatek zbawienny JW. Kaliskiego o Donatywach a ten obiecuie stałe y pewne Percepty na pomnożenie Dochodu Skarbow Rzpltey, w których teraz sam tylko iest oznaką niedostatek. Ten zas Proiekt gdy przeydzie, pozwolić będę mogł na Rekruta, bo zobaczę Fundusz na umundurowanie y opatrzenie onego.
Odpowiedział JP. Stroynowski P. Wołynski Winienem oswiadczyć wdzięczność JW. Zmudzkiemu, iż daiąc zaletę Proiektowi Moiemu przed kilku Tygodniami podanemu, wzięcie onego do decyzyi popierać raczył; ale gdy przekonany iestem, iż wniosek przez JW. Trockiego na dzisieyszey Sessyi uczyniony weźmie swoy skutek y JW. y JO. Marszałkowie [s. 193] Konfederacyi zniosłszy się zwyznaczonemi do Konstytucyi Deputowanemi, Układ wszystkich Proiektow przez podział Materyi, które Nas podług związku Konfederacyi zatrudniać powinny, uczynią, w którym rzędzie y moy Proiekt, iako w Materyi Podatkowey mieysce z kolei znaleść musi, dlatego od popierania onego w tym momencie odstępuię, łącząc Wniosek moy za Proiektem JW. Lubelskiego, którego decyzyą w zadosyc uczynieniu Prawu, teraz widzę naypotrzebnieyszą.
JX. Cieciszewski Biskup Kiiowski nie radził czynić różnicy między Dymami Ziemskiemi a Duchownemi y Królewskiemi, okazuiąc: iż przez to Dobra Krolewskie y Duchowne opuszczone bydź mogą od Ludzi, a napełnione Szlacheckie, powtore chciał mieć w Proiekcie obiasniono, czy Dziedzice, czy Chłopi /:na ktorych by kłaść tego nie sądził:/ opłacać maią ten Złł. y dwa; Nakoniec zastanowił uwagę iż chociaż nie maiące Wsie po 100. Dymów będą składać wpieniędzach oznaczoną opłatę, to wszelako drugie Wsie będą musiały za te pieniądze dostarczać Rekrutow pomimo należących się; życzył zatym uczynić iaką nad tym Proiektem deliberacyą.
JP. Swiętosławski P. Wołynski utrzymywał, iż ten Proiekt iako - wczoray podany, lubo dzis nieco odmieniony, wyszedł już z deliberacyi y decydowany bydź powinien; wtym celu podał ad Turnum propozycyą = czyli danie Rekruta protunkowe ma [s. 193v] bydź lub nie?
JP. Matusewicz P. Brzes. Litt. żądał wprzod decydowania Proiektu Litewskiego, względem Kommissyow Powiatowych, a potym iż nie będzie sprzeciwiał się Proiektowi JP. Lubelskiego, oswiadczył.
Gdy dalsze względem tego Proiektu zachodziły zdań rozróżnienia, a liczne głosy przy spoznioney iuż chwili dopraszały się o solwowanie Sessyi, JP. Marszałek Seym. czyniąc zadosyc tym żądaniom, upraszał JKMci o zasolwowanie Sessyi do Poniedziałku, zostawuiąc dzień jutrzeyszy wolny dla Sądow Seymowych, oswiadczył przytym, iż na następuiącey poniedziałkowey Sessyi wypadać będzie nayprzod decydowanie rozpoczętego Proiektu względem Rekrutow, drugi potym Proiekt JP. Sandomirskiego poszły w deliberacyą względem Starostw lennych, trzeci Uniwersał, Czwarty Proiekt o Żydach, y tak daley inne Proiekta porządkiem.
JP. Suchodolski P. Chełm. ostrzegł że na wprowadzenie Materyi Starostw Lennych, któraby swemi drobnemi szczegółami wiele czasu zabrała, nie pozwoli y przekładał Proiekt Szelężnego przez JP. Wołyńskiego podany.
Za zbliżeniem się Ministerii do Tronu, Król Jmc. przez Usta JX Garnysza Podkanclerzego Koron. solwował Sessyą na następuiący Poniedziałek, na godzinę 10. zrana.
[s. 194]Zgadzam się z powszechnym mowienia układem że większey Wagi rzeczy silnieyszego potrzebuią zastanowienia, ktore [???] zwraca snadnieysze zboczenia wdoprowadzeniu uskutecznienia zamiaru, co rostropnoscią nazywamy. Ta to iest Mistrzyni kierowania
ludzkich zapędów, iedne odwraca, drugie przysuwa mysli, a mocą ich roztrząsania przysposobia dogodnieysze srzodki do dopełnienia
zamysłu. Delikatna przezorność Ph Stanów w wydawaniu swych oznaczeń w Prawodactwie, wiedząc iz na ogolność rozciąga się Kraiową, tak zwykła kierować obroty
Seymowania, że choć w mocy zostaiąc naywyższey, niechce zaraz przystępować do udecydowania Proiektu sobie wystawionego, biorąc
go w przód pod swe poważne rozważenie. Na dniu wczorayszym kilka Proiektów to przez gorliwość Seymuiących podane, w chęci
albo oszczędzenia Skarbu, albo w przyczynieniu iemu Dochodów to nakazem wystawienia sobie opinii Kommissyi Woyskowey w porządnym
Woyska utrzymaniu y potrzebami iego opatrzenia, Seymuiące Stany lubo w przedsięwzięciu prędszego w swych czynnosciach postępowania,
iednak wzięły ie na deliberacyą, aby swym woli oznaczeniem nie uchybiły zwykłego słusznosci wymiaru. Zaiste maiąc zaszczyt
bydź w Urzędowaniu, oznaczaiącego Wolę Ph Stanów, tym chlubniey cenię mę wysługę, im pełne Powagi głosze ich wyroki, z samey Sprawiedliwości y doskonałey rostropności
wypływaiące, ktore sławę Wam Pe Stany, a Kraiowi szczęsliwość przynoszą. Oddawszy hołd winny iuż czci, już sławienia Czynnosci Seymu ninieyszego, w niezmyslnym
zostaiąc zapewnieniu dosiągania częstszego zaszczytu w głoszeniu Prawa przez Was Pe Stany maiącego się ustanawiać, dążę nayspieszniey do pożądaney y tak chlubney dla Mnie wysługi; Gdy wczoraysze Proiekta ieszcze
z pod prasy niewyszły, maiąc inne tykaiące się Materyi Skarbowych, od ktorych otwieram Sessyą wzywaiąc JP. Sekretarza do ich
przeczytania.
GŁOS
J. W. JMCI PANA
MATEUSZA TOPOR
BUTRYMOWICZA
PODSTAROSTY I POSŁA POWIATU PINSKIEGO
NA SESSYI SEYMOWEY
Dnia 13. Listopada 1789. Roku
MIANY.
Litość nad nędzą, ktora nie raz w tey Izbie dawała się słyszeć w ten czas naybardziey, gdy wzmianka kiedykolwiek była o Szpitalach. Nędza prawdziwa ubogich tu w Warszawie znayduiących się, ktorych wszystkie Ulice są pełne, a ktorych kalectwo oczy Nasze, głosy zaś wołaiące miłosierdzia, uszy Nam przerażaią. Wiadomości nakoniec prywatne i publiczne że w Kraiu Naszym a osobliwie w Warszawie są Fundusze dla ubogich dostateczne, lecz niemaiąc ścisłey według myśli Fundatorow swoich exekucyi, staią się przyczyną, że ubodzy Nasi wszędzie bez żadnego zostaią opatrzenia, te więc troiakie pobudki przymusiły mnie mowić dzisiay i dla nich to iedynie Głos ten zabrałem, który podnosząc obawiam się szczegulnie, ażebym nie był posądzony że mniey ważną wprowadzam materyą wtedy, gdy potrzebnieysze dla Oyczyzny Naszey decydowane być powinny.
Lecz N. S. S. mowić o Funduszach Szpitalowych, o Funduszach rożnych pobożnych i miłosiernych uczynkow, i tych wszystkich Funduszow iakie gdzie się znayduią dochodzić, nie tylko że iest materyą ważną, ale nawet w teraźnieyszym czasie koniecznie potrzebną, bo gdy mowiemy o zrzodłach do Skarbu publicznego wpływać maiących, mogą się ukazać takie Fundusze, które do tegoż Skarbu własciwie i bez naruszenia myśli Fundatorow zaięte być będą mogły;(a)
gdy zaś mowiemy o Woysku mogą się wynaleść znowu takie Fundusze, które stosownie do mysli Fundatorow, Expens Skarbu Publicznego choć w części, na utrzymanie Lazaretow i Inwalidow [s. 195v] Woyskowych zastępować będą mogły(b) a zatym gdy mowiemy o Podatkach na Woysko i o samym Woysku, iest właśnie czas nakazać dowiedzenie się o wszystkich Funduszach Szpitalow i rożnych miłosiernych Fundacyi, a to iest właśnie co N. S. S. przełożyć zabieram się.Na przed ostatniey Sessyi gdy miał w tey Izbie przechodzić Proiekt zlecaiący Collegio Episcoporum ażeby weyrzało we wszystkie Fundusze Szpitalow, oneż rozrządziło, i nawet gdzieby było potrzeba, ze zbywaiących przychodow fundować nowe ułożyło Proiekt, sprzeciwiłem się natenczas temu Proiektowi i do tego miałem wielorakie uwagi. Pierwszą iż gdy widziemy że wszystkie Szpitale w Kraiu Naszym będąc dotąd pod rządem Duchownych, a tym samym należąc do władzy JOO. JWW. Biskupow Naszych, nie miały iednak ścisłey i z myślą Fundatorow zgadzaiącey się exekucyi, więc nie wypada pozwalać; znowu wglądania temu kto dotąd niedostatecznie wglądał i nie dobrze zarządzał, bo i Pismo Swięte daie Nam w tym Naukę: Ze ten ktory danego sobie talentu nie użył pożytecznie, nie dostał ich więcey, ci zaś ktorzy wzięte talenta pomnożyli i nad małym pokazali się wiernemi, nad większym zostali przełożeni; kto więc raz w czym źle zarządzał, nie podobna obiecywać ażeby na potym zarządzać lepiey starał się, widziemy zaś że w wielu mieyscach i niemal wszędzie, Fundusze ubogich stały się dochodem maiętnych Prałatow, więc nie mogę się zgodzić na to, ażeby ciż Prałaci Proiekt zarządzenia na dalszy czas Szpitalami układali. Druga moia uwaga iest ta, iż ubodzy każdey Prowincyi kogoż naybliżey dotykać mogą i kogo naybardziey obchodzić powinni, ieżeli nie samych Obywatelow, ktorzy tychże ubogich wspomagać i żywić muszą; JOO. JWW. zaś Biskupi Pasterze Nasi, tak dla obowiązkow swoich Senatorskich, iako też dla wygodnieyszego życia mieszkaiąc nayczęściey w Warszawie, wizytować Dyecezyi swoich osobiście nie maią czasu, tak dalece iż co dawniey było Ich konieczną powinnością; teraz iuż to z mody wyszło i przez niższych Prałatow odbywanym bywa, a i Ci folguiąc sobie w tych Duchownych pracach, niższych ieszcze od siebie to iest Dziekanow lub Vice-Dziekanow na wizyty posyłaią. Skoro więc Pasterze Nasi po Dyecezyach nie ieżdzą, ubogich na Prowincyach będących widzieć nie mogą, a zatym i Funduszow Szpitalowych ieżeli są w Exekucyi albo nie? dostrzegać nie potrafią, Prałaci zaś i Duchowni niżsi iak maią wglądać w Administracyą Funduszow Szpitalowych, kiedy tych dochody są nayczęściey dla nich samych pożytkiem. Trzecia moia uwaga iest ta, iż gdy mamy doświadczenie, że wiele Funduszow pobożnych i litościwych nie tylko exekucyi swoiey nie maią, ale nawet całkiem iuż, iedne przez Kaduki, drugie przez Sancita przeszłych niesprawiedliwych Konfederacyi, inne przez Dekreta rożnych Juryzdykcyi poginęły, lub naturę swoią odmieniły, więc potrzeba ażeby władza iakaś udzielna, od Stanow Seymuiących wyznaczona, w to wszystko weyrzała pierwey, nim te Fundusze rozrządzone zostaną, z tych przeto moich uwag nie mogłem na onegdayszy Proiekt zgodzić się, lecz do tego samego ale skuteczniey dążąc celu, przekładam N. S. S. potrzebę wyznaczenia udzielney Deputacyi, do weyrzenia we wszystkie Fundusze [s. 196] tak Szpitalow iako też rożnych miłosiernych Fundacyi ktore w Kraiu Naszym znayduią się. Lecz przy wyznaczeniu tey Deputacyi, wypada potrzeba, aby wyszedł zaraz Uniwersał do wszystkich Woiewodztw Ziem i Powiatow, gdyby (nim Kommissye Woiewodzkie Porządkowe ustanowione będą) tym czasem Kommissye Podatkowe, każdego Woiewodztwa Powiatu i Ziemi o Funduszach Szpitalow każda respectivè swoich, do teyże Deputacyi doniosła, w iakim stopniu exekucya ktorego Funduszu znayduie się, uwiadomiła i sposoby zaradzania nieporządkowi w dalszy czas przełożyła, bo lubo w Proiekcie Kommissyi Naszych Cywilno-Woyskowych ktore Prowincya Litewska dla siebie ułożyła wyrażono iest (iak w czytanym onegday Proiekcie N. S. słyszały) że Kommissye Woiewodzkie, każda w swoim respectivè mieyscu, o Fundusze Szpitalowe dowiedzieć się, w exekucyą weyrzeć i teyże exekucyi pilnować będą powinne, wyznaczenie iednak proponowaney odemnie Deputacyi i wydanie Uniwersałow do Kommissyi Woiewodzkich Podatkowych, nie tylko że Proiektowi nie sprzeciwia się, ale owszem skutek zamiaru iego przybliża, potrzebne zatym iest bardzo tak wyznaczenie Deputacyi, iako też wydanie do Woiewodztw względem Funduszow Szpitalowych Uniwersałow i potrzebne to nawet iest razem oboie, bo dochodzą Nas wiadomości że Fundusze niektore iuż przez rożne łakomych Ludzi podeyścia poginęły, lub naturę swoią odmieniły, trzeba więc ażeby wyznaczona na to Deputacya wiedziała o wszystkim, gdyż ona iako z Seymuiących Osob składać się będzie, tak też będzie miała zręczność donieść o tym Stanom Skonfederowanym, ktore to wszystko poprawić i cokolwiek wypadnie potrzebnego, ustanowić starać się będą, Kommissye zaś Porządkowe Woiewodzkie tey mocy ani tey zręczności nie będą miały.
Co się zaś tycze Szpitalow Miasta Warszawy, lubo słyszane tu były wielorakie Głosy. Szpitale tuteysze a osobliwie pod Imieniem Dzieciątka Jezus wysławiaiące, kilkakrotne iednak JW. Jmci Pana Kasztelana Łukowskiego (gorliwego o Powszechne Oyczyzny Naszey dobro Senatora) przymowienie się otwiera Nam oczy, iż w tey mierze światłey przeglądać zaczynamy; sam ia bowiem dopełniaiąc Nabożeństwo obchodzenia Grobow przed Wielkanocą, byłem w tym Szpitalu, przeszedłem wszystkie Sale i Izby, widziałem tak dzieci iako też i chorych, znalazłem prawda wszędzie czysto, ochędożnie i porządnie tak dalece, iż zdawało mi się na ten zaś, żem wszystko znalazł w takim porządku, iż nic więcey tylko admirować i Szpital ten wychwalać miałem za powinność, iakoż wszędzie te iemu oddawałem świadectwo, lecz teraz gdybym do niego poszedł, nauczony światłym przełożeniem JW. Kasztelana widzieć to chciałbym, co znaleść koniecznie byłem powinien, to iest Klassy Dzieci latami oddzielne, a w każdey Klassie po kilkaset znaydować się powinne, iako po kilkaset co rok tam dostaiące się, lecz przypominam sobie iż takich klassyfikacyi, ani takiey wielości Dzieci iaka przyimowanych co rok podrzutkow ukazywać była powinna, nie znalazłem, znać tedy że wiele bardzo ich tam umiera i podobno tak się wydarza, że z przybyłych kilkuset corocznie tych nieszczęśliwych Dzieci, ledwo się kilkanaścioro wyhoduie; bydź to może N. S. że mimo naywygodnieysze onych utrzymywanie, umiera ich tam tak wiele z tey przyczyny, że nim przyidą na Swiat, iuż są pierwey słabością natury Rodzicow swoich przygotowane do tego, że żyć i hodować się nie mogą, lecz bydź może i to, że te Dzieci w pierwszych momentach swoiego życia nie maią dostateczney wygody tak iak każde maleńkie Dziecię mieć ie powinno, bo powiadaią że dla niedostatku Mamek iedna z nich po kilkoro karmić musi, dla niedostatku zaś mieysca, [s. 196v] w łożeczku po kilkoro ich sypia, a to ieszcze razem i chore i zdrowe, i umieraiące i żyiące, razem to wszystko kładzione bywa; ieżeli tedy tak się hoduią, nie dziw że wiele ich tam umiera. Mogą bydź to powierzchowne tylko zarzuty, lecz może bydź i prawda, a skoroby z niedozoru i niewygody, ktore są naypotrzebnieysze Dzieciom w ten czas gdy są u piersi, tyle ich umierało; więc i Szpital ten, zamiast pożytku przyniosłby Kraiowi szkodę, bo możesz bydź większa dla Kraiu szkoda, iak tracić Populacyą i gubić Ludzi; zgadzaią się zaś wszyscy na to, że Szpital ten Dzieciątka Jezus , tak ma dostateczne Przychody, iż wystarczyć powinien naykosztownieyszym na wychowanie Dzieci do niego dostaiących się wydatkom, gdyż oprocz Funduszow swoich stałych i pewnych częste tu się wydarzaią Oferty i składki (iak naprzykład w Wielki Czwartek tego roku JW JPanna Potocka Starościanka Tłumacka za pozwoleniem JW. Hetmanowey Ogińskiey przykładney pobożney i miłosierney Damy w Kompanii z JW. Kasztelanową Woynicką zebrały na tenże Szpital czer: zł: 400. z gurą, a to iest piękna Jałmużna, iaka się dla innych Szpitalow nie zdarza.
Trzeba więc N. P. i P. S. S. weyrzeć w to wszystko, bo to iest właśnie Zwierzchności Rządowey powinnością, trzeba pochwalić Administracyą dobrą ieźli się znayduie i umnieyszyć złey opinii, iaka iest in Publico względem niewygod Dzieci w tym Szpitalu będących, lub trzeba poprawić tęż Administracyą, ieżeli ona w czymkolwiek iest niedokładną. Dla tego wypada zlecić teyże Deputacyi aby we wszystkie Fundusze Szpitalow Warszawskich sama ścisle weyrzała i S. S. o wszystkim doniosła, ułożywszy Proiekt dostatecznieyszey i lepszey tychże Funduszow Administracyi. Do takowey zaś Deputacyi że onegday sam JW. JPan Kasztelan Łukowski dobrowolnie ofiarował się i W. K. Mci P. N. M. prosił, więc ażeby w liczbę Osob ią składać maiących był pomieszczony, ia z mieysca moiego naygłębsze do Tronu Pańskiego niosę proźby.
N. S. S. nie podchlebiaymy sobie, że my tylko iesteśmy litościwi dla tego, że miłosiernie gadamy w ten czas, gdy o Szpitalach lub Zakonach Mendicantium iest wzmianka; Przodkowie Nasi byli miłosiernieysi, bo nie w słowach lecz w skutku samym okazywali litość, kiedy na Szpitale, na Kalekow, na Panienki bezposażne (c)
na Chłopkow nawet ubogich, rożne robili Fundusze, my więc kiedy dla pomnożonych potrzeb Naszych, uczynkami naśladować ich nie możemy, przynaymniey staraymy się, aby wola Fundatorow dawnieyszych uskutecznioną była, i gdyby Fundusze miłosierne miały swoią Exekucyą; będzie ich prawdziwa Exekucya, skoro one poddane pod dozor Kommissyi Woiewodzkich zostaną, a nim do nich przyidzie skoro wyznaczemy Deputacyą i wydane będą do wszystkich Woiewodztw, Ziem i Powiatow Uniwersały, o Funduszach Szpitalowych i rożnych Legacyi oznaymić do teyże Deputacyi nakazuiące; co właśnie w teraźnieyszym czasie kiedy mowiemy o zrzodłach do Skarbu Publicznego i o Woysku dopełnić należy.N. M. P. Jesteś naywyższym Opiekunem Sierot, daiesz ustawiczne dowody że iesteś prawdziwym wspomożycielem ubogich, dobroczynne Serce Twoie lituie się zawsze nad nędzą, chcieyże się więc łaskawie przyłożyć do tego, ażebyśmy zaradzili skutecznie, gdyby odtąd bogaci nie ziadali Chleba ubogim.
Do proponowaney tedy Deputacyi ułożyłem Proiekt i do Laski oddaię, prosząc o iego przeczytanie i wzięcie na Deliberacyą.
DZIENNIK
Seymu Głównego Ordynaryinego Warszawskiego pod związkiem Konfederacyi Oboyga Narodów Roku 1789.
z ZLECENIA STANOW.
SESSYA CLXXXIX.
Dnia 13. Listopada w Piątek.
Jmć Pan Marszałek Seymowy zagaiaiąc Sessyą wyraził; Iż powszechny działania układ, w ważnieyszych rzeczach potrzebuie zastanowienia, tą rostropną przeżornością i Seymuiące Stany w wydawaniu oznaczeń prawodawczych, ogulność Kraiową dotykaiących, zwykły kierować obrót Seymowania swego, czego na dniu wczorayszym okazały dowód, gdy [s. 197v] kilka podanych Proiektów oszczędzenie Skarbu, przyczynienie iego dochodów, i wystawienie Stanu Woyska, w sobie obeymuiących, lubo w przedsięwzięciu spiesznego postępowania znayduiąc się, wzięły iednak na Deliberacyą, które że ieszcze z pod Prasy druku nie wyszły, a zostaią u Laski do rozwiązania inne materye Skarbowe, od nich więc dzisieyszą rozpoczyna Sessyą.
JP. Suchorzewski Kaliski zabrawszy głos mówił w tey treści:
"Z miłym ukontentowaniem podnoszę głos dzisieyszy, bo gdy była traktowana Materya względem zaradzenia o Szpitalach, wniosłem aby Marszałkowie wydali Uniwersał zachęcaiący Obywatelów do donoszenia o funduszach przez poprzedników Naszych uczynionych, a potym nieprzyzwoicie zatartych i zagubionych, ieszcze ten Uniwersał nie wyszedł, a iuż Obywatele na móy wniosek troskliwi maiąc wiadomość o funduszach użytecznych referowali się do Mnie, z pomiędzy których ieden doniósł o funduszu niegdyś przez JP. Lipnickiego w Summię 15. tysięcy na Dobrach swoich zapisaney, uczynionym, z przeznaczeniem Prowizyi od tey Summy na zastępowanie w opłatach Podatkowych [s. 198] Chałupników, Komorników, i Zagrodników Powiatu Sandomirskiego. Seym 1647. Konstytucyą ten fundusz approbował, a na Seymie 1775. targniono się na niego, i dwiema Sancytami zagarniony został. Jeden Sancit przywiązał go do piora Podkomorskiego Sandomirskiego, które nie rozumiem aby było tak ubogie iżby odbierać mogło fundusz na zastąpienie w Podatku nędznych Chałupników przeznaczony, powtórnym Sancitem wziął go także prywatny Obywatel; Ci dway kłocą się teraz o niego naypewniey stanie się gdy Rzplita wniydzie w Ich pogodzenie, i fundusz prywatnie przywłaszczony do dawnego powróci celu. A gdyby Chałupnicy, Zagrodnicy, i Komornicy Powiatu Sandomirskiego nie potrzebowali tey Summy, iest wiele nędznych łazarzów, na których i tu w Warszawie nie bez czułego ich nędzy uczucia zapatrywać się musiemy; niech ten fundusz pozbawi Nas tego niesmaku z widzenia nędzą i kalectwem dotkniętego ludu, pochodzącego, po między którym mimo przykrych widoków żal w ludzkości poruszaiących znayduie się zgorszenie, Sam widziałem, że iedna Matka (a może i nie Matka) Dziecie umyślnie szczypała aby [s. 198v] płakało, które potym puszczone uciekało od niey; należy do policyi weyrzyć aby dzieci na oszukaństwo od kobiet sadzane, osobliwie w czasie zimy, nie stawały się smutną z przeziębnienia śmierci offiarą, ieżeli nie na co innego, to nato, chciałbym ten fundusz mieć obrócony."
W tym mieyscu czytał Memoryał JP. Jgnacego Jawornickiego Dobr Brzezia (na których ta Summa lokowana) Dziedzica, zawieraiący w sobie proźbę do Stanów, aby myśl Fundatora swóy odebrała skutek, lub na inny użytek Kraiowy ten fundusz był obrócony, a Sądowi Sandomirskiemu teraz agituiącemu się, wstrzymywanie wyroków w tey sprawie zalecone było. Czytał potym Konstytucyą 1647. R. approbuiącą ten fundusz i oświadczył iż nie tylko domagać się będzie przywrócenia tego funduszu do zamierzoney fundatora myśli, ale nadto o Sąd prosić będzie na tych, którzy targnąć ważyli się na rzeczony fundusz.
JP. Butrymowicz Pinski wyraził iż litość powoduiąca głosem JP. Kaliskiego, rownie wszystkich porusza, bo wiadomo iest że są dostarczaiące fundusze, lecz niemaią ścisłey exekucyi, gdy zamiast z przeznaczenia [s. 199] swoiego bydź opatrzeniem Ubogich, staią się łupem bogatych. Mowić o funduszach \tych/ nie tylko iest materyą ważną, ale wteraźnieyszym czasie i potrzebną, mogą się albowiem pokazać takie fundusze, które bez naruszenia myśli Fundatora pomnożą dochod skarbu, a takim iest wspomniany fundusz JP. Lipnickiego, ten kiedy niemoże mieć w mieyscu swoim zamierzoney exekucyi, iako przeznaczony na podatek, niech wpływa do Skarbu, mogą się znaleść i takie fundusze, które expens na lazarety zastąpią, a takim iest u Nas fundusz na wykupienie Niewolników od Turków, gdy teraz Traktaty przyiaźń ztą Potencyą gruntuiące nieczynią go potrzebnym, będzie stosownie użytym do mysli Fundatora, kiedy na niewolników po fortecach, iako to i w Kamieńcu Podolskim (gdzie Stany musiały oznaczyć Summę) obrocony zostanie; tłumaczył się daley dlaczego na iedney z poprzednich Sessyi proiektowi zlecenia Collegio-Episcoporum wniyścia w fundusze sprzeciwił się kładąc te uwagi. Pierwszą iż gdy wszystkie Szpitale pod rządem dotąd Duchownym zostaiące należały do władzy Biskupiey, a nie miały w funduszach swoich przyzwoitey exekucyi, więc niemożna pozwolić wglądac wnie temu, który maiąc [s. 199v] ich dozor dawniey niewglądał, a fundusze Ubogich stawały się dochodem maiętnych Prałatów. Drugą iż to powinno naybardziey obchodzić Obywatelów, którzy Ubogich wspomagać muszą. Biskupi zaś dla obowiązków Senatorskich mieszkaiąc w Warszawie, niemaią czasu Dyecezyi swoich lustrować, ale to uskuteczniaią przez Prałatów, którzy folguiąc sobie posyłaią na mieyscu swoim Dziekanów, lub Poddziekanich. Ci niemogą wglądać w administracyą funduszów Szpitalnych, bo te nayczęściey obrocone są na ich użytek. Trzecią iż gdy wiele funduszów iedne przez Kaduki, drugie przez Sancita, inne przez Dekreta rożnych Juryzdykcyi poginęło lub naturę swoią odmieniło, potrzeba aby władza od Stanów wyznaczona weyrzała w to wszystko, stanie się zadosić tey potrzebie, gdy Stany wyznaczą tym końcem Deputacyą, a Kommissye powiatowe w tych okolicznosciach donosić, uwiadomiać i sposoby zaradzaiące przekładać będą za poprzedzaiącym do nich i do wszystkich Obywatelów wydaniem obwieszczaiącego Uniwersału, cobynaymniey niesprzeciwi się proiektowi Litewskiemu względem Kommissyow powiatowych, którym dozor funduszów Szpitalnych ma bydź powierzony, ale owszem skutkiem tę pilność poprzedzi. Co do Szpitalów Miasta Warszawy [s. 200] rownie sądził potrzebą zalecić teyże Deputacyi weyrzenie w ich fundusze, a osobliwie Dzieciątka Jezus, który dostaczaiące posiada dochody, i częste (iako i w tym Roku w Wielki Czwartek Czer: Złł: 400.) odbiera Offiary, a ledwo po kilkanaście z iednego Roku wyhoduie Dzieci, co iest szkodą całego Kraiu w popnlarności, w tey Deputacyi aby JP. Kasztelan Łukowski iako sam się offierniący był umieszczony prosił, wspominał także o funduszu zgromadzenia Kanoniczek dla Panien Szlacheckich bezposaznych uczynionym, aby Deputacya w niego weyrzała, poniewasz nieodpowiada zamiarowi Fundatora, gdy te tylko do rzeczonego zgromadzenia przyimowane są Panny, które maią posagi, a Ubogie przed niemy docisnąć się niemogą. Nakoniec przełożywszy iż kiedy Przodków dobroczynna choyność w wielorakich uczynionych funduszach nie iest naśladowana, przynaymniey bez naruszenia wola ich exekwowaną bydź powinna, obrocił głos swoy do N. Pana z proźbą; iżby iako naywzględnieyszy Dobroczyńca Sierot i Ubogich przyłożyć się skutecznie do tego raczył, żeby Bogaci Ubogim Chleba nieziadali, skończywszy głos podał stosowny do wniosków swoich względem wyznaczenia Deputacyi [s. 200v] Proiekt, który po przeczytaniu przez JP. Sekretarza Seymowego wzięty został do deliberacyi, a JP. Piński zamowił sobie podniesienie iego na Poniedziałkowey Sessyi.
JP. Mar: Seymowy uwielbiwszy czułość JP. Pińskiego, i przyznawszy wnioskom iego ważność, oświadczył iż Sam starać się będzie w powolnieyszym czasie ożywić tę okoliczność.
JP. Walewski Wwda Sieradzki rownie sądził bydź godnym poparcia przeczytany JP. Pińskiego Proiekt, lecz uważaiąc go trudnym w exekucyi, radził odłożyć go do Kommissyów Woiewodzkich, które będą examinować wszystkie ukryte fundusze, a przystąpić na tym Seymie do ukończenia dwóch pryncypalnych obiektów Woyska i Podatków.
JP. Butrymowicz Piński na wniosek powyższy w poleceniu Kommissyom Woiewodzkim dozoru wszystkich funduszów zgadzał się, lecz żądał iżby Proiekt względem tychże Kommissyów był zaraz decydowany, mimo tego iednak sądził koniecznie bydź potrzebne wyznaczenie Deputacyi skazuiąc do tego powod, iż Kommissye będą miały tylko moc exekwuiącą, ale niebędą władne zwrocenia [s. 201] tych funduszów, które odpadły, lub naturę zmieniły, Deputacya zaś referenter do Stanów zupełnie tę okoliczność załatwi.
Jp. Wołowicz Ciechanowski przymowił się wte słowa.
Sessya wczoraysza mimo Rapportów od Kommissyi Woyskowey, zaięta była czytaniem Proiektów in ordine podatkowania, i coraz większego wpływu do Skarbów Rzeplitey. Znayduie więc dzisiay za przyzwoitość, i słuszność godziwą nieprzerywać takowey materyi żadną uboczną, gdyż trudno będzie tłoczyć większe ciężary na współziomkow, Obywatelów, a Braci naszych których wolą my tu wypełniamy, i dobrocią ich Serc na tym mieyscu osadzeni iesteśmy! mowię daley, te Powiatowe Kommissye wyciągaiące dziesiąty Grosz na rzecz Skarbu Publicznego dały iuż uczuć każdego Pocciwego w szczegolności maiątkowi, bo niesądząc o nikiem źle, ominuię, że gdy Obywatel podaiąc Maiątku swego pożytki, winien ie był wiernie podać koniecznie, realność czego nayświętszym skutkiem zaręczał, bo Przysięgą stwierdzał - możnasz być przeciwko tym? którzy Nas tu wysłali na bronienie, niezaś ciemiężenie siebie? możnasz ten niesmak i uciśnienie powszechne [s. 201v] sporządzać? taż to nadgroda będzie Obywatelom odbywaiącym posługę Kommissyów Woiewodzkich, którzy i koszta ponosili, i w naydroższy czas, bo w momencie Zniw Domy swoie porzucali, to wszystko służy za pobudkę, że na Kommissie Koekwacyine zwłaszcza wsposobie wczoray podanego Proiektu żadną miarą pozwolić nie będę mogł, i choćbym się niepodobał komu wspokolleguiącemu, darować mi ten raczy, iż trudno stać się offiarą przeciwnemu widokowi, i prekonaniu memu obawiaiąc się aby Obywatel Szlachcic, obłożony Podatkami, niestał się leniwszym do posług publicznych Urodzeniu, i Imieniowi Polaka właściwych, nadto aby niemożność znoszenia tychże, niegroziła zrobieniem burzy w Kraiu, i sporządzeniem domowego zamięszania, tudzież obaleniem tego Dobra Narodu, o postanowienie którego z taką dziś usilnością staramy się.
Ze zaś z rożnych Rodzaiów brane pożytki, iako to, Czopowe Generalne Ultimum Consumentem tylko dotykaiące = pogłowne Zydowskie = Donatywy mniey wspomienia godnego Seymu 1775. = Zmoderowanie listy Cywilney = i inne wynaleść się miane, daią się spodziewać być wydostarczaiącemi [s. 202] na liczbę uchwaloną 100,000. Zołnierza, z tych powodów proszę i Ia o podniesienie mego Proiektu od dawnego czasu będącego pod Laską, względem Propinacyów Mieyskich, któren fundusz pieniędzy Mieszczanie zwykli między sobą trawić, i tenże częstokroć używać na kłucenie Starostów, przypominaiąc potrzebnieyszych urządzeń, tyczących się wewnętrznego Gospodarstwa, iakoto wystawienia Ratuszów - naprawy Drog - Urządzenia Grobel - i innych temu podobnych Artykułów; zwłaszcza znayduie się slad w Prawach, że Miasta do Woyny przykładać się były powinny, a mimo innych potrzeb Wozy Woienne szafowały, ciężarem więc żadnym dla tychże niebędzie, że iedna połowa Summy z arędy od licytuiącego per plus Offerentiam Rok Rocznie na Skarb Rzeplitey oddana, a Druga na wewnętrzne a właściwe potrzeby Miasta salvo calculo odkładana zostanie, bo czopowe Mieyskie inną chodzi drogą, a Departament Policyi ustał, i nadto Kommissye Boni ordinis nie wkażdym Mieście zatrudniaią się doczynieniem sobie właściwym: his motivis upraszam o przeczytanie w tym rodzaiu moiego Proiektu.
Po przeczytaniu przez JP. Sekretarza, żądanego Proiektu, JP. Górski Zmudzki domówił się za Proiektem na wczorayszey Sessyi przez JP. Skorzewskiego Kaliskiego popieranym względem Donatyw, aby był do decyzyi wzięty.
JP. Czacki rzekł: Jeżeli kilkanaście razem Materyi wprowadzanych będzie, żadna skutku nie wezmie, prosił zatym JP. Marszałka, aby przystąpił do Materyi, do którey dzisieyszą zagaił Sessyą.
JP. Marszałek Seymowy stosownie do tego żądania, zlecił JP. Sekretarzowi przeczytać Układ Kommissyi Skarbowey względem Starostw Lennych, i Summowych przez Prawo teraźnieyszego Seymu Kommissyom nakazany.
W trakcie tego czytania, JP. Swiętosławski Wołyński widząc obszerny tego Układu Opis, liczne w sobie zawieraiący szczeguły, przerwał, i wystawiwszy znaczną stratę czasu, gdyby miała iego następować rezolucya, żądał wstrzymania [s. 203] tey Materyi aż do zakończenia ważnieyszych.
JP. Marszałek Seymowy przyznał słuszność troskliwości JP. Wołyńskiego, że rozpoznanie tego Dzieła Kommissyi Skarbowey wieleby, aż do znużenia Stanów, zabrało czasu, lecz pomimo obowiązku nakazuiącego mu odesłane to od Kommissyi Skarbowey Dzieło z mocy Prawa uskutecznione wystawić Stanom, przełożył powod prędkiey w tey Materyi wymagaiący rezolucyi, to iest: iż następuie Dzień normalny wpływu Podatków pierwszy Decembris, a te Starostwa nie są ieszcze uregulowane wiele maią importować do Skarbu, oddał to do woli Stanów, czy odesłać nazad do Kommissyi Skarbowey, czy też przez wyznaczoną Deputacyą zatrudnić się Dzieła tego roztrząśnieniem.
JP. Suchorzewski Kaliski, rzekł: Naywiększą były pobudką odesłania po wyiaśnienie do Kommissyi Skarbowey Dóbr Lennych i Summowych bezprawia Seymów 1768. i 1775, zapewne nie chcieliśmy Praw przed temi Seymami [s. 203v] nastąpionych nadwerężać, ale ze wspomnianych Seymów czynności przekonywaią Nas o łupiestwach i zdzierstwach z Rzplitey, które wywrócić i ulepszyć nie iest w mocy Magistratury, ale w Naszey, a My wszyscy zapewnieni iesteśmy, że te wszystkie rzeczonych Seymów Konstytucye bezprawnie grabieży sobie pozwalały, przeto powinniśmy powiedzieć, że Prawa przed 1768. Rokiem zapadłe nienaruszone mieć chcemy, cokolwiek zaś na Seymach 1768 i 1775. stało się z uszkodzeniem Rzplitey, to wszystko obalić, każdemu, co wziął nie słusznie, odebrać, i Rzplitey przywrocić należy; upraszał zatym, iżby te Prawa Kommissya Skarbowa sposobem powyższym rozdystyngwowała, i opininią swoią, nie stosownie do Prawa 1768. i 1775. Roku, ale stosownie do sprawiedliwości, i stosownie do wspaniałości umysłów teraz Seymuiących przyłączyła.
JP. Kossowski Podskarbi Nadworny Kor. tłómaczył się: Jż Kommissya Skarbowa dopełniaiąc wyroku Stanow, sporządziła to Dzieło, lecz nie była w mocy dawania opinii na zapadłe [s. 204] Konstytucye, bo to do Samowładney Rzplitey należy, ieżeliby zaś zdawało się Stanom weyrzyć w tę Kommissyi Skarbowey czynność, radził albo rozdrukować to podanie, albo wyznaczyć do Rewizyi iego Osoby.
JP. Swiętosławski Wołyński, zyczył to odesłać do Kommissyi Skarbowey, przydawszy Jey z Osób Seymuiących Deputacyą, w którymby zaś punkcie między Niemi zachodziła dyskrepancya, ten w Izbie mógłby bydź załatwiony, inaczey, czas nad tak licznemi szczegułami trawiąc, i do traktowania ważnieyszych Interessów zagradzaiąc sposobnośc, przyidzie się pozegnać ztą Izbą i roziechać.
JP. Czacki Czerniechowski, wyraził: Jż nietylko to w R. 1768. i 1775. bywał obyczay krzywdzenia Rzplitey, bo w Dziele Kommissyi Likwiduiącey długi, napatrzyć się można, iak wiele to razy Rzplita podchodzona była, i wiele razy długi iedne po dwa razy przyznawane były, lecz iaka forma była wyznaczenia Kommissyi Likwiduiącey [s. 204v] długi Rzplitey gdzie z 148. Millionów pretensyi do Rzplitey przez Obywatelów założoney, 6. czyli 8. Millionów realnych pokazało się, takaż forma niech będzie teraz przeznaczona dla Kom: Skarbowey lub inney Magistratury.
JP. Suchorzewski Kaliski, zgadzał się na wniosek JP. Czerniechowskiego, ale z dodatkiem wolnego dochodzenia Rplitey krzywd swoich od tych, którzy którzy lub nie prawnie, lub też dłużey nad Prawo Possessye Ich zabezpieczaiące, Dobra Rzpliey trzymali; aby zwrócili brane nieprzyzwoicie dochody, przywiódł iż i w Wdztwie Kaliskim są takie dobra które przez dwie generacye niesłusznie prawem lenności trzymane były, dochodzenie więc tak znacznego Skarbu uszczerbku powinno bydź ostrzeżone wnosił.
JP. Mar: Seymowy oświadczył, iż gdy gorliwość Seymuiących w R. 1764. była wrównym stopniu z teraźnieyszą, więc mogą Stany na wzór tey Konstytucyi w teraźnieyszey materyi postąpić, i w tym zamiarze zlecił JP. Sekretarzowi przeczytać Prawo 1764. względem Dobr Lennych i Summowych, co JP. Sekretarz dopełnił.
[s. 205]JP. Zaleski Trocki przełożył:
Wszystkie są nazbyt ważne Materye, wszystkie godne zatrudnienia, każda zawiera w sobie punkt gorliwości, każda pożytek dla Oyczyzny skazuie, lecz wszystkie spółem wniesione, razem skutkom odpowiedzieć nie mogą; toć to iest: że tyle wniesionych materyi, aledwie cząstka iakaś malenka zadecydowana została. Ja pragnę wrócić się, do porządku, porządek da nam szczęśliwość, prosiłbym więc JW. Mar: Seym: aby wraz z Deputowanemi do Konstytucyi z złożonych u Laski Proiektów uczynił iakiś porządek, ten ogłosił w Stanach, i podług niego do decyzyi Proiektów przystępował. Nie iest to Sześcioniedzielny Seym, ale iuż Rok minął Seymowania, czyż można spuścić się na pamięć, aby pamiętać ów Proiekt który od toku podany i do deliberacyi wzięty, weśmy naukę z sławnego mądrością Cycerona który mówił = Neque occupata opera, neque impedito Animo res tantae ut sunt leges suscipi poterint, utrumque opus est, et cura vacare et Negotio = Wyroki Nasze wspominać będzie potomność, mogąż bydź te dobre; ieżeli wszystkie na ieden czas skupione Proiekta decydować w tłumie będziemy. Co do toczącey się materyi znaydował przyzwoity krok Kom: Skarbowey, że pełniąc wyroki [s. 205v] Stanów przełożyła Prawa Dóbr lennych i Summowych, ale sądził oddalić tę materyą do czasu przyzwoitego, gdy z ułożonego Proiektów porządku do traktowania przypadać będzie. Woysko (mówił) czyni Kray obronnym, Skarb woysko utrzymuie, iuż Kommissya Woyskowa okazała do iakiey liczby iest pomnożone, ale Skarb nie ma dostarczaiącego na to Woysko opatrzenia, Myślemy bardziey o wielości różnych tytułów podatkowych, niżeli o samych podatkach, trzeba się spytać co to są Podatki? oto Expensa z Percept, percepty zaś u Nas pochodzą z Ziemi, więc podiakimkolwiek bądź tytułem Podatek, do nas się samych ściągać będzie. W spomniał przedkilką dniami oświadczone zdanie swoie za wydaniem Uniwersału pobudzaiącego Obywatelów, odkryciem Im potrzeb Rzplitey, i odkryciem kroków Seymu, usprawiedliwiaiących te potrzeby, aby protunkowy Podatek darować raczyli, i stosownie do tego uformowany przez siebie Uniwersał podał do Laski, a prosząc o przeczytanie iego usprawiedliwiał krok swoy, iż nie może bydź winiony o przerwanie materyi, ponieważ od samego zagaienia nie widzi aby iedna materya traktowana była, lecz różne wnoszone Proiekta.
JP. Marszałek Seymowy uwielbił zdanie JP. Trockiego i oświadczył: Jż lubo materya lenności z powodu po wyżey w głosie swoim wyrażonego wymaga niezwłoczney rezolucyi, dla dokładnieyszego
iednak Jey poięcia zaleci rozdrukować podane od Kommissyi Skarbowey dzieło, a teraz zagaia przeczytanie \y zagaił czytanie/ Uniwersału podanego przez JP. Trockiego.
JP. Sekretarz czytał ten Uniwersał pod Jmieniem Marszałków Konf: do Obywatelów Kor: i Lit: wystawuiący obraz Kraiu, potrzeby iego, i czynności Seymuiących, donoszący oraz o odstąpieniu przez J.K.Mć z Dóbr Stołowych Podatku protunkowego, i o podobneyże Ofierze przez Seymuiących i Wdztwo Sandomirskie uczynioney, z zachęceniem Ich do podobnegoż dla miłości Oyczyzny kroku.
JP. Walewski Wda Sieradzki oddał słuszność sentymentom JP. Trockiego, lecz zastanowił uwagę, iż na 100,000. a chociażby i na 60,000. Woyska potrzebny iest fundusz stały, darowanie zaś protunkowego Podatku iest rzeczą małą i niewystarczaiącą do skompletowania Woyska, uczyniłoby to bardziey Obywatelom impressyą że za nastąpionym przez Nich tym darunkiem, iuż więcey Rplta [s. 206v] potrzebować nie będzie funduszów, to przełożywszy oświadczył, iż nie ma celu przeciwienia się temu Uniwersałowi, ieżeli Stanom zdawać się będzie, lecz zyczy iak nayrychley przedsięwziąść złożone u Laski Proiekta Podatkowe.
Przymówił się JP. Seweryn Potocki w tych słowach:
"Sprzeciwiać się zupełnie Uniwersałowi temu, nie zawieraiącemu żadnego istotnego narzutu, nie myśle, ubolewać atoli muszę N. Stany iako Poseł Wtwa Bracławskiego, że czyli to sposobem nakazu, czyli proźby, czyli Proiektu zawsze i wszędzie upatruię, że Ziemie Ruskie nad wszelką miarę uciemiężane były i będą; Każdy iuż iest przeświadczony! Ze ofiara nakazana 10go. grosza w nierównie większey ilości na nie spada. Prawo na skory naywięcey ich Handlu dotknie. Proiekt Pogłownego Zydowskiego, Proiekt Czopowego; Myśl rzucona na rozmiar gruntów, wszystko do tego zmierzać się zdaie, aby też Ziemie, równie iak i część W. X. Lit: podobne gospodarstwo maiąca, nad wszelką proporcyą do ciężarów Publicznych przykładać się musiały; a teraz sposobem proźby Jmieniem Oyczyzny uczynioney to iest sposobem tym, co dokażdego cnotliwego serca mocniey od iakieykolwiek groźby woła, widzę iż się zagrzewa do daru, lecz do daru żadney proporcyi nie maiącego.
[s. 207]Przykro powtarzać, to, co tyle razy w tey Jzbie przytoczone iuż było, że na 5000. złl: na przykład Intraty, są mieysca w Polszcze gdzie i pięć Dymów nie trzeba, bo bywaią w Krakowskim tacy Kmiotkowie co 1000. Złł: i więcey do Roku przynoszą; są inne mieysca gdzie na takież 5000. zł. intraty, nie trzeba więcey iak Chłopów 10. w innych 15. Lecz wątpię bardzo iżby gdziekolwiek w Wielkieypolszcze i w Mazurach trzeba było więcey, niż Chłopów Gospodarzy 20. lub ad maximum 25, gdy w Liteskim Polisiu czasem i 80. i sto Chłopów ieszcze nie wystarczy, toż samo u nas na Ukrainie? Coż więcey na to odpowiedzieć potrafię, gdy mnie się Obywatele zapytaią, Za coś na to pozwolił? Czemuś nas nie ostrzegał? Czemuś się sam nie zastanowił, gdy wszystkie nie mal Instrukcye Nasze koekwacyą Podymnego za Punkt - naypierwszy do dziś dnia maią.
Miiam to N. Stany: Ze poczciwi Ludzie w Polszcze zawsze dla Oyczyzny wycieńczali się, i do dziś dnia wycięczaią, to przez zaciąg ieżeli Rotmistrzami, to przez niepłatne funkcye, to przez różne Ofiary, trafiemy i tym ieszcze do nich, wyciągną się do ostatniego; a ia bym wolał starać się obrócić traf do [s. 207v] tych Egoistów, do tych Skąpców, do tych nakoniec spanoszonych przez Seymy dawnieysze Zdzierców Kraiu, którzy śmiać się ieszcze będą z tey Cnoty, która u nich szalonego tylko Fanatyzmu imię nosi.
Nikt mnie zapewnie nie posądzi bym na ratunek Rzplitey Naszey maiątku mego żałował. Złożyłem na początku Seymu w Domu JW. Marszałka więcey podobno niżby na mnie ta Protunkowa danina włożyć mogła. Chciałem od Orderu płacić, ażeby szkodliwość Orderów w Polszcze opłatą iakowąś przynaymniey nadgrodzona była, coby niemało Skarb Publiczny wsparło. Oświadczam i teraz, że z Dobr Dziedzicznych w Lubelskim Protunkowy Podatek daruię, a to dla tego że przynaymniey iakążkolwiek z innemi Wdztwami widzę proporcyą; ale z Dóbr Ukraińskich nic nie dam, bo miałbym na sumnieniu, gdybym Współ-Ziomków moich przykładem zachęcał do oddania dwa razy 10go grosza, to iest: Piątey części intraty, gdy gdzie indziey i 20go nie dadzą. Z mieysca zaś mego dopraszam się, ażeby do proporcyi Dochodów i położenia każdego Wdztwa Podwoynego lub potróynego Podymnego składka umieszczona była w Uniwersale. Wszak i to nie będzie iak [s. 208] tylko proźbą i zachęceniem słusznym do równey i proporcyonalney darowizny tych Obywatelów, którzy w równości żyiąc, równą zawsze i swobód swoich i ciężarów utrzymywać powinni wagę.
Rożne daley względem tego Uniwersału zachodziły zdania JPP. Matusewicz Brzeski Lit: Graboski Wołkowyski, Szymanowski Sochaczewski, Gutakowski Orszański, i Niemcewicz Jnflantski popierali przyięcie tego Uniwersału, te nayistotniey przekładaiąc powody, aby Obywatele po Prowincyach uwiadomieni byli o czynnościach tak długiego Seymowania, wystawione mieli potrzeby Rzeplitey, a tym widokiem poruszeni skłonili się do darowania Podatku Protunkowego, dowodzili oraz iż krok taki iest nayprzyzwoitszy wolnemu Rządowi, aby Narod widział że nie iest przyniewalany, ale tak słodkim sposobem proszony.
JP. Suchorzewski Kaliski rownego będąc zdania wyraził, iż myśl JP. Trockiego w Uniwersale zawarta wyiaśni pozostałym w Domach Braciom chęci troskliwe Seymuiących o polepszenie Dobra publicznego, albowiem po Prowincyach Obywatele niektórzy [s. 208v] starali się chydzić czynności tego Seymu że niedążą do Dobra Rzeplitey, że maią zamiar skryty pod pozorem patryotyzmu zdradzania Oyczyzny, trzeba (mowił) to uprzedzić i wykorzenić mylne wpoienie przez oświadczenie Uniwersałem, iż chęci nasze troskliwe nieugasły, nie brakuie gorliwości, ale tylko na sposobach skutkuiących zbywa, trzeba ich przekonać że iesteśy stałemi i poczciwemi Polakami, i nie oddalamy się od uszczęśliwienia Oyczyzny. "Nie tak darunek Podatku Protunkowego (lubo mam go za znaczny) iak te wyrażone powody zniszczenia fałszywych uprzedzeń w Obywatelach o czynnościach Seymowych do wysłania tego Uniwersału przekładam."
Jnni zaś różne w uskutecznieniu tego Uniwersału przekładali trudności, iako to: JP. Szydłowski Kasztelan Zarnowski: Jż wysłane Uniwersały zalegną w Kancellaryach a Szlachta wiadomości o nich nie powezmie, do ktorych zaś wiadomości przyidzie; zapewniać się nie tylko będą, iż iuż potym darunku od wszelkich uwolnieni zostaną kontrybucyi. JP. Mierzeiewski Podolski, iż w tym czasie nie iest ieszcze wiadoma ilość wpłynąć maiących Podatków, a Obywatelom potrzebaby [s. 209] okazać pewny stan Skarbu, i aktualne Woyska potrzeby, powtóre iż zamiar Uniwersału tego iest tylko wspomożenie czasowe, a tu trzeba stałych wyszukiwać funduszów, przychylał się do wniosku JP. Trockiego względem ułożenia porządnego Proiektów i porządkiem brania ich do decyzyi, daiąc iednak pierwszeństwo podług wniosku JP. Wdy Sieradz: Proiektóm Woyska i Podatków.
JP. Ankwicz Kaszt: Sandecki: Iż cel tego Uniwersału nie będzie odpowiadał skutkowi co do Prowincyi Lit: bo ta iuż sobie potrąciła protunkowy Podatek, ieżeli idzie o Prowincye Kor: to każdemu do uczynienia Ofiary iest otwarta droga, tak tu w domu JP. Marszałka Seymowego, iako też po wszystkich Powiatowych Kancellaryach, i brał ten Uniwersał do Deliberacyi.
Jnni nakoniec chcieli mieć w tym Uniwersale poczynione poprawki odmiany i przydatki iako to: JP. Jerzmanowski Łęczycki, aby ziechać się mogli po Wdztwach Obywatele, radzić i wynaydować sposoby podatkowania, JP. Czacki Czerniechowski aby niecytować ogólnie Seymuiących, iako też całe Wdztwo Sandomirskie że darowali Protunkowy [s. 209v] podatek; ponieważ, tak co do Seymuiących, nie wszyscy, iako też co do Wtwa Sandomirskiego, nie całe uczyniło z Podatku protunkowego ofiarę, a przeto niepewnych rzeczy umieszczać nie można. = JP. Straz Sandomirski stosowne uczyniwszy doniesienie iż nie całe Woiewodztwo Sandomirskie, ale w częściach Obywatele, Powiatu Sandomirskiego, Powiatu Wiślickiego, i Chencińskiego ustąpili protunkowego Podatku równe oświadczył żądanie wyłączenia tego Punktu.
JP. Swiętosławski Wołyński nie upatrywał żadnego użytku z tego Uniwersału, gdy złożony w Kancellaryach bez wiadomości licznego Obywatelstwa leżeć będzie, z Zgromadzenia się zaś po Wdztwach przez JP. Łęczyckiego wnoszonego szkodliwe nastąpić mogące okażywał skutki osobliwie przy tym nieukontentowaniu Narodu do którego iest mu powodem nieczynność Seymu, lecz sądził, iż kto będzie miał chęć darować protunkowy podatek, daruie go bez Uniwersału, mówił daley: czego mamy się sami mamić? co za szczęście z tego uniwersału wrożemy dla Narodu? czyż protunkowy podatek zastąpi potrzebe Woyska? robmy raczey stały podatek, bo iak będziem o protunkowym tylko myślić, zginiemy [s. 210] na zawsze, czyńmy tak, żeby dopełnione były intencye Obywatelskie, bo inaczyi, wezmą się sami do obrony, pódźmy do rzeczy ważnych i gruntuiących siłę Narodu.
Xże Mar: Konf: Lit: wynurzywszy swe czułe poruszenia nad stratą czasu z nieporządku przez w prowadzenie kilkorakich razem materyi wynikaiącą, oświadczył zdanie swoie iż ten Uniwersał gdy zaszkodzić nie może ale pomódź, nie powinno wydanie onego bydź zaprzeczane za uczynieniem niektórych poprawek.
Co do materyi Dóbr Lennych przełożył. Iż ieżeli Seym zatrudniać się będzie drobnemi szczegułami, iakich wiele dzieło Kom: Skarbowey Kor: i Lit: zawiera w sobie Jzba prawodawcza zamieni się w Sądowniczą Magistraturę, radził zdać to na Kom: Skarbową, a chociażby drobne iakie omyłki popełnione były, nie ostatni iest ten Seym, aby ich następny poprawić nie mogł. Wniesienie JP. Trockiego względem pożądnego ułożenia Proiektów, za porzyteczne i dogodne uznał.
[s. 210v]JP. Zaleski Trocki na te wszystkie względem podanego przez siebie Uniwersału czynione wnioski, odpowiedział, powolością iż nie sprzeciwia się odmianom i poprawom, iakie światłe zdania Seymuiących potrzebnemi osądzą, bo nie zakłada chluby w wyrazach,
lecz wszczeyry chęci zbliżenia szczęśliwości Kraiowey ząda uskutecznienia tego Uniwersału w istocie.
JP. Mar: Seymowy, uwielbiwszy tę powolność JP. Trockiego oświadczył iż gdy okoliczność zachodzi o niektóre odmiany i poprawy Uniwersału, te stosownie do woli Seymuiących wraz z Xięciem Mar: Kollegą swoim ułatwiwszy na przyszłą Sessyą Uniwersał pod approbacyą Stanów przyniesie.
JP. Strasz Sandomirski końcem załatwienia materyi Dobr Lennych prędkiey rezolucyi potrzebuiącey podał Proiekt który JP. Sekretarz czytał w tey treści: "Gdy Kom: Skarbowe Oboyga Narodów uczyniły doniesienie względem lenności Starostw summami w sposobie hypoteki obciążonych pro extenuatione w dożywociach zostaiących, My Król &c rozpoznanie realności wniesienia summ do Skarbu od R. 1768. Kom: Skar: zostawuiemy. [s. 211] Summy zaś przed wspomnionym rokiem na Starostwa wniesione po wypróbowaniu do nich kompetencyi Actoratus też Kommissye przyznaią, i podług sprawiedliwości, tam gdzie należeć będzie Procent po pięć od Sta z ogólnych Intrat Possessorom wytrącą. Gdy zaś kto ugruntowany na Prawie, Summy takowe nabył, których realność dowiedzioną nie byłaby, Ewikcyą do ustępuiącego waruiemy."
Ten Proiekt wzięty został do Deliberacyi.
JP. Potocki Lubelski wyraził:
Z piękną ozdobionego chwałą Seymowania w nawiększą wpadamy nieczynność. Nie Woiewództwa Uniwersałem zagrzewać, lecz siebie powinniśmy, ieżeli oziębnie gorliwość Nasza, ieżeli ręce załamawszy pytać się będziemy, co czynić mamy? nic niezdziałamy dobrego, ieżeli przychodzić będziemy na Sessyą nie wiedząc, iaką przedsięwząść czynność, wyidziemy z niey iak wychodziemy często, nic nie zrobiwszy, zgoła wszyscy w szczegolnosci gorliwi wszyscy w ogulności [s. 211v] nieczynni iesteśmy; niknie czas, nikną nadzieie, sama zostaie rozpacz; i Myż Uniwersały wydawać będziemy do Obywatelów, kiedy oni sami zagrzani miłości Oyczyzny duchem póydą na iey obronę; dopókiż czekać ochydy mamy? zmienią się okoliczności, i co w tylu Głosach przepowiedziano było, stanie się z Nami, nadeydzie piorun, i ten gmach z takim usiłowaniem stawiany obali. Trzeba porządnie układać Dzieła godne swoiego ukończenia, zdanie JW. Trockiego uwielbiam. Niech JW. Marszałek Seymowy z Deputowanemi do Konstytucyi Proiekta przeyzrzy, ułoży, i te porządkiem do decyzyi podaie, bo 20. Materyi razem wprowadzonych niszczą Obrady, których istotnym powinno bydź objektem Woysko i Podatki, nie Lenności, bo z tych ledwo 30. Tysięcy spodziewać się mozna, a dwóch tygodniowa naymniey strata czasu czyż wyrowna temu zyskowi? Wołaią na Nas nagłe potrzeby, temi ia poruszony, ze łzami imieniem całey Polski dopraszam się, aby nie protunkowe, ale wieczne obmyślać dla Woyska fundusze. Juz spoźniona dzis Seyssya zwrot do Podatkow [s. 212] czyni niemożnym, bo Materye takie rozważnie traktowane bydź powinny. Niechciałbym iednak, aby dzisieysza Sessya przypisana była do Sessyi nieczynnych, o których z podziwieniem Polska mówi, i narzeka widząc skutek z nich zguby; proszę więc, abyśmy przystąpili do Woyskowości. podałem wczoray naprędce napisany względem rekrutu tymczasowego Proiekt, nie uporny przy swoim zdaniu, oświecony od Kollegow ódmieniłem go. Tu wyszczegulnił różnicę między Proiektem wczorayszym, a dzisiay odmienionym zachodzącą, która z przeczytania wczorayszego i dzisieyszego Proiektu dostrzeżona bydź może, i przekładaiąc potrzebę nagłego rekrutu bez gwałtowności, dla uniknienia ztąd znaczney emigracyi Ludzi, podał do Laski Proiekt.
JP. Matusewic Brzeski Lit: domówił się za wniesieniem JP. Trockiego popartym świeżo przez JP. Lubelskiego, aby Marszałkowie z Deputowanemi do Konstytucyi ułożyli porządek między Proiektami, i przed zaczęciem Sessyi, uwiadomiali, która Materya na Sessyi zostanie traktowana.
[s. 212v]JP. Marszałek Seymowy oświadczył tym większą skłonność do zadosyć uczynienia temu żądaniu, iż chęci iego od początku go uprzedzały,
zwłaszcza, gdy wszystkie Proiekta oddawane do Laski porządnie z datą dniów zapisywane były, \[???]/co wszystko pracowitemu JP. Sekretarza Seymowego zbiorowi przyznał. "Lecz niedość natym, że ten porządek będzie (iako i iest) w Kancellaryi, zależy to od Stanów Seymuiących, aby go
w decydowaniu zachowały, bo byłem tak nieszczęśliwy, że proźby moie wysłuchane nie były, azalisz od dnia dzisieyszego szczęśliwszych
niezaliczę momentow, uczynię zadosyć z Deputowanemi w uwiadomieniu przed każdą Sessyą Kollegów, o maiącey bydź traktowaney
Materyi, ieżeli zaś kto będzie wsuwał inną, zawczasu przepraszam, że mu powiem, iż extra Materiam mówi." W liczney odezwie oświadczona była na ten wniosek zgoda.
JP. Suchodolski Chełmski wyraził:
Jż chociaż dzisieysza Sessya znayduie się do tego punktu w rzędzie bezczynnych, [s. 213] naywiększąby iednak korzyść przyniosła, gdyby wniesienie JP. Trockiego względem porządku licznemi poparte Głosami wzięło swóy skutek, i sam dawał moc JP. Marszałkowi powiedzenia mu (gdyby uboczną Materyą wnosił) że extra Materiam mówi; lecz uczynił zaraz ostrzeżenie na fundamencie Aktu Konfederacyi, (który czytał) aby żadne inne Materye wprowadzane nie były, dopóki pryncypalna rzeczonym Aktem Konfederacyi zamierzona; to iest: Woyska i Podatkow uskuteczniona nie będzie; popierał Proiekt JP. Lubelskiego względem Rekrutu, iako zagradzaiący inkonweniencyom, i gwałtownosciom; równie Proiekt JP. Swiętosławskiego Wołyńskiego, względem Szelężnego wczoray podany, dogodnym bydź wystawił, a ieżeli nie wszystkim się spodoba, sądził go poddać decyzyi większości, bez wycieńczenia czasu: Wszyscy iuż (mówił daley) tak obłąkaliśmy się, iż nie czyniąc porządnie, nic nie czyniemy; cóż Naród ma o Nas myśleć? widząc upływaiące Sessye, czyta te Dzienniki z żalem, a w których często nie tak wyraźnie,(*)
[s. 213v] iak kto mówił znayduie się. Wszyscy zostaiemy pod Sądem Narodu, wszyscy przed Wspoł-Bracią winni będziemy oddać z czynności rachunek. Nakoniec powtórzywszy chęci swoie za porządkiem Seymowania, upraszał JP. Marszałka, aby przed wszystkiemi innemi Materyami Proiekta Podatkowe przedsięwziął, i od tych dopóty nie odstępował, [s. 214] dopóki Woysko i potrzeby iego zupełnie opatrzone nie będą.JP. Walewski Krakowski popierał równie Proiekt JP. Lubelskiego.
JP. Kublicki Inflantski oświadczył, iż pobudzony Głosem JP. Lubelskiego, nie może Rekrutu protunkowego uważać za dostateczny, lecz w równi go kładzie z Podatkiem protunkowym, wystawił, iż iest gotowy Proiekt Kommissyów Woiewodzkich przez Prowincyą Litewską zgodnie ułożony, w którym, gdy Materya o Rekrutach znayduie się, może bydź sposób rekrutowania obmyślony pewny i trwały; oświadczył, iż nie sprzeciwia się światłym myślom JP. Lubelskiego, lecz chce mieć wprzod decydowany Proiekt Kommissyi Woiewodzkich. W tymże Głosie czyniąc wzmiankę o Uniwersale przez JP. Trockiego podanym; dowodził ważności onego.
Xże Marszałek Konf: Lit: przekładał potrzebę tymczasowego Rekrutu, nim się urządzenie iego trwałe ułatwi, gdyż Kommissya Woyskowa nie iest w stanie [s. 214v] wyexekwowania Prawa w kompletowaniu Woyska, bo i tak iuż dosyć skarg Obywatelskich na gwałtowność w rekrutowaniu, chociasz Rekrutów ieszcze mało, i iuż kilka Tysięcy Ludzi z Kraiu utraciliśmy przez taki iak się praktykuie sposob rekrutowania; oświadczył: iż gdy zawsze stara się dowodem stwierdzać pilność swoią w Interessach Prowincyi Lit: nie omieszkałby i teraz poprzeć do decyzyi Proiekt teyże Prowincyi względem Kommissyów Powiatowych, gdyby nie widział chęci Prowincyów Koronnych (zatrudniaiących się z swoim Marszałkiem ułożeniem podobnego dla siebie Proiektu,) i Ich życzeń, aby ta Materya wspolnie decydowaną była, upraszał nakoniec o przeczytanie Proiektu JP. Lubelskiego.
JP. Sekretarz Seymowy czytał Proiekt JP. Lubelskiego w tey treści:
"Nim Stany do ustanowienia sposobu wybierania Rekrutów przystąpią, dogadzaiąc teraz gwałtowney potrzebie Werbunków stanowią, aby Kommissye Skarbowe Oboyga Narod: zniosłszy się z Kommissyą Woyskową podług dawnych [s. 215] dymowych Taryff że Stu Dziedzicznych dymów iednego Rekruta, a z Duchownych Królewskich i Stołowych z piąciudziesiąt Dymów iednego na ten raz oznaczyły podług Tabell respective do każdego Wdztwa i Powiatu sporządzonych, wyłączaią się tylko Dymy Dworskie Zydowskie, i Szlachty ieden tylko Dym maiącey, Rezydencyi Proboszczów, Plebanów, Mansyonarzów Klasztorów, Organistów, Kantorów, Szpitalów, z których to wszystkich Dymów Ziemskich po Złł: 1. a z Duchownych i Królewskich Złł: 2. naznacza się, dla uniknienia zaś trudności wtych mieyscach gdzieby się 100. Dymów pod iednym Dziedzicem w Dobrach Ziemskich a 50. pod iednym Possessorem, w Dobrach Duchownych i Królewskich nieznaydowało, z takich, na Rekruta z każdego Dymu Dziedzicznego Złł: 1 a z Duchownego i Królewskiego Zł. 2. płacone będzie, które to pieniądze salv( calcul( przed Stanami Rzeplitey na dokompletowanie Rekrutów od Kommissyi Woyskowey użyte bydź maią."
JP. Czacki Czerniechowski okazawszy niektóre mieysca niepodobne do dostawienia przez Possessorów Rekrutow, iako to maiących Poddanych z Wołochow, przez co mogliby ich utracić zupełnie, tudziesz w Wielkim X. Lit: blisko granic Kurlandzkich, żądał iżby tych mieysc Possessorowie mogli za nieprzystawienie Rekruta z każdego Dymu po Złł: 3. zapłacić, co ich niema wiązać koniecznie, gdy będą w stanie dostawić rekruta.
JX. Cieciszewski Biskup Kiiowski nieradził czynic rożnicy między Dymami Ziemskiemi, a Duchownemi i Królewskiemi, okazuiąc iż przez to Dobra Krolewskie i Duchowne opuszczone bydź mogą od Ludzi, a napełnione Szlacheckie, powtore chciał mieć w Proiekcie obiaśniono, czy Dziedzice, czy Chłopi (na ktorychby kłaść tego niesądził) opłacać maią, ten Złł:, i dwa; nakoniec zastanowił uwagę, iż chociasz, niemaiące Wsie po 100. Dymow będą składać w pieniądzach oznaczoną opłatę, to wszelako drugie Wsie będą musiały zate pieniądze dostarczać Rekrutów pomimo [s. 216] należących się, życzył zatym uczynić iaką nad tym Proiektem deliberacyą.
JP. Swiętosławski Wołyński utrzymywał; iż ten Proiekt iako wczoray podany lubo dzis nieco odmieniony, wyszedł iuż z deliberacyi, i decydowany bydź powinien, wtym celu podał ad Turnum Propozycyą czyli danie Rekruta protunkowe ma bydź lub nie?
JP. Matusewicz Brz: Lit: żądał wprzod decydowania Proiektu Litewsk: względem Kommisyow Powiatowych, a potym iż niebędzie sprzeciwiał się Proiektowi JP. Lubelskiego oświadczył.
Gdy dalsze względem tego Proiektu zachodziły zdań rozroznienia, a liczne głosy przy spoznioney iuż chwili dopraszały się o solwowanie Sessyi, JP. Marszałek Seymowy czyniąc zadosić tym żądaniom upraszał JK. Mci o zasolwowanie Sessyi do Poniedziałku, zostawuiąc dzień iutrzeyszy wolny dla Sądów Seymowych; oświadczył przytym iż na następuiącey Poniedziałkowey Sessyi wypadać [s. 216v] będzie nayprzód decydowanie rozpoczętego Proiektu względem Rekrutów, drugi potym Proiekt JP. Sandomirskiego poszły wdeliberacyą względem Starostw lennych, trzeci Uniwersał, Czwarty Proiekt o Zydach, i tak daley inne Proiekta porządkiem.
JP. Suchodolski Chełmski ostrzegł że na wprowadzenie materyi Starostw lennych, któraby swemi drobnemi szczegułami wiele czasu zabrała niepozwoli, i przekładał Proiekt Szelężnego przez JP. Wołyńskiego podany.
Sessya potym zasolwowana została na następuiący Poniedziałek.
(J. T.)