Sessya 198

Dnia 30 Listopada

JmP Marszałek Seymowy zagaił w te słowa =

Litt

JmP Zieliński Nurski stosownie do Zdania Nay: Pana, aby Kommissye Wdzkie iak nayprędzey do skutku przywiedzione były, domawiał się o wzięcie do Decyzyi materyi względem tych Kommissyi przed dokonczeniem Projektu o Rekrucie. Zalecał JKMci do Rangi Podpułkownika JPa Lubowidzkiego z Służby Rossyiskiey przychodzącego Majora, a Brata JPa Brygadyera, ktory oprocz szczegolnych swoich zalet z biegłości w sztuce Woyskowey y talentow, oprocz tego, iż brał wychowanie w tuteyszym Korpusie Kadetow, oprocz tego, iż w Pułku JmPa Generała Byszewskiego był z chwałą Rotmistrzem, zda się mieć y w tym względzie wstęp do Awansu, iz brat iego JP Brygadyer, przy teraznieyszey Kreacyi Generał Majorow opuszczony został.

NB

Prosiemy odezwał się liczny odgłos Seymuiących.

Oswiadczył JP. Marszałek Seymowy, iż na mocy prawa 1768 od rozpoczętey materyi odsuwać się nie może, chyba za iednomyslnością Stanow, ktora gdy na oddalenie Projektu rekrutowanego nie zachodzi, raczy JmP Nurski zwykłą swoią powolnością wniesienie swoie zawiesić.

Czytał JmP Sekretarz nayprzod prawo potym dalszy ciąg Projektu o sposobie wybierania rekrutow.

Do Punktu Projektu przychodzącego do Decyzyi względem zachowania [s. 391v] Rekruta JmP Zaleski Trocki tak się przymowił = Prowincya Litt nie chce się w dostarczaniu Rekruta odpisywać od Korony, ale sposob dostarczenia chce mieć szczegolniey zabezpieczony, ani na koley może się zgodzić. Stanowiąc koley w układzie Rekruta, zda się iż Rzplta zrzekła się Prawa swego do decydowania na Seymach o Rekrucie, a na Kommissyą Woyskową czyni Zlewek onego. W pismie JW Wdy Lubelskiego wystawiona iest wazność materyi o rekrutach, niz ią uwazać możemy. Nie iest w mocy naszey uymować władzy Rzpltey, a Magistraturom ią nadawać. Ostrzegaiąc iż Prowincya Litt, zadną miarą na to zgodzić się nie może, upraszałbym JmPa Marszałka Seymowego, aby zlecił przeczytanie myśli moich, stosownie do zyczenia Prowincyi WXLitt ułozonych, a nuż moze y Prowincye Kor. iednomyslnie do nich przychylą się.

Odezwał się JmP Swiętosławski, Wołyński "Do troskliwości JmP Trockiego byłby dogodny Projekt Protunkowego rekrutu JmPa Lubelskiego, ten gdy większością kresek odsunięty został, na nowo podnoszony być nie może, wieczysty więc Rekrut stanowić Nam potrzeba, a ten nieinaczey tylko w pewney kolei, może się utrzymać. Gdyby przez dostrzeganie kolei, Kommissya Woyskowa nabywała większości władzy nad samą Rzpltą, rownieby y Kommissya Skarbowa przez wybieranie wieczystych podatkow pomowioną bydz mogła, owszem więcey bo Kommissya Skarbowa corok wybiera podatki, a Kommissya Woyskowa Rekrut co lat kilka ... Gdyby tu mysli miały być czytywane, czasby nam cały Seymowania zszedł prozno. Zgadzam się na czytanie Projektow, ale nie na mysli.

[s. 392]

JmP Trocki odpowiedział = Iz mysli są Projektem, a projekt myslami, to wątpliwości nie podpada. Oswiadczyłem iż Prowincya WXLitt osobny ułożyła dla siebie Projekt o sposobie dostarczenia Rekrutu y o tego czytanie upraszam. Roznica iest Kommissyi Skarbowey od Woyskowey, iż pierwsza ma przepisane dla siebie prawidła, za ktore iey wystąpić nie godzi się, druga ma bez prawideł rzecz arbitralności swoiey oddaną.

Oswiadczył znowu JP Swiętosławski, iż na osobny Projekt nie zezwala, ponieważ ieden Projekt obeymuie sposob wybierania rekrutu w obu Narodach, iako to sam tytuł oznacza, iż iest na Koronę y Litwę.

JmP Marszałek Seymowy przełożywszy, iż nie zawadzi bynaymniey tak iak Pszczołka z Kwiatkow zbieraiąc smak y słodycz, wydobywac uzyteczne srzodki z gruntownych uwag wspoł-Kolegow, zagaił czytanie Projektu z Konferencyi y projektu Prowincyi Litt.

JmP Zielinski Nurski dowodząc z Projektu czytanego z Konferencyi, iż Rzplta będzie zawsze wolną, a będąc wolną, będzie nie protunkową ale wieczystą; na wszelkie mysli, odsuwaiące od Decyzyi czytany Projekt o Rekrucie, oswiadczył oppozycyą.

Czytał JmP Ancuta Sekretarz Konf. Litt. Projekt dla Prowincyi Litt przez JmPa Trockiego wniesiony.

Zabrał Głos JmP Ozarowski Kasztelan Woynicki y zdanie swoie otworzył, iż w materyi Rekrutowey ma być zachowana rowność między Koroną y Litwą, gdyz inaczey nieochybne nastąpiłyby emigracye = aby gdy [s. 392v] tytuł Prawa o rekrucie obiął iuz Koronę y Litwę, w dalszym ciągu nieprzypuszczać osobnego wydziału = aby w ogulnym na oba narody Projekcie, wytknąć powody ubytku zołnierza, y sposoby powrocenia onego przez Rekrut ( powody zbytku zołnierza, te 5 wytknął JP Kasztelan przednieysze 1. Wyscie Kapitulacyi z nowego zaciągu, 2 wyscie Kapitulacyi z dawnego zaciągu. 3 wiek podeszły y Kalectwo, 4 Dezercye, 5 wyłączenie od zaciągu mieysc pogranicznych. Na te ubytki podawał srzodki, iuż w zapadłym o Rekrucie Prawie ustanowione, iuż obmysleć się mogące, np. gdyby we dwoch pryncypalnych Miastach Prowincyi, był w każdym czasie wolny werbunek, gdyby nie gwałtowny, lecz dobrowolny był werbunek za zachęceniem np według Projektu Deputacyi Etatowey, aby iednym Złotem na Miesiąc podwyzszyć gazę zołnierza, y zebraną z tąd kwotę przez ciąg Służby po wyszłey Kapitulacyi mu oddac etc W tych myslach podał do Laski dodatki.

Litt

Mowił potym JmP Wawrzecki iż gdy nie wiadoma iest liczba Rekrutu ze trzech Prowincyi, tedy nie mozna stanowić Kolei ( iż przez Turnum na Projekt protunkowy JmP Lubelskiego nie było Decyzyi o sposobie wieczystych Kantonow, ani ta rozwiązywała się Kwestya, czyli Kantony maią być z woli y nakazu Seymu? czy tez za ordynansem Kommissyi Woyskowey ( iż gdy dawanie Rekruta będzie przypadać od Kapitulacyi do Kapitulacyi, tedy w tym czasie Seym ie nakaze, ( iż chocby zapadło teraz prawo według Projektu Kor., tedy nikt nie zaręczy [s. 393] aby Narod nie miał mocy one zmienić etc. Dopraszał się o powolną y łagodną uchwałę w dawaniu Rekruta na Prowincyą Litt, okazuiąc pierzchliwość Poddanstwa tey Prowincyi na widok Żołnierza, a wzorem Pruskim zalecaiąc wolny werbunek.

JmP Marszałek Seymowy zagaiwszy czytanie Projektu na Konferencyi Kor. roztrząsnionego oswiadczył iż Dodatki wszystkie iako y JPa Klna Woynickiego mogą byc do niego czynione.

Czytał zatym JmP Sekretarz od słow = Tam zas gdzie kilka wsi etc

Zabrał głos JmP Krasnodębski P. Podlaski =

Litt

Powtornie uięła się Kwestya = Czyli sposob Dawania Rekruta ma byc w oddzielnym Projekcie oznaczony na Koronę y Litwę? czy w iednymze.

JmP Swiętosławski dowodził z samego tytułu Prawa y Projektu iż iest na Koronę y Litwę.

JmP Wawrzecki utrzymywał, iż część Projektu przemieniona w Prawo sciąga się szczegulnie do Korony, gdy tylko szczegolny wydział Woyska do 40m na Koronę zamyka, co się tez w czytanym Punkcie Prawa przez JmP Sekretarza okazało.

Wniosł JmP Suchodolski Hełmski, aby gdy wymieniona iest w prawie Klassyfikacya Woyska [s. 393v] na Koronę, była podobniez oddana Klassyfikacya na Litwę, gdyz inaczey nie wzięłoby skutku zalecenie Kommissyi Woyskowey na dopełnienie 65,000 woyska, a znowu po udecydowaniu w puł Projektu, nie czas mysleć Prowincyi Litt o oddzielnych warunkach, gdyz w ktorymkolwiek Projekcie miała iść oddzielnie Prowincya Litt to wczesnie zamawiała.

W zabranym Głosie Xze Poniatowski Podskarbi Wielki Wo Xa Litto otworzył zdanie swoie w te wyrazy =



Gorliwość Prowincyi WXLitt miała iuż porę y sposoby w wielu okazyach przekonac w dowodzie Pe Prowincye Kor. ze się od rownego losu pomyslności czy przeciwności nieusuwała, okaze zapewne y w tym przypadku dostawienia Rekruta do Woyska dowod, ze się oszczędzać nie będzie, ale gdy naywięcey kazdego Obywatela troskliwość zastanawiać powinno bogactwo Kraju, a to bogactwo w naypierwszym u kazdego względzie ludność stanowi, więc na sam przod dwoiakiemu zamiarowi w układzie Projektu Rekrutowania dogodzić nalezy, razby Woysku miało pewnego Rekruta, drugi raz by to bogactwo Kraiu iakim iest ludność nie uszczuplało się. Pierwszemu iuż Prawo zaradza oznaczaiące Kantony, drugi zamiar nie rownie ważnieyszy zastanawiać uwagę naszą nad tym powinien, abysmy dla łatwości y zachęcenia Rekruta do Woyska iego całość zabezpieczyli. Potrzeba zalecić Karność Woyska Subalternom Kommendę nad Żołnierzem maiącym ale Karność Woyska łagodną postępowanie nie tyranskie, a to szczegulnie obwarować. Że Żołnierz po wyszłey Kapitulacyi w całości Dziedzicowi oddany będzie ze go Officyerowie do [s. 394] partykularnych Usług swoich y pracy używać nie będą: że ieżeli wzięty iest na Usługę Rzpltey, to zdrowia swego na pracy dla użytku partykularnych Osob tracić nie powinien. Te sposoby, te zachęcenia po pierwszey trudney Kapitulacyi, uczynią drugą łatwieyszą, a trzecia iuż sama przez się nęcić będzie Rekruta do Woyska do Woyska, bo powracaiący do domu w całości przekonywać będzie każdego, że czas kapitulacyi który wysłużył, ziednał dla niego nadgrodę, ktorą do Domu przyniesie; że w tymczasie zdrowia mu nie odbierano ale iak nayłagodniey starano się z nim obchodzić. Iuż wtedy o zbiegle Poddaństwo dla boiazni by na Rekruta brane nie było, skarzyć się Obywatel nie będzie bogactwo Kraiu na ludnosci istotniey zasadzone nie uszczupli się, a nadewszystko komplet Woyska w liczbie stutysięczney zamierzony skutek swóy wezmie, czego życząc iak naygoręczey Oyczyznie Moiey Czytam dodatek, ktory w tym względzie uformowałem.

Powtorzył czytanie tego dodatku JP. Ancuta Sekretarz od Słow = Po upłynionych & =

Litt:

Czytał potym JP. Sekretarz Seym: dodatek JP. Kasztelana Woynickiego Zaradzaiący ubytkowi Żołnierza.

Wniosł JP. Zaleski P. Trocki: Ile uwag tu podanych słyszę, tyle dozieram przestróg, abysmy się ustrzegli błędu. Ia wyznać to muszę że nie poiąłem w tylu rozbiorach traktowaney Materyi, y nie iestem w Stanie decydowania, pragnął bym przeto aby wprzód była decyzya, czy Litwa osobno, czy tez wraz z Koroną iedno ma mieć Prawo o Rekrucie, bo ieżeli podobać się PPm Stanom będzie, aby tak dla Korony iak Litwy [s. 394v] iedno było Prawo, to nareszcie niechbysmy się zeszli na iednę Konferencyą y wraz z Prowincyami Koronnemi porozumieli się.

JP. Zielinski P. Nurski popierał dodatek JP. Krasnodębskiego o uwolnienie od Poddaństwa od Rekrutów po wysłużoney Kapitulacyi.

JP. Walewski Woiewoda Sieradzki dopraszał się o Naradzenie spólne trzech Prowincyi nad układem iednostaynego sposobu wybierania Rekrutu. Co do dodatku JP. Krasnodębskiego, na ten oswiadczył oppozycyą daiąc przyczynę iz za 30 Lat Dziedzice utracili by wszystkich poddanych.

JP. Czacki P. Czerniechowski na czynione od Prowincyi Litt: wniesienia odpowiadaiąc dowodził, iż ta Prowincya nie może mieć osobnego Proiektu o sposobie wybierania Rekrutu, a to temi uwagami:



iż Prawa Obu Narodów, w troiakim podziele uważane bydź mogą, toiest: Prawa polityczne, Prawa Cywilne y Prawa Sądowe, Cywilne y Sądowe Prawa, iako do Charakteru zwyczaiu y Sytuacyi y Ekonomiki wewnętrzney stosuiące się, słusznie bydz powinny każdemu Narodowi własciwe, a tym samym y odrębne. Lecz Prawa do politycznego Stanu sciągaiące się, nie mogą przypuszczać oddzielnosci Narodu od Narodu, iako przez Słowa Unii spoionego w ieden Narod, iako spolne winnego mieć pożytki, spolne ciężary spolną pomoc, spolną Zasadę - Ieżeli ma bydź wspolna obu Narodów Obrona y siła, tedy wspolne wystawienie Woyska, spolne utrzymywanie onego. Ieżeli nie miły zda się bydz Prowincyi Litt. sposob wybierania Rekrutu przez Kantony, [s. 395] daleko przykrzeyszy był by przez Werbunek gwałtowny - Nie nadaie się Prawodawczość Magistraturze, gdy się iey zaleca dopełnienie Prawa, gdy się iey pisze prawidło według ktorego ma ie dopełniać, gdy ostrzega się Materya, iż za przestąpienie tego Prawidła, czeka ią odpowiedź y Kara w Sądach Seymowych. Ieden, że iest rozbior pobor czy w pieniędzach, czy w Ludziach oddaie go Obywatel na potrzeby Rzpltey, a gdy Kommissya Skarbowa nie ma udziału Prawodactwa, gdy Podatek w pieniędzach wybiera; nie będzie go mieć Kommissya Woyskowa wybieraiąc w Ludziach. Zgoda iż Seymy następne będą miały Władzę pomyłki w Ustawach teraznieyszego Seymu naprawiać, y nawet użyteczne Ustawy znosić, bo Naród zawsze Prawodactwa Swego iest Panem, a Seym teraznieyszy nie sciągnie na Siebie hańby Seymu 1768. aby po Gwarancyą Ustaw swoich za Granicę Posłów wysyłał, iednak w tym sposo\bie teraznieysza Prawodawczość podchlebiać może, iż iey Ustawy, im bardziey do Prawideł słusznosci, Wolnosci y łagodnosci zbliżać się będą, tym milsze Narodowi staną się, y tym pewnieysze zachowania swego zostaną.

Odezwał się Xże Czartoryiski P. Lubel: w tey tresci:



Chcemy mieć Woysko, Woysko potrzebne ku obronie własnosci Całego Narodu, uwazyć to w pierwszym względzie należy aby postrach nad umysłem Poddaństwa z odgłosu brania Rekruta panuiący nie był przyczyną do emigracyi, a z tąd y dla Narodu, całego w ogólności [s. 395v] w partykularności dla właściciela nie działa się Krzywda. Więc iak iednemu tak drugiemu zarazem chcąc zaradzić strzedz się nalezy gwałtu iak ognia. Na gwałt uwazani iedno lekarstwo to iest zachęcenie iuz to przez naczenie oznaczenie nadgrody, iuż przez nadzieię szczęśliwszego bytu dla Poddanego, ktory po wysłużoney Kapitulacyi w Woysku powroci do Domu. Ze wszystkich tych podanych srzodkow ieden uwazam naydogodnieyszy podany przez JW Podlaskiego, ktory iak uwielbiam, tak y nieprzestannie popierać odwazam się, aby po wysłuzoney Kwocie lat była wolność nadana Rekrutowi. Niech mi raczy darować JW Woiewoda Sieradzki, iż lubo zawsze chlubno mi iest łączyć się z zdaniem iego, dzis rozpisać się muszę kiedy uwazam, ze my chcąc bronić Jdealną iakąs nad poddanym własność, tracilibysmy na tym wiele, bo y Woyska by nie było, kiedy zachęcenia do niego dla Rekruta nie zrobiemy, y Obywatel więcey nie rownie na tym szkodowałby, kiedy dla uniknienia Rekruta poddany emigrowałby z włości iego. Co się zas dotycze ogólney Rekruta materyi łączę prozbę moię z wnioskiem JW. Trockiego, aby na Sessyi Prowincyonalney z całego składu Naszego złozony porozumienie nastąpiło.

Poparł to Wniesienie JmPan Hryniewiecki Wda Lubelski aby na ogolney Sessyi Prowincyonalney układ materyi Rekrutowania był roztrząsany.

JmP Marszałek Seymowy na tak liczne y powazne wniesienia, odsunął materyą o sposobie wybierania Rekrutu do porozumienia się na Konferencyi.

[s. 396]

Odezwał się Xze Marszałek Konfederacyi Litt w te słowa "Tam gdzie się dwoiły zdania, gdzie między posłuiącemi oddzielnych Prowincyow zdawało się zachodzić rozroznienie, nie smiałem otwierać ust moich, bym tym bardziey drogiego nie wycięczał czasu. Tłum Dodatkow w materyi Rekruta nikogo zapewne nie zadziwia, bo te wszystkie są płodem intencyi naylepszych, są gorliwości Obywatelskiey oznaką, ufać atoli trzeba, ze porozumienie się na ogolney Prowincyonalney Sessyi wszystko załatwi. Gdy zas stało się iuż czegom sobie zyczył, ze odsuniętą ta materya do porozumienia się została. Niech mi tu wolną będzie odrębną, ale nie naywiększey wagi Jmieniem Prowincyi W X Litt wprowadzić materyą to iest opinią od Kommissyi Skarbu Litt względem oznaczenia funduszu na rozpoczęcie fabryki Tabaczney nadesłaną ktorą JP Sekretarz przeczyta.

Czytał JP Ancuta Sekretarz Konfed: Litt Projekt zalecenia Kommissyi Skarbu Litt, aby wynalezioną Summę 310,000 z osobnych funduszow uzyła na fabrykę Tabaczną.

Wszczęła się kwestya = Czyli z Ogolnych dochodow Skarbu ma byc wzięta ta Summa? czy też z podanych przez Kommissyą Skarbową funduszow poniewaz JP Butrymowicz uczynił doniesienie, iż część Summy z Wizow Kwitowego etc zebrana iest nowo wymyslonym przez Kommissyą podatkiem ktorego autoryzowac nie nalezy.

[s. 396v]

Na przełożenie Xcia Podskarbiego Wo Litt = iż Skarb Litewski nasladował w tym zwyczaie Skarbu Kor., a chocby tez iaka nowość nie do mysli Obywatelow była wprowadzona ta przy Relacyach Skarbowych znaydzie mieysce poprawy = trudność ta załatwiła się.

JmP Mirzeiewski Podolski zaskarzywszy Kommissyą Skarbu Litt, iż nie stosuiąc się do prawa 1776 o tabace które w roku 1780 rozciągnięte zostało na Litwę, czyni przykrości Obywatelom tey Prowincyi, tamuiąc wolność handlu, oddał Dodatek = aby Prawo 1776 roku zachowane było.

Gdy ten Dodatek zamykaiący przywiedzenie Prawa, uznany był od niektorych Posłow za niestosowny w swoim mieyscu, a JP Mierzeiewski stanął przy nim, w tym rozroznieniu zdan okoliczność ta do dalszego czasu zawieszoną została.

Czytał JP Ancuta Sekretarz Konf: Litt Projekt JmPa Butrymowicza Pinskiego pod tytułem = Reforma Żydow = o ktorego rozdrukowanie cała Izba dopraszała się.

JmP Marszałek Seymowy upraszaiąc JKMci o zasolwowanie Sessyi w zamiarze porozumienia się nad podanemi Dodatkami w materyi Rekruta, zamowił Zgromadzenie się na Ogolną Konferencyą w Domu swoim na godzinę Piątą.

Za zbliżeniem się Ministerij do Tronu JX Garnysz solwował Sessyi na dzień iutrzeyszy.

[s. 397]


Iezeli ogromny Gmach potrzebuie licznego rzeczy Składu, a ich związkiem wzrost swoy bierze, gdy zaś w oznaczoney stanie porze wewnętrzne dopiero następuie Urządzenie, po ktorym ozdobna bywa iemu dawana postać. To w Machinie Polityki Krajowego rozrządzenia rowne wypadaią w nowych Ustawach postępowania. Prz: Seymuiące Stany gorliwym zaięte duchem o polepszenie losu Kraiu swego odsunąwszy nayprzod zawady, ktore przemoc obca wcisnęła, a gnusność nasza iey się wsliznąć dozwoliła, całkowity interessow Krajowych przedsięwzięły Obrot iuż w zaradzeniu nagłości potrzebom, iuż w wydzwiganiu się z nieszczęść, iuż nadal od nich zabezpieczeniu się. Pierwsze Prz: Stanow zamiary skutkowały, gdy sami o sobie zaradzaiąc okazali ze wolni Polacy swę Oyczyznę nad siebie przenoszą, maiątki hoyno swe wystawiwszy ku powiększeniu dochodow Publicznych, ktoremi siłą Kray zmocnić pragną, y ią w trwałości utrzymać, gdy Zołnierz pewny, bo Krajowy dostawionym będzie; Aby zas cięzkim nie był Obywatelstwu, tak w dostarczaniu go, iako tez y w swym Stanowisku Przes: Stany wzięły srzodki urządzaiące Posrzednictwo między Cywilnym a Woyskowym przez ustanowienie Kommissyi Wdzkich, ktore w mocy dokonywaiącey uzytek Krajowi przyniesą. Lecz te iak będą dependuiącemi to od Kommissyi Skarbowey, to od Woyskowey a ieszcze w Opisie nieukonczoney a od trzeciey dopiero być maiącey Policiei tak konieczność wymaga iednę ukonczyc drugą ustanowić, aby wykonywaiące te Kommissye Woiewodzkie w zupełnym iuż zostawały ustanowieniu, przez co dokładniey potrafią z swych uiszczać się obowiązkow, gdy wspolnym w mocy wykonywania związku Rządu związkiem zasilone będą. Wypada przeto aby Przes: Stany, po uprzątniąney nieco rozpoczętey Materyi o Rekrutach y załatwieniu Projektow obiecuiących zasilić Skarb publiczny, iedne iuz w deliberacyi zostaiące, drugie, iako to o zydach ieszcze przeczytaniem w Stanach nie ogłoszone, a u Laski zostaiące, o ktorego [s. 397v] przeczytanie będę się dopraszał na dzisieyszey Sessyi, aby po iego wystawieniu mogł poyść w deliberacyą ( Po przeysciu tych okoliczności, abysmy mogli do Opisu Kommissyi Woyskowey w Jey zakończeniu przystąpić, ktora Nas długo zaiąc nie potrafi, bo wiele iuż ponizszych Punktow w powyzszym Prawie są umieszczonemi. Kommissya zas Policiaei gdy w Projekcie wystawioną zostanie, rozwazywszy go na Prowincyonalnych Sessyach łatwiey w Przes: Stanach odbierze swe zadecydowanie. Po ułatwieniu zas tych Projektow, czy następuiące Swięta Bozego Narodzenia nie przyniesą Nam przerwy w Obradach naszych w czym nadsłuchiwać będę oznaczenia Woli Przes: Stanow. A teraz zwracam się do rozpoczętego Projektu o Rekrutach, do ktorego za łaskawym Domu mego odwiedzeniem Powazne Osoby z swey zacności y doskonałości umiesciły swe Mysli. Do ich wystawienia czytaniem, wzywam JmPana Sekretarza.

[s. 399]


DZIENNIK
Czynności Seymu Głównego Ordynaryinego Warszawskiego, pod związkiem Konfederacyi Oboyga Narodow agituiącego się 1789.
SESSYA CXCVIII
Dnia 30. Listopada w Poniedziałek.

JP. Marszałek Seymowy zapewniwszy czytanie Proiektu o Zydach na dzisieyszey Sessyi do deliberacyi, oraz namieniwszy, iż z okoliczności następuiących Swiąt, iaką spodoba się oznaczyć przerwę obrad Seymowych, czekać będzie wyroku Prześwietnych Stanow, zagaił do Proiektu rekrutu, na konferencyi ułożonego.

JP. Zieliński Nurski stosownie do zdania Nayiaśnieyszego PANA, aby Kommissye Wojewodzkie jak nayprędzey do skutku przywiedzione były, [s. 399v] domawiał się o wzięcie do decyzyi materyi względem tych Kommissyi, przed dokończeniem projektu o rekrucie. Zalecał J. K. Mci do rangi Podpułkownika, JP. Lubowidzkiego, z służby Rossyiskiey przychodzącego Majora, a brata JP. Brygadyera; ktory, oprocz szczegulnych swoich zalet z biegłości w sztuce woyskowey i talentow, oprocz tego iż brał wychowanie w tuteyszym korpusie kadetow, oprocz tego, iż w pułku JP. Generała Byszewskiego był z chwałą Rotmistrzem, zda się mieć i w tym względzie wstęp do awansu, iż brat jego, JP. Brygadyer, przy teraźnieyszey kreacyi Generał Majorow opuszczony został."

"Prosiemy" odezwał się liczny odgłos Seymuiących.

JP. Marsz: Seym: oświadczył: iż na mocy prawa 1768., od rozpoczętey materyi odsuwać się nie może, chyba za jednomyślnością Stanow; która, gdy na oddalenie projektu rekrutowego nie zachodzi; raczy JP. Nurski [s. 400] zwykłą swoią powolnością wniesienie swoie zawiesić.

Czytał JP. Sekre: nayprzod prawo, potym dalszy ciąg projektu o sposobie wybierania rekrutow.

Do punktu projektu, przychodzącego do decyzyi, w osnowie = iż "tam, gdzie kilka wsi składkę na rekruta uczynią, po wyszłey kapitulacyi, koley między temiż wsiami i miasteczkami w proporcyi dymow, w daniu rekruta w naturze zachowana być powinna &c. JP. Zaleski Trocki tak się przymowił = Prowincya Litt: nie chce się w dostarczaniu rekruta odpisywać od Korony; ale sposob dostarczania chce mieć szczegulniey zabeśpieczony, ani na koley może się zgodzić. Stanowiąc koley w układzie rekruta, zda się, iż Rplta zrzeka się prawa swego do decydowania na Seymach o rekrucie, a na Kommissyą Woyskową czyni zlewek onego. W pismie JW. Wojewody Lubell: wystawiona iest ważność materyi o rekrutach, niż ią uważać możemy. Nie iest w mocy [s. 400v] naszey uymować władzy Rpltey, a Magistraturom ią nadawać. Ostrzegaiąc iż Prowincya Litt: żadną miarą na to godzić się niemoże, upraszałbym JP. Marszałka Seym: aby zlecił przeczytanie myśli moich, stosownie do życzenia prowincyi W. X. Litt: ułożonych; a nuż może i Prowincye Koronne jednomyślnie do nich przychylą się.

JP. Swiętosławski odezwał się = Do troskliwości JP. Trockiego byłby dogodny projekt protunkowego rekrutu JP. Lubellskiego; ten gdy większością kresek odsunięty został, na nowo podnoszony być niemoże; wieczysty więc rekrut stanowić nam potrzeba, a ten nie inaczey, tylko w pewney kolei, może się utrzymać. Gdyby przez dostrzeganie kolei, Kommissya Woyskowa nabywała większości władzy nad samą Rpltą; rownie by i Kommissya Skarbowa przez wybieranie wieczystych podatkow pomowioną być mogła; owszem więcey, bo Kommissya Skarbowa corok [s. 401] wybiera podatki, a Kommissya Woyskowa rekrut co lat kilka .... Gdyby tu myśli miały być czytywane, czas by nam cały seymowania zszedł prożno. Zgadzam się na czytanie projektow; ale nie na myśli.

JP. Trocki odpowiedział = Iż myśli, są projektem, a projekt myślami, to wątpliwości nie podpada. Oświadczyłem iż Prowincya W. X. Litt: osobny ułożyła dla siebie projekt o sposobie dostarczania rekrutu, i o tego czytanie upraszam. Rożnica iest Kommissyi Skarbowey od Woyskowey, iż pierwsza, ma przepisane dla siebie prawidła, za ktore jey wystąpić niegodzi się; druga, ma bez prawideł, rzecz arbitralności swojey oddaną.

JP. Swiętosławski oświadczył: iż na osobny projekt nie zezwala, poniewasz ieden projekt obeymuie sposob wybierania rekrutu w obu Narodach, jako to sam tytuł oznacza; iż iest na Koronę i Litwę.

[s. 401v]

JP. Marsz: Seym: przełożywszy: iż nie zawadzi bynaymniey, tak jak pszczołka z kwiatkow zbieraiąc smak i słodycz, wydobywać użyteczne śrzodki z gruntownych uwag wspoł-kolegow, zagaił czytanie projektu z konferencyi, i projektu Prowincyi Litt:

JP. Zieliński Nurski dowodząc z projektu czytanego z konferencyi, iż Rplta będzie zawsze wolną, a będąc wolną, będzie nie protunkową ale wieczystą; na wszelkie myśli, odsuwaiące od decyzyi czytany projekt o rekrucie, oświadczył oppozycyą.

Czytał JP. Sekre: Konff: Litt: projekt Litt:

JP. Kasztelan Woynicki otworzył zdanie: iż w materyi rekrutowey ma być zachowana rowność między Koroną i Litwą: gdyż inaczey, nieochybne nastąpiłyby emigracye = aby gdy tytuł prawa o rekrucie, objął iuż Koronę i Litwę, w dalszym ciągu nie przypuszczać osobnego wydziału = aby [s. 402] w ogulnym na oba Narody projekcie, wytknąć powody ubytku żołnierza, i sposoby powrocenia onego przez rekrut = powody ubytku żołnierza, te 5. wytknął JP. Kasztelan przednieysze: 1. Wyiście kapitulacyi z nowego zaciągu. 2. wyiście kapitulacyi z dawnego zaciągu. 3. Wiek podeszły i kalectwo. 4. dezercya. 5. wyłączenie od zaciągu mieysc pogranicznych. ( Na te ubytki podawał JP. Kasztel: srzodki, już w zapadłym o rekrucie prawie ustanowione, już obmyślić się mogące np . gdyby we 2. pryncypalnych miastach prowincyi, był w każdym czasie wolny werbunek; gdyby nie gwałtowny lecz dobrowolny był werbunek za zachęceniem np . według projektu Deputacyi Etatowey, aby jednym złotym na miesiąc podwyższyć gażę żołnierza, i zebraną ztąd kwotę przez ciąg służby, po wyszłey kapitulacyi mu oddać &c. W tych myślach, podał JP. Kasztelan do Laski dodatki.

[s. 402v]

JP. Wawrzecki popierał projekt JP. Trockiego, osobny na prowincyą Litt: temi uwagami = iż gdy niewiadoma iest liczba rekrutu ze 3. prowincyi, tedy niemożna stanowić kolei. = iż przez turnum na projekt protunkowy JP. Lubell: nie było decyzyi o sposobie wieczystych kantonow, ani ta rozwiązywała się kwestya: czyli kantony maią być z woli i nakazu Seymu? czy też za ordynansem Kommissyi Woyskowey = iż gdy dawanie rekruta będzie przypadać od kapitulacyi do kapitulacyi, tedy w tym czasie Seym je nakaże = iż choćby zapadło teraz prawo według projektu Koronnego: tedy nikt nie zaręczy, aby narod nie miał mocy one zmienić. &c. Dopraszał się JP. Brasławski o powolną i łagodną uchwałę w dawaniu rekruta na Prowincyą Litt: okazuiąc pierzchliwość poddaństwa tey prowincyi na widok żołnierza, a wzorem Pruskim zalecaiąc wolny werbunek.

[s. 403]

JP. Marsz: Seym: zagaił czytanie projektu z konferencyi, z dodatkami JP. Kasztelana Woynickiego.

JP. Krasnodębski dla zachęty rekruta podał dodatek = aby każdy rekrut, ktory wysłuży lat 8., był uwolniony od poddaństwa, zapomożony ze Skarbu Rpltey &c.

Powtornie zaięła się kwestya = czyli sposob dawania rekruta, ma być w oddzielnym projekcie oznaczony na Koronę i Litwę? czy w jednymże.

JP. Swiętosławski dowodził z samego tytułu prawa i projektu, iż iest na Koronę i Litwę.

JP. Wawrzecki utrzymywał: iż część projektu, przemieniona w prawo, ściąga się szczegulnie do Korony, gdy tylko szczegulny wydział woyska do czterdziestu tysięcy na Koronę zamyka; co się też w czytanym punkcie prawa przez JP. Sekretarza okazało.

JP. Suchodolski Hełmski wniosł, aby gdy wymieniona iest w prawie [s. 403v] klassyfikacya woyska na Koronę, była podobnież dodana klassyfikacya na Litwę; gdyż inaczey nie wzięłoby skutku zalecenie Kommissyi Woyskowey na dopełnienie 65,000. woyska; a znowu, po udecydowaniu w puł projektu, nie czas myślić Prowincyi Litt: o oddzielnych warunkach, gdyż w którymkolwiek projekcie miała iść oddzielnie Prowincya Litt: to wcześnie zamawiała.

Xże Podskarbi W. W. X. Litt: przełożywszy: iż gdy Prowincya Litt: w wielu okazyach dała dowody gorliwości swojey, tedy i w materyi o rekrucie nie będzie się oszczędzać = iż sposob wybierania rekrutu, dla objektu ludności, naywięcey zastanawia obywatelską troskliwość = iż rekrut w pierwszych sześciu latach przyciężki, za czasem ułatwiać się będzie, gdy żołnierze po wysłużoney kapitulacyi do domow w całości powracać będą; &c: W tym celu chciał mieć Xże Podskarbi szczegulnym dodatkiem zawarowaną ostrożność, [s. 404] aby oddany rekrut, przyzwoitym postępowaniem kommendy, zachowany został w całości, i po wyszłey kapitulacyi dziedzicom nazad powrocony = W tey ostrożności oddany do Laski przez Xięcia Podskarbiego W. W. X. Litt: dodatek, czytał JP. Sekr: Konff: Litt:

Dodatek JP. Kasztelana Woynickiego czytał JP. Sekre: Seymowy o zaradzeniu piąciu gatunkom ubytku żołnierza.

JP. Zaleski Trocki zamowił: iż ieśliby Prowincya Litt: nie miała mieć oddzielnego o sposobie rekrutu projektu, aby miała sposobność z Prowincyami Koronnemi porozumieć się i ułożyć na konferencyi.

JP. Zieliński Nurski popierał dodatek JP. Krasnodębskiego o uwolnieniu od poddaństwa rekrutow po wysłużoney kapitulacyi:

JP. Wojewoda Sieradzki dopraszał się o naradzenie się spolne 3. prowincyi nad układem jednostaynego sposobu wybierania rekrutu. Co do dodatku [s. 404v] JP. Krasnodębskiego, na ten oświadczył oppozycyą, daiąc przyczynę, iż za 30. lat, dziedzice utraciliby wszystkich poddanych.

JP. Czacki w obszernym głosie odpowiedział na uczynione od Prowincyi Litt: wniesienia, oraz dowodził, iż ta prowincya nie może mieć osobnego projektu o sposobie wybierania rekrutu, a to temi uwagami = iż prawa obu narodow, w trojakim podziale uważane być mogą, to iest: prawa polityczne, prawa cywilne, i prawa sądowe. ( Cywilne i Sądowe prawa, jako do charakteru, zwyczajow, sytuacyi, i ekonomiki wewnętrzney stosuiące się, słusznie być powinny każdemu narodowi właściwe, a tym samym i odrębne. Lecz prawa, do politycznego stanu ściągaiące się, nie mogą przypuszczać oddzielności narodu od narodu, jako przez słowa unii spojonego w jeden narod, jako spolne winnego mieć pożytki, spolne ciężary, spolną pomoc, spolną zasadę = ieżeli ma być [s. 405] wspolna obu narodow obrona i siła, tedy wspolne wystawienie woyska, spolne utrzymywanie onego = ieżeli niemiły zda się być Prowincyi Litt: sposob wybierania rekrutu przez kantony, daleko przykrzeyszy byłby przez werbunek gwałtowny = nie nadaie się prawodawczość magistraturze, gdy się iey zaleca dopełnienie prawa, gdy się iey pisze prawidło, według którego ma je dopełniać, gdy ostrzega się Magistratura, iż za przestąpienie tego prawidła, czeka ją odpowiedź i kara w Sądach Seymowych. = Jeden ( że jest pobor, czy w pieniądzach czy w ludziach oddaie go obywatel na potrzeby Rpltey, a gdy Kommissya Skarbowa nie ma udziału prawodactwa gdy podatek w pieniądzach wybiera: nie będzie go mieć Kommissya Woyskowa, wybieraiąc w ludziach = Zgoda, iż Seymy następne, będą miały władzę, pomyłki w ustawach teraznieyszego Seymu naprawiać, i nawet użyteczne ustawy znosić; bo Narod zawsze prawodactwa [s. 405v] swego jest Panem, a Seym teraznieyszy nie ściągnie na siebie hańby Seymu 1768. aby po gwarancyą ustaw swoich, za granicę Posłow wysyłał; jednak w tym sobie teraznieysza prawodawczość podchlebiać może, iż jey ustawy, im bardziey do prawideł, słuszności, wolności, i łagodności zbliżać się będą, tym milsze narodowi staną się, i tym pewnieysze zachowania swego zostaną &c.

Xże Czartoryski P. Lubell: pochwaliwszy projekt JP. Krasnodębskiego, jako z dobrowolnością zgodny, a od gwałtowności daleki, domawiał się o układ sposobu rekrutu na konferencyi.

JP. Wojewoda Lubell: oświadczył zdanie swoie za wnioskiem JP. Wdy Sieradzkiego i Xcia Posła Lubell:

JP. Marsz: Seym: na tak liczne i poważne wniesienia, odsunął materyą o sposobie wybierania rekrutu do porozumienia się na konferencyi.

[s. 398]

Xże Marsz: Konff: Litt: wprowadził materyą o funduszu summy 300,000. Złł: wyznaczoney na rozpoczęcie fabryki tabaczney w W. Xięstwie Litt:

Czytał JP. Sekre: Konff: Litt: projekt zalecenia Kommissyi Skarbu Litt: aby wynalezioną summę 310,000. z osobnych funduszow, użyła na fabrykę tabaczną.

Wszczęła się kwestya = czyli z ogulnych dochodow Skarbu ma być wyięta ta summa? czy też z podanych przez Kommissyą Skarbową funduszow? poniewasz JP. Butrymowicz uczynił doniesienie, iż część summy, z wizow, kwitowego &c: zebrana, jest nowo wymyślonym przez Kommissyą podatkiem, którego atoryzować nie należy.

Na przełożenia przez Xcia Podskarbiego W. i JP. Podskarbiego Marsz. Litt: = iż Skarb Litewski, naśladował w tym zwyczaje Skarbu Koronnego; a choćby też i jaka nowość nie do myśli obywatelow, była wprowadzona, [s. 398v] ta przy relacyach Skarbowych znaydzie mieysce poprawy; = trudność ta załatwiła się.

JP. Mierzeiewski zaskarżywszy Kommissyą Skarbu Litt: iż nie stosuiąc się do prawa 1776. o tabace, które w roku 1780. rozciągnięte zostało na Litwę, czyni przykrości obywatelom tey prowincyi, tamuiąc wolność handlu, oddał dodatek = aby prawo 1776. roku zachowane było.

Gdy ten dodatek, zamykaiący przywiedzenie prawa, a znany był od niektórych Posłow, za niestosowny w swoim mieyscu, a JP. Mierzejewski stanął przy nim; w tym rozrożnieniu zdań, okoliczność ta do dalszego czasu zawieszoną została.

Czytał JP. Sekr: Konff: Litt: projekt przez JP. Butrymowicza podany pod tytułem = Refoma Zydow .

Sessya solwowana na dzień następuiący.