Sessya 113.
Dnia 4. Czerwca 89.
Zagaił JmP. Marszałek do Dodatku JmPana Butrymowicza, przerobionego na Sessyi Konferencyonalney.
Czytał JmP. Sekretarz ten Proiekt
Xze Czartoryski Lubelski domawiał się o swoy Projekt titulo: Obiasnienie Konstytucyi dla Xstwa Litto .
JmP. Kasztelan Łukowski naganiał rozdawnictwo 1775o ze szkodą funduszu Edukacyinego a z zyskiem prywatnych mianowicie JmPa Hrabi Krasickiego ktory za 400000. przedał Dobra poIezuickie, prosząc o weryfikacyą według Dodatku JmPana Suchorzewskiego, wniosł oraz warunek o Ewikcyi dla tych, ktorzy nabyli Dobra poJezuickie od Donataryuszow Kommissyi.
JmP. Potocki Lubelski, wniosł potrzebę trzech warunkow do projektu JmPa Butrymowicza, aby zachować wzgląd na tych, co nie wzieli Dobr Pojezuickich [s. 333v] prosto od Kommissyi rozdawczey, ale cosię od innych dokupili, izby takowym repetycya wynalezioney superaty u Iurisdatorow zapewniona była. 2o Aby Intratę rozroznic względem czasu to iest te, która była podana od Kommissyi rozdawniczey i tę ktora teraz znayduie się, zachować w tym sprawiedliwe pomiarkowanie. 3o Poniewaz wiele było Dobr zakwestyonowanych ieszcze przed Kassacyą Iezuitow, aby te excypować.
Tu JmP. Potocki wyłuszczył rzecz całą o JmPu Hrabi Krasickim, iż Sukcessya Giecowska Testamentem Iezuitom zapisana została zakwestyonowana o nieprawność, iż proces o to toczył się przez wiele lat z Iezuitami, iż po Kassacyi Iezuitow Seym 1775o tę Sukcessyą excypował. Kommissya Edukacyina z wyroku Seymu weszła w Kompozytę z JmP. Krasickim, ktory był głową Sukcessorow, ten dopiero Prawo swoie odprzedał zatym Rzpltey nie skrzywdził, owszem moze siebie bo w [s. 334] Trybunale byłby całą Sukcessyą zyskał.
JmP. Zaleski Kiiowski wywodził obszernie cały Process od 1726. o Sukcessyą Giecowską az do Kassacyi Iezuitow stoczony.
JmP. Krasinski na Dodatek o Ewikcyi zapytał: iaka będzie Ewikcya od tych co wszystko stracili? iako mamy przykłady z tych, co rękę do łupieży publicznych sciągnęli? Ządał obiasnienia tego Punktu.
JmP. Kublicki wyraził Xze Poninski przedał Dobr Pojezuickich za dwa milliony kilkakroc stotysięcy, teraz pod potioritatem podpadł iego maiątek - zkądze będzie Ewikcya? zapewne do skarbu a na tym Rzplta straci.
JmP. Suchodolski Hełmski odezwał się
Na wniesienie JWo Inflantsko względem losu tych co od JmPa Poninskiego Dobra Pojezuickie nabyli, odpowiadam, iż los ich znayduię nieszczęsliwy, ale na iedney szali z losem Rzpltey. Wszak y Rzplta 3 częsci Kraiu straciła? wszak y w tylu [s. 334v] gatunkach dochodow swoich skrzywdzoną została, wszak y ci potracili, co okup Dziedzictwa Summami znacznemi warować sobie musieli. Iuz przyszła minuta, ze złość y występki na iaw wychodzą, y że mozem pokazać iaką maią zapłatę Zdraycy Oyczyzny. W tym stopniu ia znayduię JmPa Poninskiego, iuż on ani Rzeczypospolitey, ani Obywatelom Ewikcyi okazać nie może, ale macie Najasnieysze Stany Osobę, robcie z nią co się Wam zdawać będzie tylko pomniycie tak sobie w tey mierze postąpić, aby znać było iż prędzey lub pozniey następuie kara za występkiem. Co do Projektu nie zgadzam się na reassumowanie Konstytucyi 1776. bo się utwierdza władza Kommissyi Edukacyiney, o ktorey poźniey stanowić będziemy, a inne w tym prawie ukryte Delatora dawać moze pochop do szykany. Za co się wstydzić bydz Delatorem w interesie Dobra publicznego? Jak to Jmie JW. Suchorzewski upowaznia [s. 335] na dniu onegdayszym ukazuiąc roznicę Seymu 1775o od 1789. bo tam ledwo kto pomyslił, iż iest Oyczyzna, tu każdy mysli o Dobru Oyczyzny. Sądziłbym, aby Kommissye Woiewodzkie wyznaczyły Delatorow czyniących z Prawa o interes publiczny.
Po roznych Dodatkach y poprawkach dodatek JmPa Butrymowicza iednomyslnie przyięty.
JmP. Niemcewicz wyraził Trzymaiącemu pióro w Deputacyi do Examinu Kommissyi Edukacyiney doniesiono, iz Dziedzice maiąc wprzyleglości swoich Dobr dziedzicznych, dobra Pojezuickie, zmnieyszyli ich granice powiększaiąc swoie, powtore iż odprzedaiąc Dobra Pojezuickie, oddali wszystkie cięzary, a nie całą własność tych Dobr. Co gdy iest z uszczupleniem funduszu Edukacyinego oddaię w tym do laski warunek: Nadaie się moc Sądom Kommissyi Edukacyiney poznania Dekretow z sąsiadami zmownych Dobra Pojezuickie od Lustracyi 1773. uszczuplaiących y zamian tych [s. 335v] Dobr nie in aequivalenti powrot tych Dobr z powroceniem prowentow Kosztow prawnych y kar przysądzić się Delatorowi mianych waruie się. Ten Dodatek poszedł w deliberacyą.
Czytał JmP. Sekretarz Projekt JmPa Swiętosławskiego: Aby w czasie Sądow Kryminalnych extra Cadentiam na bunty w Woiewodztwach Kiiowskim Wołynskim y Bracławskim iedna Osoba Sądowa z dwiema Surrogatami obranemi, lub od Starosty mieyscowego instrumentowanemi, sądziła. Co nie ma iść in sequelam na potym.
Projekt ten iednomyslnie przyięty został.
Projekt Xcia Czartoryiskiego Lubelskiego pod tytułem: Obiasnienie Konstytucyi względem przyspieszenia sprawiedliwości sprawom Kryminalnym w Wielkim Xstwie Litewskim lubo go JO. Lubelski do decyzyi popierał, za uproszeniem iego został w deliberacyi do następuiącey Sessyi.
Zagaił JmP. Marszałek Seymowy Projekt [s. 336] o Kawalerach Maltańskich.
Czytał go JmP. Sekretarz a ten w sobie zawierał iako Duchowni dali po dwadziescia od sta.
JmP. Leduchowski P. Wizki, wyraził Kto dwoiaką pracę ponosi, ten do dwoiakiey nadgrody ma Prawo, y na wzaiem kto w dwoiakim względzie Dobrodzieystwa uzywa, ten z oboyga kontrybuować powinien. Kawalerowie Maltanscy dwoiako partycypuią funduszu iako Swieccy y iako Duchowni, więc iako Swieccy niech daią 10 od sta, iako Duchowni 20 in Summa 30.
JmP. Marszałek Seymowy oswiadczył iz byłoby to za wiele, bo procz tego Kawalerowie Maltanscy do Subsidium Charitativum nalezą.
JP. Wybranowski zabrał Głos:
Litt
JP. Bernowicz Nowogrodzki miał głos w ktorym przeczytawszy Konstytucyą 1775o o Kawalerach Maltanskich y uczyniwszy nad nią uwagi oddał Projekt do Laski, aby Dobra Maltanskie na Licytacyą Skarb puscił Jntratę wziął na Woysko y to przed dniem pierwszym 7bra wykonał zostawuiąc nie naruszone prerogatywy y tytuł przy Kawalerach [s. 336v] Xze Czartoryski Lubelski dotknąwszy iż lubo nienawistny iest Seym ktorego Zakon Maltanski wznacznieyszey liczbie w kray wprowadzony został iednak z Historyi wart iest szacunku y powazenia, w ktorym y Rodacy, iako nasz Przyiemski ziednali Zakonowi y Narodowi sławę, podał mysl aby z funduszu Maltanskiego, utrzymywany był Pułk pieszy, w ktorym Officerowie byliby Kawalerowie Maltanscy, tak iak u Cesarza Pułk od 2000 utrzymuią Krzyzacy y Officerami są Krzyzacy.
JP. Potocki Lubelski wyraziwszy, iż nie iest w mieyscu mowić o Kassacyi funduszu Maltanskiego tam gdzie iest materya o podatkowaniu poparł wniesienie Xcia Kolegi. A zstąpiwszy do materyi o Kadukach wyraził,
samo imie Kadukow oznacza rzeczy szkodliwość y zdawna Polacy zwykli byli w złorzeczeniu ie wspominać. Nie myslemy w tym ubliżac bynaymniey prerogatywom Tronu, owszem sam Nayiasnieyszy Pan, będzie kontent [s. 337] iż się pozbędzie tego gatunku rozdawnictwa pod tytułem Podatku, gdy od wydanych Kadukow 20 od 100 Stany nałozą, a od wydawać się maiących poł czwartey Kwarty przy odbieraniu nakazą. Widziemy nieszczęsliwe skutki Kadukow, widziemy tyle bogatych ludzi przywiedzionych do ubostwa widziemy Kaduki na Krolewszczyzny y Starostwa podstępnie otrzymywane, bo Nayiasnieyszy Pan o tym nie wie ani wiedziec może. Widziemy dzieci z domow powyganiane, maiątki im poodbierane. Bez czułey tkliwości patrzeć nie mozna na te łupy wpadaiące w ręce niesprawiedliwych. Moze przez ten sposob wstrzyma się ludzka chciwość na cudzy Maiątek gdy w nim zysku nie znaydzie. Fortuny partykularnych upadaią y wzrastaią w złorzeczeniu y płaczu mimo wiedzy dobrego Króla. Tu zacytuię przykład iż ieden z Postylionow zebrawszy Kwotę pieniężną legował ią na Kolegow swoich kalectwem dotkniętych, tey cnocie załozyła tamę chciwość, gdy Kadukiem [s. 337v] tę Kwotę wydarła. Mogłbym tysiąc innych przywieść przykładow. Stoi w oczach Prowincyi Litt. Kaduk, ktory liczne familie o zaboystwa przyprawił. Dzieci u moich drzwi zebrzą chleba, ktorym Rodzice znaczny zostawili maiątek, nie ostali się przy nim, bo go im Kadukiem wydarto. A przeto przez wzgląd na Skarb publiczny y maiątek partykularnych stawam przy moim Dodatku y o 20 od 100. z Kadukow wyniesionych a poł czwartey Kwarty z br mianych upraszam.
JmP. Suchodolski Hełm. uczyniwszy wzmiankę o Skrypcie na # 5000. danym 1775. przez Marszałkow Konfederacyi, Ministrowi Maltanskiemu prosił o Jnformacyą od Kommissyi Skarbowey.
Xze Marszałek Konfederacyi Litewskiey otworzył zdanie nayprzod iż Kawalerowie Maltanscy w tey materyi wotować nie powinni, bo są przysięgą [s. 338] obowiązani o utrzymywanie Dobr Zakonu, tedy wotowaliby albo przeciw przekonaniu albo przeciw Przysiędze. Powtore czynił nad Projektem JmPana Bernowicza uwagi, iż nie mozna naganiac krokow Kawalerow Maltanskich 1775. Seymu, na ktorym wielu Kawalerow nie było iak y on sam iż uwolnieni są od slubow za Dyspensą Wielkiego Mistrza y Papieża, iz Konfiszkacie ich fundusz podpadać nie może, bo troiaka iest Klassa Kommenderyi, iedne dawne iako to iedna w Litwie druga w Wielkiey Polsce, a te nadwęręzane byc nie mogą, drugie z własnych maiątkow założone Kommenderye. Trzecie przy Konstytucyi 1775o od Rzpltey postanowione, ale y te w tym mieyscu Konfiszkacie nie mogą podpadać chyba tylko podatkowi. Upraszał JmPana Bernowicza aby swoy Projekt poprawiony podał na przyszłą Sessyą.
[s. 338v]JmP. Podskarbi Nadworny Koronny na wniesienie JmPa Hełmskiego o Skrypcie wyraził, iż w Roku 1775m w ktorym Rzplta przymuszona była uszczuplić fundusz na Regiment Ostrogski 120000 Złł. Minister Maltanski wyiednał sobie Skrypt z podpisem Marszałkow Konf. na # 5000. Nastąpiła Kommissya Dubienska, ta Skryptu nie uskuteczniła. Dzieło to odesłane było do Skarbu Koronnego. Udawano się do Rady, Rada wydawała Rezolucye do Skarbu, ale Skarb płacić nie chciał y nie zapłacił, ten Skrypt znayduie się in originali w Archiwum Koronnym.
JmP. Suchodolski Helmski rzekł
Winszuię sobie zem w wniesieniu moim nie omylił się. To dowodzi ze nieszczęścia nasze okupować musielismy Czułes to WKMć patrzyłes na uymę Prerogatyw w Paktach Konwentach WKMci zawarowanych od Narodu. Patrzyłes na Narod w iedney minucie zmieniony [s. 339] we trzy Narody. Zapomniano ze ieden Krol wolnie obrany panuie ale trzech sobie obrano. Nie raz WKMc wspomniałes: oto trzech obcych panuie a ia Król ulegać muszę. Tak się działo 1775. ale aby więcey nie działo się, zapobiegać należy, zapobiezy się zas naypewniey Karą na przestępnych. Coz począc miał Narod, kiedy ci co naczelnikami byli Narodu czy sami przez się czy przymuszeni od obcych sciągneli rękę do nieprawych podpisow. Niechby gwałt czynił co chciał ale nie trzeba było gwałtu uprawniac podpisem. Patrzyłes WKMc na poddanych swoich iako na niewolnikow trzech Potencyi. Smutna to była Sytuacya dla WKMci, panować Narodowi Polskiemu, gdy polakow nie masz. Seym 1775. nie był Narodem, bo Narod był w Narodzie, Narod był wierny Krolowi swemu. Narod nie chciał naruszać [s. 339v] poprzysięzonych mu Prerogatyw, Narod bolał y krwią własną gotow był ocalać Prerogatywy swoie y Krola swego. A poniewaz iuż się okazało, iż iest Skrypt, przeto upraszam, aby na iutrzeyszy Sessyi ten Skrypt in Originali był przyniesiony y czytany.
Wezwał Nayiasnieyszy Pan do Tronu Ministerium y Sessya zwykłym sposobem solwowana została na dzień następuiący.
[s. 340]MOWA
JASNIE OSWIECONEGO XCIA JMCI
JANUSZA TOMASZA SWIATOPOŁKA
CZETWERTYNSKIEGO
KASZTELANA WOIEWODZTWA CZERNIECHOWSKIEGO,
ORDEROW ORŁA BIAŁEGO i S. STANISŁAWA KAWALERA
NA SESSYI SEYMOWEY
DNIA 4. CZERWCA 1789 ROKU
MIANA.
NAYIASNIEYSZY KROLU PANIE MOY MIŁOSCIWY
Prześwietne Rzeczypospolitey Skonfederowane Stany.
Tam w milczeniu zostawać iest trudno, gdzie samo przekonanie usta otwiera; nie można zaiste bez wewnętrznego uczucia nie oddać winney sprawiedliwości tym godnym Mężom właściwie Patryotycznego Ducha Imie na sobie noszącym, iako to JWW. Butrymowiczowi Pińskiemu, Suchorzeskiemu Kaliskiemu zacnym Posłom.
Ci to godni Mężowie gorliwym uszczęśliwienia Dobra Oyczyzny Naszey zaięci Duchem, tę ku pomnożeniu Skarbu Publicznego, (ile na tak ważne teraźnieysze końcem wzmocnienia sił Kraiowych nieuchronne wydatki;) gdy wniesienia swoie przed Was Nayiaśnieysze Skonfederowane Rzepltey Stany niosą, a chcieć w słuszney tymże wymierzyć się sprawiedliwości, nie można iak w iednym uwielbiać tę chwalebną czułość, tak w drugim wysławiać aż do naśladowania tę Offiarę, ktorą czyni z siebie aż nadto rzadką, podaiąc się za Delatora przeciwko uszczerbiaiącym Dobro Oyczyzny Naszey; iest to zaiste im rzadszy w naśladowaniu, tym uwielbienia godnieyszy Cnoty Przymiot, żeby przekładaiąc całość Dobra Publicznego, wystawiać siebie samego, na wieloliczne wszelkich niechęci i nienawiści pociski. A zatym iak uwielbiać, tak niemniey i popierać, te tak chwalebne [s. 340v] wniesienia tych zacnych Mężow, każdego o Dobro Oyczyzny swoiey czułego, sądzę bydź naywłaściwszym obowiązkiem.
Od tego to tak Swiętego dopełnienia Obowiązku, rownie bydź czułym o Dobro Oyczyzny moiey, iak mam sobie za istotną powinność, tak nie chcę bydź i oddzielnym.
W tey tedy tak długo między zdań rożnością rozpieraiącey się materyi, dozwolcie Nayiaśnieysze Seymuiące Stany, abym zdanie moie otworzył, nie celem przekonywania zdań tyle światleyszych nie rownie, ktore mnie poprzedziły, (a ktore poważać i uwielbiać iest moim zawsze zamiarem) lecz celem uspokoienia się we wnętrznym przekonaniu moim, iż tam w milczeniu nie zostawałem, gdzie mowić znałem bydź moią powinnością.
Nayiaśnieysze Seymuiące Stany, ieżeli Seym 1775. Roku więcey iak pewna szczodrym nader rozdawnictwem swoim wsławiony, między innemi niezliczonemi hoynościami swemi wylał się (że tak rzeknę nie omylę się) prawie ze wszystką szczodrotą swoią w rozszafowaniu Dobr z tak wielką Rzepltey szkodą po zgasłym Po-Iezuickim Institutum na dzisieyszych tychże Dobr Posiadaczow, nie może tak sprawiedliwą w dzisieyszym Seymie odbierać naganę, czyż zechcemy iednych tym to Seymem w szafunku nieskąpym hoynie obdarzonych, iako to Possessorow Emfiteutycznych ukarawszy, drugich nierownie hoynieyszemi a z tak oczywistą i wielką Rzepltey szkodą obsypanych Dobrodzieystwy, nie tylko bezkarnie puszczać, ale czego się i sami nie spodziewali (mimo bezwzględności na iednych) hoyności Im Nasze wymierzać, a właśnie w tym czasie kiedy naywiększego potrzeby Publiczne wyciągaią zasilenia.
Wszak to rzecz oczywiście na iaw wystawia się, że Possessorowie Emfiteutyczni, gdy Prawem 1775. Roku lubo do czterech Kwart opłacania, podług dawney Lustracyi z Dobr za tymże Prawem posiadanych obowiązani byli, mogli przez dawną Lustracyą cokolwiek zyskiwać, teraz zaś prawem Seymu ninieyszego iuż podług nowey Lustracyi do opłacenia puł czwartey Kwarty pociągnionemi zostawszy, w tey to puł Kwarty za zysk tymże zostawioney pewnie nie znaydą polepszenia Stanu swego. A nadto nawet i ci co Praw tychże nabyli i cały swoy maiątek w toż nabycie włożyli nie znaleźli u Was Nayiaśnieysze Seymuiące Stany żadnych względow, lubo wysokim i z samą sprawiedliwością połączonym przez JW. Potockiego Posła Lubelskiego ze wszech miar i poważania i naśladowania godnego Męża wspierani byli zdaniem.
Co zaś z Posiadaczami Dobra Po-Jezuickie wcale przeciwnie się dzieie; o to na mieyscu straty iakiey, ieszcze na teraźnieyszym Seymie (nad mniemanie własne) zysk oczywisty odnoszą; a to: raz w porownaney opłacie z Ziemiańskiemi Dobrami, powtore w [s. 341] zatwierdzeniu Praw Dziedzictwem na wieczność tych Dobr, ktorych iednym więcey iak przez puł darmo, a drugim titulo Nadgrody w daremszczyznie na tym to hoynym 1775. Roku Seymie, z niezmierną Rzepltey szkodą dostać się udało.
Jeżeli Nayiaśnieysze Seymuiące Stany zgodziliśmy się wszyscy na to, iż Epokę tego to 1775. Roku Seymu wspomnienia nawet Naszego niegodną bydź uznaliśmy; lękaymy się nader, abyśmy to działanie z tak wielką i oczywistą Rzepltey krzywdą na tymże Seymie utworzone, (a ktorey odzyskania z rąk Naszych taż Rzeplta wygląda i oczekuie) byśmy mowię potwierdzaiąc toż, uszczerbku w nieskażoney sławie Seymu ninieyszego nie ponieśli.
Bo ieźli iuż Rzeplta Posiadaczom Dobra Po-Jezuickie (utrzymuiąc tychże przy Prawie Dziedzictwa) oczywistą łaskę okazała, czyliż ma bydź poślednią od drugich, aby dla Niey Ekwiwalencya w szacunku Dobr Jey zbywaiących się, słusznie zachowaną bydź nie miała. Nie Nayiaśnieysze Seymuiące Rzepltey Stany wymierzmy rowną sprawiedliwość iak dla iednych tak dla drugich, a postępuiąc rownym torem, usprawiedliwiaymy tak czynności Nasze, abyśmy tego to Pamiętnego Seymu, nawet samym cieniem niesprawiedliwości nie zmazali.
Nie można opuszczać tego zrzodła ktore się Nam okazało, bez znacznego dla Rzepltey uszczerbku, bo nad te ani zdolnieysze zaiste, ani dostatecznieysze wynaleść się nie może, ktoreby zasiliło potrzeby Publiczne. Nie ważmy go sobie lekce, mowię tak iak przekonanie mną własne powoduie, a mowię iak czuię; i lubo z Urzędu mego nie znam się bydź obowiązanym, sprawiać się przed wspoł-Bracią Naszemi w Domach pozostałemi, iednak znaiąc Instrukcyą Godnym Wdztwa mego daną Posłom, ktora tychże tak ściśle obowiązuie, iżby żadnego nieopuszczaiąc użytecznego zrzodła do zasilenia Skarbu Publicznego, wprzod tegoż wyszukiwali, a przez to samo, Obywatelom i Wspoł-Braci Naszym ulgę w podatkach przynosili.
Coż pytam się? rzeką Wspoł-Bracia Nasi w Domach pozostali, iako Im tayna nie iest ta krzywda dla Rzepltey uczyniona gdy teraz ią zreparowaną nie znaydą, pewnie nie odezwą się iak z temi pełnemi utyskiwania wyrazami: że mieliście sposobność i tak wielką do ulżenia Naszego, opuściliście, a opuściliście do tego ieszcze z tak znaczną Rzepltey krzywdą, nie spodziewaycie się, abyśmy iuż chcieli daley z Maiątkow Naszych tak ochoczo przykładać się, iakeśmy się offiarowali, skoro widziemy ochronienie w iednych, na obciążenie Nasze wystawione.
Ktoż nie zna, i nie czuie w przyszłości, co za czym koniecznie postępować musi; o to wyrzekliśmy, i Prawem to iuż stanęło, mieymy 100000. Woyska, iuż tego ani Prawo, ani sama sprawiedliwość, [s. 341v] ani nakoniec własna Narodu sława odmieniać nie dozwala, a ieżeli tak iest, niechże te wszystkie dotąd wynalezione, i Prawem iuż Seymu ninieyszego ustanowione przychody, gdy wpływ swoy do Skarbu Publicznego przyniosą, okażą się ieszcze niedostarczaiące, na utrzymanie wyrzeczonego Woyska, a choć może i na mniey zredukowanego to iest niech na 60000, dokąd się udamy po zasilenie pytam się? zapewne iuż powrot nie inny będzie, iak do nas samych; w ten to czas lękaymy się, abyśmy przez ochronę iednych, nie znaleźli rozpaczy i słuszney w Narodzie naprzeciw Nam samym.
Co do mnie Nayiaśnieysze Seymuiące Stany, mowiłem iak czułem podług przekonania mego, znam że szanować Nam powagę Prawa należy; idzie tu aby się nie sprzeciwić Prawu iuż nie dawno zapadłemu, lecz gdy zdań rożność, iednych utrzymuiących dodatek JW. Pińskiego iako niesprzeciwiaiący się Prawu, drugich w tymże sprzeciwienie się znayduiących, iuż tedy iasno wypada iż inter affirmantem & negantem decyzyi koniecznie położenie iest potrzebne; a nadto gdy JW. Kaliskiego dodatek iuż żadnego przeciwieństwa Prawu zapadłemu nie sprawuie, zdałoby mi się aby lub JW. Pińskiego z obiaśnieniem Prawa zapadłego Dodatek przyiąć (bo warte zaiste są trzy Miliony ktoreby tracić Rzeplta miała, tego obiaśnienia) lub JW. Kaliskiego iako obiaśnienia żadnego Prawa niepotrzebuiący.
A zatym aby iuż koniec położyć temu tak długo ciągnącemu się sporowi, upraszam z mieysca mego JW. JPana Marszałka Seymowego ażeby ieżeli unanimitas na ktoren ztych Dodatkow nie zaydzie, między JW. Pińskiego i JW. Kaliskiego Dodatkami, chciał ułożyć Propozycyą ad Turnum.
JW. Wybranowski Lubel. d. 4. Junij 89. w Materyi Kawalerow Maltan.
Y z własnego przekonania y z obowiązku urzędowania y z powinnosci dopełnienia Rozkazow pozostałych Braci to czynię zastanowienie. Ia to uskuteczniam, co pozytecznego dla Oyczyzny Jnstrukcya mi mówic każe Pe Stany! Wy co miłość Oyczyzny w zasileniu oney, a ulżeniu sobie dyktuie, czyńcie, przełozyc zas prawdę, iest moim zamiarem.
Trzeba nam się zastanowić, iak ten Zakon Maltański w owey naynieszczęsliwszey porze, a w Protekcyi obcey przemocy będąc, znalazł w naszym Kraiu miłe siedlisko y chlubną zasłonę, y Osobom bezczynnym Intratę. Dlaczego spodziewać się należy, że pierwszy rzut oka zyczących dobrze swey Oyczyznie Synów, dostrzeże oczywistą nieprzyzwoitość y nader szkodzącą cierpliwość w Naszym Kraju Zakonu tego.
Ktoż więcey doswiadczył złego, nad Nasz Kray /:iak nas dawna uczy Historya:/ Kto więcey krwią przypłacił, z temi walcząc nabożniczkami, iak Dziadowie Nasi, słusznie więc zaradzic nam trzeba, zeby ten Insekt nie rozmnazał się \w/ Kraiay Rzpltey, ktorego iad, az nadto Oycom Naszym dokuczał, bo Kawalerya Maltańska, tak się rożni od Krzyżaków iak Karmelici Trzewikowi od bosych. Słowa są autora Anonima. Szczupłe w pierwiastkach Dochody Zakonu Malto nie mogą Nam nie wystawiac nieszczęsliwosci w widoku Naszym, iak wyniosłość honorownych chęc gurowania nad rowność niedostrzeżonym sposobem zaczęła zbogacać Fundusz onegoż. Nayrzeczywistszym Swiadkiem tego Konstytucya 1775. r. pozwalaiąca pod płaszczykiem czynienia dobrze Jmieniowi /:co gorzey powiem:/ że y nie honorowi, te zyskały Dobrodzieystwa erygować Kommendorstwo.
Pe Stany! do Naszego teraz Seymu należy te zlustrować przestępstwa, które tak wyłuszczam: Są Prawa waruiące scisle przechodu
Fortun Szlacheckich na Fundusz Duchowny. Seymu owego dobrze [???] złe czyniącego Erekcye przestąpiły to Prawo, gdy na 15.000. Jntraty erygować pozwoliły. Powtore: nie w naszym to Republikantskim
Rządzie Majoraty swoie maią mieysce, owszem excepcyami są y były zawsze warowane. Swieże te Fundusze dla Familij niby zrobione,
przestąpiły tę excepcyą. Po trzecie Maiątki Szlacheckie, gdy się przenoszą na Dobro obcego Kraiu przez Układ dawania Kwarty
Wielkiemu Mistrzowi, procz tego przez Opłatę kilkuset Czerwonych Złłh na wkupienie się do tego Regestru, już podpadaią Alienacyi, już krzywdą ubożeniem własną Oyczyznę, iuż przestępuią Prawa.
Co więcey: że łyskotka Orderu tak [???] wielu zagustowana, już y Młódź na się gorszy, y uboższym Ambicyą rownia się z moznieyszemi, a zatym większe zniszczenia sprawia.
Nakoniec mimo inszych Kaprysów tego doczekamy, że Dzieci nie będą mogły chodzić do Szkoł bez Orderu Maltańskiego, słowa są
powszechnosci.
Jeżeli ten mały Czasu przeciąg te wspomnione daie postrzegać przestępstwa, Zakonu tego, ktoremu tak powszechnie przydały z gwałtem Prawa do Smaku, coż się w następuiące poznieysze spodziewać mamy Lata.
Dadzą się więc przekonać Pe Stany! że zawsze iest rzeczą niebespieczną zatrzymać takowe w Kraiu Instytucye, ktoreby Obywatelow do obcey przywięzywały Zwierzchnosci ... Czytam tu Autora pewnego pytanie. Co są teraz Kawalerowie Maltańscy? Zaraz tegoż samego Autora czytam Odpowiedź: Są to Ludzie Żonaci, Ludzie, ktorzy ani Nowicyatu, ani Karawatu nie odbyli, między ktoremi nawet odszczepieni od Koscioła Rzymskiego, noszą ozdoby Zakonu posiadaią Dochody y Urzędy, a tak bezwstydna obłuda została pod Opieką Prawa R. 1775. bo Prawodawcy owego Seymu, tyle mieli przywiązania do Oyczyzny, ile Kawalerowie Maltańscy do swych Wotów.
W Drugim Autorze doczytuię się, iakie są sluby tych Kawalerów? Czystość, Ubóstwo, posłuszeństwo. Iakie Obrządki? Chleb, sol, woda y skromna odzież. Co za powinnosci? Odbyc roczny Nowicyat, odprawic Cztery Karawany w samey Stolicy Orderu Maltańskiego, ieżeli chce bydz ca bawic się woyną, doglądać chorych, żyć w czystosci nieskażoney, posty zachować, do SS. Sakramentow uczęszczać, Order pressi płocienny Osmiograniasty nosic y nic własnego nieposiadać, owszem na Znak zupełnego wyniszczenia się z Własnosci, stan maiątku własnego podawać corocznie.
Wszystkiemu temu Pe Stany! wierzyć możecie, że to iest prawdziwych Kawalerow Instytutum w tamtych kraiach o 300 mil lub więcey ztąd. Tuteyszych zas w Polszcze Kawalerów insze Institutum, to iest naywiększe Fundusze zyskać, chęc influencyi posiadać, naywięcey Intrat mieć capacitatem w contr obowiązkom prawdziwym Reguły postępowac; Ostatni tylko Artykuł dopełnic starać się doskonale, aby do zupełnego wyniszczenia Maiątku Stan własnosci w cudze przenosił się rokrocznie ręce ... Na coż tedy ten Tytuł prożny nosić? bydź ciężarem Rzpltey? Wymagać od Niey Prawa niezawodney Pensyi bez pełnienia Obowiązkow, zastępować żołd Woysku prawemu. Ktoż bez pracy zbiera Kołacze? Kto darmo nadgrodę zyskuie, ten z cudzey pracy z potu czoła y płaczu ubogich plon zbiera. Jakiż koniec malepartorum? Słusznie więc Rzplta ten nieużyteczny Zakon znieść powinna według przysłowia: teneris ame, teneor ate.
Nie będą się zastanawiac Pe Stany nad tą Naszych Wieków niby nowoscią, zniesienia tego Zakonu zupełnie, a na Woysko regulaminu słuchaiące, [s. 343] pod subordynacyą zostaiące, Funduszow wszystkich oddania. Wszak bywały Kommendorstwa dawniey Krakowskie, Zagostskie, Kadenskie, Kosciańskie, Lesnickie, Szuleckie, są poznoszone, tak się podobało natenczas Rzpltey, ani teraz sladu onychże. Czemu Hrabia Kawaler Sagramoso promowuiąc ten Interess na Seymie 1773. roku niewspomniał nic otychże zarzuconych Kommendorstwach wyżey liczonych? Wszak y w innych Państwach, iakoto: w Anglii w Węgrzech, w Dacyi y innych do 20. zniesionych Przeorstw, Jmiona tylko bez Funduszu zostały: Czemu tenże Kawaler Hrabia Sagramoso onych w tamtych Kraiach nie wskrzeszał, ieżeli nim miłość Zakonu rządziła, bo Seymu 1775 podobnego tuteyszemu dobrze złe czyniącego niemiał, ani Promotora Intryganta, nie widział.
Pe Stany! wiele tuiest takich, mało pamiętaiących. Ja iak doskonale pamiętam, tak donoszę: Co to za walka, iakie rozróżnienie,
co za dyfferencye między Domami, a Sukcessorami Ostrogskiemi 1754 roku były, też y wstrzymały Fundusz ten, bo widziały te
Domy nie potrzebny Kraiu expens, uszczerbek znaczny z nieuzytecznego Zakonu tego. Jakie zamięszanie w tym roku y Seymie Hrabia
de Kolowrath, Pełnomocnik Wielkiego Mistrza Malty w tey Materyi zesłany czynił, iednak nic niewskorał, bo takich Intrygow
naowczas nieuzył, iakich Ster trzymaiącego na Seymie 1775. pełnomocna woł wola chciała dla swego pozytku y nadgrody krętym wybiegom. Na mieysce Dokumentów żadnych od Hrabi Sagramoso nie okazanych
/:iak Konstytucya 1775 roku wskazuie:/ Flint kilka tysięcy y Protekcyi trzech Mocarstw używszy.
Czyliż się godzi na Oyczyznę Matkę takie zastawiac sieci? dla własnego z cudzey pracy maiątku cudzey używać przemocy?
Co wielki Mistrz Maltański Srzodziemnego Morza mieszkaniec ma do Kraju Naszego interessować się teraz? Ktorego Przodkowie Nasi będąc wielkim postrachem, zawsze w pogardzie y w posmiewisku mieli Zakon onegoż.
Ztwierdzony ten postrach Turkom nakłonieniem się do Traktatow Karłowickich tyle lat w nienaruszoney Przyiazni utrzymuiącym się zawsze do rowney nas pociąga wzaiemnosci przyiazney, y w tey zostawać gdy powszechny Polakow stateczny zamiar; nacoż inny w tych Kawalerach Polsko-Maltańskich woiowania z Turkiem? Nie dlatego to zapewne, bardziey dla influencyi większey Olędrow zkąd bądź dla przybrania Garderoby Elegantom, dla błyskotków rozmaitych, iak na cudownym Obrazie błyszczących się, dla nadgrody ubocznie myslącym, na naszą własną szkodę wprowadzilismy tych Balliwów. Wszakże użytecznoscią swoią dla Kraiu z wszech miał wsławiony Zakon Jezuicki, tak zdradnych Intryg, tak dzikich postępów pod Oyczyzną nie knował, [s. 343v] owszem całemu Kraiowi użyteczny, usłużny, przykładny, z żalem iednak całey Publicznosci zniesiony. Czemuż nieużyteczny Zakon Maltański pod podchlebnym sobie Jnstitutum tu w Polszcze żyiący, szkodę Kraiowi zwielu miar czyniący, własną Matkę zsący, nie ma oddać wszystkie Jntraty na Woysko, zostawszy przy Tytule y Orderze, ieżeli y to zdawać się koniecznie będzie Nm Stanom.
Postrzeżmy się więc Ne Stany, gdy mamy sposobność, uczyńmy wpływ tych Intrat do Skarbu Publicznego na Woysko ztego ubocznego zrzodła. Czytam w wielu Politykach: Ze niemasz większego w Rządzie nierządu, y zgorszenia, iako gdy się znayduią dystynkcye dla Urzędow nieczynnych, dopieroż nadgrody.
Niemasz teraz y bydź nie powinno zadnego w Kraiu Rodaka, ktoremu byco było milszego nad dobro Oyczyzny. Więc rozumiem że ci wszyscy zacni Kawalerowie w tym Zakonie mniemanym umieszczeni, chętnie uczynią z Siebie Ofiarę, gdy odstąpią od tych Intrat dla dobra Kraiu. Dadzą z siebie przykład, że w tym nieszczęsliwym Oyczyzny położeniu wyprzedzać się nawzaiem będą z ofiarą tych Pensyi, ktore dotąd z ubogiego Rzpltey zyskuią Skarbu.
Tak iest nie inaczey Ordynacya Ostrogska naznaczywszy 120,000. Ofiary wcale oboiętney, nie weszła w grunt, że Prowent tey Summy znaczy 2.500,000 Kapitału ... Miecysława Starego Fundacya Kommendorstwa Poznańskiego /:o ktorey Długosz:/ 14. wsi obeymuie, y poznieysza przez Biskupa Poznańskiego na 12. Wsiach Dziesięciny zapisaney.
Xiążęcia Mikołaia Radziwiłła Kommendorstwa Stołowickiego fundusz niewiadomy także musi bydź znaczny. Iakże to wszystko nie ma ukrzywdzac własney Oyczyzny daiąc Kwartę Wielkiemu Mistrzowi, opłacaiąc wstęp, czyli zapisuiąc się do tego Zakonu. Lepiey niech się Ampliuie Skarb publiczny, gdy Sprawiedliwość z uwagą ulżenia Stanowi Szlacheckiemu y wszystkim podatkuiącym zechcecie wniść Pe Stany. O co Ja, nie tylko Jmieniem Woiewodztwa mojego, lecz y innych Woiewodztw Instrukcyą zagrzany, upraszam. Co gdy w czułych Oyczyzny Synach unanimitate zezwolone będzie, wielbic nie przestanę, ieżeli zas nie, o Turnum JW. Marszałka supplikuię nieodstępnie.
nad te, nie będzie.
Co starostom służyć nie może: bo Rzplta Pani własności swoich dając Jm dobrodzieystwa w Dzierżawach, zakłada miarę Dobrodzieystw
co przy sobie zatrzymać, co zaś Rzpltey oddać powinni z tych Dzierżaw.
Udzielne przeto powinności Dobr Ziemskich od Dobr Staroscinskich, aby udzielnemi warowały się ustawami: z mieysca Mojego naysolenniey
dopraszam się; aby w tym mieyscu nim do Podatkow z Dobr Ziemskich przyjdziemy, decydowano było o Lustracyi starostw, czyto
według wyrazów Projektu, powierzając układ oney Komissyi Skarbowey z Delegowanemi, czy też przepisując Jm lustracyą w Stanach.
Do czego mysl moją ułożoną oddaję do Laski.
Dnia 4. Junij 1789.
Głos JW. Bernowicza Posła Nowogrodz. - vertat.
Dnia 4. Junii.
Nierad bym powtarzał tylekroć już razy z godną zasługom nadgrodą wspominane tu czynności Seymu 1775 Ru . Lecz że w tey Praw y prawd wyroczni mówić, jak się przekonywasz, z obowiązku powołania moiego konieczną jest powinnoscią; a mówiąc o Podatkach z dochodow Zakonu Maltańskiego, niemożna niedotknąc mocy fundamentow, na których się te dochody gruntują. Z uszanowaniem przeto takim, na jakie u wiernych swey Oyczyznie Synow, Ta Consti: 1775 Ru pod tytułem Dobra Ostrogskie z żołdu Żołnierza Krajowego, liczbę Kawalerow Maltanskich pomnażająca, zasługuje; czytam nayprzod Jey słowa, a potym uwagi moje Najyas: Stanom przełożę.
Co się tycze pretensyj Kawalerow Maltanskich: lubo tenże Zakon przyzwoitości żądań swoich przed wyznaczonemi od Stanow do rozeznania Praw Komissarzami, dokumentami konwinkującemi niedowiódł: atoli poważając Jnteressowanie się Dworow Cudzoziemskich, y chcąc, aby więcey Kawalerow Maltańskich w tym Królestwie mieli swoje opatrzenie, takowe o Nich czyniemy ustanowienie; Będzie odtąd fundowane wielkie Przeorstwo z pensyą [s. 349] 42m Złłch sześć Komanderyj z pensyą po 13m Złłch a ta wszystka Summa na pensye wyznaczona do 120m Złłch wynosząca, detrukowana będzie z Summy 300m Złłch na Regiment Ostrogski wyznaczoney: wszyscy teraznieysi kawalerowie y Przeor, będą mogli być żonaci: następcy zas Jch, zostaną pod regułą Zakonu Maltanskiego.
Coż więcey przekonać może, o złosci Ducha te prawo knującego, nad wyrazy tegoż samego Prawa?
Pretensye Malty choc niesłuszne y niedowiedzione, przecież Dyktaturą przemocy Sąsiedzkiey zostały upoważnione: a barziey podobno płaszczyk przemocy obcey na zasłonę intryg krajowych pożyczony, hańbą podłości cały okrywa Narod.
Żołd Oyczystemu ujęty Żołnierzowi, a oddany Kawalerom Malty; ustawa ta dla wzmocnienia sił obcych Kray własny z mocy wyzuwająca, możesz się zgodzic z Prawem roztropności? Która pierwszą obronę od siebie zaczynać każdemu radzi.
Fundusze na obronę Oyczyzny poswięcone sami tam toczesni Prawodawce na przetworzenie siebie w Kawalerow Maltańskich rozbierają, y od szlubow zakonnych siebie samych przez Ustawy swoież [s. 349v] bezpiecznie rozwiązują. O prywato bezwstydna! bodaybys w swiecie niesłychaną była.
Ciż mocni na wszystko Prawodawce: rozgrzeszywszy siebie od Szlubow czystości do zakonu tego przywiązanych, następcow swoich pod tęż regułę przywracają. O dziwny do nasladowania Następcom przykład! a dziwnieysza jeszcze Prawa wyrocznia: Mnie się godzi, Tobie niegodzi: Zaliż niewidocznie przeswiadcza, że te Prawodawstwo miłoscią Żon y Pieniędzy, nie zaś Miłoscią Oyczyzny powodowane było.
Jnstytuta Zakonu Maltańskiego, krom innych Zakonności szlubow obowiązują Kawalerow do ustawicznego z Saracenami wojowania: in sequelam tych instytutow fundusze w kraju naszym czynione, mają wyrazne warunki. Jż ten z Kawalerow posiadać może dochody funduszowe, kto po odbytych kilku kampaniach, dostateczne o walecznosci swoiey od W. Mistrza Maltanskiego miec będzie zaswiadczenie. Jakim jest Fundusz w prowincyj Wo Xa Litto od Domu o całość Oyczyzny y wiary zawsze gorliwego JOO XX Radziwiłow uczyniony dla tychże Kawalerow Maltańskich.
[s. 350]Mogłoż Prawo 1775 Ru mimo mysl y warunki zastrzeżone Fundatorow, mimo instituta Zakonu rozgrzeszać, y dochodami na cel inny poswięconemi szafować według umysłu swego prywatą rządzonego.
Oddaję pod Naywyższą Nay: Stanow decyzyą te uwagi, y znich wynikające przekonania moje; iż użyteczniey Rzplta uczyniłaby, gdyby te fundusze całkowicie na pomnożenie własney; nie zagraniczney obróciła Kawaleryj.
Krzywdziłbym Jmiona Godne y zgorliwości w Oyczyznie znane, z których się w Kraju naszym składa Zakon Maltanski; gdybym mniemał nawet, że ci zacni Obywatele dochodow od własney Oyczyzny za posługi cudzey Potencyj łożyć się mające, jakim kolwiek bądz prawem sobie destynowanych, nieodstąpią dobrowolnie y ochoczo, na tak widoczne potrzeb Oyczyzny wsparcie.
Dla czego projekt ułożony oddaję do Laski y o czytanie proszę.
Jesliby się Nay: Stanom nie zdało obrócic całkowicie ten Fundusz na opłatę Woyska, y jesli projekt moy [s. 350v] dzis podany, ma być przeszkodą do decyzyj, projektu już z deliberacyj wychodzącego: przez szacunek przeto czasu wycięczającego się, odstępuję podanego projektu: Lecz przytym naymocniey stać będę, gdyby Kawalerowie Maltanscy z dochodow swoich podatek do Skarbu Rzpltey równy z Emphiteutami opłacali; jako Bracia na jednymże Seymie dobra publiczne rozrzutnie szafującym, pomnożeni.
Ocali na utrzymanie Woyska własnego Rzpltey fundusz we wszystkich Prowincyach do sta kilkudziesiąt tysięcy, a y sami Jmc Kawalerowie skrzywdzonemi sądzić się nie będą mogli, gdy za wysługę czyto Żołnierską czy Zakonną Cudzym Bogom łożyc się mającą, miec będą jeszcze zostawioney pensyj roczney Przeor 5m Złł. Komanderye po 1700 Złł.
Wczym jesli powszechna nienastąpi zgoda, proszę JWo Marszałka o uformowanie ad Turnum propozycyj takiey: Czy Kawalerowie Maltanscy płacic mają do Skarbu 20 od Sta czy [???] y 1/2 od Sta zdochodow swych.
Jeżeli robotnik znużony pracą cieszy się, gdy zbliża się do iey zakończenia, zasładzaiąc sobie trudę prędkim skutku doysciem;
To każdy z Żyiących równym zaięty zapędem przystępuie do rozpoczęcia Dzieła. Obiecywany skutek pracy zaostrza mysli do iey
przedsięwzięcia już wystawieniem sobie polepszenia losu swego już chęcią wypłacenia się Towarzystwu swemu, już nakoniec dosiąganiem
dla siebie sławy. Te ponęty do pracy, staią się iey zasładzaniem, które według kondycyi Ludzi są umiarkowane, y choć różniące
się między sobą maią zamiary, iednak iedna ich chęc doprowadza. Mowiąc z mieysca tego o wszelkim składzie żyiących przemilczac
niezdoływam - abym was Pe Stany te tak poważne Zgromadzenie u miał bez powinnego ich uczczenia przeminąć, które iak iest od powszechności czci y powazania dla siebie wymagaiącym, tak
tym scisley odemnie poswięconego Wam na nayszczersze wysługi; Lecz te gdy nie wydoływaią, raczcie niemożności iak braku chęci
przypisywać. Zaręczam się wyznaniem Nayswiętszego Imienia, że chcę y pragnę iak naydokładniey dopełniać obowiązki przyiętey
na się wysługi, nie tylko w ogólności, lecz każdemu z Seymuiących; Ale ta chęc niewydoływa czasem w dogodzeniu ządaiącym.
Gdy albo przepis Prawa, albo przymus Przysięgi wzbrania tak dokonać, iak życzenie niektórych zasiadaiących wymaga. Lubo w
tak przykrych dla Mnie zdarzeniach, gdy nie możność niedozwala dogodzić chęciom niektorych; iednak wyznać muszę, że y w tym
okazuią zacność swych Przymiotów Duszy, które posiadaią, bo im gorliwość dobrze życzenia Oyczyznie te podawała mysli, a przeto
uwielbiać ie przynależy.
[s. 351v]
Przeistoczony Proiekt na dniu wczorayszym w Izbie Konferencyonalney, zdaie się że iuż nie tak razi powyzsze Prawo, azalisz
iednomyslnosci nie dosiągnie, która gdyby nienastąpiła, to iuż do innego wzięlibyśmy się sposobu, aby Sessya daremną niezostała;
iak w dniu onegdayszym, którą wyrzucaiąc sobie, nieśmy do Tronu te szczere wyznania, że przykre y tak długie dosiadywania
No Pana, daremnym y bezskutecznym zostało. Lecz Miłł: Panie przez zwykle okazuiącą ku Nam dobroć, racz te niespodziewane nadarzenie
w niepamięć Oycowskiego Serca puscić, wszakże wina przez spełniaiącego, gdy iest poznaną zmnieysza się, a okazuie chęc poprawy.
W tym zaręczeniu się staiemy przed Tronem WKMci, którego upowazniać iest powinoscią, wielbic iest oznaką wdzięczności, a dopełniać
wolę Króla w pospiesznieyszym Seymowania postępowaniu iest miłym dla Nas przedsięwzięciem chcąc iak nayprędzey a gorliwie
zyiszczać te Nasze zapędy, przystępuię do Proiektu do przeczytania którego wzywam JPa Sekretarza.