Biuletyn Porozumienia 'Biblioteka z Horyzontem
Pierwsza strona
Warto wiedzieć

Mirosława Mocydlarz
Udostępnianie informacji naukowej na nośnikach elektronicznych


3.1. Fundacje i organizacje polskie.

3.1.1. Komitet Badań Naukowych.


W zakresie infrastruktury informatycznej Komitet Badań Naukowych w początkowym okresie koncentrował swoją uwagę na zapewnieniu sieciowych usług komunikacyjnych. Przy jego poparciu rozwinęła się Naukowa i Akademicka Sieć Komputerowa (NASK), zapewniająca komunikację ze światem większości polskich środowisk naukowych. W 1993 i 94 roku działania KBN w zakresie infrastruktury informatycznej objęły inwestycję w miejskich komputerowych sieciach naukowych (MAN) początkowo w najsilniejszych centrach Polski: Warszawie, Krakowie, Poznaniu, Gdańsku, Wrocławiu, Łodzi, Lublinie, a następnie w pozostałych ważnych ośrodkach obejmując obecnie 20 rozległych sieci MAN. Jednocześnie dofinansowywał jednostki sfery nauki (uczelnie wyższe i inne szkoły, jednostki PAN) do wykorzystania środków z różnorodnych źródeł w celu budowy i rozbudowy własnych sieci lokalnych (LAN). W swoim programie rozwoju infrastruktury KBN przyjął tworzenie naukowych baz danych, szczególnie bibliotecznych wraz z zakupem odpowiedniego oprogramowania tych baz, które powinny być posadowione w jednym z centrów i udostępnione sieciowo dla wszystkich użytkowników sfery nauki. Założono jednak warunek, że kupowane lub tworzone bazy danych muszą być dostępne sieciowo.
Dofinansowanie na rozbudowę i udostępnienie baz danych obejmuje 38:
  • zakup i dostosowanie oprogramowania umożliwiającego udostępnienie informacji z istniejących zbiorów poprzez sieci komputerowe (do 50 % kosztów);
  • koszty eksploatacji związane ze środowiskowym udostępnieniem baz danych poprzez sieci komputerowe (do 50 % kosztów);
  • koszty aktualizacji baz danych (do 50 % kosztów);
  • zakup licencji zagranicznych (do 90 % kosztów zakupu licencji);
Każdego roku we wnioskach składanych do KBN dominują podania o dofinansowanie zakupu oprogramowania narzędziowego i tworzenia baz bibliotecznych. Problem ma charakter masowy i w żaden sposób nie da się go rozwiązać w oparciu o środki pochodzące wyłącznie od KBN bowiem dotychczasowe doświadczenia wykazują, że systemy biblioteczne mogłyby same pochłonąć wszystkie środki przeznaczone na rozwój infrastruktury informatycznej nauki w części sprzętowej i oprogramowania. Z tego też względu konieczna jest pomoc w tym zakresie od innych fundacji i organizacji.


3.1.2. Fundacja im. Stefana Batorego 39.

Fundacja im. Stefana Batorego to fundacja wspierająca "upowszechnianie i podnoszenie jakości kształcenia, działalność kulturalną społeczeństwa, rozwój współpracy między narodami. Zadania realizuje w ramach kilkunastu programów. Większość z nich zajmuje się rozpatrywaniem wniosków i przyznawaniem dotacji oraz monitorowaniem sposobu, efektów wykorzystania przekazanych środków finansowych. Na uwagę natomiast zasługuję te programy, w ramach których fundacja wpływa i uczestniczy w rozwoju bibliotek naukowych zwłaszcza państwowych ale i prywatnych uczelni wyższych.
Program Wydawniczy przyznaje dotacje dla czasopism publikowanych zarówno w wersji papierowej jak i elektronicznej, czy na biblioteki, np. na dofinansowanie kosztów udziału w konferencjach. Z kolei zadaniem Programu Internet jest między innymi dofinansowanie organizacji, które za pomocą Internetu chciałyby poinformować o swojej działalności oraz brać udział w tworzeniu zasobów informacji istotnych dla rozwoju sektora naukowego w Polsce, np. Internet dla lekarzy - fundusze przekazane na rzecz Uniwersytetu Jagiellońskiego w celu sfinansowania kosztów utworzenia strony WWW i utworzenie internetowego serwisu "Żyć zdrowo" w lipcu 1999 oraz dla Głównej Biblioteki Lekarskiej im. Stanisława Konopki w Warszawie na dofinansowanie projektu "System informacji o czasopismach medycznych - Centralny Katalog Czasopism Zagranicznych w polskich bibliotekach medycznych". W listopadzie 1999 roku w ramach Programu Wydawniczego jak i Programu Internet przeprowadzony został konkurs "Internet w bibliotekach", którego celem było udostępnienie wybranym bibliotekom zarówno publicznym jak i naukowym zasobów Internetu. Oferta udziału w konkursie została rozesłana do 233 bibliotek wybranych na podstawie ankiet spośród placówek korzystających od kilku lat z (zawieszonego obecnie) programu sponsorowanej prenumeraty czasopism kulturalnych. Biblioteki mogły ubiegać się o dotację do wysokości 2000 zł, przeznaczoną na zakup modemów potrzebnych do łączenia się z Internetem, opłacenia szkoleń komputerowych dla pracowników, opłatę telefoniczną za łączenie się z Internetem oraz w razie potrzeby na rozbudowę posiadanego sprzętu komputerowego.
Program Akademicki ma z kolei za zadanie wspierać uczelnie, szkoły, biblioteki oraz ich kadrę. Według Fundacji to uczelnia wraz z jej biblioteką powinna stać się miejscem wokół którego będą ogniskować się różnego rodzaju inicjatywy - wspierające ich działalność.
Nową inicjatywą Fundacji i Banku Informacji o Organizacjach Pozarządowych "Klon/Jawor" oraz Polskiej Akcji Humanitarnej jest wprowadzony w grudniu 1999 roku "Bank Drugiej Ręki". Jest to o tyle szczególny bank, że jego kapitałem są używane komputery zbierane od przedsiębiorstw, instytucji publicznych. Działania polegają na przygotowaniu komputerów do dalszego użytku a następnie przekazaniu ich nieodpłatnie tym instytucjom i organizacjom społecznym, które nie posiadają wystarczających środków na zakup sprzętu komputerowego. Głównymi odbiorcami są zarówno osoby niepełnosprawne jak i szkoły, i biblioteki zwłaszcza jednak biblioteki wiejskie.
Fundacja im. Stefana Batorego w swojej działalności jest niezależna zarówno od instytucji państwowych, politycznych. Przestrzega przejrzystości zasad i procedur w procesie przyznawania dotacji a przede wszystkim nie wyręcza państwa czy innych instytucji, samorządów w wykonywaniu ich podstawowych obowiązków a odpowiada na zaistniałe potrzeby inicjując idee i przedsięwzięcia, które nadal są słabo obecne w życiu społecznym i naukowych w Polsce. Fundacja została zarejestrowana przez Sąd Rejonowy Warszawa-Praga dnia 7 maja 1988 roku. Jej założycielem jest amerykański finansista i filantrop George Saros, który zainicjował powstanie całej sieci fundacji (patrz Rozdział 3.2.2.).


3.1.3. Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej.

Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej (FNP) to niezależna i samodzielna finansowo, pozarządowa instytucja typu non profit, która powstała w 1991 roku. Celem Fundacji jest "wspieranie uznanych przez środowisko naukowców, zespołów badawczych, pracujących w tych obszarach nauki, które posiadają znaczenie dla rozwoju cywilizacyjnego, kulturowego i gospodarczego Polski oraz jej międzynarodowego prestiżu. Fundacja wspiera też inicjatywy inwestycyjne służące nauce w Polsce oraz proces transferu polskich osiągnięć naukowych do praktyki gospodarczej." 40 Podstawą działania Fundacji jest Ustawa o fundacjach oraz jej własny statut. Pozyskiwanie środków na działalność statusową ma charakter czysto finansowy wynikający z własnej aktywności na rynku. Zasadą Fundacji, która jest właściwie firmą finansową jest przeznaczenie całego wypracowanego zysku na subwencje dla społeczności naukowej przyznawane wyłącznie w drodze konkursów.
"Dewiza działania FNP, w najkrótszym ujęciu, to: Nauka dla przyszłości - przyszłość dla nauki." 41 Dlatego też Fundacja w istotny sposób włącza się w życie polskiego społeczeństwa naukowego realizując programy roczne, które obejmują wybrane na dany rok tzw. dyscypliny nominowane, dla których Fundacja subwencjonuje zakup aparatury badawczej umożliwiając dokonanie jakościowej zmiany w możliwościach warsztatowych zespołów naukowych, a także programy stałe (Nagrody Fundacji, stypendia naukowe - krajowe i zagraniczne, program INCOME, SUBIN) oraz programy wieloletnie (WYDAWNICTWA, LIBRARIUS, ADALBERTUS). Ponadto FNP prowadzi programy wspierające reformę systemową nauki i techniki w Polsce (program SCI-TECH, CRIT).
Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej włączyła się na stałe w rozwój polskich bibliotek naukowych rozpoczynając w 1995 roku program LIBRARIUS, który miał na celu poprawę bazy technicznej bibliotek naukowych w Polsce. Zwłaszcza zaś w bibliotekach szkół wyższych. Fundacja uczyniła wszelkich starań by doposażyć technicznie biblioteki oraz udzielić im wsparcia finansowego końcowych etapów inwestycji budowlanych lub też adaptacyjnych. Program spotkał się z ogromnym zainteresowaniem ze strony polskich bibliotek naukowych, co jeszcze raz dowodzi jak trudna jest ich sytuacja. Z tego też względu FNP zwiększyła już w trakcie realizacji konkursu o blisko 42% fundusze, które zostały na ten cel przeznaczone.
FNP poza wymienionymi programami o ściśle określonym zakresie podejmuje się subwencjonowania pewnych inicjatyw środowiska naukowego w trybie interwencyjnym. Przykładem działalności w tym zakresie jest podjęta w lipcu 1997 roku decyzja o wydzieleniu specjalnego funduszu w wysokości 1,5 mln złotych na natychmiastową, doraźną pomoc dla jednostek naukowych poszkodowanych w klęsce powodzi. Jednym z najpoważniejszych zakupów z udzielonych subwencji w ramach programu był zakup komory podciśnieniowej do dezynfekcji, dezynsekcji i osuszania zagrożonych zniszczeniem zasobów archiwalnych i bibliotecznych. W przyszłości urządzenie ma służyć do rutynowej a zarazem profilaktycznej konserwacji drogocennych archiwaliów i księgozbiorów.


3.1.4. Poznańska Fundacja Bibliotek Naukowych.

Poznańska Fundacja Bibliotek Naukowych (PFBN), jak sama nazwa wskazuje jest fundacją - konsorcjum działającym na terenie miasta Poznania, utworzonym z woli rektorów uczelni poznańskich, a obejmującą nie tylko biblioteki tych uczelni (Politechnika Poznańska, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Akademia Rolnicza w Poznaniu, Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Akademia Medyczna im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, Akademia Wychowania Fizycznego im. Eugeniusza Piaseckiego w Poznaniu, Akademia Muzyczna im. Ignacego Paderewskiego w Poznaniu, Papieski Wydział Teologiczny), ale także i inne biblioteki naukowe: Polskiej Akademii Nauk, Bibliotekę Raczyńskich oraz Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
Fundacja została zarejestrowana 6 maja 1996 roku a jej celem jest przede wszystkim komputeryzacja głównych bibliotek naukowych miasta Poznania. Fundacja postawiła sobie wiele zadań. Można wśród nich wymienić te, które są znaczące dla bibliotek przeżywających transformację w kierunku biblioteki elektronicznej:
  • "wybór sprzętu i oprogramowania;
  • zakup sprzętu i oprogramowania;
  • instalowanie sprzętu w bibliotekach;
  • wdrażanie zintegrowanych systemów informatycznych w bibliotekach
  • szkolenia bibliotekarzy w zakresie opracowywania zbiorów w formacie USMARC oraz w zakresie obsługi skomputeryzowanych systemów bibliotecznych;
  • szkolenia bibliotekarzy systemowych i administratorów głównych serwerów sieci;
  • dostarczanie materiałów szkoleniowych;
  • utrzymywanie w ruchu serwerów poznańskiej sieci bibliotecznej poprzez ich obsługę i konserwację;
  • pomaganie bibliotekom w rozwiązywaniu problemów technicznych i organizacyjnych związanych z komputeryzacją." 42
PFBN spostrzega poważne problemy wynikające z wdrażania w życie przedsięwzięcia jakim jest przekształcenie bibliotek klasycznych wyższych uczelni naukowych i innych w biblioteki elektroniczne, które udostępniają informację naukową na nośnikach elektronicznych. Sytuacja bibliotek naukowych w Polsce jest bowiem bardzo złożona, gdyż z jednej strony pojawiają się problemy związane z dużymi opóźnieniami w zakresie komputeryzacji a z drugiej z pojawieniem się i bardzo szybkim rozrastaniem źródeł, i zasobów informacji naukowej w postaci elektronicznej. Wreszcie istnieje także konieczność przekształcenia informacji drukowanej stanowiącej zbiory bibliotek w informację elektroniczną. Te wszystkie działania wymagają wielu nakładów pieniężnych, których pojedyncze biblioteki nie posiadają. Naprzeciw tym problemom wyszła właśnie PFBN, która pomaga w rozwiązaniu powyżej przedstawionych niedogodności. Jednocześnie jej prezes, dr inż. Jan Andrzej Nikisch, stwierdza "utrzymując dotychczasowe tempo dopiero za 4 - 5 lat zaczniemy odczuwać poważniejsze efekty komputeryzacji. Przed bibliotekami postawiono problemy, z którymi większość przede wszystkim małe biblioteki, nie jest w stanie sobie poradzić. Jest nonsensem aby każda biblioteka szukała rozwiązań o znaczeniu strategicznym na własną rękę. Prawie żadna nie jest do tego przygotowana a większość nie powinna się tym zajmować. [...] Wydaje się zatem, że opracowywanie zbiorów musi zostać objęte ogólnokrajowym programem koordynacji." 43 W tym celu PFBN podpisała w listopadzie 1997 roku Porozumienie o współpracy z krajowymi bibliotekami wykorzystującymi system Horizon do automatyzacji procesów bibliotecznych. Celem porozumienia jest nie tylko pomoc w automatyzacji bibliotek ale także współpraca z innymi bibliotekami i utrzymywanie wspólnych baz danych a także koordynacja prac związanych z bibliotekami elektronicznymi, i wiele innych zadań, które Fundacja wykonuje obecnie i będzie wykonywała w przyszłości by pomóc w rozwoju i przemianach bibliotekom w Polsce.


3.1.5. Fundacja Inicjatyw Społecznych, Kulturalnych i Naukowych "Wyzwania".

Fundacja rozpoczęła działalność w końcu 1993 roku, skupiając swoją uwagę na promowaniu i wspieraniu inicjatyw edukacyjnych oraz kulturalnych. Do dnia dzisiejszego realizuje wiele różnych programów, które między innymi wspierają biblioteki w ich dążeniu ku bibliotekom cyfrowym a także pomaga w wydawaniu pism i książek, w tym oczywiście w wersji elektronicznej, dostępnych poprzez Internet, np. "Wyzwania. Edukacja w wersji papierowej jak i elektronicznej czy pismo internetowe dla inteligencji "Tworzywo nowoczesnej szkole.", "Forum Gazet Szkolnych", "Magazyn Literacki". Fundacja stale rozszerza sfery swoich usług, obejmując nimi kolejne osoby, grupy i środowiska. Współpracuje także z innymi fundacjami i organizacjami, np. z Fundacją Stefana Batorego czy Fundacją IDEE przyczyniając się do sukcesywnej komputeryzacji bibliotek i digitalizacji ich zbiorów oraz powszechnego udostępniania informacji naukowej na nośnikach elektronicznych, zarówno w bibliotece jak i poza jej murami.


Początek strony   |   Spis treści   |   Poprzednia strona   |   Następna strona