Digitalizacja zasobów bibliotecznych

Zbiory biblioteczne są ważnym elementem dziedzictwa kulturalnego ludzkości. Wiele ważnych dzieł zostało utraconych w wyniku klęsk żywiołowych, kradzieży, szkód spowodowanych przez wandali i naturalnego procesu starzenia. Naturalnym obowiązkiem każdego pokolenia jest badanie istniejącego dorobku kulturalnego i pozostawienie go w niezmienionej postaci następnym generacjom. Obydwa te wymagania spełnia digitalizacja, czyli konwersja dokumentów na ich cyfrowe surogaty, stosowana w wielu bibliotekach amerykańskich i europejskich od blisko 20 lat. Polskie doświadczenia w tym zakresie są stosunkowo skromne, a potrzeby - jak okazało się szczególnie dobitnie po powodzi w 1997 roku - duże.

Praca powstała w odpowiedzi na zapotrzebowanie środowiska bibliotecznego na polskojęzyczny przewodnik, kompleksowo ujmujący zagadnienia dotyczące organizacji procesu digitalizacji. W ramach przewodnika omówiono aspekty techniczne istotne dla poprawnego i efektywnego przeprowadzenia digitalizacji danych. Przedstawiono również kwestie organizacyjne związane z zarządzaniem przedsięwzięciem i późniejszym udostępnianiem cyfrowych zasobów.

Bezcenne zbiory archiwalne stanowiące dziedzictwo kulturalne ludzkości są bezustannie narażane na zniszczenie w wyniku klęsk żywiołowych, kradzieży, działalności wandali i procesu naturalnego starzenia. Obowiązkiem każdego pokolenia jest z jednej strony badanie naukowe zachowanego dorobku, a z drugiej - pozostawienie go w możliwie najpełniejszej postaci następnym generacjom. Obydwa te wymagania spełnia digitalizacja zasobów czyli przetwarzanie zachowanych dokumentów o uznanej wartości historycznej lub kulturalnej na ich cyfrowe surogaty.

Potrzebę ochrony zagrożonych zbiorów dostrzegano już od dawna. Wiele wartościowych dzieł zostało zniszczonych w wyniku wojen, przewrotów, kataklizmów naturalnych i klęsk żywiołowych, a niestety nierzadko również w wyniku świadomej, celowej działalności człowieka. Aż do drugiej połowy XX wieku brakowało jednak odpowiednich środków technicznych, które pozwoliłyby na efektywne zabezpieczanie i udostępnianie cennych kolekcji.

Przełom nastąpił wraz z rozwojem systemów cyfrowych, a w szczególności komputerów i urządzeń peryferyjnych pozwalających na pozyskiwanie, przechowywanie, reprodukowanie i udostępnianie użytkownikom zdigitalizowanych zasobów.

Digitalizacja jako forma ochrony zbiorów zagrożonych wykorzystywana jest na świecie od około 20 lat. Na potrzeby finansowania tworzenia wielkich cyfrowych bibliotek wirtualnych powoływane są konsorcja. Do najbardziej znanych należą konsorcjum Yale University oraz porozumienie bibliotek Frankfurtu nad Menem, Getyngi, Lubeki i Lipska.

Krajowe doświadczenia w tym zakresie są skromne, a potrzeby - jak dobitnie okazało się po powodzi w 1997 roku - duże. Pierwszym istotnym dokonaniem było uruchomienie w 1998 roku w Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej i Książnicy Miejskiej im. Mikołaja Kopernika w Toruniu linii technologicznej mikrofilmowania i digitalizacji zbiorów zabytkowych: starodruków, rękopisów, kartografii i XIX/XX wiecznych kolekcji regionalnych. [7] Została ona zorganizowana w celu mikrofilmowania i konwertowania zbiorów podlegających szczególnej ochronie takich, jak wydawane na kwaśnym papierze czasopisma z przełomu XIX i XX wieku.

Kluczowe znaczenie dla powodzenia procesu digitalizacji ma wybór jednej z dwu pod-stawowych metod dokonywania konwersji. W pierwszej wykorzystuje się mikrofilm jako medium pośrednie pomiędzy oryginałem a cyfrową kopią. Dokument jest najpierw mikro-filmowany, a następnie skanowane są klatki mikrofilmu. W drugim podejściu rezygnuje się z wykorzystania pośredniego medium i skanuje się bezpośrednio oryginały.

Nawet eksperci nie udzielają jednoznacznej odpowiedzi, która z tych metod jest lepsza. W opinii wiodących bibliotek amerykańskich z Biblioteką Kongresu USA na czele, skanowanie uszkodzonych lub osłabionych z powodu zakwaszenia dokumentów bibliotecznych jest zbyt inwazyjne. Taka argumentacja jednoznacznie wskazuje na mikrofilmowanie jako bezpieczniejszy i trwalszy sposób zabezpieczenia szczególnie cennych lub uszkodzonych dzieł. [8]

Z drugiej strony, wykorzystanie pośredniego medium, takiego jak mikrofilm, wprowadza dodatkowe komplikacje, podraża i przedłuża proces digitalizacji. W metodzie tej niezbędny jest dostęp do wysoko specjalizowanych skanerów filmowych, które są skomplikowane w obsłudze. Trudno jest uzyskać dobrą i wyrównaną jakość cyfrowych produktów ponieważ ostateczny efekt zależy w dużym stopniu od jakości i stanu filmu, które zmieniają się w czasie. Sprawę dodatkowo komplikują fakt, że skanery do mikrofilmów charakteryzują się wręcz marginalnymi możliwościami korekcji obrazu. Nie można też pominąć kwestii finansowych -urządzenia te wytwarzane są przez niewielu producentów, a co za tym idzie z powodu słabej konkurencji mają wysokie ceny. [9]

Podsumowując, należy stwierdzić, że przygotowanie i pomyślne przeprowadzenie digitalizacji wymaga rozważenia całego szeregu czynników technicznych, prawnych, finansowych i organizacyjnych. Przedsięwzięcie takie staje się szczególnie trudne w naszych w krajowych realiach, przy bardzo skromnym budżecie instytucji kulturalnych i braku wcześniejszych doświadczeń w tej dziedzinie

Celem pracy jest wyjście na przeciw potrzebom krajowego środowiska bibliotecznego poprzez opracowanie polskojęzycznego podręcznika dotyczącego przygotowania i przeprowadzenia procesu digitalizacji danych. W pracy przedstawiono szereg zagadnień, których właściwie zrozumienie jest kluczowe dla powodzenia takiego projektu. Przedstawiono w niej takie zagadnienia jak: parametry obrazów cyfrowych, czynniki wyboru dokumentów źródłowych, technologie pozyskiwania cyfrowych substytutów, proces konwersji, strategię kontroli jakości oraz elementy łańcucha digitalizacji. Omówione również zostały kwestie organizacyjne związane z zarządzaniem procesem i późniejszym udostępnianiem zasobów.

Obrazy cyfrowe (ang. digital images) są elektroniczną reprezentacją obrazów postrzeganych przez człowieka. Obrazy takie mogą zostać uzyskane za pomocą cyfrowego aparatu fotograficznego lub cyfrowej kamery albo w wyniku skanowania istniejących dokumentów takich jak fotografie, manuskrypty, książki czy sztuka rysunkowa.

Obraz cyfrowy uzyskiwany jest na podstawie próbkowania prostokątnej siatki punktów (pikseli) obrazu analogowego z określoną rozdzielczością. W trakcie próbkowania otrzymuje się zbiór punktów siatki, z których każdy cechuje się określoną wartością tonalną (biały, czarny, odcień szarości lub kolor) reprezentowaną za pomocą ciągu binarnego (zer lub jedynek). Otrzymana w ten sposób informacja o postaci cyfr binarnych (bitów) opisujących atrybuty każdego piksela może być przechowywana i przetwarzana za pomocą komputerów.

Wysokiej jakości obrazy cyfrowe mają zazwyczaj bardzo duże rozmiary co spowalnia i utrudnia ich przetwarzanie i przesyłanie. Dlatego często poddaje się je odpowiednim, złożonym przekształceniom matematycznym, które pozwalają uzyskać istotną redukcję ich rozmiaru. Proces ten nazywamy kompresją.

Poszczególne bity cyfrowego obrazu mogą być następnie odczytywane i interpretowane przez komputer w celu odtworzenia, odpowiedniej dla człowieka, analogowej wersji, którą następnie można wydrukować lub wyświetlić na ekranie terminala.

Na Rys. 2.1 przedstawiono przykładowy dwukolorowy obraz. Każdemu punktowi obrazu (pikselowi) odpowiada określona wartość tonalna - w przedstawionym przykładzie wartość "0" odpowiada kolorowi czarnemu, a wartość "1" białemu.

Piksel, najmniejsza część wyświetlanego na ekranie monitora obrazu. Jest to punkt, którego parametrami są współrzędne ekranu (miejsce położenia na ekranie) i kolor. Kolor może być określony w bezwzględnej skali (np. RGB - przez określenie składowej czerwonej, zielonej i niebieskiej koloru) bądź za pomocą palety. Ilość pikseli widocznych jednocześnie na ekranie określa się jako rozdzielczość obrazu

Rozdzielczość - ogólnie to zdolność do rozpoznawania małych przestrzennych detali. Termin ten jest jednym z najważniejszych parametrów określających jakość obrazu cyfrowego i potencjał skanerów. Ta przestrzenna częstotliwość w której obraz cyfrowy jest próbkowany jest identyfikacją rozdzielczości. Zwiększając częstotliwość próbkowania zwiększa się rozdzielczość. [5]

Urządzenia służące do konwersji obrazu analogowego na cyfrowy (aparat cyfrowy, skaner) mają również z góry określoną rozdzielczość wynikającą z ich konstrukcji i jest ona wyrażona liczbą punktów w pionie i poziomie jaką dane urządzenie jest w stanie próbkować

Termin rozdzielczość jest ściśle związany z procesem dzielenia wydruku papierowego lub slajdu na piksele. Najczęściej rozdzielczość podaje się w jednostkach dpi i ppi. [6]

Skrót dpi oznacza "punkt (kropka) na cal". W rzeczywistości dotyczy punktów, które drukarka może wydrukować na papierze. Skrót ppi oznacza "piksel (lub punkt) na cal". Chociaż ppi jest bardziej dokładnym określeniem dla rozdzielczości skanera - skaner dzieli obraz na piksele, a nie punkty drukarskie - skrót dpi został przyjęty jako oznaczenie rozdzielczości. Na przykład, jeśli skaner posiada rozdzielczość 600 dpi, oznacza to, że matryca skanera może podzielić każdy cal oryginalnego obrazu na 600 elementów. W tym celu skaner jest wyposażony w odpowiednią liczbę światłoczułych elementów z których każdy mierzy jasność małego wycinka oryginału. Dzięki temu, skaner o rozdzielczości 600 dpi może podzielić 2.54 cm oryginału (1 cal = 2.54 centymetra) maksymalnie na 600 pikseli. Jest to liczba maksymalna, ponieważ zazwyczaj nie trzeba skanować z "maksymalną mocą". Rozdzielczość skanowania może być zmniejszona, w zależności do wymagań, tak żeby 1 cal był dzielony na np. 300, 200 lub 72 punktów. Z drukiem związana jest także miara LPI (lines per inch) ilość linii punktów rastra (pikseli, lub plamek) na cal. Inna nazwa to liniatura rastra. Jest to parametr ustalany w drukarni (zależy od sprzętu drukarskiego, jakości papieru, techniki druku - na przykład offset).

Możemy mieć do czynienia z różnymi liniaturami: liniaturą rastra w obrazku - czyli liniaturą pikseli = liczba pikseli na cal (czyli lpi = ppi) oraz liniaturą druku - czyli liniaturą kładzionych plamek na papier w drukarce.

Rozdzielczość obrazu można obliczyć dzieląc fizyczne rozmiary dokumentu przez rozmiar obrazu wyrażony w pikselach.

Rozmiar pikseli określa odwzorowanie w pikselach wymiarów obrazu cyfrowego w poziomie i pionie. Rozmiary pikseli opisujące obraz cyfrowy mogą być określone poprzez pomnożenie wartości reprezentujących rzeczywisty rozmiar dokumentu w pionie i w poziomie przez jednostkę dpi. Dając nam tym samym rozdzielczość obrazu. [12]

PRZYKŁAD

Rozmiar skanowanego dokumentu wynosi 8 x 10 cali w rozdzielczości 300 dpi . Jaka jest rozdzielczość obrazu?

Odp. 8 x 300 dpi x 10 x 300 dpi czyli rozdzielczość obrazu wynosi 2400 x 3000

Taka reprezentacja stosowana jest w opisie maksymalnej rozdzielczości sprzętu (skanerów ,kamer cyfrowych) i obrazów. Możliwe jest także obliczenie dpi poprzez podzielenie rozmiaru pikseli przez wymiary odpowiadającego mu dokumentu .

PRZYKŁAD

Jeśli została skanowana strona o wymiarach 8 x 10 cali i ma rozmiar pikseli 2400 x 3000 to jakie było dpi?

Odp. 2400/8 lub 3000/10 i otrzymujemy 300dpi

Głębia bitowa określa liczbę bitów definiujących każdy piksel. Im większa jest ta liczba reprezentacji tym większa liczba tonów odcieni szarości i koloru może być reprezentowana w obrazie cyfrowym. Obraz cyfrowy może być przedstawiony w systemach cyfrowych jako biało-czarny, szary i kolorowy. W takim razie głębia bitowa określa także rozdzielczość kolorów. Piksel jest nie tylko punktem w określonym miejscu na obrazie cyfrowym, posiada również konkretny kolor. Kolor każdego punktu obrazu cyfrowego może być określony poprzez opisanie wartości czerwonego, zielonego i niebieskiego. Im większa głębia bitowa skanera tym więcej kolorów może on odczytać z każdego rejestrowanego piksela. Najprostsze typy skanerów, które rejestrują tylko biel i czerń nazywane są 1-bitowymi, ponieważ 1 bit może zawierać dwie wartości: włączony (true) i wyłączony (false). Aby zarejestrować więcej tonów pomiędzy bielą a czernią, skaner musi być co najmniej 4-bitowy dla 16 tonów lub 8-bitowy dla 256 tonów. Można przyjąć, im większa głębia bitowa tym lepsza jakość skanu. Do digitalizacji całkowicie wystarcza głębia 24 bitowa. Ta gama kolorów jest logicznie nazwana "rzeczywistym kolorem".

Mnożąc wartości kanałów RGB otrzymuje się maksymalną rozdzielczość koloru w tym przypadku dla głębi 24 bitowej wynosi: [11]

256 x 256 x 256 = 16,777,216 lub ok 16.8 miliona możliwych kolorów. TRUE COLOR

Podsumowując można stwierdzić że w digitalizacji do reprezentacji określonych typów obrazów wystarczają następujące wartość głębi bitowej:

W rzeczywistości na rynku możemy spotkać skanery z 30 lub nawet 36 bitową głębia próbkowania. Przy 30 bitach skaner może odróżnić 1 miliard odcieni szarości, a w przypadku 36 bitów - nawet 68 miliardów. Widać to najlepiej w poniższej tabeli:

Można się więc tutaj zastanowić po co skanery mają tak dużą głębię bitową skoro i tak docelowo obrazy cyfrowe obrabiane są programowo w 24 bitach.

Otóż te nadmiarowe bity w całej digitalizacji odgrywają bardzo ważną rolę (oversampling): [10]

Zakres dynamiki (dynamic range), zwany również zakresem gęstości (density range) opisuje czułość skanera przy wychwytywaniu kolorów w skrajnej ciemności i jasności. Dokładnie rzecz biorąc, zakresem dynamiki nazywa się różnice pomiędzy czułością przy najwyższej i najniższej gęstości. Najciemniejszy (najgęstszy) odczyt światła, jaki może zostać przez dane urządzenie wykonany, jest określany jako Dmax (od maximal density). Im większy zakres dynamiki, tym więcej detali barw w cieniach i punktach jasnych.

PRZYKŁAD

Obraz po lewej posiada dobrą dynamikę ponieważ widać szczegóły zarówno w cieniach jak i obszarach jasnych (żyłki na marmurze). Drugi obraz nie posiada dynamiki w jasności (żyłki na marmurze zlały się w jedną masę), cały obraz został zdominowany przez cienie.

Wartość zakresu dynamicznego lub barwnego odnosi się głównie do jakości profesjonalnych skanerów. Na materiale filmowym, wartości barw są zazwyczaj mierzone przez gęstość optyczną. Teoretycznie wahają się od 0D (czysty, przezroczysty film) do 4D (czarny, całkowicie naświetlony film), ale w rzeczywistości od 0.2 do 3.8. W przypadku skanerów, zakres dynamiczny, który jest obliczany przy pomocy specjalnego wzoru matematycznego, określa zdolność do rozróżniania konkretnego zakresu całego spektrum - od 0 do 4. Ogólnie można stwierdzić, że im większy zakres dynamiczny, tym lepiej. Niestety zazwyczaj oznacza do znacznie wyższą cenę.

Wiele skanerów bębnowych i niektóre modele płaskie bardzo wysokiej jakości są w stanie osiągnąć wartość rzędu 4,0 i powyżej.

Skanery płaskie zazwyczaj oferują zakres dynamiki pomiędzy 2,0 a 3,7. Ale zakres większy od 2,0 odgrywa rolę tylko przy skanowaniu materiałów przezroczystych.

W obrazie cyfrowym można dostrzec związek pomiędzy wymiarami i rozdzielczością obrazu, głębią bitową a rozmiarem pliku. Najlepszym sposobem zilustrowania tego związku jest poniższy przykład. Rozmiar pliku obrazu cyfrowego można obliczyć na trzy sposoby:

PRZYKŁAD 1

Ze skanowanie fotografii o wymiarach 10 x 15 cm z rozdzielczością 300 dpi powoduje stworzenie: (15 centymetrów/2.54 cm) x 300 = 1771 pikseli poziomo i (10 centymetrów/2.54 cm) x 300 = 1181 pikseli pionowo

Zgodnie z tym cały skan zawiera: 1771 x 1181 = 2.1 miliona pikseli.

W związku z faktem, że każdy piksel wymaga 3 bajtów pamięci danych o kolorach RGB, plik składa się z ok. 6.3 miliona bajtów. Obydwie poniższe formuły dają wynik w bajtach a nie bitach dzięki dzieleniu przez 8 ponieważ 1 bit to 8 bajtów

PRZYKŁAD 2

Stosując formułę Rozmiar pliku = (wysokość x szerokość x głębia bitowa x dpi^2) / 8

Rozmiar pliku = ((15 centymetrów/2.54 cm) x (10 centymetrów/2.54 cm)x 90000 x 24)/8

Co daje ok. 6.3 miliona bajtów.

PRZYKŁAD 3

Stosując formułę Rozmiar pliku = (Rozmiar pikseli x głębia bitowa) / 8

Rozmiar pliku = (2091551x 24)/8

Co daje ok. 6.3 miliona bajtów.

Mając wynik w bajtach można go odpowiednio dekrementować dzieląc przez 1024 do następujących jednostek: [12]

W rozdziale tym przedstawię aktualne technologie wraz z urządzeniami pod kątem docelowego wykorzystania ich w digitalizacji zasobów bibliotecznych. W przypadku bibliotek technologie te będą miały za zadanie zarchiwizowanie dokumentów, których zbiory częstokroć przekraczają pojemność archiwów i udostępnianie ich w postaci cyfrowej. [13] Procesem tym będą objęte wszelkie zasoby biblioteczne w których skład wchodzą: bardzo zagrożone cenne zbiory jak na przykład wiekowe manuskrypty i inne materiały w postaci: czasopism, gazet, ilustracji, fotografii, szkiców, rycin, map itp. Ale przede wszystkim największy procent zasobów do cyfrowego zarchiwizowania stanowią książki.

Urządzenia dedykowane do takich celów powinny być bardzo elastyczne ponieważ muszą umożliwić utrwalenie cyfrowe wielu różnych nośników informacji. Dodatkowo powinny być także ukierunkowane na masową o wysokiej jakości digitalizacje.

Obecnie rozważa się dwie technologie do tego rodzaju digitalizacji:

Na rynku światowym istnieje zaledwie kilka firm które produkują sprzęt do mikrofilmowania i profesjonalnego skanowania książek. Do najważniejszych można zaliczyć Zeutschel, I2S, Minolta, Canon, Agfa, Kodak, Wicks and Wilson, Image Access, Bell+Howell, Sunrise i Imaging Business. Wynika to z tego iż branża ta należy do wysoce specjalizacyjnej, a co za tym idzie ich produkty są przeznaczane tylko dla wąskiego grona odbiorców. Mimo, że popyt na te urządzenia jest ogromny, gdyż potrzebne są one nie tylko w digitalizacji archiwów bibliotecznych ale także w wielu agencjach rządowych i firmach publicystycznych ich wysoka cena powoduje, że dla większości instytucji sprzęt ten jest nieosiągalny. Producenci w swych broszurach reklamowych i na oficjalnych stronach wręcz zatajają przed zainteresowanymi rzeczywiste ceny danego produktu. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest fakt iż urządzenia te produkowane są wyłącznie na konkretne, potwierdzone zamówienia. Koszty realizacji projektu do digitalizacji danych są wiec bardzo kapitałochłonne, dlatego nie można sobie pozwolić na błędy w złym doborze urządzeń do skanowania. Rynek producentów tego specjalistycznego sprzętu jest tak mały, że możliwe jest dokładne zapoznanie się niemalże z całym tym asortymentem. W załączniku mojej pracy zamieściłem informacje związane z sprzętem do digitalizacji jakie tylko udało się mi zdobyć. Mam nadzieję, że informacje te znacznie pomogą dokonać najlepszego wyboru sprzętu wraz z technologią do masowej digitalizacji archiwów bibliotecznych.. A jedno z rozwiązań być może zostanie wdrożone przez Poznańską Fundację Bibliotek Naukowych.[14]

Podejście to jest techniką najbardziej profesjonalną a co za tym idzie wymaga największych nakładów finansowych. Stosowana jest już od kilkunastu lat z powodzeniem na całym świece a szczególnie w Stanach Zjednoczonych [15]. Biblioteki wybrały tę metodę gdyż zapewnia ona praktycznie bez inwazyjną digitalizację zasobów, jest najbezpieczniejszą i najtrwalszą metodą zabezpieczenia szczególnie cennych zagrożonych i uszkodzonych materiałów bibliotecznych. W metodzie tej nie skanuje się bezpośrednio dzieła czyli nie trzeba się obawiać, że światło skanera może uszkodzić lub osłabić skanowany obiekt. Pośrednio skanuje się z wywołanego mikrofilmu gdzie światło nie wpływa już na sam oryginalny dokument.

Do największych zalet tej technologii z punktu widzenia digitalizacji można zaliczyć:

Niewątpliwie przyszłość urządzeń do digitalizacji zasobów wszelkiego rodzaju ukierunkowana jest na technologię skanowania bezpośredniego. Technologia ta obejmuje swoim zakresem zarówno najprostsze skanery płaskie jak i profesjonalne skanery bębnowe, skanery dedykowane, hybrydy i aparaty cyfrowe Zaledwie kilka lat wstecz w ogóle nie rozważano możliwości skanowania zasobów bibliotecznych tą techniką ponieważ oferowała bardzo słabe parametry takie jak: niską rozdzielczość, niską jakość obrazu spowodowaną małym próbkowaniem kolorów, niską dynamikę obrazu, małe pole skanowania, a przede wszystkim nie gwarantowała bezpieczeństwa obiektom szczególnie cennym jak na przykład starodruki ponieważ wydzielało się tak wiele ciepła że wręcz niszczyło wysuszone, kruche oryginały. Z szybkim pędem technologii skanowanie bezpośrednie zostało udoskonalone, wyeliminowano słabej jakości przetworniki CCD zwiększając w nich stosunek sygnału do szumu, zwiększono pojemność pamięci masowej urządzeń, zastosowano zimne światło, opracowano szybsze magistrale i procesory. Obecnie osiągnięto poziom, który dorównuje jakości technologii mikrofilmowania a w niektórych przypadkach ją przerasta.

Rozważając wykorzystanie tej technologii w digitalizacji zasobów bibliotecznych można dokonać podziału typu urządzeń ze względu na ich wykorzystanie w określonym procesie digitalizacji.

W trakcie pozyskiwania cyfrowych obrazów trzeba wziąć pod uwagę zarówno proces techniczny wykorzystywany do konwersji z postaci analogowej na cyfrową jak i takie atrybuty dokumentu źródłowego jak: fizyczny rozmiar i postać, poziom szczegółów, za-kres tonalny i obecność koloru. Istotny jest również proces produkcyjny, w wyniku, które-go dane obiekty powstały: ręcznie, maszynowo, za pomocą techniki fotograficznej czy też ostatnio również elektronicznie. Co więcej, wszystkie dokumenty oparte na papierze lub technikach filmowych będą należeć do jednej z pięciu omówionych dalej kategorii [12]:

PRZYKŁAD. 

Jakość uzyskanych obrazów cyfrowych zależy w dużym stopniu od umiejętnego dobrania parametrów skanowania. Im większa jest rozdzielczość z jaką skanowany jest dokument, tym drobniejsze detale zostaną odwzorowane w cyfrowej postaci. Dla każdego źródła da się jednak określić taki poziom rozdzielczości, podwyższanie której nie poprawi zauważalnie jakości a jedynie zwiększa rozmiar pliku wynikowego.

Kluczowe jest więc określenie rozdzielczości dostatecznie dużej aby odwzorować istotne detale dokumentu źródłowego a jednocześnie możliwie małej aby nie obciążać niepotrzebnie systemów komputerowych. Na Rys. 4.2 zauważyć można istotne poprawie-nie jakości obrazu przy przejściu od rozdzielczości 100 dpi do 300 dpi i znacznie mniejszy efekt przy dalszym podwyższeniu rozdzielczości do 600 dpi (odpowiednio lewa, środkowa i prawa ilustracja). Tak wysoką wartość 600 dpi stosuje się w przypadku obrazów pół- tonalnych by zachować jak najwięcej szczegółów. Warto zauważyć, jak bardzo wzrastają wraz z rozdzielczością wymagania pamięciowe - plik wynikowy wzrasta w stosunku do oryginału odpowiednio 9 i 36 razy.

W przypadku przekształcania dokumentu źródłowego na obraz dwubarwny bardzo istotny jest próg, który określa poziom szarości rozgraniczający rozpoznanie danego piksela jako czarny albo biały. Na Rys. 4.3 można zauważyć wpływ ustawienia progu czerni na wynik skanowania - obraz z u góry ma niżej ustawiony próg (rozpoznano więcej białych punktów) niż obraz z ostatni (rozpoznano więcej czarnych punktów).

Próg zbadany na skanerze z próbkowaniem na kanał 12bit czyli 4095 odcieni B&WUstawienia Threshold a) 64 odcienie b) 267 odcieni, c) 780 odcieni d) 1256 odcieni , e) 3789 odcieni

Powiększanie głębi bitowej czyli liczby bitów wykorzystywanych do reprezentowania każdego piksela obrazu pozwala odwzorować więcej odcieni szarości lub więcej kolorów. Zakres dynamiczny wyraża zakres różnic tonalnych pomiędzy najjaśniejszym i najciemniejszym elementem obrazu. Zdolność skanera do odwzorowania zakresu dynamicznego zależy od wewnętrznej i docelowej głębi bitowej oraz od możliwości urządzenia. Zwiększanie głębi bitowej wpływa na wymagania odnośnie rozdzielczości, na rozmiar pliku i wykorzystywaną metodę kompresji.

Na Rys. 4.4 pokazano zniekształcenie barw związane z redukcją 24-bitowego koloru obrazu w formacie JPEG (z lewej) do 8-bitowego koloru obrazu w formacie GIF (z prawej). W lewym górnym rogu zauważyć można artefakty kwantyzacji widoczne jako widzialne zniekształcenie łagodnych przejść koloru.

W przypadku niektórych dokumentów wykorzystać można różne techniki ulepszania jakości wynikowego obrazu cyfrowego. Użycie takich technik wywołuje jednak pewne uzasadnione wątpliwości dotyczące wierności i autentyczności uzyskanej w ten sposób reprodukcji. Wiele instytucji jest przeciwnych ulepszaniu kopii-matek, a zezwala jedynie na poprawianie jakości udostępnianych wersji.

Typowe ulepszenia stosowane w trakcie skanowania obejmują usuwanie granulacji zdjęć, zanieczyszczeń obrazu, prostowanie, wyostrzanie, stosowanie odpowiednich filtrów i dostrajanie głębi obrazu. Na Rys. 4.5 przedstawiono oryginalny (z lewej) i prze-tworzony filtrem wyostrzającym obraz liter zeskanowanych przy tej samej rozdzielczości i wartości progowej. Wyniki ulepszania obrazu mogą mieć również bardziej kompleksowy efekt tak jak to można zauważyć na Rys. 4.6, gdzie oryginał (z lewej) został cyfrowy oczyszczony i uzupełniony o brakujące fragmenty (z prawej).

Prawidłowe pozyskanie i odtworzenie kolorów obrazu analogowego uważane jest za najtrudniejszy aspekt obróbki cyfrowej. Dobre odwzorowanie kolorów zależy od wielu czynników, do których należą:

Na Rys. 4.7 można zauważyć jak duże znaczenie ma dla ogólnej percepcji obrazu sposób odwzorowania kolorów - widoczny jest efekt przesunięcia widma barwnego oryginału (z prawej) w kierunku barwy czerwonej (obraz z lewej).

Jakość uzyskanych w wyniku digitalizacji obrazów cyfrowych zależy od cech wykorzystywanego sprzętu. Nawet zastosowanie systemów o takich samych parametrach, jak na przykład rozdzielczość, głębia bitowa i zakres dynamiczny, może w efekcie dawać radykalnie odmienne rezultaty (Rys. 4.8). Konieczne jest więc zbadanie charakterystyki sprzętu za pomocą odpowiednio skonstruowanego zestawu testów weryfikujących rozdzielczość, odwzorowanie tonalne, odtworzenie kolorów związane ściśle z kalibracją sprzętu (Rozdział 4.6), szumy i artefakty^[3]

Kopie-matki digitalizowanych dokumentów muszą być przechowywane w odpowiednio dobranym formacie, takimi który może obsłużyć wymaganą rozdzielczość, głębię bitową, informację o kolorze i metadane. Nie ma na przykład uzasadnienia tworzenie obrazów w pełnym kolorze po to, żeby następnie przechowywać je w takim formacie, który obsłużyć może maksymalnie 8-bitowe barwy (na przykład format GIF). Przy doborze formatu należy wziąć także pod uwagę możliwość zachowania obrazów w postaci nie-skompresowanej albo skompresowanej z wykorzystaniem algorytmów stratnych lub bez-stratnych (wpływ kompresji stratnej na zdigitalizowany tekst można zauważyć na Rys. 4.9). Wybrany format powinien być otwarty i dobrze udokumentowany, powinien być szeroko obsługiwany i przenośny pomiędzy różnymi platformami sprzętowymi i programowymi. Pomimo dostępności na rynku interesujących nowoczesnych formatów takich jak na przykład PNG, SPIFF czy Flashpix większość instytucji kulturalnych decyduje się jednak na przechowywanie kopii-matek w formacie TIFF (Podrozdział 6.2), wykorzystując inne formaty na etapie udostępniania zdigitalizowanych dokumentów.

Kompresja stratna może mieć istotny wpływ na jakość obrazu, szczególnie wtedy gdy poziom kompresji jest wysoki. Ogólnie można stwierdzić, że im bogatszy jest obraz tym większy poziom kompresji można osiągnąć. Na przykład, dwubarwny dokument w rozdzielczości 600 dpi jest w postaci nie skompresowanej czterokrotnie większy niż ten sam obraz w rozdzielczości 300 dpi, ale w postaci skompresowanej zazwyczaj już tylko dwukrotnie. Im bardziej złożony jest dokument, im więcej drobnych detali zawiera tym mniejszą kompresję można osiągnąć jeżeli nie chce się utracić bezstratności lub "wizualnej bezstratności" obrazu. W przypadku fotografii, za pomocą metod bezstratnych można osiągnąć stopień kompresji 2:1, natomiast przy metodach stratnych, przy współczynniku powyżej 10:1 czy też 20:1 efekt może być oczywisty. Reasumując można stwierdzić, że kompresję stratną należy stosować tylko w przypadku ostatecznej wersji projektu. Na cele edycyjne należy stosować kompresje bezstratną.

Ostatnim istotnym czynnikiem wartym rozważenia w procesie digitalizacji jest dobór odpowiednio wykwalifikowanego operatora. Jego zdolności i zaangażowanie mogą mieć taki sam wpływ na jakość rezultatów jak możliwości infrastruktury technicznej. Poprawny osąd operatora przy skanowaniu dwubarwnym pozwala zminimalizować zaniki i zakłócenia wypełnienia linii. Gdy digitalizacja wykonywana jest przy wykorzystaniu kamer cyfrowych kluczowym zagadnieniem jest odpowiedni dobór oświetlenia, w którym bardzo istotne jest doświadczenie i umiejętności operatora.

Z wielu ważnych powodów związanych z zabezpieczeniem, zapewnieniem dostępu i kosztami korzystne jest tworzenie wysokiej jakości kopii-matek (zwanych również obrazami archiwalnymi), które zawierają wszystkie istotne informacje skopiowane z dokumentu źródłowego.

Tworzenie wysokiej jakości kopii-matki pozwala na zabezpieczenie wrażliwych oryginałów o ile kopia jest na tyle wierna, że użytkownik nie potrzebuje uzyskiwać dostępu do oryginału. W pewnych okolicznościach cyfrowa kopia może zastąpić oryginał albo może być używana do uzyskiwania papierowych duplikatów, pod warunkiem, że spełnia stosowne naukowe, prawne i fiskalne wymagania. Zarządzanie kopiami cyfrowymi jest łatwiejsze, gdy są one spójnie pozyskane i dobrze udokumentowane. Koszt operacji digitalizacji jest bardziej zasadny gdy uzyskane dokumenty cyfrowe mają nieprzemijającą wartość i funkcjonalność.

Kopia-matka powinna zaspokajać cały zakres potrzeb użytkowników obejmujący tworzenie dalszych kopii cyfrowych na potrzeby wydruku, wyświetlania i przetwarzania obrazów. Im bogatsza jest kopia-matka tym lepsza pod względem jakości i możliwości przetwarzania może być jakość kolejnych kopii. Należy wziąć również pod uwagę rosnące potrzeby użytkowników tworząc wystarczająco dobrą kopię-matkę tak, aby mogła zaspo-koić ich przyszłe potrzeby. Kopie takie będą pomocne w rozwijaniu zasobów dziedzictwa kulturowego, użytecznych w różnych dziedzinach życia i dla różnych użytkowników i instytucji.

Tworzenie wysokiej jakości obrazu cyfrowego może być związane z większym kosztem początkowym, ale będzie mniej kosztowne niż wytworzenie obrazu niższej jakości, który nie spełni długoterminowych wymagań i będzie musiał być zastąpiony przez lepszą jakościowo kolejną kopię. Koszty pracy związanej ze zidentyfikowaniem, przygotowaniem, inspekcją, indeksowaniem i zarządzaniem cyfrową informacją znacznie przekracza-ją same koszty skanowania. Kluczowe jest nie tyle skanowania z maksymalną dostępną rozdzielczością i głębią bitową, ale raczej dopasowanie procesu konwersji do zawartości informacyjnej oryginału i skanowanie na tym właśnie poziomie - nie niższym i nie wyższym. Takie podejście pozwala uzyskać kopię, która może być używana przez długi czas. Długoterminowa wartość duplikatu cyfrowego powinna być określona na podstawie jego zawartości intelektualnej i użyteczność samego pliku z obrazem a nie ograniczona po-przez techniczne decyzje dokonywane na etapie konwersji.

Zaproponowana w literaturze [12] metodologia określania wymagań jakościowych dotyczących konwersji oparta jest na:

W przypadku oceny wymagań dotyczących rozdzielczości skanowania tekstu drukowanego zaadoptowano i ulepszono cyfrowy wskaźnik jakości QI (ang. Quality Index) opracowany przez Komisję Standaryzującą AIIM [12]. Formuła ta została stworzona dzięki odpowiedniemu dostosowaniu metody określania wskaźnika jakości opracowanej do zabezpieczania mikrofilmów. Opisuje ona zależność jakości (QI) od rozmiaru znaków (h) wyrażonego w [mm] i rozdzielczości ([dpi]). Podobnie jak w standardzie zabezpieczania mikrofilmów formuła prognozuje poziom jakości obrazu od ledwo czytelnego (3.0), po-przez marginalny (3.6), dobry (5.0) do doskonałego (8.0). Wyniki skanowania tekstu z różną rozdzielczością można porównać na Rys. 4.10.

W przypadku skanowania dwubarwnego przewidziano w formule odpowiednio duży zapas nadpróbkowania w celu kompensacji błędów rozpoznawania spowodowanych ustalonym progiem kwantyzacji czarnych i białych pikseli. Ma ona wówczas następującą postać:

QI = (dpi * .039) / 3

h = 3 * QI / .039 * dpi

dpi = 3 * QI / .039 * h

W niektórych przypadkach nawet tekst drukowany musi być skanowany w skali szarości albo w kolorze. Takie sytuacja zaistnieje wtedy, gdy:

W przypadku obrazów tonalnych, w których piksele znajdujące się na granicy druku są nieco rozjaśnione konieczne jest zmodyfikowanie formuły określenia wskaźnika jakości. Przyjmie ma ona wówczas następującą postać:

QI = (dpi * .39h) / 2

h = 2 QI / .039 * dpi

dpi = 2 QI / .039 * h

Omówiona metoda oceny jakości z wykorzystaniem wskaźnika QI przeznaczona jest do określania wymagań w przypadku skanowania tekstu drukowanego, kiedy to pojedynczy parametr, a mianowicie wysokość znaków określa poziom szczegółowości. W przypadku rękopisów i innych nietekstowych materiałów reprezentujących grafikę opartą na wyraźnych liniach, takich jak mapy, szkice i rytownictwo nie ma możliwości zdefiniowania równoważnej ustalonej metryki. W przypadku wielu takich dokumentów lepszą reprezentacją detali byłaby grubość najcieńszej linii, druku lub najmniejsze znaki, jakie muszą być odzwierciedlone w cyfrowym substytucie. Poprawna reprezentacja takiego detalu wymaga opisania go co najmniej dwoma punktami. Dla przykładu oryginał z kreską o grubości 1/100 cala musi być skanowany z rozdzielczością 200 punktów na cal lub wyższą, aby w pełni odzwierciedlić najdrobniejsze cechy rysunku. Porównanie dobrze i nie-prawidłowo przekonwertowanych dokumentów przedstawiono na Rys. 4.12.

W przypadku skanowania dwubarwnego wymagana jest jeszcze wyższa rozdzielczość (w granicach 3 punktów na szczegół) ze względu na możliwe błędy próbkowania i wartości progowe kwantyzacji. Detale mogą być często dostrzeżone przy niższej rozdzielczości na poziomie 1 punktu na szczegół, ale istotne są tutaj również wymagania jakościowe.

W przypadku ilustracji wskaźnik jakości QI powiązany jest z rozdzielczością (dpi) i rozmiarem szczegółów (w) za pomocą następującej formuły:

dpi = QI / .039 w

i przyjmuje wartości w zakresie od 2 (znakomita jakość), przez 1.5 (dobra) i 1 (wątpliwa, wymagająca wizualnego potwierdzenia) do mniejszej niż 1 (kiepska do niedopuszczalnej). Wskaźnik QI skorelowany jest z liczbą pikseli przypadających na szczegół obrazu. W przypadku skanowania dwubarwnego, formuła ta musi uwzględniać potencjalną utratę szczegółów w trakcie kwantyzacji, a zatem przyjmie ona następującą postać:

dpi = 1.5 QI / .039 w

Wiele z omawianych elementów przejawia cechy leżące poza zasięgiem prostej, opartej na krawędziach reprezentacji, a co za tym idzie rozdzielczość nie może być wyłącznym wyznacznikiem jakości obrazu. W związku z tym wiele instytucji zaleca skanowanie wszystkich manuskryptów w odcieniach szarości lub w kolorze.

Jeszcze większe trudności sprawia ocena jakości w przypadku fotografii i innych dokumentów o ciągłych tonach. W przypadku tego typu obrazów nie ma żadnej określonej metryki pozwalającej oceniać poziom odwzorowania detali. Detale można zdefiniować jako relatywnie małe części dokumentu, ale taka miara jest bardzo subiektywna. Można, na przykład, zgodzić się z opinią, że światła sygnalizacji ulicznej widoczne w powiększeniu panoramy miasta powinny być odwzorowane w postaci cyfrowej, ale czy to stwierdzenie jest zawsze również prawdziwe dla każdego włosa czy poru skóry na portrecie ? Na poziomie ziarnistości media fotograficzne charakteryzują się losowymi klastrami ziaren o nieregularnym rozmiarze i kształcie, które mogą być praktycznie nieznaczące lub trudne do odróżnienia od szumu tła. Wiele instytucji uniknęło problemu określania wymaganego rozmiaru odzwierciedlanych detali opierając oszacowanie rozdzielczości obrazów cyfrowych o założenie określonego poziomu jakości drukowanych obrazów o przyjętej wielkości (na przykład 8 x 10 cali) przy danym rozmiarze materiału źródłowego (na przykład 4 x 5 cali). W przypadku obrazów o ciągłych przejściach tonalnych, należy pamiętać o tym, że dobre odwzorowanie tonów i kolorów jest równie (jeżeli nie bardziej) istotne niż prawidłowe dobranie rozdzielczości.

Szczególnie trudno jest odwzorować w postaci cyfrowej półtony, ponieważ kolidują one często z cyfrową siatką obrazu, co objawia się widocznymi zakłócenia zwanymi efektem Moire'a (Podrozdział 5.7.1.). Na rynku dostępne są co prawda skanery, wyposażone w specjalne mechanizmy przetwarzania półtonów, ale najbardziej spójnym rozwiązaniem jest skanowanie w odcieniach szarości z rozdzielczością czterokrotnie większą niż rozdzielczość urządzenia końcowego. W przypadku wysokiej jakości materiałów docelowych oznacza to konieczność skanowania z rozdzielczością rzędu 700-800 dpi. W przypadku większości półtonów wystarczy jednak 400 dpi. Doświadczenia wskazują, że taka rozdzielczość wystarczyła do uniknięcia zniekształceń przy konwersji dużej liczby 19- i 20-wiecznych obrazów. Jeżeli wykorzysta się specjalne metody obchodzenia się z obrazami (takie jak na przykład cztery różne metody stosowane przez Bibliotekę Kongresu USA) można skanować obrazy z niższą rozdzielczością i mimo to uniknąć efektu mory.

Kontrola jakości jest integralnym czynnikiem procesu konwersji dokumentów zapewniającym wypełnienie określonych oczekiwań jakościowych. Obejmuje procedury i techniki pozwalające na weryfikację jakości, dokładności i spójności cyfrowych produktów. Kontrola jakości może być stosowana na różnych etapach procesu digitalizacji:

Program kontroli jakości powinien składać się z następujących kroków:

Jedną z najważniejszych czynności związanych bezpośrednio z procesem skanowania i reprezentacji wyników jest kalibracja sprzętu do digitalizacji z punktu widzenia zgodności barw [36]]. Zgodność barw określa sposób reprezentacji barw w każdym z ogniwa łańcucha urządzeń wejściowych jak i wyjściowych. Okazuje się, że dysponując tym samym obrazem i skanując go do postaci cyfrowej na jednej platformie sprzętowej a następnie powtarzając cały ten proces w innej konfiguracji sprzętowej otrzyma się obrazy różniące barwą. Wynika to z wielu implementacji reprezentacji barw stosowanych przez producentów skanerów, monitorów, drukarek czy urządzeń poligraficznych. Kalibracja sprzętu ma więc za zadanie ujednolicić reprezentację barwy na określonym urządzeniu. W procesie tym stosuje się dwa podejścia. Pierwsze polega na skalibrowaniu pojedynczego urządzenia jako elementu systemu digitalizacji do branżowych standardów barw. Dotyczy to skanerów, drukarek, monitorów. Drugie podejście ma na celu ujednolicenie charakterystyk barw wszystkich urządzeń uczestniczących w produkcji. Jest to podejście najtrudniejsze ponieważ każde urządzenie odtwarza barwy z innym standardem co powoduje, że sama kalibracja nie wystarcza. W takim przypadku należy stosować specjalne oprogramowanie CMS (Color Management System) [4], które prowadzi do uzyskania spójności barw w czasie produkcji przez opisywanie i zapisywanie charakterystyk reprezentacji barw różnych urządzeń w sposób niezależny od sprzętu. Te informacje potrzebne są przy przechodzeniu między urządzeniami. Kalibracja urządzeń do skanowania składa się z kilku kroków. Na początku należy standaryzować środowisko barw w miejscu pracy, następnie kroki polegają na kalibracji monitora, skanera i innych urządzeń wyjściowych na przykład drukarek tak by niwelować między urządzeniami zauważone niespójności w barwach.

Aby zapewnić odpowiednie warunki skanowania i uzyskać skany o najwyższej możliwej jakości, trzeba umieć ocenić oryginał przed jego skanowaniem. Informacje na temat stanu fizycznego, charakterystyki tonalnej, naświetlenia, ostrości i nośnika oryginału mogą określić jego przydatność. [4] Właściwa ocena pomaga również wybrać optymalne ustawienia skanera, jeśli staramy się zmniejszyć znaczenie jakiegoś mankamentu oryginału. Informacje te mogą także decydować o konieczności wykonania dalszych czynności w celu skorygowania lub polepszenia jakości obrazu po skanowaniu. W rozdziale tym znajdują się wskazówki na temat wykorzystania narzędzi i technik kwalifikacji obrazów źródłowych pod względem przydatności do skanowania.

O jakości skanu decydują trzy czynniki: technika użyta w urządzeniu do digitalizacji, umiejętności operatora i właściwości obrazu źródłowego. Zbyt często nie bierze się pod uwagę jakości oryginału zakładając, że skaner i ekspert od retuszu czynią cuda. Niestety jednak mając do dyspozycji nawet najdroższy skaner i najbardziej doświadczonego operatora żadne skanerowe akrobacje i sztuczki w cyfrowej ciemni nie zniwelują w pełni słabej jakości oryginału.

Oto uproszczony chronologiczny spis podstawowych procedur, które trzeba wykonać, aby uzyskać skan o wysokiej jakości. . Jeśli jakaś czynność nie może zostać wykonana należy ją po prostu opuść.

Przygotowanie skanera. Umiejscowienie skanera jest bardzo ważne. Należy umieść go na bezwzględnie stabilnej powierzchni, aby uniknąć wibracji, które mogą wywołać zniekształcenia skanowania, a nawet uszkodzić elementy skanera. Z tych samych powodów trzeba unikać trzaskania pokrywą skanera. Inne czynniki otoczenia są równie ważne. W środowisku skanera nie może znajdować się kurz, który jest odpowiedzialny za powstawanie skaz obrazu. Innymi przyczynami uszkodzeń skanerów i powstawania dziwnych błędów digitalizacji są zakłócenia elektryczne. Aby ich uniknąć, należy umieścić skaner z dala od fluorescencyjnych źródeł światła lub lamp halogenowych, które korzystają z transformatorów obniżających napięcie. Do połączenia skanera z komputerem lub urządzeniami SCSI zaleca się używanie kabli ferrytowych w izolacji (dostępne są u niektórych producentów) warto także zainwestować w sprzęt stabilizujący napięcie. Jeśli pracuje się na skanerze płaskim lub do przezroczy, trzeba go włączyć 30 minut przed użyciem, by się nagrzał. Po chwili od włączenia źródła światła w takich skanerach jaśnieją i zmieniają temperaturę barw, dlatego po nagrzaniu można uzyskać skany lepiej naświetlone i o szerszym zakresie tonalnym. Na koniec trzeba sprawdzić czy skaner był ostatnio kalibrowany (jeśli nie jest to urządzenie kalibrujące się automatycznie). Jeśli używa się pakietu CMS (Color management system pozwala osiągnąć spójność barw przy przechodzeniu danych między poszczególnymi urządzeniami ) lub jeśli skaner posiada własne narzędzia do zarządzania barwami, upewnij się, że profil skanera nie jest starszy niż miesiąc lub dwa.

Umieszczenie oryginału. Właściwe umieszczenie oryginałów w skanerze eliminuje konieczność długotrwałego obracania zdigitalizowanego obrazu za pomocą oprogramowania i ułatwia uniknąć uszkodzeń wrażliwych nośników. W przypadku skanerów płaskich, które digitalizują tylko oryginały refleksyjne, właściwe umieszczenie oznacza położenie nośnika wierzchem w dół na środku płyty. Zaprzeczeniem takiego ułożenia są kamery rotacyjne i planetarne które umożliwiają skanowanie oryginału z góry bez ciągłego jego obracania do góry nogami jak tak jak to bywa w przypadku skanowania książek na skanerach płaskich. Lampy fluorescencyjne używane w większości skanerów płaskich są podatne na zjawisko spadku jasności, polegające na tym, że środek oryginału jest lepiej oświetlony niż jego krawędzie. Jeśli zamierza się skanować slajdy lub przezrocza na skanerze płaskim, który ma specjalną przystawkę, trzeba umieścić oryginał wierzchem do dołu i do góry nogami. Używając niektórych skanerów z przystawkami do digitalizacji materiałów transparentnych należy na ich płycie położyć prowadnice, które blokują dopływ światła zewnętrznego. Najważniejsze jest upewnienie się, czy oryginał leży całkowicie prosto- nawet jeden lub dwa stopnie obrotu mogą spowodować, że zdigitalizowany obraz będzie wyglądał irytująco krzywo. Obroty wykonane na etapie przetwarzania końcowego wywołują niewielką utratę danych.

Uruchomienie oprogramowania skanera. Kiedy wszystko fizycznie już jest określone należy włączyć oprogramowanie skanera.

Każdy producent skanera dostarcza wraz z urządzeniem oprogramowanie do zarządzania procesem skanowania. Przeważnie jest to osobna aplikacja dedykowna na konkretny skaner lub wtyczka (plugin) zgodna z Photoshopem.

Sprawdzenie ustawień skanera. Mając włączone oprogramowanie skanera przed wykonaniem skanu wstępnego należy określić pewne własności skanera. Do najczęstszych ustawień można zaliczyć: określenie sposobu naświetlania, rozdzielczości wyjściowej, próbkowania kolorów, ostrości wyjściowej, czasu kalibracji, podglądu obrazu, selekcji itp. Przeważnie ustawienia te znajdują się w zakładce Preferences(Preferencje urządzenia) i należy je ustawić jednorazowo na możliwie najwyższy poziom możliwości skanera. W niektórych przypadkach średniej jakości sprzętu wymagana jest kalibracja całego systemu digitalizacji włączając to monitor, skaner, drukarkę i inne urządzenia wejścia i wyjścia pod kątem ujednolicenia przesyłania zakodowanej barwy pomiędzy tymi urządzeniami. Dokładniej opisałem to w podrozdziale 4.2. Kalibracja sprzętu do digitalizacji.

Wybór rodzaju oryginału . Niektóre skanery posiadają możliwość określenia rodzaju nośnika dokumentu. Opcje zwykle dotyczą materiałów refleksyjnych , transparentnych lub negatywów. Wybierając w opcjach skanera dany nośnik dokumentu oprogramowanie skanera samo zmienia ustawienia urządzenia. Nie można przeoczyć tych ustawień ponieważ od nich zależy jasność źródła światła, ogniskowa soczewek i możliwa wielkość obrazu.

Wybór trybu skanowania. Tryby skanowania związane są z głębią bitową i rozdzielczością kolorów użytą do digitalizacji. Najczęściej spotykanymi trybami skanowania są:

Warto sprawdzić w dokumentacji czy skaner dostarczony przez producenta tworząc grayscale korzysta z wszystkich kanałów R G B czy tylko jednego. Skaner posiadający możliwość skanowania w wszystkich kanałach R G B umożliwia dodatkowe ustawiania w kanałach kolorów. Dzięki manipulacją w kanałach osiąga się lepszą jakość skanu. Jeśli zależy nam aby w obrazie było widoczne jak najwięcej szczegółów wtedy obraz monochromatyczny skanujemy w kanale G (green) zielonym gdyż ma on najszerszy zakres tonalny. Jeśli oryginał jest ciemny wtedy dąży się do uwidocznienia najjaśniejszych szczegółów stosując kanał R (red) czerowony. Jeśli oryginał jest zbyt jasny to stosuje się do zapisu kanał B (blue) niebieski, który zapisuje najciemniejsze wartości. Czasem skanery mają możliwość skanowania bezpośrednio z RGB do trybu CMYK w celu wydruku ale nie zaleca się stosowania tej opcji gdyż możliwe jest stracenie wierności kolorów.

Wybór miejsca docelowego skanu. Program do skanowania nieraz posiada możliwość przekierunkownia skanu do innego programu edycyjnego, do dokumentu , do pamięci komputera, na drukarkę czy też monitor. Generalnie ten sam skan nie należy wykorzystywać w wielu zastosowaniach. Należy tworzyć oddzielne skany tego samego obrazu, które posiadają taki układ barw by był on zgodny z każdym urządzeniem wyjściowym.

Skanowanie wstępne. Relatywnie skanowanie wstępne odbywa się w zależności od formatu dokumentu bardzo szybko gdyż stosuje się niską rozdzielczość mając na celu podgląd oryginału. Krok ten ułatwia dobór najlepszego ustawienia tonalnego i barw dla danego skanu. Praktycznie w trybie rzeczywistym można oglądać efekty manipulacji ustawień tonalnych i barw.

Przed skanowaniem wybiera się odpowiedni tryb podglądu monochromatyczny lub kolor. Możliwe jest także powiększanie wybranych fragmentów skanu wstępnego by określić szczegóły oryginału.

Kadrowanie skanów wstępnych wraz z ich powiększeniem (zoom'em). Widząc podgląd oryginału użytkownik skanera może określić, które części dokumentu mają zostać zdigitalizowane. Do tego celu stosuje się zaznaczanie fragmentów obrazu za pomocą myszki. Wiele skanerów umożliwia określenie kadru wpisując ręcznie współrzędne to sposób dokładniejszy ale bardziej czasochłonny. Dodatkowo programy oferują wymiarowanie w różnych jednostkach obrazów wejściowych jak i wyjściowych po skadrowaniu. Mając zaznaczony obszar który ma zostać zeskanowany można go powiększyć w celu zobaczenia szczegółów opcja zoom. Skaner powiększa wtedy dany fragment z krokiem wzrastającym przeważnie o 100dpi.

Ustawienie tonalne i wyostrzenie obrazu. Programy dostarczone wraz z skanerami umożliwiają reprodukowanie zawartości oryginału z odpowiednim dobraniem ustawień tonalnych oraz zakresu barw [38]. W pierwszym kroku zawsze należy ustalić właściwy zakres tonów od światła do ciemności, dobry poziom szczegółowości w tonach pośrednich i odpowiednią jasność i kontrast obrazu dopiero po tym można usuwać ewentualne przebarwienia. Aby uzyskać najlepsze rezultaty, wprowadza się ustawienia tonalne w pewnej kolejności. Najpierw dostosowuje się punkty bieli i czerni, następnie współczynnik gamma, a na końcu, w razie potrzeby, inne parametry tonalne obrazu. Więcej informacji o konkretnych ustawieniach tych parametrów można znaleźć w rozdziale 5 tej pracy.

Ważnym etapem prac przed skanowaniem głównym jest zapewnienie odpowiedniej ostrości skanowanemu obiektowi. Oprogramowanie skanera posiada opcje wyostrzające w postaci filtru wyostrzania lub maski wyostrzającej. Bezpośrednie wyostrzanie powinno się stosować tylko wtedy kiedy skaner ma możliwość "czytania w przód" t.j. czytania wartości pikseli i przewidywania, które z nich wymagają wyostrzenia, zanim urządzenie czytające CCD w rzeczywistości dotrze nad obszar danej wartości. Jeśli w oprogramowaniu dysponuje się filtrem maski wyostrzającej i zwykłym filtrem wyostrzającym, zaleca się stosowanie filtru maski gdyż proces wyostrzania przebiega bardziej łagodnie zwiększając kontrast wzdłuż krawędzi, względem sąsiednich pikseli. Należy uważać z ustawianiem ostrości ponieważ można uzyskać obraz całkowicie rozmazany lub powstać szum. Najlepiej jednak ostrość poprawiać w ostatecznym skanie w Photoshopie ponieważ istnieje większa kontrola nad ustawieniami poszczególnych składowych ostrości.

Problematyczne nośniki w skanowaniu . Niektóre rodzaje oryginałów są szczególnie problematyczne w skanowniu. Do takiej kategorii można zaliczyć materiały wcześniej wydrukowane i czarno-białe rysunki tzw. Line art. W przypadku tych pierwszych możliwy jest do powstania efekt mora. Większość skanerów posiada opcje deratyzacji, która włączona bezpośrednio w czasie skanowania likwiduje ten efekt. W przypadku jej braku stosuje się edycje cyfrową obrazu którą opisałem w podrozdziale 5.7.1 Screening i descreening.

Czarno-białe rysunki i znaki firmowe (oraz oryginały kolorowe i monochromatyczne, przekształcone na obrazy typu line art) są trudne do skanowania. Jeśli nie zastosuje się równego współczynnika długości lub szerokości linii do liczby pikseli, z których się ona składa, trudno jest dopasować rozdzielczość skanera do krawędzi cienkich linii oryginału. Poprawny skan line art. można uzyskać na kilka sposobów [39]:

Ostateczny skan. Jeśli wykonało się wszystkie opisane w tym podrozdziale czynności, dysponuje się już Podstawami do zeskanowania oryginału. Wszystkie programy do obsługi skanerów wyższej klasy i niektóre pakiety wspomagające pracę skanerów DTP^{[ 4]} umożliwiają załadowanie i zapisanie całych zbiorów ustawień wykorzystywanych przy podobnych oryginałach. Jeśli nie jest się pewnym poprawności jakichkolwiek ustawień, a skaner obsługuje automatyczny tryb pracy, przed wykonaniem ostatecznego skanu trzeba zapisać parametry. Następnie, jeśli nie wszystkie, ale przynajmniej większość ustawień była poprawna, można dokonać edycji pliku parametrów i wprowadzić niewielkie zmiany bez konieczności zaczynania całego procesu od początku. Po zeskanowaniu oryginału i zaakceptowaniu rezultatów należy od razu zapisać plik w formacie zgodnym z wymaganiami dotyczącymi postaci wyjściowej.

Przetwarzanie końcowe. Przetwarzanie końcowe to głównie operacje, które przeprowadza się w programach do edycji obrazu, jeśli skaner nie posiada narzędzi realizujących niektórych z zadań opisanych w tym podrozdziale lub jeśli obróbka obrazu wiąże się z użyciem funkcji nie oferowanych przez skanery DTP. Najważniejsze aspekty obróbki cyfrowej opisałem w rozdziale 5.

Jednym z najważniejszych etapów digitalizacji jest tzw. obróbka cyfrowa materiałów pozyskanych w drodze skanowania. Głównym celem tego procesu jest końcowe obrobienie materiałów przed ich wykorzystaniem jako publikacji w zasobach bibliotek cyfrowych.

Etap ten jest ważny gdyż materiały pochodzące ze skanów nie są doskonałe, mają liczne wady które należy poprawić dysponując odpowiednim oprogramowaniem graficznym. Główny powód powstawania błędów jest taki iż większość skanerów w czasie skanowania dokonuje samoistnie pewnych zmian najczęściej dotyczą one korekcja jasności i kontrastu, ostrości, czy wymiarowania - na podstawie nieobrobionych danych z maksymalnej głębi próbkowania.

W idealistycznym podejściu, ze skanera wychodzi gotowy do użycia obraz. Jednak w praktyce wyniki mogą być znacznie poprawione w programie do edycji obrazu.

Obróbka ta najczęściej polega na polepszeniu jakości obrazów cyfrowych oraz dostosowaniu ich parametrów do oczekiwanej postaci np. odpowiednie skompresowanie obrazka przyczyni się do znacznego zmniejszenia jego wielkości co pozwoli w przypadku umieszczenia go w sieci WWW na szybkie ściągnięcie.

Analizując obecny rynek można znaleźć wiele programów do obróbki grafiki. Jednak w pełni profesjonalnych i najbardziej zaawansowanych aplikacji jest niewiele. Do najważniejszych można zaliczyć Corel Photopaint , Paint Shop Pro, Micrographic Picture Designer oraz moim zdaniem najlepszy produkt Adobe Photoshop. Produkt Adobe to uznawana za najlepszą aplikacja na świecie do profesjonalnej edycji grafiki 2D. W świecie przetwarzania cyfrowego obrazu Photoshop niewątpliwie stał się standardem. Wszystkie firmy związane z poligrafią, edycją grafiki, tworzeniem ilustracji, fotografią, składem DTP i wiele innych dziedzin związanych szeroko z grafiką używa tej aplikacji. Można śmiało powiedzieć , że Adobe stworzył platformę dla różnych producentów systemów graficznych oraz sprzętu. Inne firmy graficzne tworzą własne moduły do edycji grafiki wykorzystując platformę Photoshop'a a następnie sprzedają swoje produkty jako moduł dodatkowy tej aplikacji tzw. wtyczka (plugin). Jeszcze inni producenci tworzą specjalistyczne oprogramowanie w danej dziedzinie tak jak produkt Book Restorer firmy I2S (wytwarzającej specjalistyczne skanery do digitalizacji zasobów bibliotecznych.) do edycji wad powstałych w skanowaniu książek. Produkty takie cechują się tzw. Know How (Wiedzieć Jak!) polegającym na tym, że wybiera się jedną z najczęstszych usterek skanowania i odpala automat który samoczynnie koryguje błąd. Jednakże działanie aplikacji tego typu jest bardzo ograniczone, praktycznie nie wychodzi poza zakres gotowych "automatów korygujących podstawowe błędy" dlatego do skomplikowanych dalszych obróbek program sam zaleca odpalenie Photoshopa. Testując możliwości Book Restorer'a zauważyłem , że wszystkie korekty jakie wprowadza ta aplikacja są możliwe do wykonania w Photoshopie ale nie w pojedynczym kroku. Ważne jest także by wzorować się na doświadczeniach innych firm takich jak na przykład Octavio [40], która od lat zajmuje się komercyjną profesjonalną digitalizacją Biblioteki Kongresu Stanów Zjednoczonych Ameryki [41] i sama ujawnia że do edycji grafiki wykorzystuje Photoshopa na stacjach graficznych "Multiprocessor Apple Power Macintosh G4" [42], [43]

Photoshop 6.01 lub najnowszy 7.0 to czołowy produkt firmy Adobe służący do edycji grafiki bitmapowej . [3] W dziedzinie projektów graficznych i w przemyśle drukarskim od debiutu na rynku w latach osiemdziesiątych zasłużenie cieszy się reputacją niezawodnego i wydajnego narzędzia. Photoshop wyposażony jest w wiele narzędzi, funkcji oraz dodatkowych programów które w łatwy dla użytkownika sposób pomogą uzyskać mu żądany efekt. Wraz z Adobe Photoshop 5.5 i 7.0 w pakiecie dołączony jest zintegrowany program ImageRady 3, który przystosowany jest do adaptacji grafiki przeznaczonej do sieci WWW. Koncentruje się on głównie na kompresji grafiki, kadrowaniu obrazów graficznych i innych ciekawych operacji przystosowanych na potrzeby sieci WWW.

W tym dziale, wykorzystując te oprogramowanie zademonstruje w jaki sposób należy dokonywać obróbki cyfrowej zdjęć. Moim zadaniem będzie w sposób przystępny, łatwy wprowadzić użytkownika który nie zna się na tym zagadnieniu w najważniejsze elementy procesu. Jakkolwiek nie będę tłumaczył całkowitych podstaw obsługi tego programu, ponieważ nie jest to celem mojej pracy. Na rynku wydawniczym istnieje wiele publikacji fachowej odnośnie Photoshopa, które wyczerpująco opisują ten program. Gorąco polecam by się częściowo z nią zapoznać, ponieważ Photoshop to oprogramowanie o największym potencjale na rynku oprogramowania do edycji grafiki rastrowej.

W celach dydaktycznych przedstawiam całkowite podstawy odnośnie poruszania się po aplikacji. Opisując zagadnienia obróbki grafiki, będę starał przedstawić je w pracy nie tylko od strony teoretycznej ale i praktycznej jako "procedury" w Photoshopie. Do opisu "procedur" będę używał terminologii interfejsu Rys. 5.1.oraz paska narzędzi Rys. 5.2.

Interfejs. Po uruchomieniu aplikacja przez chwilę wyświetla obraz powitalny, a następnie udostępnia nam swój interfejs. Photoshop nie tworzy domyślnie nowego obrazu po uruchomieniu (wyświetla pusty ekran)

Pasek Narzędzi Photoshopa. Wykorzystując Photoshopa należy znać pasek narzędzi. Za jego pomocą można uaktywniać i stosować podstawowe narzędzia do manipulowania obrazami na przykład do malowania, klonowania, zaznaczania, tworzenia napisów lub mazania. Opisując obróbkę grafiki będę stosował angielską terminologię poniższego paska narzędzi.

Najważniejszym aspektem edycji fotografii i obrazów cyfrowych jest wybór trybu reprezentacji kolorów i operowanie nimi. Modyfikacja koloru jest bardzo istotna, gdyż zasadniczo może zmienić charakter dzieła lub poprawić jego jakość. W dziedzinie obróbki cyfrowej można wyróżnić dwa podstawowe tryby przedstawiania kolorów [5] i [1]

Tryb RGB - kombinacja kolorów R - red (czerwony), Green (zielony), Niebieski(Blue). Opisuje on addytywny proces otrzymywania barw w wyniku dodawania (mieszania) w różnych proporcjach trzech barw podstawowych. Odpowiada określonym odcieniom i kolorom. Tryb RGB jest trybem podstawowym. Obraz graficzny tworzony w tym trybie reprezentowany jest przez mieszaninę barw podstawowych, określanych jako kanały kolorów. Wartości w kanałach R, G i B należą do zakresu od 0 (brak składnika w danej barwie) do 255 (pełne natężenie danej barwy podstawowej. Czarny kolor jest zapisywany jako 0,0,0 zaś biały 255,255,255. Tryb ten jest zalecany w przypadku tworzenia grafik przeznaczonych do sieci WWW. Jest on więc zalecaną reprezentacją obrazu dla potrzeb digitalizacji.

Procedura Photoshop

Polecenie Image|Mode|RGB Color z menu obrazu służy do konwersji obrazu graficznego na tryb RGB.

Tryb CMYK oznacza cztery barwy podstawowe Cyan, Magenta, Yellow i blacK. Model CMY (od ang. Cyan - zielono-niebieska, Magenta - karmazynowa, Yellow - żółta) jest substraktywny i służy do określania koloru rysunków na urządzeniach drukarskich (drukarkach, ploterach, naświetlarkach). Barwy wykorzystywane w tym modelu stanowią dopełnienie barw czerwonej, zielonej i niebieskiej i są nazywane podstawowymi barwami substraktywnymi, gdyż usuwają poprzednie podstawowe barwy ze światła białego. Na przykład, przedmiot pokryty żółtą farbą absorbuje składowe światła słonecznego o długościach odpowiadających barwie niebieskiej. W praktyce model ten uzupełnia się o barwę czarną (stąd określenie CMYK, dodatkowa litera pochodzi od ang. Black) ponieważ przedmioty pokryte łącznie trzema podstawowymi barwami substraktywnymi nie absorbują łącznie wszystkich długości widzialnych fal i światło odbite od takiej powierzchni odbieramy jako ciemnoszare a teoretycznie powinno dawać czerń.

Na potrzeby digitalizacji bibliotek cyfrowych najlepszym rozwiązaniem jest tryb RGB i w tym to trybie należy przygotowywać obrazy graficzne.

Dokonując konwersji z trybu RGB na CMYK trzeba liczyć się z możliwością utraty kolorów, Wielokrotna zmiana trybów kolorów jest przyczyną utraty dużej ilości informacji dotyczących kolorów zależy od algorytmu konwersji oraz od zastosowania(lub nie) profili kolorów ICM.

Procedura Photoshop

Polecenie Image|Mode|CMYK Color z menu obrazu służy do konwersji obrazu graficznego na tryb CMYK

Ten rodzaj kompresji służy do redukowania rozmiaru pliku obrazów na potrzeby składowania (zmniejszenia objętości pliku na potrzeby przestrzeni dyskowej), przetwarzania (mniejsze obrazy wymagają mniejszych mocy obliczeniowych) oraz transmisji (na potrzeby optymalizacji przesyłania danych w sieci Internet).

Wszystkie techniki kompresji skracają łańcuch binarny w nie skompresowanym obrazie na pewną skrócona matematyczną postać, bazującą na złożonych algorytmach. Techniki kompresji posiadają odpowiednie standardy. Dlatego zaleca się stosowanie technik kompresji określonych w standardach ponieważ oferują bardziej efektywną kompresje, w której istnieje możliwość regulacji jakości obrazu oraz kontroli wielkości kompresowanego pliku. Jakkolwiek metody te nie nadają się na potrzeby długiego przechowywania w cyfrowych strategiach składowania i konserwacji. Społeczność bibliotek i archiwów w wielu debatach nie zaleca stosowania kompresji stratnej w stosunku do materiału wzorcowego [12] i [44]. Schematy kompresji mogą być scharakteryzowane jako bezstratne lub stratne Kompresja bezstratna jest zazwyczaj wykorzystywana w przypadku obrazów dwu-barwnych.

Kompresja stratna lepiej się sprawdza tam, gdzie algorytmy bezstratne nie mogą dać istotnego zmniejszenia rozmiaru pliku, czyli w przypadku obrazów tonalnych, a szczególnie takich, które zawierają płynne, ciągłe przejścia kolorów. Stopień utraty informacji uzależniony jest od stopnia kompresji. Zazwyczaj dosyć wyraźnie można zauważyć próg do którego obraz pozostaje "wizualnie bezstratny". Po jego przekroczeniu zniekształcenia stają się wyraźne i możemy na przykład uzyskać efekt taki, jak przedstawiony na Rys. 6.1 gdzie przy dużym powiększeniu widoczne są duże kwadraty pikseli o uśrednionych poziomach i znikają drobne szczegóły takie jak na przykład rzęsy.

W chwili obecnej opracowywane są nowe standardy kompresji, które pozwolą na obsługę wielu rozdzielczości w obrębie pojedynczego pliku z danymi, co istotnie uelastyczni proces dostarczania i prezentowania obrazu użytkownikowi końcowemu.

Dla przykładu schematu kompresji bezstratnej można posłużyć się ITU 6 w którym skraca się kod binarny bez utraty informacji tak że kiedy obraz jest de kompresowany to bit po bicie jest identyczny z oryginałem. Stratny schemat kompresji to na przykład JPEG, w którym uśrednia się lub odrzuca mniej ważna informację, na podstawie zatwierdzenia wizualnej percepcji obrazu. Jednakże w praktyce trudno jest wykryć efekty w obrazach po kompresji stratnej gdyż wizualnie mogą one wyglądać podobnie do tych gdzie zastosowano kompresje bezstratną. Bezstratną kompresje w szczególności stosuje się dla obrazów bitonalnych by była wyraźna struktura skanowanego materiału( szkice, teksty). Stratna kompresja jest typowo używana dla obrazów ciągłych tonowo(fotografie): w odcieniach szarości lub kolorach, ponieważ utrata informacji nie powoduje w nich znacznej utraty na jakości.

PRZYKŁAD. 

Podsumowując istnieje wiele formatów reprezentacji obrazów cyfrowych. Każdy format posiada określone cechy które tak naprawdę określają jego konkretne zastosowanie. Na potrzeby digitalizacji preferuje się korzystanie z następujących formatów: Poniższy wykaz został zaczerpnięty z Digital Imaging Tutorial znajdującego się w Internecie pod adresem http://www.library.cornell.edu/preservation/tutorial/contents.html

Photoshop to nie tylko jedno z najbardziej zaawansowanych i uniwersalnych narzędzi edycyjnych dostępnych na rynku, ale również doskonałe narzędzie do obróbki grafiki przeznaczonej na sieć WWW. Cała aplikacja umożliwia zapisanie obrazu we wszystkich wymienionych przeze mnie formatach a jeśli to za mało możliwa jest rozbudowa o kolejne formaty zapisu plików po zainstalowaniu odpowiednich dodatków tzw. pluginów które oferowane są przez producentów oprogramowania. W celu zapisu standardowo wystarczy wykonać poniższą akcję określając przy tym format wymaganego końcowego pliku plus określenie opcji wymaganego formatu.

Procedura Photoshop pasek menu File|Save as..

Takie postępowanie zalecam dla kompresji bezstratnej.

PRZYKŁAD

Zapis grafiki bitonalnej do bezstratnego formatu TIFF. Stosuję : File|Save as . Wywołuje się odpowiednia formatka. Następnie w jej polu określa katalog docelowy, nazwę pliku i z listy wybieram TIFF. Po zatwierdzeniu przyciskiem OK., wywołuje się formatka z opcjami tego formatu , wybieram LPZ (Lempel-Ziv-Welch) kodowanie bez strat i zatwierdzam OK. Na etapie opcji istniała jeszcze możliwość zapisu TIFF pod daną platformę np. IBM PC lub MAC.

Jakkolwiek mając na uwadze głównie zastosowanie grafiki jako publikacji w sieci WWW zaleca się stosowanie formatów kompresji stratnej. Wraz z Adobe Photoshop 6.01 dostarczony jest program ImageReady 3 wspomagający właśnie m.in. procesy optymalizacji grafiki publikowanej w sieci WWW. Dla takiej grafiki wykorzystywane są formaty JPEG, GIF i PNG, ponieważ wszystkie obsługiwane są przez czołowe przeglądarki internetowe(Netscape,Opera, Internet Explorer itp.). Wszystkie trzy formaty w tej aplikacji można optymalizować pod kątem szybkości przesyłania w sieci, objętości pliku i jakości obrazu widząc od razu wizualny efekt danych ustawień.

Procedura Photoshop pasek menu File|Save fo Web.. ale lepiej pasek menu Jump to Adobe ImageReady 3 możliwe jest także uruchomienie tej aplikacji z paska narzędzi Photoshopa ostatnim klawiszem na dole lub skrótem systemowym z paska programów.

PRZYKŁAD

Optymalizacja obrazu w ImageReady 3

Najważniejszym krokiem w optymalizacji grafiki jest określenie metody kompresji stratnej

Duża siła optymalizacji w aplikacji Adobe usytuowana jest w podglądzie efektów ustawień optymalizacyjnych. W górnej krawędzi okna edytowanego obrazu ustawione są cztery zakładki. Domyślnie wyświetlana jest pierwsza czyli oryginał (zakładka Original), druga (Optimized) ukazuje zmodyfikowany obraz po optymalizacji, trzecia (2-Up ) wyświetla zarówno oryginał jak i obraz zoptymalizowany ostatnia czwarta (4-Up) zawiera oryginalny obraz oraz trzy wersje zoptymalizowane. Korzystając z tej karty można bardzo szybko ustalić który format jest odpowiedni dla danego obrazu. Dodatkowo na dole każdego okna obrazu znajdują się parametry reprezentujące jego jakość, wielkość pliku oraz czas pobierania przy określonej prędkości modemu. Klikając strzałki skierowane w dół można wyświetlać dodatkowe informacje. W ten sposób określa się szybkość modemu , skale wyświetlania, dokładne informacje o pliku jak: jego rozmiar, rozdzielczość, znak wodny, stopień kompresji itd. Całą procedurę widać wyraźnie na rysunku poniżej:

Zapisanie optymalizowanego obrazu polega na wybraniu go z preferowanego okna i wykonania polecenia z menu paska File|Save Optimized

Uwagi dotyczące formatów plików

Obrazy graficzne edytowane wielokrotnie lub przekazywane innym użytkownikom w celu wprowadzenia korekt powinny być zapisywane w macierzystym formacie plików Photoshopa (PSD). W ten sposób można zapisać elementy, które nie są obsługiwane przez inne formaty plików, takie jak warstwy, kanały, zaznaczenia, ścieżki edycyjne i informacje dotyczące rozdzielczości wydruku. Po ostatecznym zakończeniu edycji obrazu graficznego należy zdecydować, w jaki sposób obraz zostanie wykorzystany, i wybrać odpowiedni format pliku. Na przykład w przypadku obrazów przesyłanych w sieci dostępne są trzy formaty: GIF, JPEG i PNG. Drukowane obrazy powinny być zapisane w formacie TIFF, BMP, PDF, JPEG lub EPS. Jeżeli konieczne będzie wprowadzenie korekt lub przystosowanie obrazu graficznego do innego nośnika, dobrym rozwiązaniem jest przechowywanie oryginalnej wersji w formacie PSD.

Niektóre formaty, zwłaszcza TIFF i PSD, oferują opcje dotyczące profilów kolorów ICC (International Color Consortium) w oknie dialogowym służącym do zapisywania plików. Profile kolorów gwarantują jednolity wygląd obrazów graficznych w różnych systemach komputerowych i odpowiadają przestrzeniom kolorów (zestawom kolorów zgodnych z określonymi urządzeniami) definiowanym w oknie dialogowym Color Settings. Podczas edycji pliku zawierającego osadzony profil kolorów można tymczasowo uaktywnić dowolną przestrzeń kolorów.