Sessya IV.
Dnia 13. Października.Jegomość Pan Marszałek Seymowy y Konfederacyi Kor. zagaił:
"Jeżeli we wszelkich układach rzeczy, porządek naypierwszą staie się duszą, to nie równie więcey bydź powinien utrzymywanym w powaźnieyszych dziełach; szczegulniey gdzie Powaga Tronu, gdzie Mężów wybranych grono zamieszcza Krzesła, gdzie okazałość Narodu znayduie się.
Stan nasz Rycerski w przyzwoitey mieyscu temu czci postępuiąc sobie, uwielbia Maiestat, a chce dopełniać szczerą chęcią przyięte na się obowiązki w zaradzeniach potrzebom Kraiowym; które w ogulności iak są rozliczne, tak w szczegulności pragnie ich dosiągać. Każdy rząd bądź samowładny, bądź Monarchiczny, alboliteż Republikancki, na trzech szczegulniey zasadza się ustawach, to iest na zewnętrznym zabespieczeniu się przez Straż Granic, na wewnętrzney spokoyności przez sprawiedliwość, y na Ekonomice Kraiowey przez udział części Maiątku od partykularnych Rządowi. Ważność ich wymaga silnieyszego zastanowienia się, bo na tych stałość Państw, sława Panuiących, szczęśliwość Obywatelów gruntuie się. Głos lubo powszechny Narodu nie tylko przez nas wysłanych, lecz przez ogulność Kraiową daiący się słyszeć o powiększenie sił Rzepltey, iak iest sławą dla Narodu, tak w uskutecznieniu iego z roztropnością bydź powinien umiarkowanym, aby ciężkim w dalszym utrzymywaniu nie stawał się Kraiowi. Przezorność atoli Stanów Skonfederowanych zaradzi, aby żołnierz broniący Kraiu, nie ciążył Obywatela szukaiąc swey płacy; iak nieszczęśliwie doznawał iuż Krai nasz w dawnieyszych czasach, gdy Zołnierz obywatelow choć w Pokoiu stawał się nieprzyiacielem; lecz pod mądrym Królem, a chcącym dobrze Kraiowi, lękać się nie możem tych nieszczęśliwych nadarzeń.
Powiększenie sił Kraiowych innym spełnione bydź nie może sposobem iak zasileniem dochodów Skarbu Publicznego, które dla ich utrzymania pewności, czerpane bydź powinny z stałych y nie odmiennych źrzodeł dostarczaiącey liczbie wyoska oznaczoney. Trzecia względem spokoyności wewnętrzney utrzymywaney sprawiedliwością. Ta naypierwszą iak iest dla żyiących koniecznością, tak Rząd Kraiowy winien ią Obywatelom, przez nieobrażenie iey w niczym, bo ta własność zapewnia, spokoyność utrzymuie, słodyczy w towarzystwie przymnaża żyiącym, gdy w równey szali kożdemu wymierzoną zostaie. Lecz te trzy rodzaie pierwszych Ustaw każdego Rządu, na kilkonożyste dzieli się strumienia, których rozstrząsanie y ich umiarkowanie naywyższey władzy wymagaią wyrokow.
A przeto czystym zaufania Narodu ku swemu Królowi postępuiąc krokiem, pragnie Stan nasz dążyć do uskutecznienia zapędów wysługi swey Oyczyznie winney, aby te czynności nasze porządnie były dopełniane. Rozkład ich za konieczny sądzą, luboć w prawdzie w osnowie związku naszego są wytchnięte okoliczności, które zniewoliły Nas do przystąpienia do iego udziałania. Jednak upraszam W. K. Mci P. M. Miłościwego y Prześw. Stanów Skonfederowanych, aby te waźne Materye w porządku swym mogły bydź przedsiębrane, traktuiąc o iedney, aby druga nie tamowała [s. 33] zakończenia woli Prześw. Stanów, która materya z nich ma bydź do rozwagi Naszey wziętą.
Wywięzuiąc się obowiązkom tak zaprzysiężonym, iako też y urzędowania mego, mam honor donieść W. K. Mci y Prześw. Stanom Skonfederowanym, iż JP. Bucholtz Minister y Poseł Dworu Berlińskiego dnia dzisieyszego oddał mi imieniem Dworu swego Deklaracyą do Stanów Skonfederowanych."
Do tego Zagaienia JP. Marszałek W. K. przymówił się w następuiące słowa:
"Z równego obowiązku mam honor W. K. Mci y Prześwietnym Stanom donieść iż na dniu dzisieyszym ziechał do mnie JP. Poseł Pruski, y podobną oddał mi Pana swego Deklaracyą z proźbą, aby mogła bydź Prześwietnym Stanom, z przyłączonego przez niego samego tłumaczenia, przeczytaną."
Za danym więc sobie głosem JP. Sekretarz Seymowy y Konfederacyi Koron. czytał pomienioną Deklaracyą w takowym brzmieniu.
Deklaracya.
Ku końcowi Miesiąca Sierpnia J. Pan Graf de Stackelberg Ambasador Rossyiski niżey podpisanemu urzędownie oświadczył: że Nayiaśnieysza Imperatorowa Jeymość postanowiła na blisko następuiącym Seymie zawrzeć z Królem y Rzecząpospolitą Polską Allians, którego iedynym celem bydź ma bespieczeństwo y całość Polski, oraz iey przeciwko wspolnemu nieprzyiacielowi obrona.
Niżej podpisany Królowi Jmci Panu swemu to doniosłszy, idąc za odebranym na to rozkazem, odpowiedział Jmci Panu Grafowi de Stackelberg, że N. Król Jego, lubo czuły na poufałe zamiaru tego odkrycie, nie może iednak nie oświadczy: iż zważając wszystkie z Sąsiaduiącemi potencyami trwaiące traktaty, żadney takowego Alliansu nie widzi potrzeby; gdyby iednak nowy dla Polski potrzebnym sądzony bydź miał Allians, iż Nayiaś. Król Jego ofiaruie także odnowienie zdawna trwaiących, między Prussami y Polską Traktatów, y że pomyślność tego Sąsiedzkiego Narodu; tyle y niemniey interessuie Jego Królewską Mość, ile interessować może inne Mocarstwa.
Niżey podpisany tę daiąc odpowiedź, przydał przełożenie niektórych pobudek stosownie tak do poznania nieużyteczności, iako też niebespiecznych skutków Alliansu w podwoyonym wyrzeczonym zamierze między Rossyą y Polską żądanego.
W tymże czasie Baron de Keller Minister Króla Jmci w Petersburgu, odebrał rozkaz podobne Dworowi Rossyiskiemu czynić oświadczenie y przełożenie.
Gdy iednak Król Jmć z zadziwieniem uwiadomionym zostaie, że proiekt tego Alliansu, iuż od nieiakiego czasu w Polszcze był Kommunikowanym y roztrząsanym y że bydź może, iż przed Stanami na Seym zgromadzonemi teraz wznowionym zostanie, J. Królew. Mść postanowił oświadczyć przez następuiącą Deklaracyą Sentymentów swóy w materyi siebie y Polskę tak ważnie interessuiącey.
Jeśli uproiektowany między Rossyą y Polską Allians, ma mieć za pierwszy cel zachowanie całości Polski, Król Jmć Pruski nie widzi w tym Alliansie, ani użyteczności, ani potrzeby, ponieważ ta całość ostatniemi Traktatami zabespieczoną została. Supponować niemożna, że Nayiaśnieysze, ani Imperatorowa Rossyiska, ani Jey Alliant Cesarz Jmć Rzymski z strony swey one nadwerężyć chcieli.
Trzebaby więc rozumieć, że Król Jmć takowego nadwerężenia ma zamysł, a zatym przeciwko niemu ten obrócić Allians.
[s. 34]Zna Nayiaś. Pan niżey Podpisanego, iż względem Jego zamiarów, tyczących się całości Państw Rzeczypospolitey, usiłowano wrażać w umysłach mniemanie, tak mało zgadzaiące się z Jego prawością, y wspaniałością, iak przeciwne godności Jego polityki. Jego Królewska Mość wzywa dobrze myślącey y oświeconey części Narodu Polskiego świadectwa, że w ciągu Panowania swoiego wszystkie starania Jego na to obrócone były, aby dobrą z nim utrzymywał przyiaźń y iak naylepsze Sąsiedztwo, y że żaden krok Jego Królewskiey Mci nie może tey prawdy wystawić podeyrzeniu.
Król Imć Pruski nie może przewieść na sobie, iżby się nie protestował tak nayuroczyściey, przeciwko zamiarowi wspomnionego Alliansu, ieśli obrocony bydź ma przeciwko J. K. Mć, a w tym przypadku uważać go nie może, tylko iako wymierzony na zerwanie dobrey harmonii, y dobrego Sąsiedztwa przez nayuroczystsze między Prussami y Polską upewnionych Traktaty.
Jeśli ten Allians użyty bydź ma przeciwko wspolnemu nieprzyiacielowi, a pod tym hasłem rozumiana iest Porta Ottomańska, Król Jmć z względów przyiazni z Rzecząpospolitą Polską rozumie bydź siebie obowiązanym, następną iey uczynić reprezentacyą: że Porta Ottomańska zachowawszy zawsze w sposobie nayświętszym Pokóy Karłowicki, dawszy oraz w całym ciągu teraznieyszey woyny dowód, że Kraie Rzpltey iak naywierniey ochraniała, skutki nayniebespiecznieysze stałyby się nieuchronnemi, tak dla Kraiów Rzepltey, iako też Sąsiaduiącego Nay. Króla Jmci Pruskiego, gdyby Polska wchodziła w związki, któreby dały pobudki Porcie do uważania w Polszcze swego nieprzyiaciela, y do wtargnienia w nią z woyskiem swym do karności woyskowey tak mało przyzwyczaionym.
Każdy dobry y oświecony Obywatel Polski, łatwo pozna, ileby trudno, y niepodobnym było obronić Oyczyznę swoią od nieprzyiaciela tak przyległego, tak licznego, y tak szczęśliwie woiuiącego.
Osądzi oraz, że takowym krokiem ci, którzyby Proiekt Alliansu przeciwko Porcie popierali, stawaliby się razem temi, którzyby Króla Jmci według brzmienia Artykułu VI. Traktatu w Roku 1773. zawartego, uwalniali od Gwarancyi całości Kraiów Rzpltey, ponieważ w tym Traktacie wyraznie wyłączone są woyny między Polską y Portą Ottomańską.
Allians zatym między Rossyą y Polską uproiektowany, niechybnie wciągnąłby Rzeczpospolitę bez żadnego celu, ani potrzeby, w otwartą woynę z iednym z naylepszych teyże Rzeczypospolitey Sąsiadem, ale nie mniey z iednym z naystrasznieyszym nieprzyiacielem. Tenże Allkians odiąłby Rzpltey wsparcie y Gwarancyą Króla Jmci Pruskiego, nie okazuiąc iey lepszego, ani dostatecznieyszego.
Król Jmć Pruski nie może więc bydź oboiętnym na Proiekt tak nadzwyczaunego Alliansu, któryby groził naywiększym niebespieczeństwem nie tylko Rzecząpltą Polską, ale też własne Jego Polszcze tak przyległe Kraie, y który byłby nieochybną przyczyną rozszerzenia ognia woyny y upowszechnienia Iey klęsków.
Król Jmć Pruski nie iest przeciwny, iżby Rzeczpospolita powiększyła woysko swoie y doprowadziła potęgę woyskową do stopnia większego upoważnienia, ale Król Jmć oddaie dobrym Obywatelom Polskim do rozważania, czyli w teraznieyszych okolicznościach nie może kto na złe używać takiego bądź powiększenia Woyska, y wplątać Rzeczpospolitą, mimo Jey woli, w woynę, lubo zupełnie Jey obcą, a przez to ściągać na jey Kraie nieprzyiemne skutki.
Król Jmć Pruski obiecuie sobie, że Nayiaś. Król Jmć Polski, y Stany Nayiaś. Rzpltey na Seym teraznieyszy zgromadzone, zechcą wziąść na mocną uwagę to wszystko, cokolwiek Jego K. Mość tu przekłada, iedynie w zamierze y przez pobudki nayszczerszey przyiaźni, y końcem prawdziwego wspolnego dobra dwoch Państw, przez nierozwiązany węzeł trwałego y wiecznego przymierza tak ściśle spoionych.
Spodziewa się niemniey, Król Pruski, że Nayiaś. Imperatorowa Jmć Rossyiska, zechce przychylić się do pobudek, tak sprawiedliwych y zgodnych z istotnym [s. 35] dobrem Narodu Polskiego. Jego Królewska Mość doczekiwa z zaufaniem, że z obu stron umorzoną zostanie myśl o Alliansie nie tylko niepotrzebnym, nie zawsze dla Polski niebespiecznym.
Jeśli przeciw spodziewaniu chcianoby przystąpić do zawarcia wspomnionego Alliansu, Król Jmć Pruski, podobnie swóy Nayś.. Rzpltey ofiaruie Allians, y odnowienie trwaiących między Prussami y Polską Traktatów.
Nayiaś. Król Jmć rozumie bydź siebie w stanie zabespieczenia całości Rzpltey tyle, ile którekolwiek bądź Mocarstwo, a oświadcza oraz, czynić to wszystko, co do niego dependować może, aby uwolnił Prześwietny Naród Polski od wszelkiey obcey oppressyi, a szczególnie od nieprzyiaźnych Porty Ottomanskiey kroków, ieżeli tenże Prześ. Naród za Jego iść zechce Radą.
Gdyby, czego spodziewać się nie można, te wszystkie uwagi y przyiacielskie ofiary znaleść nie miały mieysca, tedy Król Jmć Pruski, w Proiekcie wspomnionego Alliansu, nie widząc, iako Proiekt uformowany przeciwko sobie, Proiekt oraz do uwikłania Rzpltey w otwartą z Turkami woynę y wysławienia przez nieochybne Inkursye y kroki nieprzyiacielskie, nie tylko Państwa Rzpltey, ale nawet swoie własne, wtedy Król Jmć Pruski nie będzie mógł dispendować się od tego, aby nie brał śrzodków, które rostropność brać radzi, y własna wyciąga konserwacya, na zapobieżenie zamysłom dla obu Państw tak niebespiecznym.
W niespodziewanym tym przypadku, Nayiaś. Król Jmć Pruski, zaprasza wszystkich prawdziwych Patryotów, y dobrych Obywatelów Polski, do łączenia się z nim, a to końcem odwrócenia mądremi y spolnemi śrzodkami, owych wielkich nieszczęść y klęsków, któremi Ich Oyczyzna grożoną zostaie.
Zabespiecza oraz Nay. Król Jmć Pruski, że zechce dać im wszelkie wsparcie y iak nayskutecznieyszą pomoc, końcem utrzymywania niepodległości, wolności, y bespieczeństwa Polski.
Ludwik Buchholtz.
W Warszawie Dnia 12. Oktobra 1788.
Zaraz po przeczytaniu tey Deklaracyi, wielu z Posłów o wydrukowanie iey dla powszechney wiadomości domowiło się.
JX. Garnysz Biskup Chełmski, Podkanclerzy Kor. czytał:
PROPOZYCYE od Tronu J. K. Mci Stanom Seymuiącym Skonfederowaney Rzepltey podane.
Gdy dla tey iedności nayszacownieyszey, która sama iest zasadą, y twierdzą Narodów wolnych, przez którą iedynie stoią, a bez niey w rozdwoieniach upadać muszą. Jego Królewska Mość okazalszym węzłem Przezacne Seymuiące Stany ziednoczone oglądać pragnął, aby tym silnieyszey miłości Obywatelskiey dla Dobra Publicznego doprowadził skutek: obiecuie sobie zatym Jego Królewska Mość, że gorliwa chęć wyboru Seymuiących Mężów, y dobrze rozważone zdania ich przyczyniać się silniey będą do zbawiennych dla Kraiu ustanowień, w celu których, Sam Nayiaśnieyszy Pan w nayczystszey przewodnicząc Intencyi, następuiące podaie Propozycye.
Propozycya pierwsza
Kiedy z porządku każdey czynności, iak każdey budowy, gruntownie y trwale ostać się maiącey, nie tylko nayżywsze przedsięwzięcie, lecz oraz wymiar, dostarczenie, y zważanie nayopatrznieysze poprzedzać ią powinno; przekłada Jego Królewska Mość Przezacnym Stanom Skonfederowanym, iżby w tym nayzbawiennieyszym zamiarze postawienia Rzeczypospolitey w powadze, y mocy, a zatym znaczeniu niepodległemu Państwu przyzwoitym, przy teraźnieyszych okolicznościach pomyślnie zdarzonych; nayprzód, zabrać się chcieli do wynaydowania takowych źrzodeł, któremiby intraty publiczne nayistotniey, y naydonośniey powiększone bydź mogły, a któreby Obywatelów, iak tylko bydź może, naymniey uciążały.
[s. 36]Propozycya druga.
Następnie z oszacowanych takowych źrzódeł, ile przezorność dosięgać, y przewidywać może, aby proiektowane było determinowanie liczby Woyska Rzepltey, do którey będzie się podobało Narodowi doprowadzić Komput onego.
Propozycya trzecia.
Po tych poprzedzaiących Obiektach, nastąpić będą mogły poprawy Sądowości, których się potrzeba naynagleysza pokaże, które to, równie, iako y inne materye poźnieyszemu Seymowania zaradzeniu zostawuie Jego Królewska Mość.
Propozycya czwarta.
Ponieważ wszystkie życzenia osobne, chociaż cel iedenże y naychwalebnieyszy maiące, tylko przy iednostaynym umówieniu się, y połączeniu żądań przyspieszenie swoie pozyskuią rychleysze; w tym więc widoku ułatwienia Jego Królewska Mość Sessye prowincyonalne naysposobnieyszemi bydź upatruie, gdy na nich przygotowane Proiekta w każdey z tych Materyi zostaną, które w tey nayistotnieyszey potrzebie zaradzenia porządkiem są skazane. Takowe zas przygotowania z każdey Prowincyi doniesione Przezacnym Zgromadzonym tu Stanom okażą naydokładniey iuz przedrabowaną Materyą, y przeyrzane stosowności: Te zaś Proiekta trzech prowincyi, iedneyże tyczące się Materyi, z sobą zniesione, ukażą ślad do iak naydoyrzalszych ustanowień Przezacnym Zgromadzonym Stanom Seymuiącym.
Po których przeczytaniu dodał: iż dla dania czasu do przygotowania Proiektów w wyrażonych Materyach, iako też odpowiedzi na odebraną dopiero Krola Jmci Pruskiego Deklaracyą, Nayiaśn. Pan solwuie Sessyą na Czwartek na godzinę 11.